ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ

1. ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΝΟΙΞΗΣ | ΙΣΤΟΡΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ
Κεφ. 2ο: ΚΟΜΜΑΤΑ
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: Γεωργία Σόφη - Φιλόλογος
1
ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΝΟΙΞΗΣ
ΙΣΤΟΡΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ
ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ
ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
Γ. ΔΙΚΟΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΕΚΣΥΓΧΡΟΝΙΣΜΟΣ (1880 – 1909)

2. ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΝΟΙΞΗΣ | ΙΣΤΟΡΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ
Κεφ. 2ο: ΚΟΜΜΑΤΑ
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: Γεωργία Σόφη - Φιλόλογος
2
1. Εδραίωση του δικομματισμού
 Διευκρινίσεις
 δικομματισμός: Η κυριαρχία στην πολιτική σκηνή μιας χώρας δύο κομμάτων τα
οποία εναλλάσσονται στην εξουσία.
 Τρικουπικό – Δηλιγιαννικό κόμμα: Τα πραγματικά ονόματα ήταν «Νεωτερικόν»
για το κόμμα του Τρικούπη και «Εθνικόν» για του Δηλιγιάννη.
 Εκχρηματισμός της οικονομίας: Η
χρησιμοποίηση χρήματος είτε στη φυσική του
μορφή είτε μέσω του πιστωτικού συστήματος
στις οικονομικές συναλλαγές. Η ανταλλαγή,
δηλαδή, με χρήμα και όχι με άλλα αγαθά.
 Κράτος κοινωνικής αλληλεγγύης: Το
κράτος που με την κοινωνική του πολιτική
υποστήριζε τα χαμηλά κοινωνικά στρώματα.
 Τυχοδιωκτικό χρηματιστικό
κεφάλαιο: Το τραπεζικό ή βιομηχανικό κεφάλαιο που επενδύεται με μικρό χρονικό
ορίζοντα και αποβλέπει στο άμεσο και μεγάλο κέρδος.
 Ερωτήσεις
1. Πότε εδραιώθηκε ο δικομματισμός στην ελληνική πολιτική σκηνή κι από
ποια κόμματα ;
( « Το διάστημα μεταξύ ... θεμελιώθηκαν » ) σελ. 80
2. Πότε παρουσίασε ο Χ. Τρικούπης το πρόγραμμά του για τον εκσυγχρονισμό της χώρας
και τι προέβλεπε αυτό ;
( « Το τρικουπικό κόμμα ... δικτύου της χώρας » ) σελ. 80
3. Ποιους δρόμους ακολούθησε ο Χ. Τρικούπης για την
υλοποίηση του προγράμματός του και τι γνωρίζετε για τα
αποτελέσματα που είχε αυτό για την οικονομία ;
( « Για την υλοποίηση ... κήρυξε πτώχευση » ) σελ. 80
4. Να παρουσιάσετε / αναφέρετε τα κύρια / βασικά σημεία
του εκσυγχρονιστικού προγράμματος του κόμματος του
Τρικούπη και τις προσπάθειες που έγιναν για την υλοποίησή

3. ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΝΟΙΞΗΣ | ΙΣΤΟΡΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ
Κεφ. 2ο: ΚΟΜΜΑΤΑ
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: Γεωργία Σόφη - Φιλόλογος
3
του.
«Το τρικουπικό κόμμα ... πτώχευση» σελ. 80
5. Πού οφειλόταν η δημιουργία νέων κοινωνικών στρωμάτων μετά το 1870 και ποια
αιτήματά τους εξέφρασε ο Χ. Τρικούπης ;
(ή Ποιων κοινωνικών επιδιώξεων εκφραστής υπήρξε ο Χ. Τρικούπης;)
« Μέχρι τη δεκαετία του 1870 ... ήταν ο Χ. Τρικούπης » σελ. 80
6. Ποιοι βουλευτές συσπειρώθηκαν γύρω από το Θ. Δηλιγιάννη και τι γνωρίζετε για τις
βασικές διαφορές του κόμματός του από την πολιτική του Χ. Τρικούπη ;
(ή Να παρουσιάσετε τα κύρια σημεία του πολιτικού προγράμματος του Θεόδωρου
Δηλιγιάννη)
« Οι αντίθετοι ... παραγωγικές δραστηριότητες ») σελ. 81
 Σωστό - Λάθος
I. Πολιτικός αντίπαλος του Χ. Τρικούπη ήταν ο Επ. Δεληγιώργης.
II. Στις εκλογές του 1875 και του 1879 τα δύο μεγάλα κόμματα κέρδισαν την
κοινοβουλευτική πλειοψηφία.
