Ενότητα 6η , θεωρία και ασκήσεις εμπέδωσης

1. ΟΙ ΠΡΟΣΩΠΙΚΕΣ ΑΝΤΩΝΥΜΙΕΣ – Ο ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟΣ ΤΟΥΣ ΡΟΛΟΣ
Οι δυνατοί τύποι
Από συντακτική άποψη οι δυνατοί τύποι χρησιμοποιούνται:
• ως υποκείμενο, οπότε προβάλλεται εμφατικά το πρόσωπο.
π.χ, Δεν ξέρω για τους υπόλοιπους, αυτός όμως το γνώριζε.
Αυτοί ξέρουν καλά ότι εμείς δεν το ξέρουμε.
• ως αντικείμενο (άμεσο ή έμμεσο), στο οποίο προσδίδεται έμφαση για να δηλωθεί μια αντίθεση.
π.χ. Ο Γιάννης μου πρότεινε ένα άλλο μυθιστόρημα, εγώ όμως διάλεξα αυτό.
Έδωσε συνέντευξη μόνο σ’ εμένα.
• ως συνοδευτικό πρόθεσης («προθετικό σύνολο»), για λόγους έμφασης.
π.χ. Οι αρχαίοι φιλόσοφοι ήταν δάσκαλοι και πηγές έμπνευσης· γύρω από αυτούς σχηματιζόταν ένας κύκλος
αφοσιωμένων μαθητών.
Με όλους μπορώ να πάω εκδρομή, μ'αυτόν ποτέ!
• ως εμφατική παράθεση.
π.χ. Εσείς οι δημοσιογράφοι πρέπει να υπηρετείτε το δικαίωμα του λαού στην ενημέρωση και όχι τις
σκοπιμότητες των εκδοτών.
Οι αδύνατοι τύποι
Από συντακτική άποψη οι αδύνατοι τύποι χρησιμοποιούνται:
• ως άμεσο αντικείμενο (σε πτώση αιτιατική).
π.χ. Την είδα να μπαίνει στη θάλασσα.
• ως έμμεσο αντικείμενο (σε πτώση γενική).
π.χ. Του προσφέρανε το «χρυσό κλειδί» της πόλης!
• ως γενική υποκειμενική ή αντικειμενική.
π.χ. Η απόφαση μου είναι οριστική και αμετάκλητη. (Εγώ αποφάσισα)
Όλοι ασχολήθηκαν με τη φροντίδα του. (Όλοι φρόντισαν αυτόν )
• ως συμπλήρωμα:
-επιθέτου, π.χ. Ήταν καλύτερή μου σε όλα.
-αριθμητικού, π.χ. Έμειναν μόνοι οι τρεις τους.
-αντωνυμίας, π.χ. Κανένας μας δεν πήγε.
-προσδιορισμού, π.χ. Κινήθηκε κατά πάνω του.
-επιρρήματος, π.χ. Μη στέκεσαι μπροστά μου.
Ιδιαίτερες χρήσεις/ονομασίες
α. επαναληπτική αντωνυμία.
Αντικαθιστά στη ροή του λόγου όνομα που έχει ήδη αναφερθεί.
π.χ. Το ταξίδι ήταν λίγο κουραστικό, αλλά το (δηλ. το ταξίδι) απολαύσαμε.
β. προληπτική αντωνυμία.
Προαναφέρει όνομα που θα ακολουθήσει, π.χ. Να τος, έρχεται ο Δημήτρης.
Διάκριση από το οριστικό άρθρο
 Η προσωπική αντωνυμία έχει θέση ουσιαστικού" (αντικαθιστά ουσιαστικό) και συνοδεύει ρήματα.
