1. 36
EΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ
‘’Μένω στον τόπο μου: ερευνώ, μαθαίνω, δημιουργώ..’’
Ιστορική αναδρομή από τους αρχαίους χρόνους
έως τον Μακεδονικό αγώνα.
Α΄ τάξη
ΓΕΛ Αξιούπολης
4. 36
Πρόλογος
Κατά την διάρκεια της αναζήτησης μας όσο αφορά την
επαγγελματική μας κατάρτιση αποφασίσαμε να
ασχοληθούμε με το θέμα ‘’μένω στον τόπο μου: ερευνώ,
μαθαίνω ,δημιουργώ…‘’ έτσι ώστε να γνωρίσουμε τον
τόπο μας και τις προοπτικές του.
Ξεκινήσαμε να ψάχνουμε πληροφορίες στο διαδίκτυο
και σε βιβλία, ενώ παράλληλα επισκεφθήκαμε το
αρχαιολογικό μουσείο και το επιμελητήριο του Κιλκίς
Θέλοντας να αποφύγουμε την απομάκρυνση μας από
την περιοχή, προσπαθήσαμε να μελετήσουμε διεξοδικά
τα στοιχεία που βρήκαμε για να καταλήξουμε σε ένα
συμπέρασμα.
5. 36
Εισαγωγή
Η ομάδα μας μελέτησε τα ιστορικά γεγονότα, την ζωή
και τις ασχολίες των κατοίκων στην περιοχή του Κιλκίς
και στα γύρω χωριά.
Αρχίσαμε λοιπόν, με μια ιστορική αναδρομή στο
παρελθόν θέλοντας να καταλήξουμε στο συμπέρασμα
εάν τελικά αξίζει να μείνουμε στον τόπο μας και να μην
φύγουμε από αυτόν ψάχνοντας για καλύτερες συνθήκες
ζωής.
6. 36
Προϊστορικά χρόνια
Από τα προϊστορικά ακόμη χρόνια, η περιοχή του νομού
μας κατοικήθηκε και δημιουργήθηκαν αξιόλογοι οικισμοί.
Πρέπει να σημειωθεί ότι εντοπίστηκαν χώροι από την πρώιμη
εποχή του χαλκού και του σιδήρου που μετέπειτα
αναπτύχθηκαν σε σημαντικά κέντρα. Αρχαιολογικές ανασκαφές
σε πολλές τοποθεσίες έφεραν στο φώς ευρήματα της περιόδου
αυτής. Την εποχή αυτή που η εξάρτηση των ανθρώπων από το
περιβάλλον ήταν άμεση, η οροθέτηση των οικισμών
εντοπίστηκε σε περιοχές με φυσικά πλεονεκτήματα και
πλούσιες παραγωγικές δυνατότητες.
Ο αρχαιότερος οικισμός εντοπίζεται στη Κολχίδα (4000
π.Χ.). Πρόκειται για επίπεδο οικισμό με άφθονα επιφανειακά
ευρήματα όπως ειδώλια , υφαντικά βάρη , εργαλεία κ.λ.π.
Συνήθως οι οικισμοί της περιοχής αυτής έχουν τη μορφή
χαμηλών λόφων (τούμπες) που σχηματίστηκαν από επάλληλα
στρώματα κατοίκησης στο ίδιο μέρος. Η μεγαλύτερη πυκνότητα
οικισμών παρατηρείται στις παραποτάμιες περιοχές του Αξιού
και του Γαλλικού ποταμού. Οικισμοί της εποχής αυτής είναι οι
τούμπες στο Ανθόφυτο , Άσπρος, Αξιοχώρι, Γαλλικός,
Εύρωπος, Μεταλλικό, Τούμπα, Ξυλοκερατιά, Αξιούπολη,
Καλίνδρια, Λιμνότοπος, Μαυρονέρι, Τέρπυλλος, Κιλκίς,
Πεδινό, Καμπάνη, Βαφειοχώρι, Πικρολίμνη, Λευκοχώρι ,
Μυριόφυτο, Γοργόπη. Προς το τέλος της εποχής του χαλκού
διαπιστώνονται ανασκαφικά εμπορικές επαφές με τη Νότιο
Ελλάδα και τους Μυκηναίους. Κεραμική μυκηναϊκού τύπου
εισαγόμενη αλλά και κατ ’απομίμηση κατασκευασμένη σε
7. 36
τοπικά εργαστήρια, αποκαλύφθηκε στο Αξιοχώρι. Τους
Μυκηναίους προσέλκυσε η άφθονη ξυλεία, οι δυνατότητες
μεταφοράς με το ρεύμα του Αξιού και το πλούσιο σε
μεταλλεύματα υπέδαφος της περιοχής, με αποτέλεσμα το
Αξιοχώρι να αποτελεί έναν από τους σταθμούς εξάπλωσης και
διάδοσης του μυκηναϊκού εμπορίου στη Μακεδονική ενδοχώρα.
Η εμφάνιση της μεταλλουργίας μετέπειτα συντέλεσε στην
ανάπτυξη της οικονομίας και της κοινωνικής
διαστρωμάτωσης. Τα αντικείμενα από μέταλλο (όπλα, πελέκεις,
εγχειρίδια) χρησιμοποιούντα ως σύμβολα δύναμης. Επιπλέον η
εισαγωγή και η χρήση ανθεκτικότερων μεταλλικών
αντικειμένων στην παραγωγική διαδικασία και άμυνα
(εργαλεία- όπλα), είχε ως αποτέλεσμα την αύξηση της
γεωργικής παραγωγής και του πληθυσμού καθώς καλύπτονταν
σε επάρκεια αγαθών οι ανάγκες επιβίωσης μεγαλύτερου
αριθμού ατόμων. Οι οικισμοί (π.χ. παλαιό Γυναικόκαστρο,
Τσαουσίτσα) καταλαμβάνουν θέσεις με φυσικές αμυντικές
δυνατότητες και πρόσβαση σε πηγές νερού. Αρκετοί
εξελίσσονται στις μεταγενέστερες γνωστές πόλεις των
ιστορικών χρόνων. Ευρήματα της εποχής αυτής προερχόμενα
κυρίως από νεκροταφεία και κυρίως από γυναικείους τάφους,
αποτελούν εξαίρετα δείγματα του πολιτιστικού επιπέδου της
κοινωνικής οργάνωσης και ιδεολογίας της εποχής και τεκμήρια
της οικονομικής και κοινωνικής κατάστασης
Ποιοι κατοικούσαν στην περιοχή αυτή;
Ο Όμηρος αναφέρεται μέσα στο έργο του πολλές φορές
στην περιοχή του Κιλκίς. Συγκεκριμένα στην Ιλιάδα κάνει μία
αναφορά στους Παίονες και στη συμμετοχή αυτών στον Τρωικό
πόλεμο (12 αι. π.Χ.) εξυμνώντας τη γενναιότητα του λαού των
Παιόνων οι οποίοι κατοικούσαν γύρω από τον ποταμό Αξιό
8. 36
θεωρώντας τον ως τον ωραιότερο της γης. Εκτός αυτού στην
περιοχή του Κιλκίς αναφέρθηκαν ο Θουκυδίδης καθώς και ο
Στράβων. Γεγονός είναι πάντως πως οι Παίονες έπαιξαν
πρωτεύοντα ρόλο στα πράγματα του Βορειοελλαδικού χώρου
έως και την εποχή που τον έλεγχο της κατάστασης ανέλαβαν οι
βασιλείς της Μακεδονίας. Για την καταγωγή των Παιόνων
έχουν γραφτεί πολλά. Υπερισχύει η άποψη πως ήταν
Πελασγικής καταγωγής, χωρίς βέβαια να αποκλείεται το
ενδεχόμενο να δέχτηκαν επιδράσεις και από άλλους λαούς και
μάλιστα εκείνους που ήταν θρακικής προέλευσης . Στα
ομηρικά χρόνια κύρια έδρα των Παιόνων ήταν η κοιλάδα του
Αξιού και πρωτεύουσα της χώρας τους ήταν η Αμυδών. Η
τοποθεσία αυτής της Ομηρικής πόλης πιθανολογείται νοτιότερα
από το Πολύκαστρο, κοντά στο χωρίο Άσπρος. Η εκδοχή αυτή
βασίζεται σε μία περιγραφόμενη από τον αρχαίο γεωγράφο
Στράβωνα, πηγή που ονομαζόταν Αία και βρισκότανε κοντά
στην ομηρική Αμυδώνα.
