Хүний эрхийн хууль зүйн баталгаа Ялгаварлан гадуурхалтаас ангид байх эрх Бэлгийн цөөнхийн эрх Хүний эрх хамгаалагч

1. Хүний эрх ба
ялгаварлан гадуурхал
Хуульч, судлаач Л.Галбаатар
2021.10.21

2. Агуулга
01
02
03
04
ХҮНИЙ ЭРХИЙН ХУУЛЬ ЗҮЙН
БАТАЛГАА
ЯЛГАВАРЛАН ГАДУУРХАЛТААС
АНГИД БАЙХ ЭРХ
БЭЛГИЙН ЦӨӨНХИЙН ЭРХ
ХҮНИЙ ЭРХ ХАМГААЛАГЧ
Бэлгийн цөөнх хүмүүсийн хүний эрх,
амьдралын нөхцөл байдал
#HumanRightsDefender

3. - Монгол Улсын Үндсэн хууль
- 2-р бүлэг /14-19-р зүйл/
- Монгол Улсын олон улсын гэрээ
- Иргэний болон улс төрийн эрхийн
тухай олон улсын пакт;
- Эдийн засаг, нийгэм, соёлын эрхийн
тухай олон улсын пакт
- Бусад
ХҮНИЙ ЭРХИЙН ХУУЛЬ ЗҮЙН БАТАЛГАА

4. Монгол Улсын нэгдэн орсон хүний эрхийн олон улсын гэрээ
Олон улсын гэрээ Огноо
Эрүүдэн шүүх болон бусад хэлбэрээр хэрцгий, хүнлэг бусаар хүний нэр
төрийг доромжлон харьцаж, шийтгэхийн эсрэг Конвенц; түүний нэмэлт
Протокол /урьдчилан сэргийлэх механизм/
2002;
2015
Иргэний болон улс төрийн эрхийн тухай олон улсын пакт; түүний 2-р нэмэлт
проктол /ЦАЯ-ыг халах/
1974;
2012
Хүчээр алга болгохоос бүх хүнийг хамгаалах тухай олон улсын конвенц 2015
Эмэгтэйчүүдийг алагчлах бүх хэлбэрийг устгах тухай конвенц 1981
Арьс үндсээр алагчилах үзлийн бүх хэлбэрийг устгах тухай олон улсын
конвенц
1969
Эдийн засаг, нийгэм, соёлын эрхийн тухай олон улсын пакт 1974
Хүүхдийн эрхийн тухай конвенц; Хүүхдийг зэвсэгт мөргөлдөөнд
оролцуулахын эсрэг нэмэлт протокол; Хүүхдийг худалдах, хүүхдийн биеийг
үнэлэх, хүүхдийг садар самуунд сурталчлахын эсрэг нэмэлт протокол
1990;
2004;
2003
Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийн эрхийн тухай конвенци 2009

5. Монгол Улсын нэгдэн орсон хүний эрхийн олон улсын гэрээ:
Хувь хүн гомдол гаргах процедур
Олон улсын гэрээ Огноо
Иргэний болон улс төрийн эрхийн тухай олон
улсын пактын 1-р нэмэлт проктол
1991
Эмэгтэйчүүдийг алагчлах бүх хэлбэрийг устгах
тухай конвенцын нэмэлт протокол
2002
Эдийн засаг, нийгэм, соёлын эрхийн тухай олон
улсын пактын нэмэлт протокол
2010
Хүүхдийн эрхийн тухай конвенцын нэмэлт
протокол
2015
Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийн эрхийн тухай
конвенцийн нэмэлт протокол
2009

6. Монгол Улсын нэгдэн орсон хүний эрхийн олон улсын гэрээ:
Тусгай илтгэгч
Тусгай илтгэгч Огноо
Хоол хүнс 2004
Эрүүдэн шүүх 2005
Боловсрол 2009
Бизнес ба хүний эрх 2012
Хэт ядуурал 2012
Хүрээлэн буй орчин 2017
Ус, ариун цэврийн байгууламж 2018
Хүний эрхийг хамгаалагч 2019
Гадаад өр 2019
Эмэгтэйчүүдийн эсрэг хүчирхийлэл 2021