Το οριστικό άρθρο {ο, η, το) συνοδεύει ονόματα. π.χ. Είδα το αεροπλάνο να προσγειώνεται, (άρθρο) Το είδα να
προσγειώνεται, (αντωνυμία)
 Ο αδύνατος τύπος τον του γ' ενικού προσώπου της προσωπικής αντωνυμίας διατηρεί πάντοτε το -ν-
 Ο αδύνατος τύπος την του γ' ενικού προσώπου της προσωπικής αντωνυμίας άλλοτε διατηρεί και άλλοτε
χάνει το -ν-, συμφωνά με τους κανόνες διατήρησης/απώλειας του τελικού -ν-.
 Ο τύπος τον της αιτιατικής ενικού του οριστικού άρθρου (όπως και ο θηλυκός τύπος την) άλλοτε διατηρεί
και άλλοτε χάνει το -ν-, σύμφωνα με τους κανόνες διατήρησης/απώλειας του τελικού -ν-
π.χ. Τον θαύμασαν όλοι για το θάρρος του. - Έσταξε λίγη μπογιά και τον λέρωσε, (προσωπική αντωνυμία) Την
κέρδισε το θέατρο! - Τη χάσαμε απ' την παρέα. –
Αυτό έγινε τη μέρα που μου τηλεφώνησες. τον γκρεμό, το δρόμο, τον ποδηλάτη, το λιμενοβραχίονα (άρθρο)

2. ΟΙ ΥΠΟΛΟΙΠΕΣ ΑΝΤΩΝΥΜ ΙΕΣ
Δεικτικές αντωνυμίες
 αυτός, αυτή, αυτό (δηλώνει το χρονικά και τοπικά κοντά)
 εκείνος, εκείνη, εκείνο (δηλώνει το χρονικά και τοπικά μακριά)
 τέτοιος, τέτοια, τέτοιο (δείχνει την ποιότητα του ουσιαστικού)
 τόσος, τόση, τόσο (δείχνει την ποσότητα του ουσιαστικού)
 (ε)τούτος, (ε)τούτη, (ε)τούτο (δηλώνει το πολύ κοντά, που μπορούμε να το αγγίξουμε)
Κτητικές αντωνυμίες
 (α' πρόσωπο) δικός μου / δικός μας, δική μου / δική μας, δικό μου / δικό μας
 β' πρόσωπο) δικός σου / δικός σας, δική σου / δική σας, δικό σου / δικό σας
 (γ' πρόσωπο) δικός του / δικός τους, δική του / δική τους, δικό του /δικό τους
Ως κτητικές αντωνυμίες λειτουργούν και οι αδύνατοι τύποι των προσωπικών αντωνυμιών έπειτα από
ουσιαστικό.
Οριστικές αντωνυμίες
 ο ίδιος, η ίδια, το ίδιο
 μόνος, μόνη, μόνο (το επίθετο χωρίς άρθρο και συνοδευόμενο από τη γενική των αδύνατων τύπων της
προσωπικής αντωνυμίας)
Αυτοπαθείς αντωνυμίες
 του εαυτού μου (α' πρόσωπο), του εαυτού σου (β' πρόσωπο), του εαυτού του (γ' πρόσωπο)
Ερωτηματικές αντωνυμίες
 ποιος, ποια, ποιο
 πόσος, πόση, πόσο
 τι (άκλιτο)
Αόριστες αντωνυμίες
 ένας, μία/μια, ένα. Διακρίνεται από το αόριστο άρθρο, αφού εκείνο συνοδεύει πάντα ουσιαστικό, και από το
απόλυτο αριθμητικό, αφού εκείνο προσδιορίζει τη διαφορά της μονάδας από τα πολλά.
 κανένας, καμία/καμιά, κανένα
 κάποιος, κάποια, κάποιο
 άλλος, άλλη, άλλο
 κάμποσος, κάμποση, κάμποσο
 μερικοί, μερικές, μερικά
 καθένας, καθεμιά, καθένα
 κάτι, κατιτί (άκλιτα)
 τίποτε/τίποτα (άκλιτα)
 κάθε/καθετί(άκλιτα)
 ο (η, το) δείνα - ο (η, το) τάδε (άκλιτα)
Αναφορικές αντωνυμίες
 ο οποίος, η οποία, το οποίο
 όποιος, όποια, όποιο
 όσος, όση, όσο
 που. Αντικαθιστά το οποίος, οποία, οποίο, όχι όμως όταν αυτό συνοδεύεται από πρόθεση. Δεν μπορεί να
αντικατασταθεί από το επίρρημα όπου. Προσοχή να μη συγχέεται με το τονιζόμενο ερωτηματικό πού και τον
άτονο σύνδεσμο που.
