1. Przeprowadzanie wywiadów wcale nie
jest proste.
Ludziom tylko tak się wydaje.
Głupotą jest myśleć, że to prosta
sprawa.
(Oriana Fallaci)
O wywiadzie prasowym – Agnieszka Klejne
2. Wywiad wywodzi się z dialogu,
sięga starożytności, która dała jego trzy typy:
• Sokratejski – polegał na przekonywaniu i naprowadzaniu rozmówcy za
pomocą pytań na trafne rozwiązanie, problem (np. Dialogi Platona)
• Arystotelesowski – o charakterze moralizatorskim
• Lukianowski – o charakterze satyrycznym (twórca: Lukin z Samosat)
W epokach późniejszych (już w średniowieczu) pojawiły się dialogowe
traktaty i pisma filozoficzne, artykuły polityczne w formie pytań i
odpowiedzi (okres reformacji i kontrreformacji).
3. Termin wywiad można rozumieć dwojako:
Z jednej strony mamy do czynienia z metodą zdobywania przez
dziennikarza wiedzy o faktach. Rozumienie to odsyła nas do tego
zakresu zastosowań wywiadu, jaki ma on w socjologii, psychologii,
kryminologii czy medycynie
Z drugiej – z formą wypowiedzi prasowej. Rozumienie to jest
specyficzne dla genologii prasowej i za swój przedmiot bierze teksty,
w tym także owe specyficzne „teksty”, jakimi są przekazy w radio i
TV, a nie sposoby ich powstawania
4. Forma dialogowa wypowiedz odpowiada, bardziej niż
monologowa, społecznej naturze człowieka i społecznej
naturze aktów komunikowania się ludzi.
5. Stanisław Sierotwiński definiuje wywiad (interview) jako rozmowę
przeprowadzoną przez dziennikarza z budzącą zainteresowanie osobą
celem opublikowania w czasopiśmie; składa się z celowo formułowanych
pytań i uzyskanych na nie odpowiedzi, może dotyczyć jakiejś okazji
(jubileuszu, nagrody), szczegółów biograficznych, wspomnień, wrażeń z
podróży, planów, zamierzeń, poglądów.
6. Zdaniem Zygmunta Saloniego wywiad jest zapisem rozmowy, ale
zapisem na pewno nie dokładnym, ale wyraźnie przestylizowanym.
Niekiedy znajdziemy w nim zjawiska charakterystyczne dla dialogu, ale
nie występują one nigdy w takim nasileniu, jak w autentycznej
rozmowie.
7. Michał Szulczewski podkreśla, iż wywiad składa się z krótkich
pytań dziennikarza i dłuższych odpowiedzi interlokutora, ma
na celu dostarczenie czytelnikowi czy słuchaczowi
autorytatywnych informacji. Zwraca on także uwagę, że
wywiad może mieć bardzo różny charakter, od czysto
informacyjnego, aż po publicystyczny.
8. Twórcą gatunku wywiadu prasowego jest
James Gordon Bennett Starszy,
który na łamach New York Herald
13 października 1835 roku
opublikował wywiad z poczmistrzem z Buffalo.
9. Hans Joachim Netzer mówi o dwóch typach wywiadu:
Zur Sache – dotyczącym tylko faktów (informacyjny)
Zur Person – skierowanym na zaprezentowanie osoby i jej
przekonań (publicystyczny)
Dziennikarz powinien pozostać w cieniu swojego rozmówcy.
Dziennikarz ma tylko stawiać pytania i czekać na odpowiedź.
Dziennikarz ma być przygotowany do rozmowy.
Dziennikarz nie może wypowiadać swojego zdania.
11. W ramach wywiadu prasowego występuje wywiad hybrydyczny.
Między pytania i odpowiedzi wmontowane są opisy zachowań
rozmówcy.
12. Barbara Doleszak-Wajdzik wyróżnia wywiad z kilkoma osobami,
co może być formą pośrednią między wywiadem dialogowym a
dyskusją.
Doleszak-Wajdzik podaje dwa możliwe schematy takiego
wywiadu wielopodmiotowego:
• A – 1,2,3…
• 1 – A,B,C…
B – 1,2,3…
2 – A,B,C…
C – 1,2,3…
3 – A,B,C…
13. Jak powinny wyglądać pytania stawiane przez dziennikarza?
Powinny być dokładnie i konkretnie sformułowane, nie
mogą być rozwlekłe, powinny zachęcać rozmówcę do
przemyśleń
Nie powinny sugerować odpowiedzi
Muszą być stawiane taktownie, ale stanowczo. Dziennikarz
nie może bać się ani tematu, ani rozmówcy. Nie może też
unikać zadawania trudnych pytań.
Nie należy formułować od razu dwóch pytań, ponieważ na
jedno z nich nie otrzymamy odpowiedzi.
14. W WYWIADZIE, JAK W ŻADNYM CHYBA INNYM CHYBA GATUNKU DZIENNIKARSKIM, TOCZY SIĘ
NAPIĘTA GRA, A NAWET WALKA MIĘDZY PODMIOTAMI.
Bohater pragnie jak najefektowniej sprzedać,
wyeksponować swoją osobę albo przeciwnie –
ukryć, zmienić niewygodne fakty.
Może okazywać strach lub nonszalancję,
lekceważenie.
Bohater może dla swoich celów przyjmować
(odgrywać) postawę dystansującą, wyniosłą,
zakłócającą, uległą, zestresowaną, niezależnie
od tego, jakie naprawdę relację wywołują w nim
pytania dziennikarza.