III. Το πρόγραμμα του Θ. Δηλιγιάννη στόχευε στη συγκρότηση κράτους δικαίου.
IV. Ο Θ. Δηλιγιάννης δεχόταν το χωρισμό των εξουσιών και στόχευε στην αποκέντρωση.
V. Ο Θ. Δηλιγιάννης υποστήριζε ένα κράτος κοινωνικής αλληλεγγύης. (ΠΑΝΕ. 2002)
VI. Οι Δηλιγιαννικοί υποστήριζαν τους μεγαλογαιοκτήμονες της Θεσσαλίας. (ΠΑΝΕΛ.
2007)
VII. Ο εκχρηματισμός της οικονομίας δημιούργησε νέα κοινωνικά στρώματα.
VIII. Ο εκχρηματισμός της οικονομίας ώθησε μεγάλο αριθμό ανθρώπων να απευθυνθεί
στο κράτος για την κατοχή μιας θέσης στο δημόσιο.
IX. Ο Θ. Δηλιγιάννης υποστήριζε ένα οικονομικό μοντέλο που βασιζόταν σε
παραδοσιακές παραγωγικές δυνάμεις.
X. Οι Δηλιγιαννικοί χορήγησαν εδάφη στους αγρότες της Θεσσαλίας.
XI. Η αντίληψη περί κοινωνικής δικαιοσύνης του Δηλιγιάννη ήταν αντίθετη στον
εξορθολογισμό της διοίκησης που υποστήριζε ο Χ. Τρικούπης.
XII. Η κοινωνική διαστρωμάτωση στην Ελλάδα μετά το 1870 επηρεάστηκε από τον
εκχρηματισμό της οικονομίας.
XIII. Ο Χ. Τρικούπης προέβη σε διοικητικές μεταρρυθμίσεις στο χρονικό διάστημα μετά
τον πόλεμο του 1897.
XIV. Το δηλιγιαννικό πρόγραμμα θεωρήθηκε συνέχεια των αντίστοιχων πολιτικών
αντιλήψεων του Αλέξανδρου Κουμουνδούρου.
XV. Ένα από τα κύρια μέσα που χρησιμοποίησε ο Χ. Τρικούπης για να υλοποιήσει το
πρόγραμμά του ήταν η σύναψη μεγάλων κρατικών δανείων στο εξωτερικό.
XVI. Ο Χ. Τρικούπης θεωρούσε το κράτος ως μοχλό της οικονομικής ανάπτυξης (ΠΑΝΕΛ.
2006)

4. ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΝΟΙΞΗΣ | ΙΣΤΟΡΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ
Κεφ. 2ο: ΚΟΜΜΑΤΑ
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: Γεωργία Σόφη - Φιλόλογος
4
 Επεξεργασία πηγών
ΘΕΜΑ 1Ο
ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ 2005 Αντλώντας στοιχεία από τα παρακάτω κείμενα και
αξιοποιώντας τις ιστορικές γνώσεις σας, να αναφέρετε τα προγράμματα και τις αντιλήψεις
του Χ. Τρικούπη και του Θ. Δηλιγιάννη για την οργάνωση και τη λειτουργία του κράτους.
ΚΕΙΜΕΝΟ Α
Η αντίθεση ανάμεσα σ’ αυτούς τους δύο πολιτικούς δεν μπορούσε να γίνει μεγαλύτερη. Ο
Τρικούπης ήταν ένας δυτικόφιλος μεταρρυθμιστής, ανυπόμονος να στερεώσει και να
αναπτύξει την Ελλάδα οικονομικά, πριν εμπλακεί σε ιρρεδεντιστικές (=αλυτρωτικές)
περιπέτειες. Ο Δηλιγιάννης, όμως, απόγονος μιας εξέχουσας οικογένειας της
Πελοποννήσου ήταν ένας αποφασισμένος υποστηρικτής της «Μεγάλης Ελλάδας».
