Uwagi NGO do diagnozy RPO WD 2021-27

1. 1
Tabela uwag do Diagnozy społeczno-gospodarczej województwa dolnośląskiego. Fundusze Europejskie dla Dolnego Śląska 2021-2027
Nr
uwagi
Nr
strony
Obecna treść zapisu
Proponowana treść zapisu/uwaga wraz z
podaniem źródła danych
Uzasadnienie
1. s. 16
Zmieniająca sięstruktura demograficzna oraz
ruchy migracyjnew regionie mają
odzwierciedleniew obszarzemarginalizacji i
wykluczenia społecznego. W Polscewsparcie
z systemu pomocy społecznej udzielanejest
osobom i rodzinom, które z różnych przyczyn
nie sąw staniesame pokonać trudnych
sytuacji życiowych,wykorzystując własne
uprawnienia,zasoby i
możliwości.[1]Rzeczywista liczba osób,które
korzystająz przyznanego świadczenia pomocy
społecznej na Dolnym Śląsku w 2019 roku
wynosiła 68 640 osób. W porównaniu do
2016 r. liczba ta jestznacząco mniejsza,
prawieo 27%. Należy jednak podkreślić,że
jest to trend na poziomie krajowym, gdzie
widoczny jestrównież spadek rzeczywistej
liczby osób,którym przyznano świadczenia
pomocy społecznej o prawie 25%. Udział ludzi
żyjących na granicy ubóstwa wynosił:8,4%
ogółu mieszkańcówwojewództwa (wartość
relatywna) oraz 7,9% (wartość ustawowa
uprawniająca do świadczeń społecznych)[2].
Pomimo pozytywnych zmian istotne jest, aby
dalej udzielać wsparciai pomagać osobom,
których dotyczy problem wykluczenia lub
Zmieniająca sięstruktura demograficzna,ruchy
migracyjne,wyzwania cywilizacyjno –
kulturowe oraz wynikającez sytuacji
kryzysowych w związku z Pandemią COVID 19 i
zmianami klimatycznymi mająodzwierciedlenie
w obszarzemarginalizacji i wykluczenia
społecznego w regionie.W Polscewsparciez
systemu pomocy społecznej udzielanejest
osobom i rodzinom, które z różnych przyczyn
nie sąw staniesame pokonać trudnych sytuacji
życiowych, wykorzystując własne uprawnienia,
zasoby i możliwości.[1]
Rzeczywista liczba osób,które korzystająz
przyznanego świadczenia pomocy społecznej na
Dolnym Śląsku w 2019 roku wynosiła 68 640
osób. W porównaniu do 2016 r. liczba ta jest
znacząco mniejsza,prawieo 27%. Należy
jednak podkreślić,że jestto trend na poziomie
krajowym, gdzie widoczny jestrównież spadek
rzeczywistej liczby osób,którym przyznano
świadczenia pomocy społecznej o prawie25%.
Zarazem liczba osób,które w 2019 roku
uzyskały jakąkolwiek pomoc i wsparciew
ramach instytucji pomocy społecznej wyniosła
173.455 mieszkańcówregionu W 2019r.
zanotowano ponad 9% wzrost w porównaniu
do roku poprzedniego względem liczby osób
Uzasadnieniedo przyjętej w 2019 r. Ustawy o
realizowaniu usługspołecznych przez Centrum
Usług Społecznych obrazujekierunki zmian i
zarazem wyzwań, z którymi system pomocy
społecznej mierzy sięod lat, a trend ten będzie
sięnasilał:
„Zachodzące w ostatnich latach zjawiska
społeczne, w szczególności proces starzeniasię
społeczeństwa i osłabieniewięzi
międzypokoleniowych w rodzinie,skutkują
stałym, dynamicznym wzrostem
zapotrzebowania na organizowaneprzez
władze publiczneusługi społeczne. Rosną też
oczekiwania społeczne w zakresie
wprowadzania oferty nowych rodzajów takich
usług” (uzasadnieniedo ustawy s. 1). Zwiększa
sięskala potrzeb w związku ze starzeniem się
społeczeństwa. Liczba osób w DPS w 2019
wyniosła 5172 wobec 5082 w 2018 r. Należy
wyraźnie zauważyć inne powody objęte
statystyką pomocy społecznej. Główne powody
przyznawania pomocy dla rodzin w 2018 i 2019
roku wg Oceny ZasobówPomocy Społecznej
liczba objętych pomocą:
- Długotrwała lub ciężka choroba 28 259 osób w
2019 r. wobec 24 967 w 2018.

2. 2
istniejeryzyko wykluczenia społecznego w
przyszłości.
[1] Na podst. Art. 2.1 Ustawy o pomocy
społecznej z dnia 12 marca 2004 r.
[2] Wg GUS, dane na dzień 31.12.2019 r
ogółem korzystających ze wsparcia –o 14.705
osób (Ocena ZasobówPomocy Społecznej,
DOPS 2019). Cyfra ta pokazujejak zmienił sięi
nadal ewoluujemodel potrzeb pomocowych. W
corazwiększym stopniu istnieje
zapotrzebowanie na konkretne usługi, obok
malejącego wsparcia finansowego.Wyraźniesą
widoczne inne trendy potrzeb, które będą się
wg prognoz intensywnie rozwijać.Dotyczą one
aspektów starzenia sięspołeczeństwa, zmiany
modelu rodziny z małżeńskiego na konkubinat
lub indywidualnewychowywaniedziecka,
rozwój uzależnień od alkoholu,środków
psychoaktywnych i behawioralnych takich jak
min. patologiczny hazard, uzależnienieod
telefonu/komputera/sieci internetowej,
pracoholizm,kompulsywneobjadaniesię.
Bezrobocie systematycznie sięzmniejsza,lecz
równolegle istniejeogromna nie badana
systemowo skala bierności zawodowej.
Zwiększająca sięskalaorazspecyfika tych i
innych problemów, niejest możliwa do
rozwiązania wyłącznie poprzez świadczenia
finansowe,lecz wymaga specjalistycznych
interwencji,które należy postrzegać i
promować w formule nietylko problemów lecz
także inwestycji wmieszkańców. Bardzo często
te ambitne interwencje wymagają połączenia
potencjałów środowisk instytucji publicznych,
społecznych i gospodarczych.Szczególnie
mocno fakt nie wygasania,a nawet rozwoju
Niepełnosprawność 22 323 w 2019 r. wobec 20
327 w 2018 r.
Ogromna skala potrzeb jest widoczna w związku
z problematyką bezradności wsprawach
opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia
gospodarstwa domowego – ogółem 9 929
rodzin w 2019 r. wobec 4 239 w 2018 r.
Istniejewyraźna potrzeba rozwoju systemu
mieszkań wspomaganych i chronionych.Liczba
osób którym przyznano schronieniewyniosła w
2018: 1 133, 2019: 1 143, w 2020 r. szacujesię1
202.
Liczba osób korzystających ze specjalistycznych
usług opiekuńczych dla osób z zaburzeniami
psychicznymi wynosi odpowiednio:
2017 r. – 424 os.
2018 r. 436 os.
2019 r. - 442 os.
Wymienione dane obrazującestatystki
dotyczące Min. osób z zaburzeniami
psychicznymi niepokazujązarazem
rzeczywistych wielokrotnie większych potrzeb
w związku z pandemią COVID 19.
System budowanie Ekonomii Społecznej
prezentowany w Krajowym ProgramieRozwoju
Ekonomii Społecznej i Solidarnej oraz
RegionalnymProgramie Rozwoju Ekonomii
Społecznej jednoznaczniepokazuje konieczność
budowania systemu aktywizacji społeczno –
zawodowej osób zagrożonych i doświadczanych