Μετά τα Ομηρικά χρόνια, παρατηρούνται έντονες
μετακινήσεις λαών με σκοπό την κατάληψη ευφόρων εδαφών
που θα τους έδιναν όλα εκείνα τα αγαθά που τους έλλειπαν και
τους ανάγκαζαν να μετακινούνται. Φυσικά μια τέτοια εύφορη,
γόνιμη και πλούσια περιοχή είναι η πεδινή έκταση που
απλώνεται μεταξύ των ποταμών Γαλλικού και Αξιού, όπως
επίσης και δυτικά του Αξιού αλλά και ανατολικά του Δύσωρου.
Οι κυριότερες φυλές που κατοικούσαν στο Μακεδονικό χώρο
κατάφεραν να ξεχωρίσουν από άλλες μικρότερες φυλές και να
σχηματίσουν κράτη.
9. 36
Ιστορικά χρόνια
Αρχαίοι χρόνοι
Σύμφωνα με μαρτυρίες που μας άφησε ο Ηρόδοτος στη
περιοχή του νομού μας κατά την περίοδο της μακρινής
αρχαιότητας (τέλη 6ου π.Χ. αι.) υπήρχαν τρία κράτη: Η
Βοττιαία ( σε αυτή εκτεινόταν η Παιονία) και διασώθηκε από
την αρχαία παράδοση ότι οι κάτοικοί της ήταν έποικοι από την
Κρήτη με αρχηγό τον Βόττωνα. Σημαντικές πόλεις ήταν η
Ειδομένη, η Γορτυνία, η Ευρωπός και η Αταλάντη. Στην
Ευρωπό βρέθηκε ο μοναδικός στο είδος του – σε ολόκληρο το
βορειοελλαδικό χώρο - αρχαίος Κούρος. Η Μυγδονία
βρισκόταν στην περιοχή μεταξύ του Αξιού και Γαλλικού
ποταμού. Η Μύγδονες πήραν το όνομά τους από τον Βασιλιά
τους τον Μύγδωνα –Θρακικής καταγωγής. Σπουδαίες πόλεις
ήταν η Χαλάστρα, η Σίνδος, η Θέρμη, η Φίληρος (νομός
Θεσσαλονίκης), η Αλίνδοια, η Βράγυλος ( Μεταλλικό), η
Μόρυλος ( Άνω Απόστολοι, με το περίφημο ασκληπιείο). Η
Κρηστωνία βρισκόταν πέρα από τον Γαλλικό ποταμό, ως το
Δίσωρο όρος. Οι Κρίστωνες θεωρούνταν Πελασγικής
καταγωγής και είχαν πρωτεύουσά τους την Κρηστώνα.
Γνωρίζουμε από τον Ηρόδοτο ότι εκμεταλλεύονταν μεταλλεία
αργύρου στο Δύσωρον όρος ( κάποιος ο οποίος θα
περιπλανηθεί στην περιοχή θα συναντήσει πολλές στοές
εξόρυξης μεταλλευμάτων, ιδίως στην γύρω από την αρχαία
πόλη του Παλατιανού). Οι κάτοικοι ασχολούνταν επίσης με την
υλοτομία, δεδομένου ότι το μεγαλύτερο μέρος της Κρηστωνίας
ήταν κατακλεισμένο από δάση. Άλλη ασχολία τους ήταν η
10. 36
γεωργοκτηνοτροφία και η αλιεία στη Πρασιάδα (Δοϊράνη)
λίμνη, όπου έπιαναν τα ψάρια με ψαροκόφινα.
Όταν ιδρύθηκε το Μακεδονικό Κράτος (8ος αι. πΧ.) τα κράτη
αυτά όπως και πολλά άλλα άρχισαν να υποτάσσονται στην νέα
δύναμη. Οι Μακεδόνες ήταν Δωριείς που αρχικά κατοικούσαν
στην Πίνδο. Αργότερα, όταν το κράτος επεκτάθηκε πρωτεύουσά
τους έγινε η Πέλλα ( =ήταν παραθαλάσσια).
Όταν ο Αλέξανδρος Α’ κατέλαβε τα μεταλλεία αργύρου τα
αξιοποίησε όσο ήταν δυνατό και στις μέρες του απέφεραν ένα
τάλαντο την ημέρα (44 περίπου κιλά). Η μεταλλοφόρος αυτή
περιοχή παρέχοντας τον άργυρο στο μακεδονικό κράτος έδωσε
πλούτο και πιότερη δύναμη στο βασιλιά του. Αυξήθηκε έτσι
αρκετά η νομισματοκοπεία των Αιγών και της Πύδνας.
Οι μεγάλες δασικές εκτάσεις που απλώνονταν από τη Δοϊράνη
μέχρι το Βερτίσκο βρίσκονταν πια υπό την κυριαρχία του.
Μεγάλες ποσότητες ναυπηγήσιμης και οικοδομήσιμης ξυλείας
αγόραζαν οι Αθηναίοι. Το είδος αυτό του εμπορίου αυξήθηκε
σημαντικά με τους νότιους Έλληνες στα χρόνια των διαδόχων
του Αλεξάνδρου Α’.
Σημαντική επίσης ήταν και η γεωργοκτηνοτροφία. Ο Ηρόδοτος
μας πληροφορεί ότι ολόκληρη η περιοχή ήταν γεμάτη από
λιοντάρια, άγρια βόδια, αίγες ποιμενικούς σκύλους κλπ. Φυσικά
τα ζώα που αφθονούσαν στην περιοχή του Αξιού, από τα
αρχαιότερα χρόνια ήταν οι ίπποι ( το περίφημο ιππικό των
Παιόνων έπαιξε σημαντικό ρόλο στον πόλεμο της Τροίας ).
Το Μακεδονικό βασίλειο, για πολλούς αιώνες διεκδίκησε την
απόλυτη εξουσία, παίζοντας πολύ σημαντικό ρόλο. Συγχρόνως
όμως άρχισαν να εμφανίζονται πολλοί κίνδυνοι και πολλές
απειλές – με σπουδαιότερη αυτή των Περσών. Ακόμη η
περιοχή για την οποία γίνεται λόγος δεν ήταν έξω από τους
11. 36
ανταγωνισμούς των μεγάλων δυνάμεων της εποχής εκείνης , της
Αθήνας , της Σπάρτης και της Μακεδονίας. Ένα μέρος μάλιστα
του γνωστού και ολέθριου για τον ελληνισμό πολέμου, που
είναι γνωστός ως Πελοποννησιακός, διαδραματίστηκε στο
νομό Κιλκίς.
Αμέσως μετά τον θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου ,την
κατάλυση της περσικής αυτοκρατορίας και την εξάπλωση του
ελληνισμού στην Ανατολή ακολούθησαν σημαντικές
μεταβολές . Οι έλληνες της Μακεδονίας λειτουργούσαν μέσα σε
ένα ενιαίο οικονομικό σύστημα. Οι βασιλείς ήταν κάτοχοι της
Γης και του μεγαλύτερου μέρους της παραγωγής. Η πλούσια
γεωργική παραγωγή και η ανταλλαγή των αγαθών μεταξύ των
βασιλείων άνοιξαν νέους ορίζοντες στο εμπόριο. Για την
διευκόλυνση των συναλλαγών χρησιμοποιήθηκαν τα ελληνικά
νομίσματα και αποσύρθηκαν τα Περσικά. Επιπλέον
δημιουργήθηκαν τράπεζες και χρησιμοποιήθηκαν οι επιταγές.
Όσοι ασχολήθηκαν με το εμπόριο και τις τραπεζικές
επιχειρήσεις αλλά και όσοι άσκησαν εξουσία ως βασιλικοί
υπάλληλοι διαμόρφωσαν μια προνομιούχο τάξη, την αστική
τάξη(αναπτύχθηκε η δουλεία).
Μετά το θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου δεν έλειψαν οι
ανταγωνισμοί για το θέμα της διαδοχής, όπως δεν έλειψαν και
οι αιματηρές συγκρούσεις και, όπως σε παρόμοιες περιπτώσεις
συμβαίνει , εμφανίστηκε ξένος κίνδυνος και απειλή. Οι
Γαλάτες ήταν ο καινούργιος κίνδυνος, που το 280 πΧ.,
κατέρχονται στη Μακεδονία και προβαίνουν σε ληστείες,
λεηλασίες και άπειρες καταστροφές. Εκείνη τη χρονική
περίοδο το Μακεδονικό θρόνο κατέλαβε ο Αντίγονος Γονατάς ο
οποίος προσπάθησε να κρατήσει το μακεδονικό κράτος μακριά
από το δρόμο της κατάρρευσης. Στην εποχή αυτή κτίσθηκε μια
πόλη βορειοδυτικά της Κρηστωνίας και ονομάστηκε προς τιμήν
του, Αντιγόνεια.