Richard Clogg, Σύντομη Ιστορία της Νεότερης Ελλάδας, σελ. 136
ΚΕΙΜΕΝΟ Β
Το πρόγραμμα του κ. Δηλιγιάννη, ως εξηγέλθη εις την Βουλήν, δύναται να συνοψισθή εις
ολίγας λέξεις. Θα προσπαθήση, ειρωνεύοντο οι αντίπαλοί του, ο άνθρωπος να
καταστρέψη εν διαστήματι ολίγων μηνών ό,τι ανιδρύθη διά τόσων κόπων επί διαστήματι
μιας τριετίας, και να διαγράψη εκ του βίου της Ελλάδος μίαν όλην νομοθετικήν περίοδον ,
την γονιμωτάτην. (...) Είναι γεγονός ότι ο Δηλιγιάννης, ασχολούμενος με καθαρώς
μικροκομματικά ζητήματα, ήτο πάντοτε ικανός να ζημιώση το γενικώτερον συμφέρον. (...)
Ο Θ. Δηλιγιάννης απέβλεπεν εις την πολιτικήν περισυλλογής. Φαίνεται δε ότι μεταξύ των
οικονομιών τας οποίας απεφάσισεν ήτο και ο περιορισμός κονδυλίων εξυπηρετούντων
κατ’ εξοχήν εθνικούς σκοπούς.
Σπ. Β. Μαρκεζίνης, Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος, σελ. 102
ΘΕΜΑ 2Ο (ΣΥΝΔΥΑΣΤΙΚΟ)
ΠΗΓΗ 17 (σελ. 79):
Βασιλικός λόγος στη Βουλή, 11 Αυγούστου 1875
Με βάση τα δεδομένα της πηγής και τις ιστορικές σας γνώσεις να παρουσιάσετε τις
πολιτικές αρχές που προσδιορίζονται στο βασιλικό λόγο της 11ης Αυγούστου και να
αξιολογήσετε τη σημασία τους.

5. ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΝΟΙΞΗΣ | ΙΣΤΟΡΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ
Κεφ. 2ο: ΚΟΜΜΑΤΑ
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: Γεωργία Σόφη - Φιλόλογος
5
2. Η οργάνωση των κομμάτων κατά το τελευταίο
τέταρτο του 19ο υ αιώνα
 Διευκρινίσεις
 «η βάση των κομμάτων εξακολουθούσε να μην έχει τυπική οργάνωση»: Τα
κόμματα δεν είχαν οργανώσει τους οπαδούς τους με τη δημιουργία τοπικών
οργανώσεων ούτε είχαν δημιουργήσει
τους κατάλληλους μηχανισμούς για την
επικοινωνία και έλεγχο των τοπικών
παραγόντων από την κομματική εξουσία.
 «Το εκλογικό σύστημα... θετικά ή
αρνητικά»: Κατά την ψηφοφορία οι
εκλογείς ήταν υποχρεωμένοι να ψηφίσουν
είτε με θετική είτε με αρνητικοί ψήφο
όλους τους υποψηφίους της περιφέρειάς τους. Σε κάθε εκλογικό τμήμα υπήρχαν
τόσες καλπες όσοι και οι υποψήφιοι και κάθε ψηφοφόρος ψήφιζε ρίχνοντας το
σφαιρίδιό του στη δεξιά πλευρά της κάλπης, που έγραφε ΝΑΙ (θετική ψήφος) ή
στην αριστερή, που έγραφε ΟΧΙ (αρνητική ψήφος)
 «πολλές κοινωνικοοικονομικές αντιθέσεις αμβλύνονταν μέσω των
πελατειακών σχέσεων: Μέσω των πελατειακών σχέσεων με τα κόμματα είχαν
τη δυνατότητα να λύσουν βραχυπρόθεσμα τα ατομικά τους προβλήματα. Έτσι, το
στοιχείο αυτό λειτούργησε αποτρεπτικά για τη δημιουργία ταξικών κομμάτων,
που θα προωθούσαν κοινές διεκδικήσεις.
 «παρατηρείται μια σχετική αυτονομία της πολιτικής ελίτ: Οι ηγεσίες των
κομμάτων (πολιτική ελίτ) δεν είχαν άμεση επαφή με τους ψηφοφόρους,
αποτελούσαν μία ξεχωριστή κοινωνική ομάδα με δικά της συμφέροντα.