3. 3
nowych wyzwań widoczny jestw związku z
pandemią COVID 19. Przykładem jest sytuacja z
pomocy społecznej w MOPS Wałbrzych, który
można traktować jako studiumprzypadku. Z
finansowej pomocy w kolejnych latach
skorzystało:16 r. 4138 rodzin., 17 r. 3717
rodzin,18 r. 3550 rodzin,19 r. 2960 rodzin,20
r. 2934 rodzin. Wyraźniewięc Pandemia nie
tylko niezatrzymała trendu spadkowego liczby
wspieranych osób i rodzin alebyć może nawet
zawróciła trend na rosnący, i to także w
obszarzepomocy finansowej.Jeszcze dobitniej
widoczna jestpotrzeba interwencji
specjalistycznej na tlepomocy pozafinansowej.
Tak więc w przykładowym Wałbrzychu w 2016 z
pracy socjalnej korzystało 8717 rodzin,w 2017 -
7382 rodzin,w 2018 - 6381 rodz., 19 r. - 5295
rodz.., 20 r. 5281 rodzin
problematyką wykluczenia społecznego. System
ten także wg wymienionych dokumentów
bezwzględnie dla efektywności musi sięopierać
o zintegrowane działania służb publicznych i
instytucji Ekonomii Społecznej. Trwałe
wprowadzenie i utrzymanie w aktywności
społeczno – zawodowej osób wychodzących lub
będących w kryzysiebez aktywności i
współpracy sektorów publicznych i
pozarządowego jestniewykonalne.
Powyższe wybrane przedstawione liczbowo
orazopisowo zagadnienia będące troską
Instytucji Pomocy Społecznej współpracujących
min. w ramach Dolnośląskiego ForumPomocy
Społecznej wymagają nowego, odważnego i
ambitnego zarazem podejścia do interwencji w
ramach RPO wobec pomocy społecznej.
Potrzeba pomocy w ogromnej skali wzwiązku z
pandemią COVID 19 dotknęła i dotyka także
osób i rodzin, które w klasycznymrozumieniu
nie były dotychczas predysponowane do
korzystania zpomocy. Statystyki rodzin
będących w kryzysach jako jedyne systemowo
obrazująten problem. Zarazem stanowiąone
tylko widoczny „czubek góry lodowej”
problemów, które zakwitną i będą istnieć w
związku z pandemią orazinnymi problemami
cywilizacyjnymi,jak np.zmiana wmodelu
rodzin i uzależnienia behawioralne.W związku z
powyższym należy bezwzględnie akcentować
kierunek interwencji oparty nietylko o aspekty

4. 4
ubóstwa leczinne dostrzegane wyraźniew
ostatnich latach orazbędące pochodną
trendów społeczno - ekonomicznych.
2. s. 65
W Polscewsparciezsystemu pomocy
społecznej udzielanejest osobom i rodzinom,
które nie są
w staniesamepokonać trudnych sytuacji
życiowych, wykorzystując własne
uprawnienia,zasoby
i możliwości[1].
W 2019 r. najczęstszympowodem korzystania
z pomocy społecznej w województwie
dolnośląskim,podobniejak w innych
województwach, było ubóstwo. Pomocą z
tego tytułu objęto
52,2 tys. osób mieszkających w rodzinach
korzystających ze wsparcia,co stanowiło 5,7%
w skali kraju.Odsetek osób, które
otrzymywały wsparciez tytułu ubóstwa, jest
ważnym wyznacznikiem sytuacji społecznej w
regionie. W 2019 r. na 1 000 mieszkańców
woj. dolnośląskiego wsparciezpomocy
społecznej spowodowane ubóstwem w
rodzinieotrzymało 18 osób (wobec 21 w 2018
r.). Dla porównania,w kraju wskaźnik ten
wyniósł24 osoby (wobec 28 osób rok
wcześniej)[2].
W Polscewsparciezsystemu pomocy
społecznej udzielanejest osobom i rodzinom,
które nie sąw staniesamepokonać trudnych
sytuacji życiowych,wykorzystując własne
uprawnienia,zasoby i możliwości.Pomoc
Społeczna odpowiada za bieżące zabezpieczenie
osób i rodzin, oraztakie ukierunkowanie
interwencji pomocowej aby maksymalnie
trwale z optymalnym wsparciem
usamodzielniaćosoby obejmowane pomocą.
Tego rodzaju filozofia przyświeca nietylko
nowoczesnym służbom pomocy społecznej, ale
także modelowi zmian i reform w pomocy
społecznej. Przykładem jest ustawa o Centrach
Usług Społecznych, upowszechnianiew coraz
większej skali systemu mieszkań chronionych i
wspomaganych czy rozwój asystentury
rodzinnej orazdla osób niepełnosprawnych.
Liczba osób, które w 2019 roku uzyskały
jakąkolwiek pomoc i wsparciew ramach
instytucji pomocy społecznej wyniosła 173.455
mieszkańców regionu W 2019r.zanotowano
ponad 9% wzrost w porównaniu do roku
poprzedniego względem liczby osób ogółem
Ustawienie ubóstwa w pierwszej kolejności
wraz z szerokim opisemnie pokazuje, kierunku
potrzeb z perspektywy strategicznych potrzeb
województwa, a więc maksymalnietrwałego
rozwiązywania problemów, ukierunkowanych
na podmiotowość wszystkich mieszkańców, w
szczególności osób wymagających troski
publicznej orazrównolegleo czym sięzapomina
wygenerowanie dodatkowych zasobówludzkich
współtworzących rozwój regionu .
Zachodzące w ostatnich latach zjawiska
społeczne, w szczególności proces starzeniasię
społeczeństwa, osłabieniewięzi
międzypokoleniowych w rodzinie,nowe
dynamiczniesięrozwijająceproblemy
szczególniemocno dostrzegane w związku z
Pandemią takie jak samotność,uzależnienia od
środków orazbehawioralneskutkująstałym,
dynamicznym wzrostem zapotrzebowania na
organizowaneprzez władze publiczne
różnorodne usługi społeczne. Rosną też
oczekiwania społeczne w zakresie
wprowadzania oferty nowych rodzajów takich
usług. Przykładem jest odchodzenie od wielkich