12. 36
Στα χρόνια του Φιλίππου Ε’ οι νέοι εχθροί που
εμφανίστηκαν ήταν οι Ρωμαίοι. Αυτοί εκμεταλλευόμενοι τις
ενδοελληνικές διενέξεις έγιναν κύριοι της Ελληνικής
Χερσονήσου .
Ρωμαϊκοί χρόνοι
Μετά την ήττα του Περσέα στην Πύδνα το 168 π.Χ. το
μακεδονικό βασίλειο έσβησε για πάντα. Οι Ρωμαίοι κατακτητές
χώρισαν την Μακεδονία σε τέσσερα τμήματα. Κάθε τμήμα ήταν
αυτόνομο και διοικούνταν από δημοκρατικό αντιπροσωπευτικό
σύστημα.
Η σημερινή περιοχή του Κιλκίς, ανήκε στο δεύτερο και στο
τρίτο τμήμα.
Ο χωρισμός αυτός απέβλεπε στην αποδυνάμωση της ενότητας
του μακεδονικού λαού έτσι ώστε να αποφευχθεί μια πιθανή
εξέγερση εναντίον της Ρώμης. Απαγόρευσαν στους πολίτες
κάθε τμήματος να κάνουν γάμους με κατοίκους άλλων
τμημάτων, όπως επίσης και να έχουν ακίνητη περιουσία σε
άλλες πολιτείες.
Το εμπόριο είχε καταστραφεί εντελώς και οι Ρωμαίοι
σφετερίζονταν τα αργυροχρυσοχοεία και τα δημόσια κτήματα.
Ανάγκασαν ακόμη όλους τους Μακεδόνες που είχαν
διατελέσει σε πολιτική η στρατιωτική υπηρεσία να
13. 36
μεταναστεύσουν στην Ιταλία. Ακόμη καταλήστευσαν τα
καλλιτεχνικά έργα της Ελλάδας και τα μετέφεραν στη Ρώμη.
Αποτέλεσμα όλων αυτών ήταν ο λαός να φτωχύνει και η ζωή
του να καταστεί ελεεινή. Οι Ρωμαίοι κατάλαβαν το λάθος τους
και άφησαν το λαό να εκμεταλλεύεται τα ορυχεία και κάθε
αυτόνομο τμήμα να κόβει δικά του νομίσματα. Ο λαός όμως δεν
ησύχασε και υποστήριξε τον Ανδρίσκο ο οποίος υποστήριζε
πως ήταν γιος του Περσέα στην μάχη του κατά των Ρωμαίων.
Οι Ρωμαίοι διέλυσαν τότε το διοικητικό σύστημα των
τεσσάρων τμημάτων και τη μετέτρεψαν σε ρωμαϊκή επαρχία
με πρωτεύουσα την Θεσσαλονίκη το 148 π.Χ. Έτσι ο λαός
απέκτησε πάλι την ενότητα του, που ήταν απαραίτητη για την
οικονομία του.
Η ιστορική πορεία της Μακεδονίας στην διάρκεια των
ρωμαϊκών χρόνων, χωρίζεται σε δύο περιόδους. Την περίοδο
της Δημοκρατίας (148-30 π.Χ.) και την περίοδο των
Αυτοκρατορικών Χρόνων (30-395 μ.Χ).
Από το 118 π.Χ. άρχισαν να εισβάλλουν και άλλοι επιδρομείς,
όπως Σκορδίσκοι, Δάρδανοι, Γαλάτες, Μάνδοι και Θράκες.
Από επιγραφές που βρέθηκαν τα τελευταία χρόνια γίνονται
γνωστές όχι μόνο οι επιδρομές αυτές αλλά και η αγωνία των
κατοίκων της εποχής εκείνης. Όπως το ψήφισμα της βουλής και
του Δήμου των Ληταιών προς το νικητή των Σκορδίσκων
Γαλατών, Μάρκο Ανίνου. Επίσης και το ψήφισμα των κατοίκων
της Ευρωπού, όπου ανακηρύξαν το 108 π.Χ. ευεργέτη τους, τον
Ρωμαίο Μάρκο Μινούτιο Ρούφο για τους πολέμους που έκανε
κατά των επιδρομέων.
14. 36
Ταυριανά & Κάλλικος
Την περίοδο αυτή ιδρύεται ο ρωμαϊκός σταθμός Ταυριανά και
ο οικισμός ή ρωμαϊκός σταθμός Καλλικός, που αποτελεί
σημαντικό κέντρο συλλογής χρυσού, προερχόμενου από τον
ποταμό Εχέδωρο. Καλλικώς ήταν το δερμάτινο κόσκινο με το
οποίο συλλέγονταν ο χρυσός. Άλλωστε ο ποταμός πήρε την
ονομασία ‘’Γαλλικός’’ από τον οικισμό Καλλικό.
-----------------------------------Το 27 π.Χ. η Μακεδονία έγινε εσωτερική συγκλητική
επαρχία καθώς σχηματίστηκαν και άλλες ρωμαϊκές επαρχίες
στο βορρά και επί 250 περίπου χρόνια δεν ενοχλήθηκε από
καμία βαρβαρική επιδρομή. Στο διάστημα αυτό οι οικισμοί που
καταστράφηκαν ανοικοδομήθηκαν, ξανάνθισε το εμπόριο, οι
Μακεδόνες παράτησαν τους πολέμους και τα όπλα και
καταπιάστηκαν με πλήθος επαγγέλματα.
Αποτέλεσμα όλων αυτών ήταν να ανέβει το βιοτικό επίπεδο
και ο πληθυσμός να αυξηθεί.
Ακόμη άρχισαν να καταφθάνουν πλήθος ανθρώπων από όλα
τα μέρη της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας για να ζήσουν καλύτερα
ασχολούμενοι με διάφορα επαγγέλματα. Όλη αυτή η
οικονομική άνθιση της Μακεδονίας δεν ξέφυγε από το
πνευματικό πνεύμα των Εβραίων που εγκαθίστανται στις
μεγάλες πόλεις.
Το 250 π.Χ. εμφανίζονται οι Γότθοι και αρχίζουν επιδρομές
και λεηλασίες. Ιδιαίτερα κακοπάθησε η Δόβηρος και η γύρω
περιοχή.
Κατά την αναδιοργάνωση του ρωμαϊκού κράτους από τον
Διοκλητιανό και μετέπειτα από τον Μ. Κωνσταντίνο η
Μακεδονία τάχτηκε στην διοίκηση των Μοισιών.
15. 36
Το 306 μ.Χ. ο αυτοκράτορας Μαξιμιλιανός Γαλέριος
μεταφέρει την έδρα του στη Θεσσαλονίκη.
Το 324 μ.Χ. μεταφέρεται η πρωτεύουσα της Ρωμαϊκής
αυτοκρατορίας από τη Ρώμη στην Κωνσταντινούπολη.
Επί Ιουλιανού γίνεται προσπάθεια επαναφοράς της αρχέγονης
Ελληνικής Θρησκείας. Μαρτύρησαν πολλοί Χριστιανοί, μεταξύ
των οποίων και 15 Ιερομάρτυρες στη Στρώμνιτσα (οι
Πεντεκαίδεκα Μάρτυρες είναι οι πολιούχοι Άγιοι της).
Το 378 μ.Χ αρχίζει μια μεγάλη περίοδος επιδρομών λόγω της
μεγάλης μετανάστευσης εθνών όπως οι Βησιγότθοι,
Οστρογότθοι, Ούννοι, Σλάβοι και Άραβες.
Το 386 μ.Χ. η Μακεδονία χωρίζεται σε δύο διοικητικά
τμήματα.
Το 395 μ.Χ. μετά το θάνατο του Μ.Θεοδοσίου το Ρωμαϊκό
κράτος διαμοιράζεται σε Ανατολικό και Δυτικό.