 Ερωτήσεις
1. Πότε τα κόμματα παρουσιάζονται πιο
οργανωμένα και ποια στοιχεία
επέτρεπαν σε αυτά να επιβιώσουν στον
πολιτικό βίο της χώρας ;
( « Στη δεκαετία του 1880 ... τακτική
που ακολουθούσε » ) σελ. 82
2. Λαμβάνοντας υπόψη την οργάνωση
της βάσης των κομμάτων να επισημάνετε
τους παράγοντες που επηρέαζαν την
κινητοποίηση και την εκλογική απόφαση των οπαδών τους.
( « Η βάση των κομμάτων... κάθε κοινωνικής ομάδας » ) σελ. 82

6. 3. Να καταγράψετε τα στοιχεία τα οποία έπαιζαν ρόλο για την τοποθέτηση
των υποψηφίων βουλευτών στο ψηφοδέλτιο κάποιου κόμματος.
( « Για την επιλογή ... εξυπηρετήσεις » ) σελ. 82
ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΝΟΙΞΗΣ | ΙΣΤΟΡΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ
Κεφ. 2ο: ΚΟΜΜΑΤΑ
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: Γεωργία Σόφη - Φιλόλογος
6
4. Να αναφέρετε τα χαρακτηριστικά του εκλογικού συστήματος και τα
κριτήρια με τα οποία ψήφιζαν οι εκλογείς.
( « Το εκλογικό σύστημα ... κύρος στη δημόσια ζωή » ) σελ. 82 – 83
5. *Πανελλήνιες εξετάσεις 2004+ Πώς διαμορφώθηκε η διαδικασία επιλογής
των υποψηφίων βουλευτών και το εκλογικό σύστημα στην Ελλάδα κατά το
τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα;
«Για την επιλογή... στη δημόσια ζωή» σελ. 82 - 83
6. Τι γνωρίζετε για την κοινωνική προέλευση των υποψηφίων βουλευτών
και των κομματικών μελών ;
( « Οι υποψήφιοι βουλευτές ... κατώτερα στρώματα » ) σελ. 84
7. Ποια οργάνωση είχαν τα κόμματα σε επίπεδο ηγεσίας και τι γνωρίζετε για
τη θέση των βουλευτών μέσα σ’ αυτά ;
( « Η οργάνωση των κομμάτων ...εκλογικής τους περιφέρειας » ) σελ. 84
8. Τι γνωρίζετε για την κοινωνικ ή προέλευση των υποψηφίων βουλευτών
και των κομματικών μελών, καθώς και για την οργάνωση των κομμάτων
κατά το τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα;
«Οι υποψήφιοι βουλευτές ... περιφέρειας» σελ. 84
9. Ποιες μέθοδοι εξαναγκασμού για την απόσπαση της ψήφου των εκλογέων
εφαρμόζονται και ποιοι τις χρησιμοποιούσαν ;
( « Σε αντίθεση με την εποχή ... συχνό φαινόμενο » ) σελ. 84
10. *Πανελλήνιες εξετάσεις 2008+ Πώς εξηγείται το γεγονός ότι στην
Ελλάδα – αντίθετα με τις άλλες χώρες της Ευρώπης – δεν εμφανίστηκαν
ταξικά κόμματα στο τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα ;
( « Αντίθετα με άλλες χώρες ...ενεργού πληθυσμού» ) σελ. 84
 Σωστό - Λάθος
XVII. Κατά το τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα τα κόμματα απέκτησαν τυπική
οργάνωση.
XVIII. Η επιλογή των εκλογέων βασιζόταν κατά κύριο λόγο στις πελατειακές σχέσεις.
XIX. Στην Ελλάδα του 19ου αιώνα η πατρωνία αποτελούσε συχνό φαινόμενο.
XX. Στα τέλη του 19ου αιώνα το εκλογικό σύστημα υποχρέωνε τους ψηφοφόρους να
ψηφίζουν ένα κόμμα.
XXI. Τη δεκαετία του 1890 οι εκλογείς ψήφιζαν με κριτήριο την εντοπιότητα.

7. XXII. Τα κομματικά μέλη προέρχονταν από τα κατώτερα κοινωνικά στρώματα.
XXIII. Το κοινοβουλευτικό σύστημα ενίσχυε τη θέση των βουλευτών εντός των
ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΝΟΙΞΗΣ | ΙΣΤΟΡΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ
Κεφ. 2ο: ΚΟΜΜΑΤΑ
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: Γεωργία Σόφη - Φιλόλογος
7
κομμάτων.