5. 5
W województwie dolnośląskimw2019 roku
udziałludności żyjącej poniżej relatywnej
granicy ubóstwa (50% średnich miesięcznych
wydatków gospodarstwdomowych) wynosił
8,4% ogółu mieszkańców regionu, z kolei
poniżej minimum egzystencji znalazło się
2,7% osób w gospodarstwach domowych.
Analizując przebiegzjawiska wlatach 2016-
2019 można dostrzec korzystny kierunek
zmian, bowiem w stosunku do 2016 roku
nastąpiłspadek wartości wskaźnika
relatywnej granicy ubóstwa o 2,1 punkty
procentowe[3]. Zjawisko ubóstwa jest
przyczyną wielu negatywnych skutków,
dlatego w systemie pomocy społecznej
niezwykle ważne są usługi i instrumenty
wspierającefunkcjeopiekuńcze i
wychowawcze osób i rodzin w czasietrwania
sytuacji kryzysowych.
W województwie dolnośląskimw2019 roku
udziałludności żyjącej poniżej relatywnej
granicy ubóstwa (50% średnich miesięcznych
wydatków gospodarstwdomowych) wynosił
8,4% ogółu mieszkańców regionu, z kolei
poniżej minimum egzystencji znalazło się
2,7% osób w gospodarstwach domowych.
Analizując przebiegzjawiska wlatach 2016-
2019 można dostrzec korzystny kierunek
zmian, bowiem w stosunku do 2016 roku
nastąpiłspadek wartości wskaźnika
relatywnej granicy ubóstwa o 2,1 punkty
korzystających ze wsparcia –o 14.705 osób
(Ocena ZasobówPomocy Społecznej, DOPS
2019).
W ostatnich latach wyraźniezmienia się
struktura korzystających zpomocy społecznej, a
tym samym specyfika i skala potrzeb,
wynikających zwyzwań cywilizacyjno –
kulturowych w tym specyficznych sytuacji,z
których najbardziej dotkliwa leczniejedyna jest
Pandemia COVID 19. Równolegle do
funkcjonującego nadal problemu ubóstwa,
które jestefektem, a nie źródłem problemów
(w 2019 r. na Dl. Śl.pomocą objęto z tego tytułu
wsparciem52,2 tys) wzrasta liczba osób
obejmowanych wsparciemw związku z innymi
potrzebami. Przykładem są statystyki dotyczące
bezradności wsprawach opiekuńczo-
wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa
domowego (w 2019 r. pomocą objęto 9 929
rodzin,w 2018 r. 4 239 rodzin) i
niepełnosprawności (22 323 rodzin w 2019, w
2018 20 327).Rośnie i rosnąć będzie proces
tzw. podwójnego starzenia się,a więc liczba
osób dożywających powyżej 90 lat,a tym
samym wymagających społecznej troski.Wg
szacunkówta liczba wzrośniez22 227 osób w
2019 r do 78 866 osób w 2050 roku (Ocena
ZasobówPomocy Społecznej DOPS 2020 -
OZPS). Na wysokimpoziomie utrzymuje się
zapotrzebowanie na mieszkania socjalne7 873
(2018 r) 8 111 (2019) 8 154 (2020 r. – szacunek
domów dziecka na rzecz rodzinnych lub
odchodzenie od opieki w DPSach na rzecz
wsparcia wmiejscach zamieszkanialub
organizowanieopieki wytchnieniowej.