Βυζαντινοί χρόνοι (395-1453 μ.Χ)
Κατά τα βυζαντινά χρόνια η κοιλάδα του Αξιού γίνεται δίοδος
και πύλη εισόδου και καθόδου βορείων λαών με επιθετικές
διαθέσεις. Τέτοιοι λαοί ήταν οι Βησιγότθοι, οι Οστρογότθοι, οι
Ούννοι , οι Άβαροι και οι Σλάβοι.
16. 36
Οι τελευταίοι πρώτη δειλή εμφάνιση κάνουν τα χρόνια του
Ιουστινιανού συνοδεύοντας ως ιπποκόμοι τους Ούννους και
συνεχίζουν στους μετέπειτα αιώνες τις επιδρομές τους και
κυρίως τις πολιορκίες της Θεσσαλονίκης, αρχικά σε συνεργασία
με τους Αβάρους. Πάντως οι Σλάβοι εγκαθίστανται στα
Βαλκάνια τον 6ο και 7ο μ.Χ. αι. Σε μια από τις επιδρομές τους,
κατέβηκαν με μονόξυλα από τον Αξιό κουβαλώντας τις
γυναίκες και τα παιδιά τους με σκοπό να εγκατασταθούν
μόνιμα. Πολιόρκησαν τη Θεσσαλονίκη αλλά ο δυνατός αξιώτης
άνεμος διέλυσε τα μονόξυλα τους και συνετέλεσε στην διάλυσή
τους. Αναφέρεται ότι τότε άλλοι σλάβοι εγκαταστάθηκαν στη
Μακεδονία και άλλοι στη Θεσσαλία. Οι καταστροφές που
προξένησαν οι λαοί αυτοί ήταν τεράστιες.
Παρ’όλες τις καταστροφικές αυτές επιδρομές οι Έλληνες
κάτοικοι της περιοχής μετά από κάθε βαρβαρική πλημμυρίδα
ξανάρχιζαν με επιμονή τις ανοικοδομήσεις.
Τον 9ο μ.Χ.αι η Μακεδονία θα γνωρίσει ένα βάρβαρο λαό, που
ζούσαν ως νομάδες, μη γνωρίζοντες πατρίδα και που ως τώρα
βρισκόταν στα βόρεια σύνορα της βυζαντινής αυτοκρατορίας,
τους Βούλγαρους. Ο ανταγωνισμός υπήρξε μακραίωνος και
διαδραματίστηκε σε δύο περιόδους.
Αρχές του 10ου μ.Χ. αι με το τέλος της πρώτης περιόδου, με
φροντίδα του ίδιου αυτοκράτορα εγκαταστάθηκαν στην κοιλάδα
του Αξιού στο ύψος περίπου της σημερινής Γευγελής, οι
Βαρδαριώτες Τούρκοι.
Ακολούθησε μια περίοδος 50 χρόνων ειρήνης για την
Μακεδονία.
Στη δεύτερη περίοδο πρωτοστατούν δύο μεγάλες μορφές, του
Βούλγαρου Τσάρου Σαμουήλ και του αυτοκράτορα Βασιλείου
του Β’ , που επονομάστηκε Βουλγαροκτόνος. Στην περίοδο
17. 36
αυτή ο βουλγαρικός στρατός κατέλαβε την Δόβηρο και
τοποθέτησε σε αυτή βουλγαρική διοίκηση. Καταστράφηκαν τα
Ταυριανά όπως επίσης ο οικισμός και η επισκοπή του
Καλλικού. Από τότε παύουν να αναφέρονται και άλλες πόλεις
τις περιοχής όπως οι Βράγυλες , η Ευρωπός , η Ειδομένη κ.α. Η
Δόβηρος η πόλη αυτή που άντεξε περισσότερο από 1500
χρόνια, μετά την κυριαρχία της από τους Βούλγαρους φέρεται
ως κατεστραμμένη. Πιθανόν να καταστράφηκε από τους
Βούλγαρους στη διάρκεια του φοβερού κυνηγητού που
εξαπέλυσε ο Βασίλειος ο Βουλγαροκτόνος εναντίον τους.
Αν αντιπαρέλθουμε την κατοπινή περίοδο και εκείνη της
Φραγκοκρατίας, που επίσης άφησε έντονα τα σημάδια της , και
σταθούμε στους χρόνους των Παλαιολόγων, θα πρέπει να
αναφερθούμε σε δύο ως σήμερα σωζόμενα μνημεία, που τον
καιρό της δημιουργίας τους και μετέπειτα έπαιξαν ρόλο στην
ιστορία και στην οικονομική και κοινωνική ζωή της περιοχής.
Είναι το μοναστήρι της Παναγίας της Γουμένισσας και το
Γυναικόκαστρο. Είναι και τα δύο δημιουργήματα της περιόδου
του αυτοκράτορα Ανδρόνικου Γ’ ο οποίος δεν παρέλειψε, παρά
τους εμφυλίους πολέμους από τους οποίους σπαράσσονταν το
Βυζάντιο, να δημιουργήσει έργα σημαντικά και αξιόλογα.
Η εκκλησία της Παναγίας της Γουμένισσας και η περιοχή
παραχωρήθηκε με αυτοκρατορικό χρυσόβουλο το 1346 μ.Χ.
στους χρόνους του Ιωάννη Ε’ του Παλαιολόγου, στην ιερή μονή
των Ιβήρων του Αγίου Όρους και δημιουργήθηκε
μοναστηριακό κέντρο , που συνετέλεσε σημαντικά στην
πνευματική και πολιτιστική ανάπτυξη και κίνηση της περιοχής.
Ήταν αιτία να δημιουργηθεί γύρω του μια αξιόλογη κωμόπολη
και εμπορικό κέντρο, στα δε κατοπινά χρόνια της σκλαβιάς να
γίνει εστία διατήρησης της ελληνικής παράδοσης και
κληρονομιάς.
18. 36
Το δεύτερο έργο που έγινε γνωστό με το όνομα
Γυναικόκαστρο, ήταν κέντρο ελέγχου όλης της κοιλάδας του
Αξιού. Ήταν ισχυρότατο φρούριο και διέμεναν σε αυτό
βυζαντινοί αξιωματούχοι. Σε αυτό κατέφυγε και ο
Κατακουζηνός με τους πιστούς του στρατιώτες κατά τους
εμφυλίους πολέμους, καθώς και ο διοικητής της Θεσσαλονίκης
με χίλιους αριστοκράτες όταν το καλοκαίρι του 1342
κινδύνευσαν από λαϊκή εξέγερση. Το 1383 το φρούριο
καταλήφθηκε από τους Τούρκους και κατά την πολιορκία του
αντιστάθηκαν σθεναρά οι γυναίκες της περιοχής, για αυτό και
πήρε το όνομα αυτό ( στα τουρκικά ‘’Αβρέτ Χισσάρ’’ ).
Αναμφισβήτητα το Γυναικόκαστρο με τους γύρω από αυτό
οικισμούς, υπήρξε σημαντικό εμπορικό και διοικητικό κέντρο
της ευρύτερης περιοχής , για αυτό άλλωστε και όταν
καταλήφθηκε από τους Οθωμανούς παρέμεινε ως διοικητικό
κέντρο του καζά Αβρέτ Χισσάρ. Με την πάροδο του χρόνου
δημιουργήθηκε οικισμός κάτω από το βυζαντινό κάστρο, που
εξελίχθηκε σε εμπορικό κέντρο τους πρώτους Οθωμανικούς
αιώνες.
Αναφερόμενοι στην ευρύτερη περιοχή του Αξιού πρέπει να
πούμε πως κατά την εποχή των εμφυλίων συγκρούσεων και τις
μετακινήσεις των αντιμαχόμενων στρατευμάτων,
χρησιμοποιήθηκαν και άλλα κάστρα όπως το κάστρο
Μελανθίου-Επταλόφου, το κάστρο του Μυριόφυτου, της
Στρώμνιτσας κ .α. Την ταραχώδη αυτή περίοδο παρουσιάζεται
και ο ισχυρός Σέρβος βασιλιάς Στέφανος Ντουσσάν (1331-1355
μ.Χ.) ο οποίος κατέλαβε την περιοχή που εξετάζουμε καθώς και
άλλες περιοχές της Μακεδονίας αλλά προσωρινά.