7. ЯЛГАВАРЛАН ГАДУУРХАЛТААС АНГИД БАЙХ ЭРХ
Монгол Улсын Үндсэн хууль /14.2/
Хүнийг үндэс, угсаа, хэл, арьсны өнгө, нас, хүйс, нийгмийн
гарал, байдал, хөрөнгө чинээ, эрхэлсэн ажил, албан тушаал,
шашин шүтлэг, үзэл бодол, боловсролоор нь ялгаварлан
гадуурхаж үл болно. Хүн бүр эрх зүйн этгээд байна
Иргэний болон улс төрийн эрхийн
тухай олон улсын пакт /2.1/
Энэхүү Пактад оролцогч улс бүр нутаг дэвсгэртээ болон
харьяалалдаа байгаа бүх хүний энэхүү Пактаар хүлээн
зөвшөөрсөн эрхийг арьс үндэс, арьсны өнгө, хүйс, хэл,
шашин шүтлэг, улс төрийн буюу бусад үзэл бодол,
үндэсний буюу нийгмийн гарал, хөрөнгө чинээ, төрсөн
буюу бусад байдлаар ялгаварлахгүйгээр хүндэтгэн
хангах үүрэгтэй.

8. Ялгаварлан гадуурхаж болохгүй:
• Арьс үндэс
• Арьсны өнгө
• Хүйс
• Хэл
• Шашин шүтлэг
• Улс төрийн буюу бусад үзэл бодол
• Үндэсний буюу нийгмийн гарал, байдал
• Хөрөнгө чинээ
• Төрсөн байдал, нас
• Бусад байдал /Эрхэлсэн ажил, албан тушаал, боловсрол,
хүйсийн баримжаа, бэлгийн чиг баримжаа, илэрхийлэл/

9. Ялгаварлан гадуурхалтаас ангид байх эрхийг
Эрүүгийн хуулиар хамгаалсан нь
ШУДАРГА ЁСНЫ ЗАРЧИМ /1.3.2/
Гэмт хэрэгт тооцох, ял оногдуулахад хүнийг
үндэс, угсаа, хэл, арьсны өнгө, нас, хүйс,
нийгмийн гарал, байдал, хөрөнгө чинээ,
эрхэлсэн ажил, албан тушаал, шашин
шүтлэг, үзэл бодол, бэлгийн болон хүйсийн
чиг баримжаа, боловсрол, хөгжлийн
бэрхшээлтэй байдлаар ялгаварлан
гадуурхахгүй.

10. Ялгаварлан гадуурхалтаас ангид байх эрхийг
Эрүүгийн хуулиар хамгаалсан нь
ЯЛГАВАРЛАН ГАДУУРХАХ ГЭМТ ХЭРЭГ /14.1/
1.Хүнийг үндэс, угсаа, хэл, арьсны өнгө, нас, хүйс, нийгмийн гарал, байдал, хөрөнгө
чинээ, эрхэлсэн ажил, албан тушаал, шашин шүтлэг, үзэл бодол, боловсрол,
бэлгийн, хүйсийн чиг баримжаа, эрүүл мэндийн нөхцөл байдлаар ялгаварлан
гадуурхаж эрх, эрх чөлөөг нь хязгаарласан бол 450,000-5,400,000 төгрөгөөр торгох,
эсхүл 240-720 цаг хүртэл хугацаагаар нийтэд тустай ажил хийлгэх, эсхүл 1-12 сар
хүртэл хугацаагаар зорчих эрхийг хязгаарлах ял шийтгэнэ.
2.Энэ гэмт хэргийг: 2.1.бүлэглэж; 2.2.хүч хэрэглэж; 2.3.албан тушаалтан албаны чиг
үүрэг, бүрэн эрх, нөлөөг урвуулан ашиглаж үйлдсэн бол 5,400,000-27,000,000
төгрөгөөр торгох, эсхүл 1-5 жил хүртэл хугацаагаар зорчих эрхийг хязгаарлах, эсхүл 1-
5 жил хүртэл хугацаагаар хорих ял шийтгэнэ.