6. 6
procentowe[4]. Zjawisko ubóstwa jest
przyczyną wielu negatywnych skutków,
dlatego w systemie pomocy społecznej
niezwykle ważne są usługi i instrumenty
wspierającefunkcjeopiekuńcze i
wychowawcze osób i rodzin w czasietrwania
sytuacji kryzysowych.
[1] Art. 2.1. ustawy o pomocy społecznej z dnia
12 marca 2004 r.
[2] Źródło: dane GUS „Pomoc społeczna w
województwie dolnośląskimw2019 r.”
[3] Źródło: dane GUS: Aneks do opracowania
sygnalnego „Zasięg ubóstwa ekonomicznego
w Polscew 2019 r.”
[4] Źródło: dane GUS: Aneks do opracowania
sygnalnego „Zasięgubóstwa ekonomicznego
w Polscew 2019 r.”
DOPS – OZPS). Widoczny jest wzrost w
odniesieniu do specjalistycznych usług
opiekuńczych, w tym dla osób z zaburzeniami
psychicznymi (9911 osób – 2017 r, 10 080 –
2018 r., 20 310 – 2019 r.) Dane te wyraźnie
świadcząo tym, że nie klasyczny brak pracy jest
i nadal będzie w corazwiększym stopniu
determinantem interwencji pomocy społecznej.
3. 21
Filarami rozwoju gospodarki Dolnego Śląska
są małe i średnie przedsiębiorstwa. Ich
znaczenie wynika zarówno z przewagi
liczbowej,alerównież niebagatelnego wkładu
w tworzenie miejsc pracy i PKB, są
generatorem innowacji orazmająznaczny
udziałw eksporcie.
W 2019 r. wg GUS w regionie, w rejestrze
REGON zarejestrowanych było 382,8 tys.
mikro, małych i średnich przedsiębiorstw,to
Należy uzupełnić diagnozę o analizę
uwidaczniając zróżnicowaniespecjalizacji
gospodarczej w subregionach (wg kodów PKD).
Na pewno dane źródłowe sąw posiadaniu SW,
który, całkiemniedawno przygotowywał
Dolnośląski PakietGospodarczy,pomagający
przedsiębiorcąw czasiepandemii.Być może
danymi dysponujetakże DIP, który udzielał
dotacji dla MŚP w ramach tarczy regionalnej
wg. branż, czyli po kodach PKD.
Brak danych o których uzupełnienie
wnioskujemy, powoduje, że niemamy
wystarczających informacji dla jakich branżi w
jakich subregionach wymagana jestinterwencja
w ramach polityki spójności dlaMŚP,chociażby
po to, aby wyrównywać szanserozwojowe na
terenie województwa w ramach rozwoju
przedsiębiorczości.
Z czystej ciekawości,bezgłębszej analizy,
wchodząc tylko do bazy CEIDG i wpisując dwa

7. 7
blisko 99,9%wszystkich podmiotów. W
strukturze MŚP największączęść wszystkich
podmiotów stanowiły podmioty mikro,
zatrudniającedo 9 osób (96,8%). Udział
małych podmiotów, zatrudniających od 10 do
49 osób,wyniósł2,53%, a jednostek średnich
zatrudniających 50-249 osób –0,54%. W 2018
r. firmy z sektora MŚP wygenerowały
przychód w wysokości 193 576 mln PLN[1], co
stanowi 7% przychodów z sektora w Polsce.
W 2019 roku sektor MŚP na Dolnym Śląsku
wg corocznego badania GUS dotyczącego
przedsiębiorstwniefinansowych wygenerował
37% przychodów sektora przedsiębiorstwi
odpowiadałza 22% nakładówinwestycyjnych
sektora przedsiębiorstw.Pod względem
zatrudnienia,w przedsiębiorstwach
zatrudniających do 49 osób pracujena
Dolnym Śląsku ponad 171 tys. osób,co
plasujeregion na 5. pozycji w kraju,za
mazowieckim, śląskim,wielkopolskimi
małopolskim.Wartość ta stanowi 8% ogółu
pracujących wfirmach zatrudniających do 49
osób w kraju.
………………………………………………………………………
…………………….
(do uzupełnienia)
podstawowe kody w branży turystycznej tj.
55.20.Z i 56.10.A wyświetla sięblisko 20 000
firmna Dolnym Śląsku,co może świadczyć o
dużym potencjaletego sektora usług i potrzeby
wsparcia wramach polityki spójności.(mamy
świadomość ułomności tej wyszukiwarki,
niestety niesegreguje ona tylko po kodach
głównych, alepo wszystkich przypisanych do
danego przedsiębiorcy,wiemy też, że kodów
PKD związanych z branżą turystyczną jesto
wiele więcej – dlatego też, tę analizęnależy
przeprowadzić bazując na danych z GUS)
Jesteśmy przekonani, że analiza o którą SW
uzupełni diagnozę do RPO wskaże na obszar
interwencji związany z rozwojem branży
turystycznej na obszarze Dolnego Śląska.
Dodatkowo przypominamy, że !!! Badanie
wykonane na zlecenie UMWD w 2015 r. przez
firmę Biostat
„Badanieruchu turystycznego na Dolnym
Śląsku w ujęciu powiatowym i
subregionalnym…”wskazujena to, że
Turystyka może stać się „kołem napędowym”
gospodarki Dolnego Śląska.
W tym też badaniu pojawia sięinnowacyjny
pomysł podzielenia województwa na 12
subregionówturystycznych, może to też należy
wykorzystać przy planowaniu interwencji w
ramach RPO WD 2021-2027.i kierować
konkretne wsparciedla branży turystycznej w
tych właśniesubregionach turystycznych

8. 8
4. 23
1. Chemia i medycyna
2. Auto-Moto-Aero-Space
3. Surowce naturalnei wtórne
4. Maszyny i urządzenia
5. „Zielony ład” - specjalizacjahoryzontalna
6. „Przemysł 4.0” - specjalizacjahoryzontalna
7. „Życie wspomagane technologią” -
specjalizacjahoryzontalna.
1. Chemia i medycyna
2. Auto-Moto-Aero-Space
3. Surowce naturalnei wtórne
4. Maszyny i urządzenia
5. TURYSTYKA ZDROWOTNA I PROZDROWOTNA
(w tym medyczna, uzdrowiskowa,spa,
wellness,agro…)
6. „Zielony ład” - specjalizacjahoryzontalna
7. „Przemysł 4.0” - specjalizacjahoryzontalna
8. „Życie wspomagane technologią” -
specjalizacjahoryzontalna.
Wnioskujemy o uzupełnienie katalogu
inteligentnych specjalizacji na DolnymŚląsku o
TURYSTYKĘ ZDROWOTNĄ I PROZDROWOTNĄ,
wzorem woj. świętokrzyskiego, które mając
dużo mniejszy potencjał w tej dziedzinie
właśniew tym kierunku upatruje specjalizacjęi
podnoszenie konkurencyjności regionu.
Jeżeli uzupełnimy dane w diagnozieo te, które
wnioskujemy w punkciewyżej to na pewno
będziemy w stanieudowodnić właśnieten
kierunek innowacji i interwencji.
Def. „Innowacja w turystyce polega na
wytworzeniu nowych produktów, ulepszeniu
jużistniejących,wprowadzeniu nowych
dodatkowych elementów lub „otwarciu”
nowego rynku, zmianiesposobu obsługi czy
prowadzenia działań marketingowych w celu
zaspokojenia potrzeb i wymagań klienta”.
Jak wynika z powyższej definicji kluczowedla
tego rodzaju innowacji jestZASPOKAJANIE
POTRZEB i WYMAGAŃ KLIENTA. To turysta jest i
pozostaniew przyszłości głównym „sprawcą”
zmian i poszukiwania innowacji turystycznych.
W świecieogromnej konkurencji,w tym
konkurencji w obszarzeprzemysłu czasu
wolnego (umiejętnie wykorzystanego z
korzyściądla zdrowia,kondycji fizycznej i
psychicznej),istniejepotrzeba rozwoju turystyki
zdrowotnej, co będzie miało również związek z
obecną sytuacjąpandemicznąi potrzebą
rekonwalescencji po przebytej chorobie.