Όμως το 1354 μ.Χ. παρουσιάζεται ένας άλλος φοβερός
εχθρός, οι Οσμανίδες Τούρκοι. Βρίσκουν το Βυζαντινό κράτος
να βιώνει μέσα στην παρακμή και στην αποσύνθεση και μη
19. 36
βρίσκοντας κανένα σοβαρό εμπόδιο προχωρούν προς
κατάκτηση ολόκληρης της Μακεδονίας. Η Θεσσαλονίκη
κυριεύεται το 1430, και στις 29 Μαΐου 1453, ακολουθεί η
άλωση της Πόλης.
Πολύ σπουδαίο αρχαιολογικό εύρημα τη δεκαετία του 1980
αποτέλεσε η ανακάλυψη του παλαιοχριστιανικού βυζαντινού
οικισμού της Κολχίδας. Τα ανασκαφικά ευρήματα δείχνουν ότι
το παλαιοχριστιανικό κτήριο μετατράπηκε τον 9ο -10ο αιώνα σε
καθολικό μοναστήρι αποκτώντας εξωτερικό περίβολο και τις
απαραίτητες εγκαταστάσεις.
Την ίδια εποχή κτίστηκε στον απέναντι λόφο η μικρή
τρίκλιτη εκκλησία του Αη-Γιάννη και άρχισε να λειτουργεί το
ασκηταρειό μέσα στο σπήλαιο της Ζωοδόχου πηγής. Όλα τα
στοιχεία οδηγούν στο συμπέρασμα ότι εδώ λειτούργησε ένα
μοναστήρι με υψηλό βαθμό οργάνωσης.
Το σπουδαίο αυτό μοναστηριακό συγκρότημα καταστράφηκε
αργότερα από άγνωστη ακόμη αιτία. Έτσι τον 11ο αι. γνώρισε
σημαντικές επισκευές. Από το δεύτερο στρώμα ζωγραφικής των
τοίχων της εκκλησίας αυτής προέρχονται μερικά πολύτιμα
σπαράγματα. Χωρίς δισταγμό μπορούμε να κατατάξουμε στα
καλύτερα δείγματα βυζαντινής ζωγραφικής του τέλους του 12ου
αιώνα. Η υψηλή καλλιτεχνική ποιότητα τα προσγράφει στο
σπουδαίο κέντρο της Θεσσαλονίκης . Έτσι ο οικισμός αν και
είχε καταστραφεί η μονή συνέχισε την παρουσία της μέχρι την
Οθωμανική κατάκτηση.
20. 36
Τουρκοκρατία
• Κιλκίς
Σύμφωνα με την οθωμανική απογραφή του 1530, το Κιλκίς είχε
195 χριστιανικά νοικοκυριά . Κατά τη διάρκεια της Οθωμανικής
Αυτοκρατορίας το Κιλκίς αναφέρεται πάλι τον 17ο αιώνα ως
σημαντικό αγροτοεμπορικό Κέντρο. Το Κιλκίς αναφέρεται με
το όνομα Κιλκίσι σε εκκλησιαστικό κώδικα του 1732.Στα μέσα
του 18ου αιώνα η πρωτεύουσα του καζά Αβρέτ Χισάρ
(Γυναικόκαστρου) μεταφέρεται από το Γυναικόκαστρο στο
Κιλκίς. Στα τέλη του 18ου αιώνα, το Κιλκίς αποτελούσε
τσιφλίκι του Γιουσούφ Μουχλίς πασά, γιου του Ισμαήλ μπέη
από τις Σέρρες. Οι Κιλκισιώτες συμμετείχαν στην Επανάσταση
του 1821 με αποτέλεσμα να δεχτούν τα Οθωμανικά αντίποινα
μετά την καταστολή των εξεγέρσεων στη Μακεδονία. Έτσι το
Κιλκίς καταστράφηκε σχεδόν ολοσχερώς και πολλοί κάτοικοι
αναγκάστηκαν να το εγκαταλείψουν. Από τότε ο Ελληνισμός
της πόλης συρρικνώθηκε ανεπανόρθωτα, καθώς άρχισαν να
εγκαθίστανται Βούλγαροι αγροτοεργάτες προκειμένου να
καλύψουν το κενό στα τσιφλίκια. Η πλειοψηφία των χριστιανών
κατοίκων της πόλης ήταν Έλληνες, όπως μας πληροφορεί ο
Βρετανός πρόξενος Θεσσαλονίκης Τσαρλς Μπλαντ (Charles
Blunt) σε απόρρητη έκθεσή του προς την Βρετανική πρεσβεία
Κωνσταντινουπόλεως, στις 15 Μαρτίου του1885.
• Γουμένισσα
Η Γουμένισσα κατακτήθηκε από τους Οθωμανούς το 1387.
Κατά τη διάρκεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ήταν, με
21. 36
σουλτανικό φιρμάνι, αυτοδιοικούμενη με προνόμια πόλη,
δηλαδή μουκατάς, διότι οι κάτοικοί της ήταν υποχρεωμένοι να
ασχολούνται με την δημιουργία υφασμάτων από τα οποία
κατασκευάζονταν οι στολές του Οθωμανικού στρατού. Γνώρισε
έτσι μεγάλη ακμή και άνθιση ιδιαίτερα κατά τον 19ο αιώνα ως
εμπορικό, βιοτεχνικό, γεωργικό και θρησκευτικό κέντρο της
περιοχής. Η παραγωγή κρασιού την έκανε γνωστή πέρα από τα
σύνορα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ιδιαίτερα στην
Κεντρική Ευρώπη .Διοικητικά ανήκε στον καζά των Γιαννιτσών
και ήταν έδρα ναχτιέ. Αν και περιοχή με προνόμια, δεν ήταν εν
τούτοις αμέτοχη στον Αγώνα του 1821.
• Πολύκαστρο
Τον 14ο αιώνα, με την πρώτη άλωση της Θεσσαλονίκης από
τους Οθωμανούς Τούρκους (1397), η περιοχή Πολυκάστρου
περιέρχεται στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Περιγραφές
Οθωμανών της εποχής (όπως ο χρονογράφος Χατζή Καλφά),
αναδεικνύουν το ελληνικό στοιχείο ως το μόνο στην περιοχή.
Τα κτήματα του κάμπου αρπάζονται από τους Έλληνες και
μοιράζονται σε τσιφλίκια που τα εκμεταλλεύονται Τούρκοι
Μπέηδες. Ακολουθούν βίαιοι εξισλαμισμοί/εκτουρκισμοί και
φυγή πολλών Ελλήνων της περιοχής, προς ορεινά μέρη, που
θεωρούνται πιο ασφαλή.
Από την εποχή αυτή υπάρχει η πρώτη αναφορά στον οικισμό
του Πολυκάστρου, το οποίο ονομαζόταν τότε Καρασούλι.
Επίσης υπήρχε ο οικισμός Κόλυμπα (Καλύβια) ή Αλτσάκ
Καλύβια νοτιοδυτικά του Καρασουλίου. Αρχιτεκτονικό δείγμα
22. 36
της εποχής είναι τα οθωμανικά Λουτρά του Πολυκάστρου, του
14ου αιώνα. Tο Καρασούλι έγινε έδρα Μπέη.
Τον 15ο αιώνα, με διαταγή του σουλτάνου φυτεύονται στην
περιοχή μουριές με σκοπό την παραγωγή μεταξιού. Η
καλλιέργεια συστηματοποιείται. Αυτή η εξέλιξη, φέρνει κατά
τους επόμενους αιώνες (16ο και 17ο) στην περιοχή, πολλούς
αγροτοεργάτες κυρίως Βούλγαρους, προκειμένου να εργάζονται
στα τουρκικά τσιφλίκια, καθώς οι Έλληνες είναι πλέον λιγοστοί
και απρόθυμοι να εργάζονται στα τσιφλίκια των μπέηδων.
Πολλοί κάτοικοι αναγκάζονται πλέον να χρησιμοποιούν την
σλαβική γλώσσα για την επικοινωνία στις δημόσιες εκδηλώσεις.
Από το 16ο αιώνα συρρέουν στην περιοχή και πολλοί
Σαρακατσαναίοι από την Ήπειρο. Τον 17o και 18ο αιώνα
φτάνουν στην περιοχή πολλοί Βλάχοι, εκδιωγμένοι από τη
Βόρειο Ήπειρο και Δυτική Μακεδονία από τις λεηλασίες των
Τουρκαλβανών. Αυτές οι μετακινήσεις έχουν ως αποτέλεσμα
την τόνωση του ντόπιου ελληνικού στοιχείου.
• Γρίβα
Από το 1525 και μετέπειτα καταγράφεται στη γύρω περιοχή
ύπαρξη αρματολών και κλεφτών.