11. БЭЛГИЙН ЦӨӨНХИЙН ЭРХ

12. БЭЛГИЙН ЦӨӨНХИЙН ЭРХ
НҮБ-ын Хүний эрхийн зөвлөлд иргэний нийгмийн
байгууллагаас илгээсэн тайлангаас – 2019.10.03
• ЛГБТ хүмүүсийн эсрэг хүчирхийлэл Монголд нийтлэг зүйл болсон. /2019.09
сард “Босоо Хөх Монгол” ТББ-ийн хүмүүс ТВ-4 телевизийн хүмүүсийн хамт
зочид буудалд байсан трансжендер эмэгтэйд халдаж, заналхийлж, хүчээр
ярилцлага өгүүлж, түүнийгээ түгээсэн. Түүнчлэн халдагч этгээдүүд цаашид ч
трансжендер хүмүүсийг үргэлжлүүлэн ялгаварлан гадуурхах болохоо
зарласан. Түүнчлэн “үсийг нь хусна”, “нүцгэлж, зургийг нь авна” гэх зэргээр
мэдэгдсэн. Мөн хэвлэлийн бага хурал зарлаж, трансжендер хүмүүсийг ил
заналхийлсэн.
• ЛГБТ хүмүүсийг хууль сахиулах байгууллагын албан хаагчид зовоох,
дарамтлах явдал гарсан. /2017 онд цагдаагийн ажилтнууд трансжендер
эмэгтэйг олны нүдэн дээр цээж, бэлэг эрхтнийг нь ил гаргаж, элдвээр
доромжилсон/

13. БЭЛГИЙН ЦӨӨНХИЙН ЭРХ
НҮБ-ын Хүний эрхийн зөвлөлөөс
Монгол Улсад өгсөн зөвлөмж - 2020
• 116.26; 116.27; 116.28; 116.29; 116.30; 116.31; 116.32; 116.34; 116.35; 116.36;
116.37; 116.38; 117.11; 117.12 .
• 116.29. ЛГБТИ /лесби, гэй, бисексуал, трансжендер, интерсекс/ хүмүүст
халдах, тэднийг ялгаварлахтай тэмцэх, урьдчилан сэргийлэх зорилгоор олон
нийтийн ойлголтыг дээшлүүлэх компанит ажилт өрнүүлэх;
• 116.31. Иргэний улсын бүртгэлийн тухай хуулийн 14-р зүйлд заасан 18 нас
хүрсэн иргэн хүйсээ өөрчилснийг иргэний улсын бүртгэлд бүртгүүлэхэд
“эмнэлгийн байгууллагаас хүйс өөрчлөгдсөнийг нотлох” шаардлагыг халах
• 117.11. Угсаатны болон соёлын цөөнх, бэлгийн цөөнхийн эрхийг хамгаалсан
ялгаварлан гадуурхахын эсрэг цогц хууль тогтоомж батлах

14. ХҮНИЙ ЭРХ ХАМГААЛАГЧ
НҮБ, 1998 №A/RES/53/144
“Нийтээр хүлээн зөвшөөрсөн хүний эрх, үндсэн эрх чөлөөг хамгаалах, хөхиүлэн дэмжих хувь
хүн, нийгмийн нэгж, байгууллагын эрх, үүргийн тухай тунхаглал”
Нөхцөл, шаардлага
хүний эрхийг хамгаалах үйл ажиллагаа явуулсны төлөө амь нас,
бие махбодод нь халдах, заналхийлах, дарамт шахалтад өртөх
явдал цөөнгүй гарч байгаа ч хүний эрхийн хамгаалагчийг
хамгаалах, үйл ажиллагааг нь дэмжих эрх зүйн орчин бүрдээгүй
Хүний эрх хамгаалагчийн эрх зүйн байдлын тухай
хууль 2021.04.02
Хүний эрхийг
хамгаалагчийн тухай
тунхаглал

15. Үзэл бодлоо илэрхийлэх
хүний эрх, эрх чөлөөг зөрчсөн
үйлдэл, эс үйлдэхүйн эсрэг
хүчирхийллийн бус, тайван
аргаар үзэл бодлоо илэрхийлж
Хамгаалах
аливаа хэлбэрээр
хүний эрхийг
хамгаалах
Дэмжих
хүний эрх, эрх чөлөөг
хөхиүлэн дэмжиж
Хүндэтгэх
олон улсын эрх зүйн нийтээр
хүлээн зөвшөөрсөн хэм
хэмжээ, зарчмыг хүндэтгэж
Хүний эрхийг
хамгаалах үйл
ажиллагаа
"хүний эрх хамгаалагч“: ганцаараа, эсхүл бусадтай эвлэлдэн нэгдэж, хүний
эрх хамгаалах үйл ажиллагаа явуулж байгаа, түүнд оролцож байгаа хүн