9. 9
Jesteśmy przekonani, że istniejący rynek tego
rodzaju usług, jak też nowi przedsiębiorcy przy
odpowiedniej interwencji w ramach polityki
spójności jestw staniezareagować i oferować
turystom innowacyjnerozwiązania właśniew
dziedzinieturystyki zdrowotnej i
prozdrowotnej..
Dodatkowo dedykujemy przejrzenie raportu
zrobionego w 2016 r. przez POT - Analiza
podaży turystyki zdrowotnej w Polsce,gdzie
naszregion tj. Dolny Śląsk znajdujesięw
krajowej 5 pod względem atrakcyjności i
przygotowania do świadczenia tego rodzaju
usług dla turystów.
W kolejnym dokumencie tj. RAPORCIE
Ewaluacja efektów wsparcia przedsiębiorstw(w
tym MŚP) orazich innowacyjności i
internacjonalizacji wwojewództwie
dolnośląskimwperspektywie 2014-2020 na
stronie8, czytamy w rekomendacjach, że
należy modyfikować katalogdziedzin
specjalizacji,co równieżjest spójnez naszym
wnioskiemo uzupełnienie katalogu
inteligentnych specjalizacji na DolnymŚląsku
5. 25
Instytucje otoczenia biznesu (IOB)
Wspieranieszeroko pojętej działalności
inwestycyjnej przedsiębiorstww zakresie
rozwoju oraztransferu wiedzy i technologii
możliwe jest dzięki działającymna terenie
regionu instytucjomotoczenia biznesu (IOB).
Zadaniemtych instytucji jestwspieranie
przedsiębiorcóww zakresietworzenia,
Instytucje otoczenia biznesu (IOB)
Wspieranieszeroko pojętej działalności
inwestycyjnej przedsiębiorstww zakresie
rozwoju oraztransferu wiedzy i technologii
możliwe jest dzięki działającymna terenie
regionu instytucjomotoczenia biznesu (IOB).
Zadaniemtych instytucji jestwspieranie
przedsiębiorcóww zakresietworzenia,
RAPORT Ewaluacja efektów wsparcia
przedsiębiorstw(w tym MŚP) orazich
innowacyjności i internacjonalizacji w
województwie dolnośląskimwperspektywie
2014-2020 wykonany na zlecenie SW w
czerwcu 2020 r. wskazuje niepokojący trend
monopolizacji konkursów i zbytniej
koncentracji kwot związanych z konkursami

10. 10
prowadzenia i rozwoju firmy, szkoleniei
doradztwo oraz pomoc przy wdrażaniu
projektów opartych na nowoczesnych
technologiach i usługach B+R. Rolę instytucji
otoczenia biznesu pełnią takie instytucjejak
Wrocławski Park Technologiczny,centra
transferu technologii przy uczelniach,
Dolnośląska Agencja Rozwoju Regionalnego
(DARR), Polski Ośrodek Rozwoju Technologii
(PORT), KGHM, Legnicki Park Technologiczny
LETIA S.A. Instytucjami otoczenia biznesu są
dodatkowo akademickieinkubatory
przedsiębiorczości działająceprzy
wrocławskich uczelniach,fundusze
pożyczkowe, specjalnestrefy ekonomiczne
czy klastry.
prowadzenia i rozwoju firmy, szkoleniei
doradztwo oraz pomoc przy wdrażaniu
projektów opartych na nowoczesnych
technologiach i usługach B+R. Rolę instytucji
otoczenia biznesu pełnią takie instytucjejak
Wrocławski Park Technologiczny,centra
transferu technologii przy uczelniach,
Dolnośląska Agencja Rozwoju Regionalnego
(DARR), Polski Ośrodek Rozwoju Technologii
(PORT), KGHM, Legnicki Park Technologiczny
LETIA S.A.
Instytucjeotoczenia biznesu rozumiane sąjako
podmioty prowadzące działalnośćna rzecz
rozwoju przedsiębiorczości,nie-działającedla
zysku lub przeznaczającezysk na cele
statutowe.
Instytucjami otoczenia biznesu mogą być
między innymi spółki prawa handlowego,
organizacjepozarządowe, inkubatory
przedsiębiorczości,wtym akademickie,
fundusze pożyczkowe, specjalnestrefy
Instytucjami otoczenia biznesu mogą być
między innymi spółki prawa handlowego,
organizacjepozarządowe, inkubatory
przedsiębiorczości,wtym akademickie,
fundusze pożyczkowe, specjalnestrefy
ekonomiczne, centra transferu technologii czy
klastry.
m.in. dla IOBreprezentowanych przez dwa
konsorcja tj.spółkę ARLEG S.A., która w 2
konkursach otrzymał dofinansowaniew
wysokości ponad 63 mln. zł orazDolnośląską
Agencję Współpracy Gospodarczej sp.Z.o.o,
która w 3 konkursach otrzymała
dofinansowanieponad 38 mln. zł.
Naszym zdaniem nie sprzyja to
równomiernemu rozdysponowaniu środkówna
obszarzecałego województwa i zmniejszania
dysproporcji wramach zaplanowanych
interwencji a już na pewno zaprzecza idei
zrównoważonego rozwoju, który jest celem
nadrzędnym RPO WD.
Dlatego też należy w nowym RPO WD
wprowadzić mechanizmy zabezpieczająceprzed
nadmierną koncentracjąkwot przeznaczonych
dla jednego wnioskodawcy w konkursieoraz
zadbać o uwolnieniekonkursówdla szerszego
grona wnioskodawcówpoprzez np. tworzenia
listrankingowych dbających o równomierne
rozmieszczenia wnioskodawcóww regionie.
Należy wykreślić zdiagnozy nazwy firm,które
korzystały dotychczas z dofinansowania w
ramach RPO – wygląda to jak zamknięty katalog
a chyba nietaki był zamysł. W to miejsce
proponujemy wpisać ogólniejaka jestistota
funkcjonowania IOBorazkto może posiadać
taki status.Może należałoby też wypisać
rzeczywiste dokonania IOBw mijającymokresie
programowania i ich potencjalny wpływ na
realizacjęplanowanych interwencji wnowym