Τον 15ο αιώνα με διαταγή του Οθωμανού σουλτάνου
φυτεύτηκαν στην ευρύτερη περιοχή μουριές με σκοπό την
παραγωγή μεταξιού και συστηματοποιήθηκε η καλλιέργεια.
Αυτή η εξέλιξη φέρνει στην περιοχή, κατά τους επόμενους δύο
αιώνες, πολλούς αγροτοεργάτες (κυρίως Βουλγάρους)
προκειμένου να εργαστούν στα τουρκικά τσιφλίκια, καθώς οι
Έλληνες είναι πλέον λιγοστοί και απρόθυμοι να εργάζονται σ’
23. 36
αυτά. Πολλοί κάτοικοι αναγκάστηκαν πλέον να χρησιμοποιούν
την σλαβική γλώσσα για την επικοινωνία στις δημόσιες
εκδηλώσεις.
Τον 17o και 18ο αιώνα φτάνουν στην περιοχή πολλοί Βλάχοι,
εκδιωγμένοι από τη Βόρειο Ήπειρο και Δυτική Μακεδονία, από
τις λεηλασίες των Τουρκαλβανών. Στο χωριό έως τα τέλη του
18ου αιώνα ομιλούνταν η βλαχομογλενίτικη διάλεκτος. Λόγω
όμως της μετανάστευσης πολλών Σλάβων (κυρίως Βουλγάρων)
στην ευρύτερη περιοχή, το χωριό εκσλαβίστηκε γλωσσικά.
Η Γρίβα, ως οικισμός του όρους Πάικο, από το 1696
απολάμβανε φορολογικές απαλλαγές και ήταν δεσμευμένη να
προσφέρει υπηρεσίες στην Υψηλή Πύλη επεξεργαζόμενη
μάλλινα υφάσματα από τα οποία κατασκευάζονταν οι στολές
του τουρκικού στρατού, του σώματος Θεσσαλονίκης.
Ομολογίες πληροφορούν ότι, από το 1768 μέχρι και το 1808,
πραγματοποιήθηκε πλήθος εξεγέρσεων, με διάφορους
αρχηγούς. Μεταξύ αυτών και ο Νίκος Τσάρας (Νικοτσάρας).
Με την επανάσταση του 1821 η περιοχή βρέθηκε σε ασφυκτικό
κλοιό από τους Τούρκους. Με εντολές του Πασά της
Θεσσαλονίκης Αβδούλ Αμπούδ, εντάθηκαν οι έρευνες σε σπίτια
και έγινε συστηματικός εκφοβισμός των κατοίκων,
προσπαθώντας έτσι να αποτραπεί κάθε εξέγερση γιατί η Γρίβα
θεωρούνταν χωριό στρατηγικής σημασίας. Από τη Γρίβα ήταν ο
κλέφτης του Ολύμπου Δημήτριος Τσώρας που το 1821
συγκέντρωσε άντρες από το Πάικο και την περιοχή Έδεσσας
προκειμένου να συνδράμει στην επανάσταση. Στα χρόνια αυτά,
οι κάτοικοι συχνά πρόβαιναν σε διάφορες μορφές αντίστασης
με αποτέλεσμα ο Πασάς Αβδούλ Αμπούδ να δώσει διαταγή
βίαιου εξισλαμισμού.
24. 36
• Άγιος Πέτρος
Μέχρι το 1800, στην περιοχή υπήρχαν πρόχειροι οικισμοί
από καλύβες, ανθρώπων που δούλευαν στα κτήματα
Οθωμανών. Το 1800, λόγω αλλαγής της κοίτης του Αξιού, οι
κάτοικοι εγκατέλειψαν τις καλύβες και δημιούργησαν τον
οικισμό στη σημερινή θέση. Εκείνη την εποχή κτίστηκε και η
εκκλησία του χωριού (Πέτρου και Παύλου), όπως προκύπτει
και από τις επιγραφές του ναού. Αρχικά το χωριό
ονομάζονταν Πέτροβο.
• Αξιούπολη
Το 1397, η περιοχή περιέρχεται στα χέρια των Οθωμανών.
Περιγραφές Οθωμανών της εποχής (όπως ο χρονογράφος
Χατζή Καλφά), αναδεικνύουν το Ελληνικό στοιχείο ως το
μόνο στην περιοχή. Βαθμιαία, από τον 15ο αιώνα, έρχονται
στην περιοχή Βούλγαροι ως εργάτες στους αγρούς. Τους
επόμενους τρεις αιώνες εγκαθίστανται στην περιοχή πολλοί
Βλάχοι, εκδιωγμένοι από τη Βόρειο Ήπειρο και Δυτική
Μακεδονία, από τις λεηλασίες των Τουρκαλβανών.
Αξιοσημείωτο είναι ότι οι κάτοικοι του Σκρα, της Ειδομένης
και της Κούπας ομιλούν ένα βλαχοσλαβικό ιδίωμα, την
Μογλενίτικη διάλεκτο, με πλήθος ελληνικών στοιχείων.
Σύμφωνα με την ερευνήτρια Μαρία Παπαγεωργίου από το
Σκρα, στη Μογλενίτικη διάλεκτο διατηρήθηκαν προφορικά,
25. 36
ως παραμύθια, έργα αρχαίων Ελλήνων ποιητών, που δε
σώζονται σήμερα.
Στο τέλος του 17ου αιώνα, ξεσπά επανάσταση στην περιοχή
κατά των κατακτητών Τούρκων και πολλά χωριά
καταστρέφονται από τα αντίποινα του οθωμανικού στρατού.
Είναι αξιοσημείωτο ότι, βορείως του Σκρα, κοντά στα
σύνορα Ελλάδας - ΠΓΔΜ, καταστράφηκε το χωριό Σελέστη
και οι κάτοικοι αναγκάστηκαν να το εγκαταλείψουν. Πολλοί
Σελεστιανοί εγκαθίστανται στο Σκρα, συνεχίζοντας όμως να
θάβουν τους νεκρούς τους σε ξεχωριστό νεκροταφείο. Το
νεκροταφείο της Σελέστης βρίσκεται βορείως του Σκρα και
περιλαμβάνει τάφους έως το 1750. Οι μαρμάρινες πλάκες
έχουν χαραγμένα ελληνικά ονόματα και κάποια σύμβολα,
αλλά δεν έχουν σταυρούς. Τα σύμβολα αυτά παραπέμπουν
στην προχριστιανική περίοδο της περιοχής.
Το 1720, η Αξιούπολη επανιδρύεται από κατοίκους των γύρω
χωριών, λόγω των εκτεταμένων καταστροφών που
προκάλεσαν σε αυτά, τα τουρκικά αντίποινα. Η πόλη
ονομάστηκε Μποέμιτσα λόγω της θέσης της στη δυτική όχθη
του Αξιού. Διοικητικά ανήκε στο καζά της Γευγελής. Το
1873 είχε 30 μωαμεθανικές και 90 χριστιανικές οικογένειες,
ενώ το 1903 οι κάτοικοί της ήταν 1413.
26. 36
Οικία η οποία ανήκει στην οικογένεια Κάννη και είναι χτισμένη
από το 1611.
Φωτογραφικό υλικό Μαρία Χασάπη
Μακεδονική οικία η οποία ανήκει στην Καρατζά και βρίσκεται
στην Αξιούπολη.
Φωτογραφικό υλικό
Μαρία Χασάπη
28. 36
Ιστορικά γεγονότα μετά την
επανάσταση
Μετά την επανάσταση του 21, στη Μακεδονία σημειώθηκαν
πολλά επαναστατικά κινήματα, για να αποτιναχτεί ο
τούρκικος ζυγός αλλά αυτά δεν πέτυχαν το σκοπό τους, ενώ
παράλληλα οι μεγάλες δυνάμεις εκείνης της εποχής
προσπαθούσαν να εκμεταλλευτούν την κατάρρευση της
οθωμανικής αυτοκρατορίας και να διεισδύσουν στα Βαλκάνια.
Οι Ρώσοι για να επιτύχουν την πολιτική τους, χρησιμοποίησαν
το υπόδουλο ακόμη Βουλγαρικό έθνος, του οποίου αφύπνισαν
τη συνείδηση αλλά και το ενθάρρυναν να επεκτείνει τις βλέψεις
του στη Βαλκανική.