 ό,τι. Προσοχή να μη συγχέεται με τον ειδικό σύνδεσμο ότι.

3. ΤΑ ΕΙΔΗ ΤΩΝ ΑΝΤΩΝΥΜΙΩΝ ΚΑΙ Ο ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟΣ ΤΟΥΣ ΡΟΛΟΣ
1. Να χαρακτηρίσετε τις αντωνυμίες των παρακάτω προτάσεων.
α. Εμένα μου φαίνεται ότι εκείνος ο πίνακας έχει κάτι το διαφορετικό.
β. Η άλλη που σε κοίταζε ήταν η ίδια που έκανε τόση φασαρία στην αρχή για τη σειρά με την οποία θα
διαβαστούν τα ονόματα.
γ. Κανένας δε βρέθηκε να τους πει ότι αυτό ήταν που προκαλούσε τα προβλήματα.
δ. Ποιος πήρε το δικό μου τετράδιο;
ε. Κατάφερε να σηκώσει μόνος του τέτοιο βάρος.
στ. Κοίτα αυτό το σπίτι πόσα δέντρα έχει στον κήπο του κοίτα το!
ζ. Μερικές φορές σε ξεγελάει ο ήλιος και πιστεύεις ότι θα κάνει μια ζεστή μέρα.
η. Τίποτα δεν είναι πιο άσχημο απ' το να μη βοηθήσεις κάποιον, έστω και άγνωστο σου, που έχει ανάγκη από
υποστήριξη.
θ. Τους έχω δει κάμποσες φορές να συζητούν χαμηλόφωνα.
ι. Όσοι είναι λογικοί καταλαβαίνουν ότι δεν μπορείς να κάνεις ό,τι θέλεις σε κάθε περίσταση.
ια. Να βάλεις καθεμιά στη θέση της μην αφήνεις να σε εκμεταλλεύονται και οι δυο τους.
ιβ. Πόσοι επαγγελματίες του τάδε ή του δείνα κλάδου θα είναι απαραίτητοι σε δέκα χρόνια;
ιγ. Οι θεατές ήταν ακριβώς τόσοι όσους υπολόγιζαν.
ιδ. Τούτος ο τόπος πρέπει να σταθεί επιτέλους στα πόδια του.
ιε. Κοίταξε αυτόν. Δε μοιάζει του αδελφού σου;
ιστ. Ο Δημήτρης έλειπε στο τελευταίο μάθημα. Αυτόν δεν εννοούσε ο δάσκαλος;
2. Στις παρακάτω προτάσεις να προσδιορίσετε το είδος και τη συντακτική λειτουργία των αντωνυμιών:
α. Μερικοί διαμαρτυρήθηκαν με δυνατές φωνές.
β. Τα βρήκα σ' ένα παλιό βιβλιοπωλείο της συνοικίας μου.
γ. Ποιοι ήταν εκείνοι;
δ. Δε με θυμήθηκε κανείς στη γιορτή μου!
ε. Τέτοιοι άνθρωποι δεν αξίζουν τίποτα!
στ. Τους είπα να έρθουν, αλλά το αρνήθηκαν.
ξ. Η χώρα αυτή με τη στάση της έθεσε εαυτήν εκτός διεθνούς δικαίου.
η. Μου έδειξε έναν απλούστερο τρόπο να τις λύνω.
θ. Τα λόγια του παρηγορούσαν την ψυχή τους.
ι. Με όσα τους έτυχαν πρόσεχαν πλέον καθετί.