XXIV. Κατά τα τέλη του 19ου αιώνα οι συστηματικοί μέθοδοι εξαναγκασμού των
εκλογέων ήταν συχνό φαιόμενο.
XXV. Κατά τα τέλη του 19ου αιώνα η συστηματική διαφθορά μέσω του διοικητικού
μηχανισμού ήταν συχνό φαινόμενο.
XXVI. Οι πελατειακές σχέσεις μεταξύ κομμάτων και εκλογέων λειτούργησαν
ανασταλτικά στη δημιουργία ταξικών κομμάτων.
 Επεξεργασία πηγών
Αξιοποιώντας το παρακάτω παράθεμα και τις ιστορικές σας γνώσεις να
αναφερθείτε στα κριτήρια με βάση τα οποία επέλεγαν τα κόμματα τους υποψηφίους
βουλευτές τους κατά το τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα.
Εξαρτήσεις κάθε είδους και πελατειακές σχέσεις επιδρούσαν στη δυνατότητα των
πολιτικών τοπικής εμβέλειας να διαμορφώσουν ένα σώμα προσωπικών οπαδών και
επομένως να αναδειχτούν υποψήφιοι. Φοροεισπράκτορες, δήμαρχοι και άνθρωποι
στους οποίους ανέθεταν τις κρατικές παραγγελίες είχαν, όπως φαίνεται, πολύ
μεγαλύτερες δυνατότητες εξάλλου και γιατροί, δικηγόροι και, φυσικά ήδη εκλεγμένοι
βουλευτές μπορούσαν επίσης να δεσμεύσουν ψηφοφόρους.
Παρ΄ όλα αυτά, από το 1882 και μετά, σε όλο και περισσότερες εκλογικές
περιφέρειες εκλέγοταν ολόκληρος ο συνδυασμός του κόμματος, δηλαδή οι ψηφοφόροι
αποφάσιζαν πιο πειθαρχημένα, επιλέγοντας κόμματα, και έδειχναν μικρότερη προθυμία
να ψηφίσουν επιφανείς προσωπικότητες ή στελέχη, με επιρροή, άλλων κομμάτων.
Στις συζητήσεις της δεκαετίας του 1890 για την ανάδειξη υποψηφίων σωρεύονται
οι ενδείξεις ότι η εκλογή του ενός ή του άλλου πολιτικού, ο οποίος ασκούσε παλαιότερα
επιρροή, εξαρτάται από το αν θα διακήρυσσε δημοσίως την κομματική του επιλογή.
G. Hering, Τα πολιτικά κόμματα στην Ελλάδα, 1821-1936
3. Από τη χρεωκοπία

8. ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΝΟΙΞΗΣ | ΙΣΤΟΡΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ
Κεφ. 2ο: ΚΟΜΜΑΤΑ
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: Γεωργία Σόφη - Φιλόλογος
8
στο στρατιωτι κό κίνημα στο Γουδί (1893 -1909)
 Διευκρινίσεις
 «η κοινοβουλευτική ομάδα των Ιαπώνων»:
Κοινοβουλευτικό μόρφωμα που ιδρύθηκε το 1906 και
διαλύθηκε το 1908. Την ονομασία έδωσε στην ομάδα αυτή ο
διευθυντής της εφημερίδας Ακρόπολις Β. Γαβριηλίδης λόγω
της μαχητικότητας που τους χαρακτήριζε κατά τη διάρκεια
των συνεδριάσεων της βουλής.
 «συντεχνίες»: Ο όρος διαφοροποιείται από τα
μετέπειτα σωματεία, καθώς στις συντεχνίες συμμετείχαν και
οι εργοδότες και οι εργαζόμενοι συγκεκριμένων
επαγγελματικών κλάδων.
 Κίνημα στο Γουδή: Τη νύχτα της 14ης προς 15η Αυγούστου 1909 συγκεντρώθηκαν
στους στρατώνες του στρατοπέδου Γουδή 250 αξιωματικοί, 2000 οπλίτες και
αρκετοί πολίτες, για να διατρανώσουν την αντίθεσή τους προς την κυβέρνηση και
για να στηρίξουν τα αιτήματα του προγράμματος του Στρατιωτικού Συνδέσμου.
