Voor de GRAS kennisboo(s)t deelden deskundigen uit allerhande disciplines hun visie. Prof. Dr. Agnes van den Berg - omgevingspsycholoog en hoogleraar natuurbeleving - vertelde over de recente trend van “biophilic architecture”, oftewel de integratie van natuur in de stad.

1. Natuurbeleving
en ontwerp
bebouwde
omgeving
Agnes van den Berg
Kennisboo(s)t
25-10-2013

2. Achtergrond

3. Twee perioden natuurbelevingsonderzoek
1. 1970-1995
Visuele kwaliteit/
Landschapsvoorkeuren
Recreatie
“Natuur en landschap”
2. 1995-nu
Stressreducerende effecten/
Gezondheid
Biofilia
“Stedelijk groen”

4. Visuele kwaliteit
Voorkeur voor landschapstypen en
landschapskenmerken die overleving
bevorderen
• Prospect-refuge theory (Appleton,
1975)
• Habitat selection theory (Orians &
Heerwagen, 1986)
• Landscape Preference Matrix
(Kaplan & Kaplan, 1989)

5. Prospect-refuge theory – Appleton, 1975
Een omgeving is prettig voor mensen als deze
mogelijkheden biedt om te zien (prospect) zonder
gezien te worden (refuge)
Hoge prospects/refuges  arcadisch landschap
Prospects:
• Reliëf
• Mysterie
• Slingerende paden
• Afwisseling
Refuges:
• Besloten plekken
• Leesbaarheid
• Vaste grond
• Boomkruinen
Prospect
Refuge
5

6. Habitat selectie theorie (savanne-hypothese)
• Mensen hebben het grootste deel van hun
evolutionaire geschiedenis in de Afrikaanse
savanne omgeving gewoond
• Tijdens deze periode hebben ze een genetisch
bepaalde predispositie ontwikkeld voor deze
habitat
• Door deze predispositie reageren moderne
mensen nog steeds met positieve gevoelens
als ze een natuurlijke omgeving zien die op een
savanne lijkt

7. Test habitat selectie theorie
Han, K-T (2007). Responses to six major terrestrial biomes in terms of
scenic beauty, preference, and restorativeness. Environment and
Behavior, 39, 529-556.

8. Landscape Preference
Matrix
• Stephen & Rachel Kaplan, 1982, 1989.
• Psychologische variant prospect-refuge theorie
• Informationele behoeften
2D
3D
Exploration
Complexity
Mystery
Understanding
Coherence
Legibility

9. Complexiteit
Aantal verschillende
elementen, hoeveel is er te
zien
Mysterie
Belofte aanvullende
informatie als je verder de
omgeving in gaat

10. Samenhang
Leesbaarheid
Aanwezigheid van visuele
kenmerken die bijdragen aan de
organisatie en ordening van een
omgeving
Orientatie, hoe makkelijk het is
om je weg te vinden in het
landschap.

11. Voorspellende waarde
• Mysterie is de beste voorspeller
• Weinig empirische steun voor leesbaarheid
Kaplan, R., Kaplan, S., & Ryan, R. (1998). With people in mind: Design
and management of everyday nature. Island Press.

12. Hoog gewaardeerde landschappen

13. Maar…
Sommigen houden meer van verzorgde natuur
Anderen zien het liever wat wilder

14. Wie houdt er van welke natuur?
Boeren
Lager opgeleiden
Ouderen
Hoge behoefte aan structuur
Leden natuurorganisaties
Hoger opgeleiden
Jongeren
Hoge behoefte aan zelfontplooiing

15. Biofilia, stress en gezondheid

16. Biofilia hypothese
• Biofilia = liefde (philos) voor
de natuur (bio)
• E.O. Wilson (1984)
• Mensen hebben voelen een
aangeboren verbondenheid
met levende wezens en
natuurlijke processen (life
and life-like processes)

17. Voorkeur voor natuur boven stad
Talloze onderzoeken laten zien dat mensen
een voorkeur hebben voor natuurlijke boven
stedelijke omgevingen

18. Kantoren zonder ramen
Bringslimark, Hartig & Patil, 2011
5x meer planten
3x meer
afbeeldingen
natuur

19. Wonen in het groen is gezond
10% groen 1 km
aantal
klachten
per 1000
inwoners
90% groen 1 km
depressie
asthma
40
35
30
25
20
15
10
5
0
migraine
diabetes
Gegevens van 365.000 Nederlanders;
Bij kinderen tot 13 jaar zijn de relaties nog sterker
Maas, J., Verheij, R. A., de Vries, S., Spreeuwenberg, P., Schellevis, F. G., &
Groenewegen, P. P. (2009). Morbidity is related to a green living environment.
Journal of Epidemiology and Community Health, 63, 967-973

20. Waarom is natuur/groen gezond?
Frisse lucht
Groen
Bewegen
Ontspanning
Gezondheid

21. Uitzicht op groen maakt gelukkig

22. Follow-up: Sheffield study
Herstel van stress
22

23. Natuurbeleving en bebouwde omgeving

25. Oplossing: Biophilic architecture?
4 benaderingen
• Structurele landschapskenmerken
• “Levend groen” en natuurlijke materialen
• Imitatie van natuur
• “Werkzame bestanddelen”

26. 1. Structurele kenmerken: prospect-refuge
Refuge
- Dikke ondoorzichtige muren
- Lage plafonds
- Smalle ruimtes
- Weinig daglichttoetreding
- Besloten plekken

27. Prospect
- Grote ruimtes
- Verhoogde plafonds
- Dunne, doorzichtige
muren
- Uitzicht
- Balkon, dakterras
- Veel daglicht
- Hoge en verhoogde
gebouwen

28. Preference matrix: complexiteit
Onsamenhangend
Samenhangend

29. Preference matrix: mysterie
?

30. 2. Levend groen en natuurlijke materialen

31. 3a. Letterlijke imitatie van natuur: Kitsch?

32. Letterlijke imitatie: Moderne toepassingen
“Treincoupé” in zorgcentrum de Bieslandhof in
Delft

33. 3b. Abstracte imitaties: meer vrijheid
ontwerper

34. Dierlijke vormen

35. 4. Werkzame bestanddelen: Ronde vormen?

36. Organische architectuur
Arousal
Affiliatie

37. Werkzame bestanddelen: Kleur groen?

38. Werkzame bestanddelen: Fractalen
‘Clouds are not spheres, mountains are not cones, coastlines
are not circles, and bark is not smooth, nor does lightning
travel in a straight line’ (Benoit Mandelbrot)
Natuur gekenmerkt door fractale patronen

39. Fractale patronen in de natuur

40. Barnsley fern

41. Historische toepassingen in architectuur

42. Moderne voorbeelden