ια. Οι αδικίες και οι στερήσεις τους έκαναν τέτοιους.
ιβ. Κοιτάνε μόνο τον εαυτό τους.
ιγ. Η επιλογή του ήταν εμπνευσμένη!
ιδ. Χαιρόταν που ο μικρός εαυτός του κατόρθωσε να κάνει κατιτί χρήσιμο στον ίδιο και στην κοινωνία.
ιε. Καθετί αποτελεί κάποια στιγμή αντικείμενο κριτικής και αμφισβήτησης.
ιστ. Δεν υποσχόμαστε τίποτα!

4. 3. Στις παρακάτω προτάσεις να εντοπίσετε την επαναληπτική και την προληπτική χρήση της
προσωπικής αντωνυμίας.
Προτάσεις Επαναληπτική Προληπτική
αντωνυμία αντωνυμία
α. Πού το άφησες το CD που σου έφερα;
β. Τους φίλους της τους γνώρισα πρόσφατα.
γ. Ποιος σου τα είπε εσένα;
δ. Την παράσταση θα την επαναλάβουν αύριο.
ε. Να τος αυτός που σου έλεγα.
στ. Το φαντάζεσαι πόσο όμορφη θα ήταν η ζωή μας
χωρίς πολέμους, πείνα και εκμετάλλευση;
ζ. Αν τον συναντήσεις τον ΄Αλκη να του θυμίσεις ότι με
ξέχασε!
η. Τις μέχρι τώρα επαφές τις αντιμετώπισες κάπως επι
πόλαια.
4. Στις παρακάτω προτάσεις να προσδιορίσετε το γραμματικό είδος των υπογραμμισμένων λέξεων.
α. Του απάντησε ένας από μέσα που δε φαινόταν.
β. «Ένα το χελιδόνι κι η Άνοιξη ακριβή...».
γ. Ένας κύριος ρωτούσε πού είναι το σπίτι σας.
δ. Μία φορά θα στο πω κι αν θέλεις σκέψου το!
ε. Ο ένας εκθειάζει την επίδοση του άλλου.
στ. Ένα αεροπλάνο πετούσε πολύ χαμηλά.
ζ. Ένας χρόνος έμεινε!
η. Μία μέρα, λοιπόν, ήρθε και με βρήκε.
θ. Πέρασε ένας κι άφησε τα στοιχεία του.
ι. Είδα μία, αλλά δεν έδωσα ιδιαίτερη σημασία.
5. Να συμπληρώσετε τα παρακάτω κενά με τον κατάλληλο τύπο: που (αντωνυμία), που (σύνδεσμος /
επίρρημα), πού (ερωτηματικό) και να τον χαρακτηρίσετε (στην παρένθεση).
α. Τώρα............ (...............) τελειώνει η σχολική χρονιά, φρόντισε εκεί ............ (...............) θα πας διακοπές να
μελετάς και λίγο.
β. Ήταν τόσο σκοτεινό,............ (............) δεν έβλεπα............ (................) πατάω!
γ. Ο τελευταίος καλεσμένος............ (.................. ) ήρθε δεν είχε............ (...................) να καθίσει!
δ. Την ημέρα............ (................) ήταν η εκδήλωση ένιωσα άσχημα............ (......................) δεν ήρθες.
ε. Δεν ξέρω............ (..................) να απευθυνθώ για να διεκπεραιώσω αυτή την εκκρεμότητα..................
(..................) χρονίζει.
στ. ............. (..............) πάτε; Δε θα πάμε εκεί............ (...............) λέγαμε;
ζ. .............(...........) καιρός για παιχνίδι! Έχουν πέσει τόσο πολλά, ............ (.............) δεν παίρνω ανάσα!
η. Ο θόρυβος ............ (................) έκανε αυτή η συσκευή ήταν τόσο ενοχλητικός, ............ (......................) απο-
φάσισα να την πετάξω, και θέλω να μου πεις αν ξέρεις............ (..............) μπορώ να βρω μια αθόρυβη!