 Ορισμοί
Ομάδα Ιαπώνων (ΠΑΝΕΛ. 2001, 2003): Κοινοβουλευτική ομάδα, πολιτικό
μόρφωμα υπό τον Δημήτριο Γούναρη, που ιδρύθηκε το 1906. Αποτέλεσε το
μοναδικό νέο πολιτικό στοιχείο από τη χρεοκοπία της Ελλάδας το 1893 έως το
κίνημα στο Γουδή το 1909. Επίκεντρο της κριτικής που ασκούσε η ομάδα των
Ιαπώνων ήταν η αδυναμία του πολιτικού συστήματος να προσαρμοστεί στις
εξελίξεις της κοινωνίας. Η ομάδα δεν μπόρεσε να επιβιώσει και διαλύθηκε το
1908.
Στρατιωτικός Σύνδεσμος: Μυστική ένωση στρατιωτικών με αιτήματα που
αφορούσαν μεταρρυθμίσει στο στρατό, τη διοίκηση, την εκπαίδευση και τη
δημοσιονομική πολιτική. Τα αιτήματα αυτά διατυπώθηκαν με κίνημα που
εκδηλώθηκε στις 15 Αυγούστου 1909, κατά το οποίο δεν εγκαθιδρύθηκε
δικτατορία αλλά ο Σύνδεσμος προώθησε τα αιτήματά του μέσω της Βουλής.
 Ερωτήσεις
1. Να αναλύσετε τα αίτια της δυσαρέσκειας του λαού και της κρίσης εμπιστοσύνης προς
το πολιτικό σύστημα κατά την περίοδο 1893 – 1909.
(ή Ποιοι παράγοντες όξυναν τη λαϊκή δυσαρέσκεια κατά την περίοδο 1893 – 1909;)
( « Κατά την περίοδο ... π.χ. αποκέντρωση» ) σελ. 84 – 85

9. 2. Πότε ιδρύθηκε η κοινοβουλευτική ομάδα των Ιαπώνων
και τι γνωρίζετε για τον ηγέτη της και τις πολιτικές του
απόψεις ;
* βλ. ορισμοί+ ( « Το μοναδικό νέο στοιχείο ...
γραφειοκρατίας» ) σελ. 86
3. Πότε έγινε το κίνημα στο Γουδί και ποιος ήταν ο
επικεφαλής ;
( « Το 1909 συντελείται ... δημοσιονομική πολιτική» ) σελ.
86 – 87
4. Ποια αιτήματα είχαν οι ηγέτες του κινήματος στο Γουδί,
πώς τα προώθησαν κι από ποιους υποστηρίχθηκαν ;
( « Στις 15 Αυγούστου ... οικονομικών αιτημάτων » ) σελ.
86 – 88
5. Να καταγράψετε τις αλλαγές που επέφερε το κίνημα στο Γουδί στην πολιτική ζωή της
χώρας.
( « Υπό την πίεση του συνδέσμου ... τις επιδιώξεις του » ) σελ. 88
6. Τι γνωρίζετε για το κίνημα στο Γουδί και τη δράση του Στρατιωτικού Συνδέσμου;
«Το 1909 συντελείται ... τις επιδιώξεις του». σελ. 86 – 88.
ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΝΟΙΞΗΣ | ΙΣΤΟΡΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ
Κεφ. 2ο: ΚΟΜΜΑΤΑ
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: Γεωργία Σόφη - Φιλόλογος
9
 Σωστό - Λάθος
I. Στα τέλη του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ού γενική ήταν η δυσπιστία των
Ελλήνων προς τα κόμματα.
II. Η ήττα της Ελλάδας στον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897 επιτάχυνε τις
διεργασίες που οδήγησαν στην εκδήλωση του κινήματος στο Γουδί.
III. Επιδίωξη του Στρατιωτικού Συνδέσμου ήταν η απομακρυνση του βασιλιά.
IV. Επιδίωξη του Στρατιωτικού Συνδέσμου ήταν η εγκαθίδρυση δικτατορίας.
V. Η ελληνική κοινωνία υποστήριξε το κίνημα του 1909.
VI. Μετά το κίνημα του 1909, ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος θέλησε να προωθήσει τα
αιτήματά του μέσω της Βουλής.