11. 11
RPO WD 2021-2027.(niedysponujemy takimi
danymi, więc trudno jestnam coś
zaproponować).
Ta sama uwaga, jak wyżej dotyczy wymieniania
w diagnoziez nazwy klastrów,czy funduszy
venture – jaki byłkluczwymienienia akurattych
a nie innych,w diagnoziemożemy wpisać ile
takich instytucji jestna DolnymŚląsku i jaka jest
ich rola,czy potencjał, alenie wskazywać na
konkretne instytucje.
6.
s. 13 -
14
Rewitalizacja
W ramach Regionalnego Programu
Operacyjnego Województwa Dolnośląskiego
2014 – 2020 zostało zrealizowanych 257
projektów rewitalizacyjnych na łącznąkwotę
wydatków ogółem ok. 578 mln zł tj.
wydatków kwalifikowalnych 460 mln zł przy
wkładzie środków UE w wysokości 345 mln
zł[1] . W ramach przeprowadzonych naborów
złożonych zostało ponad 540 wniosków.
Wyróżnia się3 typy realizowanych projektów:
A - Remont, przebudowa, rozbudowa,
adaptacja,wyposażeniezdegradowanych
budynków; B - Remont, odnowa części
wspólnych wielorodzinnych budynków
mieszkalnych;C - Inwestycje w tzw. drogi
lokalne.Najwięcej,bo ponad 170 projektów
realizowanych jestw ramach typu B. Projekty
te zrealizowanezostały na obszarze 66 gmin
Dolnego Śląska w tym: 183 projekty w
gminach miejskich,60 projektów w gminach
Brak projektów w opisywanych obszarach
społeczno – gospodarczych,wymienianych jako
integralnych dla rewitalizacji. W ramach osi 9
RPO projekty dotyczące rewitalizacji w
aspektach społecznych były premiowane.
W związku z tym jeśli nadal traktujemy
rewitalizacjętrójobszarowo (kwestiespołeczne,
gospodarczei techniczne) to należ jetu
wskazać i krótko scharakteryzować.
Ponadto lokalneorazGminne Programy
Rewitalizacji definiowały ogromnąlistępotrzeb
w obszarzerealizacji projektówo charakterze
społecznym. Programy orazich aktualizację
były akceptowane przez Urząd Marszałkowski.
W związku z tym należy wykazać liczbęoraz
ogólną charakterystykęprojektów, które nie
miały charakteru inwestycji remontowo -
budowlanych
Doświadczenia,badaniai analizy zdziałań
rewitalizacyjnych pokazująjednoznacznie,jak
wstęp do opisu rewitalizacji,że:
„Rewitalizacja to kompleksowy proces
wyprowadzania ze stanu kryzysowego
obszarówzdegradowanych poprzez działania
całościowe(powiązane wzajemnie
przedsięwzięcia obejmujące kwestie społeczne
orazgospodarcze lub przestrzenno-
funkcjonalne,lub techniczne, lub
środowiskowe),integrujące interwencję na
rzecz społeczności lokalnej,przestrzeni i
lokalnej gospodarki,skoncentrowane
terytorialniei prowadzone w sposób
zaplanowany orazzintegrowany poprzez
programy rewitalizacji”
W związku w powyższym po okresie 7 lat
doświadczeń można i należy pokazać
doświadczenia orazwnioski zefektów
realizowanych programówrewitalizacji,wtym
przede wszystkim w kontekstach społecznych

12. 12
miejsko-wiejskich i 14 w gminach wiejskich.
Projekty te dotyczyły rewitalizacji:budynków
mieszkalnych i/lub usługowych (207),świetlic
wiejskich (3),pałacóworazzespołów
pałacowych (3), przestrzeni publicznej miast
(27), nadawanienowych funkcji (społecznych,
edukacyjnych,rekreacyjnych) terenom
zdegradowanym (16), stadionu (1).Wśród
beneficjentów realizowanych projektów
wymienić można jednostki samorządu
terytorialnego (gminy, powiaty), wspólnoty
mieszkaniowe, pozostałych beneficjentów
(Caritas,parafia,stowarzyszenie,fundacja,
uniwersytet, ochotnicze pogotowie górskie).
Najwięcej projektów realizowanych jestprzez
wspólnoty mieszkaniowe ok. 160, jednak
największa wartość dofinansowania,bo aż
80% wartości wszystkich podpisanych umów
trafiła do jednostek samorządu
terytorialnego. Liczba złożonych wniosków
pozwala w pewien sposób zobrazować skalę
potrzeb, jaka jestw zakresierewitalizacji
obszarówzdegradowanych, w tym budynków
i ich otoczenia.
[1]stan zgodny z danymi w SL2014 na dzień
30.07.2020 r.
efektów. Rewitalizacjazgodniez przytoczoną
wyżej definicją to proces wyprowadzania ze
stanu kryzysowego poprzez wiązki interwencji
społecznych i gospodarczych i technicznych).
Stąd nie tylko konieczna jestdalsza i mocna
interwencja w obszary rewitalizowaneale
szczególniekonieczne jestbardziej podmiotowe
traktowanie problematyki społecznej. Ogromną
bazą doświadczeń jestmin. wałbrzyski pilotaż
wdrażania programu rewitalizacji aletakże
programy z innych miastwojewództwa.
7. s.16
W badanymroku z ewidencji powiatowych
urzędów pracy wyłączono 9045 osób
bezrobotnych z niepełnosprawnościami.
W badanymroku z ewidencji powiatowych
urzędów pracy wyłączono 9045 osób
bezrobotnych z niepełnosprawnościami.
Zawarciew Diagnoziewyłącznie informacji o
liczbieosób zniepełnosprawnościami
zarejestrowanych wyłącznie w PUP nieoddaje