Στα 1840-50 αναφέρεται η εγκατάσταση στα Μεγάλα Λιβάδια,
στο κέντρο του λεκανοπέδιου του Πάικου και σ’ άλλα γύρω
χωριά, Βλάχων που κατάγονταν από τα βλαχόφωνα χωριά του
Βοίου, Γράμμουσας, Σαμαρίνας, Περιβολιού και Μοσχόπολης
Κορυτσάς, που λόγω της τρομοκρατίας του Αλή πασά
κατάφυγαν γύρω στα 1812 με 1816 στο βιλαέτι της
Θεσσαλονίκης κι όπου διασκορπίστηκαν σε τσελιγκάτα στις
βουνοπλαγιές του Πάικου μέχρι τις Τίφκες. Θερινές
κτηνοτροφικές περιφέρειες είχαν το Πάικο, Βόρα κλπ. και
χειμερινές τα Γιαννιτσά, τη Θεσσαλονίκη, Γευγελή.. Κάθε
τσελιγκάτο διατηρούσε και κινητό ελληνικό σχολείο γιατί
παρόλο που ήσαν βλαχόφωνοι ήταν Έλληνες στην εθνικότητα.
Οι κάτοικοι των Λιβαδιών διέφεραν από τους Μογλενίτες
Βλάχους ως προς τη διάλεκτο, τα ήθη και έθιμα, τις ασχολίες,
την ενδυμασία κ.ά.
Η ορεινή κοινότητα αναπτύχθηκε οικονομικά, κυρίως με την
κτηνοτροφία, την καλλιέργεια της πατάτας, αλλά και το
εμπόριο, ενώ οι κάτοικοί της κάποια στιγμή το 19ο αιώνα
29. 36
έφτασαν στους 5.000. Μάλιστα σύμφωνα με τις μαρτυρίες των
κατοίκων εκείνη την περίοδο πραγματοποιούνταν υπαίθριες
αγορές (παζάρι) τρεις φορές την εβδομάδα, και περιλάμβαναν
όλα τα είδη ένδυσης (π.χ. μεταξένια υφάσματα) και διατροφής.
Η Βουλγαρική προπαγάνδα βρήκε πρόσφορο έδαφος στην
περιοχή του Κιλκίς και ιδιαίτερα στην επαρχία Αβρέτ Χισσάρ,
όπου το σλαβόφωνο στοιχείο που υπήρχε είχε ρευστή και
κυμαινόμενη εθνική συνείδηση.
Η ορθόδοξη κοινότητα του Κιλκίς διασπάστηκε και
δημιουργήθηκε (1859) βουλγαρο – ουνιτική κοινότητα , η
πρώτη σε ολόκληρη τη Μακεδονία. Ακολούθησε εγκατάσταση
καλογριών ειδικευμένων στα ιατρικά, η δημιουργία
οικοτροφείου και η ίδρυση σχολείων που σκοπό είχαν την
διάδοση της βουλγαρικής και γαλλικής γλώσσας.
Η πρώτη αντίδραση των Ελλήνων στα βουλγαρικά σχέδια
εκδηλώθηκε το 1872, όταν ιδρύθηκε η Βουλγαρική Εξαρχία.
Το 1878 με τη Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου, δημιουργήθηκε η
μεγάλη Βουλγαρία σε βάρος των άλλων Βαλκανικών λαών. Οι
εξεγέρσεις των Ελλήνων όμως οδήγησαν στην κατάρρευσή της
με τη συνθήκη του Βερολίνου.
Η σλαβική προπαγάνδα δε σταμάτησε παρόλο αυτά. Ουνίτες,
Βούλγαροι , Ρουμάνοι. Σέρβοι , επιστράτευσαν όλες τις
δυνάμεις τους για να επέμβουν στη Μακεδονία και να
προσηλυτίσουν στις προπαγάνδες τους το Μακεδονικό
Ελληνισμό. Απ’ όλες αυτές η μόνη που είχε δυναμική παρουσία,
ήταν η Βουλγαρική. Οι άλλες χάθηκαν σχεδόν.
Ο Ελληνισμός αντιδρά και με ειρηνικούς τρόπους στην
πολιτική των Βουλγάρων όπως με την ίδρυση σωματείων ,
συλλόγων, σχολείων και εκκλησιών τα οποία λειτουργούσαν με
τις συνδρομές των κατοίκων.
30. 36
Στόχος τους να παύσει η βουλγαρική προπαγάνδα να δρα
ανενόχλητα κύρια σε βάρος του σλαβόφωνου πληθυσμού που
πλεόναζε στη βόρειο Μακεδονία. Μεγάλο ποσοστό του
σλαβόφωνου αυτού πληθυσμού είχε ελληνική εθνική
συνείδηση.
Στους βυζαντινούς χρόνους η εγκατάσταση σλαβικών φύλων
στα βόρεια τμήματα της Μακεδονίας προκάλεσε σχετική
αλλοίωση στον εθνολογικό χαρακτήρα ορισμένων γεωγραφικών
τμημάτων της βόρειας Μακεδονίας.
Η επικοινωνία των Ελλήνων με τους Σλάβους κατά τη διάρκεια
της τουρκοκρατίας διαμόρφωσε ένα γλωσσικό ιδίωμα που
παρόλο τη σλαβοφάνεια του κατά το μεγαλύτερο μέρος του
αποτελούνταν από ελληνικής προέλευσης λέξεις, όπως επίσης
σε μικρότερο ποσοστό κουτσοβλάχικες, αλβανικές, τουρκικές
και σλαβικές, και χαρακτηριστικό του ήταν η σλαβική
απόχρωση . Δεν είχε καμιά σχέση ούτε με τη σερβική ούτε με
τη βουλγαρική γλώσσα. Η νέα αυτή γλώσσα άρχισε να
εξαπλώνεται σε βάρος της ελληνικής, κυρίως, στο
βορειομακεδονικό χώρο και μάλιστα με την επιδίωξη των ιδίων
των Ελλήνων ιδιαίτερα, της υπαίθρου. Το ιδίωμα αυτό
πρόσφερε ασφάλεια στους Έλληνες των αγροτικών περιοχών
που ιδιαίτερα δεινοπαθούσαν από τους Τούρκους κατακτητές
ως Έλληνες. Σε καμία όμως περίπτωση δεν αλλοίωσε την
εθνική τους συνείδηση και τη θρησκεία τους. Παράδειγμα
αποτελούν τα βλαχόφωνα χωριά Καστανερή, Γρίβα τα οποία
παλιότερα μιλούσαν βλάχικα και μόλις στις αρχές του
περασμένου αιώνα αντικατέστησαν τη βλάχικη γλώσσα τους με
το σλαβικό ιδίωμα.
Το 1895 κάνουν την εμφάνισή τους στην περιοχή η Ρουμανική
και η Σερβική προπαγάνδα. Από τις δυο ζωηρότερη δράση
ανέπτυξε η ρουμανική στα βλαχόφωνα χωριά: Μεγάλα Λιβάδια
όπου υπήρχε ρουμανικό σχολείο, Αρχάγγελο, Σκρα, Κούπα,
Λαγκαδιά.
31. 36
Το 1896 οι Βούλγαροι εμφανίζονται να υπερισχύουν των
Ελλήνων στη πόλη του Κιλκίς.
Το 1898 οι Βούλγαροι νοίκιασαν τις λίμνες Αρτζάν και
Αματόβου για να τις χρησιμοποιήσουν ως κρησφύγετο και
ορμητήριο.
Μακεδονικός αγώνας
Οι Βούλγαροι στη συνέχεια πέρασαν από την προπαγάνδα
στην ένοπλη βία γιατί έβλεπαν πως με την πρώτη δεν
πετύχαιναν και πολλά πράγματα. Το 1902 στη βορειοδυτική
Μακεδονία οργάνωσαν μια ψευτοεπανάσταση η οποία απέτυχε
αλλά στάθηκε αιτία να αφυπνιστεί το επίσημο ελληνικό κράτος
και να στρέψει την προσοχή του προς τον μακεδονικό
ελληνισμό που δεινοπαθούσε.
Στην περίοδο 1903-1908 έρχονται στη Μακεδονία κρυφά
πολλά αντάρτικα σώματα με επικεφαλείς Έλληνες
αξιωματικούς . Δρουν στα βουνά, στους κάμπους και στη λίμνη
των Γιαννιτσών, το γνωστό βάλτο, εναντίον των σωμάτων των
κομιτατζήδων και των Τούρκων. Από αυτούς γνωστοί είναι
Μωραΐτης, Εξαδάκτυλος και άλλοι πολλοί.