VII. Η αποτυχία των δύο μεγάλων κομμάτων να τηρήσουν το πρόγραμμά τους
συντέλεσε στην εκδήλωση του Κινήματος.
VIII. Αποτέλεσμα της δράσης του κινήματος ήταν η αναθεώρηση του
Συντάγματος.

10. ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΝΟΙΞΗΣ | ΙΣΤΟΡΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ
Κεφ. 2ο: ΚΟΜΜΑΤΑ
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: Γεωργία Σόφη - Φιλόλογος
10
 Επεξεργασία πηγών
ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ 2006: Χρησιμοποιώντας σχετικά χωρία από τα πιο κάτω κείμενα και
με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις να επισημάνετε τους κοινωνικούς και
οικονομικούς παράγοντες που συνέβαλαν, μετά το 1893, στην εκδήλωση του
κινήματος τους Στρατιωτικού Συνδέσμου στο Γουδί, το 1909.
ΚΕΙΜΕΝΟ Α
...Αναμφίβολο είναι πως το Γουδί βρήκε λαϊκή ανταπόκριση, πως απάντησε πράγματι σε
κάποιες κοινωνικές αναζητήσεις. Η μεγάλη δε λαϊκή συγκέντρωση συμπαράστασης της
14.9.1909 που οργανώθηκε από βιομηχάνους, εμπόρους, βιοτέχνες, ελεύθερους
επαγγελματίες κ.λπ. πρόβαλε και καθαρά αστικές διεκδικήσεις, όπως προστασία της
παραγωγής, δίωξη της τοκογλυφίας, προοδευτικότητα των φόρων, πάταξη της
μεροληψίας και της πολιτικής φαυλότητας σε σχέση ιδιαίτερα με τους διορισμούς στο
δημόσιο οπαδών του κυβερνώντος κόμματος.
Θ. Διαμαντόπουλος, Η ελληνική πολιτική ζωή: Από την προβενιζελική στην
μεταπαπανδρεϊκή εποχή.
ΚΕΙΜΕΝΟ Β
Ο λαός των Αθηνών και του Πειραιώς εις πάνδημος συνελθών συλλαλητήριον, ίνα
σκεφθή περί των Κοινών, ήτοι περί γενικής των κακώς εχόντων ανορθώσεως, πολιτικής
τε και στρατιωτικής, ην από μακρού ήδη χρόνου επόθησε και εζήτησε και την οποίαν το
κίνημα της 15ης Αυγούστου ανέλαβε να πραγματοποιήσει αποβλέπων εις το ότι τα
έννομα συμφέροντα και δικαιώματά του ουσιωδώς εθυσιάσθησαν υπό το ευπρόσωπον
κάλυμμα ελευθέρου πολιτεύματος, των αντιπροσώπων αυτού μεταβληθέντων εις
ιδιοτελή ολιγαρχίαν, αντικαταστήσασαν τον Νόμον διά της θελήσεώς της,
συνεταιρισθείσαν δέ μετ’ αφορολογήτου πλουτοκρατίας, ενώ αυτός στενάζει υπό το
βάρος των αδικοτάτων φόρων (...) χωρίς να απολαμβάνη ως αντάλλαγμα την ασφάλειαν
της ζωής, τιμής και ιδιοκτησίας του (...) Αξιοί να ίδη την Κυβέρνησιν υποβάλλουσαν τον
ταχύτερον εις την Βουλήν και ταύτην ψηφίζουσαν άρτιον σύστημα νομοθεσίας, υπό το
πνεύμα του πολέμου κατά της συναλλαγής, ανορθώσεως όλων των κλάδων της
διοικήσεως και προστασίας της παραγωγής, ιδία δε (...). Να ληφθή πρόνοια περί
βελτιώσεως της τύχης του εργάτου, δουλεύοντος ήδη την χειρίστην των δουλειών προς
το κεφάλαιον δι’ έλλειψιν παντός προστατευτικού αυτού νόμου.
Γ. Κορδάτος, Ιστορία της Νεώτερης Ελλάδας, τόμος Ε,

11. ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΝΟΙΞΗΣ | ΙΣΤΟΡΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ
Κεφ. 2ο: ΚΟΜΜΑΤΑ
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: Γεωργία Σόφη - Φιλόλογος
11