16. Зөрчих vs. Хамгаалах
Хүний эрх хамгаалагчийн
эрхийг зөрчих
аливаа хэлбэрээр доромжлох,
гүтгэх, худал мэдээлэл тараах,
ялгаварлан гадуурхах, үйл
ажиллагааг нь дэмжихгүй
байхыг уриалах, албадах, хүч
хэрэглэх, хүч хэрэглэхээр
заналхийлэх, мөрдөж мөшгих,
амь нас, эрүүл мэнд, эд
хөрөнгөнд нь гэм хор учруулах
үйлдэл, эс үйлдэхүй
Хүний эрх хамгаалагчийн
эрхийг хамгаалах
хүний эрх хамгаалагчийн эрх, эрх
чөлөөг зөрчихөөс урьдчилан
сэргийлэх, таслан зогсоох,
зөрчигдсөн эрхийг сэргээн
эдлүүлэх, учирсан хохирлыг нөхөн
төлүүлэхэд чиглэгдсэн төрийн
байгууллагын үүрэг

17. Хүний эрхийн Үндэсний Комиссын
дэргэд хүний эрх хамгаалагчийн эрх
зөрчигдсөн эсэх талаар дүгнэлт гаргах
чиг үүрэг бүхий орон тооны бус Хүний
эрх хамгаалагчийн хороо ажиллана.
Хорооны бүрэлдэхүүн: Дарга бөгөөд
ХЭҮК-ын гишүүн ба 6 гишүүн
/Монголын Хуульчдын холбоо,
Монголын Өмгөөлөгчдийн холбооны
төлөөлөл – 2, ашгийн төлөө бус
хуулийн этгээдийн төлөөлөл – 4/
хүний эрх хамгаалагчийг
хамгаалах тогтолцоо

18. Хүний эрх хамгаалагчийн хорооны чиг үүрэг
хүний эрх хамгаалагчийн
эрх зөрчигдсөн талаарх
гомдол, мэдээллийг
хүлээн авах
эрсдэлийн үнэлгээ
хийх, дүгнэлтийг
ХЭҮК-т хүргүүлэх
гомдол,
мэдээллийн сан
бүрдүүлэх
гомдол, мэдээллийн
талаар нотолгоо, баримт,
мэдээлэл цуглуулах
хуулийн хэрэгжилт болон хүний
эрхийн хамгаалагчийн нөхцөл
байдалд хяналт шинжилгээ,
судалгаа хийж
01 02 03 04 05

19. Хүний эрхийг хамгаалагчийг хамгаалах
Хүний эрх хамгаалагчийг хамгаалах асуудлаар Хүний эрх хамгаалагчийн хорооны хүсэлтээр мөрдөгч
Гэрч, хохирогчийг хамгаалах тухай хуульд заасан хамгаалалтын арга хэмжээ хэрэглэх шийдвэр гаргана.
5.20 дугаар зүйл.Хүний эрх хамгаалагчийн эрх зүйн байдлын тухай хууль зөрчих
1.Хүний эрх хамгаалагчийг доромжлох, гүтгэх, үйл ажиллагааг нь дэмжихгүй байхыг уриалах, албадах
арга хэрэглэсэн бол учруулсан хохирол, нөхөн төлбөрийг гаргуулж хүнийг 100,000 төгрөгөөр, хуулийн
этгээдийг 1 сая төгрөгөөр торгоно.
2.Хүний эрх хамгаалагч нь хүчирхийллийн арга хэрэглэж, тайван бус аргаар үйл ажиллагаа явуулсан,
явуулахыг уриалсан, хүний эрх хамгаалагчийн үйл ажиллагааг хувийн ашиг сонирхолд ашигласан, хүний
эрх, эрх чөлөөг зөрчиж, бусдын нэр төр, алдар хүнд, ажил хэргийн нэр хүндийг гутаасан бол учруулсан
хохирол, нөхөн төлбөрийг гаргуулж хүнийг 100,000 төгрөгөөр, хуулийн этгээдийг 1 сая төгрөгөөр торгоно.

20. galbaatar1@pm.me
Баярлалаа!