13. 13
Podstawową, pozytywną przyczyną
wyłączenia z rejestrów bezrobotnych było
podjęcieprzez nich zatrudnienia.
(dalej brak treści)
Podstawową, pozytywną przyczyną wyłączenia
z rejestrów bezrobotnych było podjęcieprzez
nich zatrudnienia.
Należy jednak zauważyć, że prawie80% osób z
niepełnosprawnościąto osoby bierne
zawodowo, tj. pozostające poza ewidencjami
PUP. Przy czym osoby z niepełnosprawnością
mieszkającena wsiach częściej sąbierne
zawodowo, niż mieszkającew miastach.
Aktywizacja społeczna i zawodowa tej grupy
stanowi rzeczywiste wyzwanie, którego
realizacja wymaga upowszechniania
standardowych i rozwijaniainnowacyjnych
form wsparcia.
(W tym miejscu należy wskazać,jak wygląda
sytuacja osób zniepełnosprawnościąna
otwartym i chronionymrynku pracy)
rzeczywistej sytuacji tej grupy.Zgodnie z
danymi ze Strategii na Rzecz Osób z
Niepełnosprawnościami 2021 - 2030 “poziom
aktywności zawodowej osób
niepełnosprawnych pozostajeznacząco niższy
w stosunku do osób sprawnych.Oznacza to, że
obecne działania na rzeczaktywizowania osób z
niepełnosprawnościami sąniewystarczające”.
W tym samym dokumencie uznano, że jednym
z priorytetów na najbliższądekadęjest
podniesieniewskaźnika aktywności zawodowej
osób z niepełnosprawnościądo poziomu 40%.
Wspieranepowinny być działania zarówno na
chronionym,jak i otwartym rynku pracy.ZAZy
to tylko jedna spośród wielu form wsparcia
aktywności zawodowej ograniczona do
niewielkiej grupy OzN.
W Diagnozie należy wskazać,jak wygląda
sytuacja osób zniepełnosprawnościąna
otwartym i chronionymrynku pracy (nie tylko
w ZAZ).
s. 84 Rewitalizacja i obszary zdegradowane
Uwarunkowania politycznezwiązane ze
zmianami przynależności Dolnego Śląska do
różnych organizmów państwowych
spowodowały, że terytorium to podlegało
oddziaływaniu wielu głównych ośrodków
kultury artystycznej Europy, przede wszystkim
Pragi,Krakowa,Wiednia i Berlina.
Przenikającestamtąd impulsy artystyczne
Należy zmienić opis na pokazujący wyzwania
społeczno – gospodarcze.Odpowiedź na
wyzwania historycznejest ważna ale niejest
istotą problemów obszarówrewitalizowanych.
Należy przedstawić charakterystykęi skalę
problemów orazwyzwań gospodarczych i
społecznych na podstawie sprawozdań z
realizacji GPRinnych niezależnych źródeł.
Warto przedstawić:
W opisiedotyczącym rewitalizacji jesttylko
jedno zdanient. rewitalizacji jako odpowiedźna
wyzwania społeczne, które brzmi:
„Dalsza kompleksowa rewitalizacja
przestrzenna w wymiarze społecznym,
gospodarczymi przestrzennym
zdegradowanych obszarówwiejskich i miejskich
przyczyni siędo ograniczenia ryzyka ubóstwa i
wykluczenia społecznego na tych obszarach”.

14. 14
orazwielonarodowa i wielowyznaniowa
specyfika regionu zadecydowały o bogactwie i
różnorodności dziedzictwa kulturowego (…)
Odnowa zespołów staromiejskich i
rewitalizacja zespołówuzdrowiskowych to
corazczęściej obserwowane w ostatnich
latach działania na rzeczuporządkowania i
odbudowy zabytkowych układów
urbanistycznych.
1) np. skalęaktywności gospodarczej na
terenach rewitalizowanych (np. liczba firm
powstałych w ramach 8.3 RPO, liczba
podmiotów powstających,zawieszonych i
likwidowanych –gminy mają),
2) skalęi specyfikęaktywności społecznej – w
tym liczba stałych –cyklicznych działań
podjętych na terenach rewitalizowanych przez
lokalnespołeczności,wszczególności
organizacjepozarządowe w okresie wdrażania
programów rewitalizacji.
3) skalęi specyfikęproblemów zdrowotnych na
terenach rewitalizowanych w razz pokazaniem
trendów.
4) Dane demograficzne pokazują problematykę
trendów i potrzeb w związku z tym
5) Skalęi specyfikę problemów społecznych na
obszarach rewitalizowanych,wtym uzależnień,
istnienia tzw. „czarnych trójkątów” lub „gett
społecznych”, czyli miejsc na których kumulują
sięproblemy na obszarach marginalizowanych.
Na podstawiepowyższych danych należy
wskazać w diagnoziekierunki interwencji,które
wg powszechnie rozumianej rewitalizacji muszą
łączyć tzw. interwencje twarde z miękkimi, a w
zasadzieuzależniać możliwość twardych
inwestycji od kreowania w formule
strategicznej działań rozwojowych –
włączających i aktywizujących daneterytoria.
Tak jak przedstawiono na s.13
„Rewitalizacja to kompleksowy proces
wyprowadzania ze stanu kryzysowego
obszarówzdegradowanych poprzez działania
całościowe(powiązane wzajemnie
przedsięwzięcia obejmujące kwestie społeczne
orazgospodarcze lub przestrzenno-
funkcjonalne,lub techniczne, lub
środowiskowe),integrujące interwencję na
rzecz społeczności lokalnej,przestrzeni i
lokalnej gospodarki,skoncentrowane
terytorialniei prowadzone w sposób
zaplanowany orazzintegrowany poprzez
programy rewitalizacji”
W związku z tym diagnozienależy pokazać
sytuację:społeczną, gospodarczą lub
przestrzenno-funkcjonalne,lub techniczną, lub
środowiskową.W dalszej kolejności wyzwania
rozwojowe powinny odzwierciedlać potrzeby
płynące z tej diagnozy.