Επίσης έρχονται και αρκετοί εθελοντές από την Κρήτη και την
Μάνη. Συγκροτούνται και από ντόπιους καπετάνιους ανταρτικά
σώματα και παίρνουν μέρος στον αγώνα.
Οι συγκρούσεις ανάμεσα στις αντίπαλες ομάδες είναι συχνές ,
σκοτώνονται πολλοί και μαρτυρούν δεκάδες Έλληνες χωρικοί,
ιερείς και δάσκαλοι.
Ο Παύλος Μελάς και ο Ιωάννης Πίτσουλας με το θάνατό τους
αποτέλεσαν τα δυο πρώτα σύμβολα του Ελληνικού αγώνα για
τη Μακεδονία.
32. 36
Ο Μακεδονικός αγώνας δεν είναι ένας αγώνας σαν τους άλλους
του έθνους που έχουν αρχή και τέλος. Ήταν ένας αγώνας που
δεν είχε επίσημη έναρξη και λήξη.
Μακεδονομάχοι Παιονίας :
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Αθανάσιος Γερτζίκης
Αθανάσιος Κάννης
Αναστάσιος Καρακεχαγιάς
Βασίλειος Παπαγεωργίου
Δημήτριος Κάννης
Δημήτριος Πένος
Σοφία Νίκου
Χρήστος Κωτσίδης
Ιωάννης Γουσίδης
Το 1908 γίνεται στη Θεσσαλονίκη το κίνημα των
Νεότουρκων. Πέφτει ο σουλτάνος και οι νέοι ηγέτες της
Τουρκίας επαγγέλλονται ειρηνική συνύπαρξη των λαών της
Βαλκανικής τους οποίους κρατούν υπόδουλους. Κάθε άλλο
όμως παρά τα όσα επαγγέλονταν έγινε.
Το κίνημα των Νεοτούρκων εφαρμόζει αμέσως σκληρή
πολιτική εκτουρκισμού όλων των εθνοτήτων που ζούσαν στα
ευρωπαϊκά εδάφη της αυτοκρατορίας. Σχολεία κλείνουν, οι
διώξεις συνεχίζονται και η καταπίεση των χριστιανών
εντείνεται. Πολλοί κάτοικοι της Γουμένισσας και της επαρχίας
της για να μη στρατευθούν στον τουρκικό στρατό
μεταναστεύουν, κυρίως στη Β. Αμερική.
Τυπικά ο Μακεδονικός αγώνας σταματά. Σταματούν τη δράση
τους αρκετά ελληνικά ανταρτικά σώματα. Ουσιαστικά όμως ο
Μακεδονικός αγώνας δε σταμάτησε. Συνεχίσθηκε ως το 1912
όταν απελευθερώθηκε η Μακεδονία από το μακροχρόνιο ζυγό
και το 1913 όταν νικηθήκαν οι Βούλγαροι από τους υπόλοιπους
βαλκανικούς λαούς και αποσύρθηκαν στα εδάφη τους.
33. 36
Ο μακεδονικός αγώνας συνεχίστηκε και μετά και συνεχίζεται
και σήμερα με μέσα ειρηνικά. Είναι ο αγώνας της πατρίδας μας
να αποστομώσει εκείνους που διαστρεβλώνουν την ελληνική
ιστορία της Μακεδονίας και Θράκης.
Μετά την επανάσταση των Νεοτούρκων και τη μη
πραγματοποίηση των όσων επαγγέλονταν τα χριστιανικά κράτη
της Βαλκανικής, Σερβία, Βουλγαρία, Ελλάδα και Μαυροβούνιο
συνάπτουν συμμαχία και κηρύσσουν τον πόλεμο εναντίον της
Τουρκίας τον Οκτώβριο του 1912.
Α΄ Βαλκανικός πόλεμος
1912-1913
Ο πόλεμος αυτός είχε σαν αποτέλεσμα να απελευθερωθεί η
δυτικά του Αξιού περιοχή, Γουμένισσα, Αξιούπολη,
Πολύκαστρο από τους Τούρκους και να αποκτήσει νέο
κατακτητή η πόλη του Κιλκίς και γενικά η ανατολική περιοχή,
τους Βουλγάρους.
Β΄ Βαλκανικός πόλεμος
16 Ιουνίου-17 Ιουλίου 1913
Με τη μάχη του Κιλκίς 19-20-21 Ιουνίου καταλαμβάνεται το
Κιλκίς από τον ελληνικό στρατό και καθορίζονται οι
επιχειρήσεις και στα άλλα μέτωπα. Η προέλαση του ελληνικού
στρατού δε σταματά. Την 22α Ιουνίου, τμήματα του περνούν
την Τέρπυλο, την Ξηρόβρυση και το Κεντρικό και φθάνουν στο
Δροσάτο, τα Αμάραντα και το Ακροχώρι. Ταυτόχρονα άλλα
τμήματα φθάνουν στον Χέρσο και στο Ελευθεροχώρι.
23 Ιουνίου καταλαμβάνεται η Δοϊράνη. Ακολουθούν
Στρώμνιτσα, Σιδηρόκαστρο κ.ά.
34. 36
Η συνθήκη του Βουκουρεστίου που θέτει τέρμα στο Β’
Βαλκανικό Πόλεμο, καθορίζει τα βόρεια σύνορα μας στα οποία
δεν περιλαμβάνονται Ελληνικότατες πόλεις, όπως το
Μοναστήρι, η Στρώμνιτσα και η Γευγελή.
Συγκινητική είναι η πράξη των Στρωμνιτσιωτών που βάζουν
φωτιά στα ίδια τους τα σπίτια παίρνουν ότι μπορούν και
έρχονται εδώ στο Κιλκίς που κάπνιζε ακόμη από την
αναμέτρηση του Ιουνίου.
Ωστόσο εκείνο που καθόρισε την τύχη της Μακεδονίας και
της Δυτικής Θράκης είναι ουσιαστικά η Μάχη του Κιλκίς, η
τριήμερη Μάχη του Κιλκίς. Διοικητές συνταγμάτων και
ταγμάτων και γενικά τριάντα δύο Αξιωματικοί έπεσαν στο
Κιλκίς και πενήντα εφτά τραυματίστηκαν . Έπεσαν ακόμη 749
στρατιώτες και τραυματίστηκαν 3.811 Γι’ αυτό και ανεγέρθηκε
στον τόπο της θυσίας τους καλλιμάρμαρο μνημείο και σεμνό
πολεμικό Μουσείο.
35. 36
Επίλογος
Εντέλει, μετά την ολοκλήρωση της εργασίας μας
καταλήξαμε στο συμπέρασμα ότι δυστυχώς, οι
δυνατότητες του τόπου όσο περνάν τα χρόνια
μειώνονται, όπως μειώνονται και οι πιθανότητες να μας
κρατήσει εδώ.
Οι προοπτικές ίσως είναι θετικές για έναν νέο που
επιθυμεί να ασχοληθεί με την γεωργία ή την
κτηνοτροφία διότι η περιοχή είναι αγροτική, αλλά για
έναν νέο που τα ενδιαφέροντα του είναι άλλου είδους,
δεν περιστρέφονται δηλαδή γύρω από τον αγροτικό
τομέα, η περιοχή δεν του δίνει ευκαιρίες έτσι ώστε να
μείνει στον τόπο και να μην φύγει από αυτόν.
36. 36
Βιβλιογραφία
1.
2.
‘Μακεδονία, Ιστορία του Κιλκίς’.
Έκδοση Ο. Γραμματικόπουλος 2007, Γ. Εχέδωρου.
Η Αξιούπολη στην ιστορική της διαδρομή, Κιλκίς
2000.
Γ. Εχέδωρου.
3.
Η περιοχή του Ν. Κιλκίς από την αρχαιότητα ως τα
νεότερα χρόνια, Κιλκίς 1994, σε συνεργασία με το
φιλόλογο Βασίλειο Χαραλαμπίδη, έκδοση του
Επιμελητηρίου Κιλκίς.
Ιστοσελίδες διαδικτύου:
1. www.axioupoli.gr
2. www.goumenissa.eu/Γουμένισσα/ιστορία
3. www.kilkis.gr
4. www.kilkis24.gr
5. Βικιπαίδεια για νομό Κιλκίς, Κιλκίς, Αξιούπολη,
Πολύκαστρο, Γουμένισσα, Λιβάδια……….