Autor (dziennikarz) może dążyć do
wyidealizowania swojego bohatera bądź
przeciwnie – do skompromitowania go,
wydobycia faktów dwuznacznych, dających
walor sensacyjności.
autor (dziennikarz) gra także jedną z ról:
znawcy tematu (eksperta), rzecznika interesu
publicznego, skromnego pośrednika między
bohaterem a audytorium, może tez być
podlizującym się „uczniem”.
Krzysztof Mroziewicz twierdzi, że
jeśli dziennikarz uważa się za „głupszego od bohatera”,
powinien przeprowadzić z nim wywiad,
jeśli za mądrzejszego – napisać o nim reportaż.
15. Na wybór bohatera wywiadu wpływają następujące czynniki:
kompetencji,
autorytetu,
piastowanego stanowiska lub funkcji,
osobowości,
popularności,
zwyczajowe,
niezwykłości.
Wszystkie powyższe czynniki odnoszą się do wyborów takich
bohaterów, których można by określić jako „osobistości”.
16. Typowe role dziennikarza:
• Pośrednik: zadaniem dziennikarza jest wyłącznie rejestracja uzyskanych
odpowiedzi na pytania
• Pośrednik-pomocnik: dziennikarz pomaga tu, przez odpowiednie pytania
dodatkowe, w artykułowaniu opinii, precyzuje i pointuje wypowiedzi rozmówcy
• Partner-uczeń: dziennikarz – niezależnie od rzeczywistej wiedzy – przyjmuje
postawę człowieka nie znającego tematu i wybitnie zainteresowanego jego
poznaniem
• Partner-ekspert: dziennikarz przyjmuje pozycję znawcy zagadnienia, podejmuje
polemiki, przedstawia odmienny pogląd – bez sygnałów dystansowania się wobec
nich nawet wówczas, gdy są to poglądy charakteryzujące opinię publiczną a nie jego
samego
• Partner-reprezentant opinii publicznej: dziennikarz daje rozmówcy (a zarazem
czytelnikowi) do zrozumienia, że jego poglądy są stymulowane przez sądy
potoczne, stereotyp, popularne wyobrażenia itp.
18. Przeprowadzanie wywiadu, zredukowane do elementów zasadniczych, nie
mogłoby być prostsze:
zadawaj jasne pytania (sześć niezbędnych pytań dziennikarskich: kto? Co?
Kiedy? Gdzie? Dlaczego? Jak?),
słuchaj odpowiedzi,
zachęcaj rozmówcę do dalszych wypowiedzi.
19. Przed przeprowadzeniem wywiadu z kimkolwiek należy:
zaplanować wywiad,
zebrać informację o rozmówcy.
Podczas wywiadu należy:
słuchać,
współodczuwać.
20. Barbara Doleszak-Wajdzik zwraca uwagę, iż ideałem wywiadu jest
bezpośrednia rozmowa przed audytorium. Odbiorca ma wtedy
poczucie autentycznego kontaktu, informacja jest wzbogacona o walor
wzrokowy, słuchowy, poznajemy osobniczy styl językowy bohatera
wywiadu, znika podejrzenie o manipulację.
21. Autoryzacja
Wywiad prasowy jest zawsze opracowywany, co powoduje
powstanie niebezpieczeństwa znacznych zmian merytorycznej
zawartości publikowanej wypowiedzi. Stąd też w przypadku
wywiadów prasowych, będących przytoczeniem słów w mowie
niezależnej, wymagana jest na ogół tzw. autoryzacja, czyli
akceptacja przez rozmówcę opracowanej wersji wywiadu,
przeznaczonego do publikacji.
22. Organiczną cechą wywiadu prasowego jest:
szczególna typografia, polegająca na wizualnym rozróżnieniu
pytań od odpowiedzi oraz wyeksponowaniu przez wytłuszczenie
czy pisanie wersalikami nazwisk bohatera i autora,
ważnym elementem struktury wywiadu bywa też nota o
bohaterze, zawierająca informacje biograficzne czy bibliograficzne
oraz fotografie bohatera bądź nawet bohatera z autorem
(dziennikarzem),
tytuł wywiadu często budowany jest wokół efektownego cytatu,
kalamburu z wypowiedzi bohatera, puentującego jego osobowość,
dokonania, podkreślającego kontrowersyjność.
23.
24.
25.
26.
27.
28. Norman Mailer na pytanie, jak się czuje udzielając wywiadu
odpowiedział, że zawsze jest mu wtedy smutno,
bo prowadzący daje z siebie jeden procent w zadawanych pytaniach,
a pytany – pozostałe dziewięćdziesiąt dziewięć.
Mam wrażenie, że jestem wykorzystywany, i to od samego początku
wywiadu.
Oczywiście czasami zdarza się dobry wywiad; ale nawet wtedy
dyktafon pochłania połowę nastroju.
Nie chodzi o to, że nie lubię udzielania wywiadów: nie lubię
dyktafonów.”
29. Pileggi twierdzi, że problem z dyktafonem polega na tym, że cię wykańcza.
Jest silniejszy od ciebie.
Pluje ci w twarz całym materiałem.
A jeśli usiłujesz przewinąć taśmę do przodu, masz poczucie, że omijasz coś
ważnego.
Ani się obejrzysz, a odbija ci i nie możesz się oderwać od dyktafonu.”
30. Nigdy nie róbcie wywiadu, jeśli nie znacie przedtem czterdzieści
procent odpowiedzi.
(Cornelius Ryan)