15. 15
s. 94 · Zwiększenie liczby inicjatywoddolnych
wraz ze wzmocnieniem współpracy
samorządów lokalnych i interesariuszy
inicjujących realizacjęprojektów.
Zmiana opisu na:·
Zwiększenie liczby i skali inicjatywoddolnych
włączających społeczności w odpowiedzialność i
rozwój lokalny,wszczególności na obszarach
rewitalizowanych.Inicjatywy powinny zarazem
wzmacniać systemową współpracę
samorządów lokalnych i interesariuszy
procesów rewitalizacji.
Art.1, pkt. 1 Ustawy o samorządzie
terytorialnymmówi:
Mieszkańcy gminy tworzą z mocy prawa
wspólnotę samorządową.
W związku z tym i doświadczeniami z
dotychczas podejmowanych działań
rozwojowych, w tym realizowanych wramach
RPO kluczowe dla efektywności i trwałości
wszelkich inwestycji jesttrwałe włączanie
społeczności lokalnych wprocesy tworzenia,
wdrażania i ewaluowania rozwoju lokalnego.
W przeciwnym wypadku na terenie Dl. ŚL. będą
realizowaneprzedsięwzięcia markujące
rozwiązywanie problemów lub rozwój, w
szczególności na terenach rewitalizowanych.
Inicjatywy włączającebez wątpienia majątakże
charakter edukacyjny,tj. na obszarach,na
których nie ma tradycji aktywności kreująją
orazco ważne uczą jak mieszkańcy mogą
wspólniez JST współtworzyć lokalny rozwój.
Str 25 Wspieranieszeroko pojętej działalności
inwestycyjnej przedsiębiorstww zakresie
rozwoju oraztransferu wiedzy i technologii
możliwe jest dzięki działającymna terenie
regionu instytucjomotoczenia biznesu (IOB).
Zadaniemtych instytucji jestwspieranie
przedsiębiorcóww zakresietworzenia,
prowadzenia i rozwoju firmy, szkoleniei
Wspieranieszeroko pojętej działalności
inwestycyjnej przedsiębiorstww zakresie
rozwoju oraztransferu wiedzy i technologii
możliwe jest dzięki działającymna terenie
regionu instytucjomotoczenia biznesu
(IOB).Zgodnie z definicjątakich instytucji
działających na terenie Dolnego Śląska,sąto ,
bez względu na formę prawną, podmioty
Informacjezawarte w diagnoziena temat IOB
są potraktowane wybiórczo. Opis tych ważnych
dla funkcjonowania i wspieraniaMŚP powinien
być bardziej szczegółowy. Diagnoza powinna
też zawierać precyzyjną definicjęIOB
wypracowaną i wdrażana w perspektywie
2014-2021

16. 16
doradztwo oraz pomoc przy wdrażaniu
projektów opartych na nowoczesnych
technologiach i usługach B+R. Rolę instytucji
otoczenia biznesu pełnią min. takie instytucje
jak Wrocławski Park Technologiczny,centra
transferu technologii przy uczelniach,
Dolnośląska Agencja Rozwoju Regionalnego
(DARR), Polski Ośrodek Rozwoju Technologii
(PORT), KGHM, Legnicki Park Technologiczny
LETIA S.A. Instytucjami otoczenia biznesu są
dodatkowo akademickieinkubatory
przedsiębiorczości działająceprzy
wrocławskich uczelniach,fundusze
pożyczkowe, specjalnestrefy ekonomiczne
czy klastry.
prowadzące działalność na rzeczrozwoju
przedsiębiorczości i innowacyjności,
niedziałającedla zysku lub przeznaczającezysk
na cele statutowe zgodnie z zapisami wstatucie
lub innym równoważnym dokumencie
założycielskim.Posiadającebazęmaterialną,
techniczną i zasoby ludzkieoraz kompetencyjne
niezbędne do świadczenia usługna rzecz
sektora MŚP. Zadaniem tych instytucji jest
wspieranieprzedsiębiorcówwzakresie
tworzenia, prowadzenia i rozwoju firmy,
szkoleniei doradztwo orazpomoc przy
wdrażaniu projektów opartych na
nowoczesnych technologiach i usługach B+R.
Rolę instytucji otoczenia biznesu pełniąmin.
takie instytucjejak Wrocławski Park
Technologiczny, centra transferu technologii
przy uczelniach,Dolnośląska Agencja Rozwoju
Regionalnego (DARR), Sudecki Inkubator
Przedsiębiorczości ( SIP) Polski Ośrodek
Rozwoju Technologii (PORT), KGHM, Legnicki
Park Technologiczny LETIA S.A. Instytucjami
otoczenia biznesu sądodatkowo akademickie
inkubatory przedsiębiorczości działająceprzy
wrocławskich uczelniach,orazsamodzielniena
terenie Dolnego Śląska, fundusze pożyczkowe,
specjalnestrefy ekonomiczne czy klastry oraz
Ośrodki WspieraniaEkonomii Społecznej

17. 17
Str 68 Niezwykle ważnym aspektem jestwspieranie
rodzin,w których występuje ciężka przewlekła
bądź nieuleczalna choroba.W listopadzie
2020 r. uruchomiono pierwszy w regionie
Dom Opieki Wytchnieniowej dla dzieci i
młodzieży nieuleczalniei przewleklechorych,
będących w opiece paliatywnej,w którym
opiekę znajdą najbardziej potrzebująceosoby
w wieku od kilku miesięcy do 26 roku życia.
Dom powstał na terenie Szpitala
Rehabilitacyjnego w Żmigrodzie. Jest on
wstępnym etapem do utworzenia większego
Domu Opieki Wyręczającej,który powstanie
we Wrocławiu i będzie pierwszą tego typu
placówkąw regionie.
Niezwykle ważnym aspektem jestwspieranie
rodzin,w których występuje ciężka przewlekła
bądź nieuleczalna choroba.W listopadzie2020
r. uruchomiono pierwszy w regionie Dom
Opieki Wytchnieniowej dla dzieci i młodzieży
nieuleczalniei przewleklechorych, będących w
opiece paliatywnej,w którym opiekę znajdą
najbardziej potrzebująceosoby w wieku od
kilku miesięcy do 26 roku życia.Dom powstał
na terenie Szpitala Rehabilitacyjnego w
Żmigrodzie. Jest on wstępnym etapem do
utworzenia większego Domu Opieki
Wyręczającej,który powstanie we Wrocławiu i
będzie pierwszątego typu placówką w regionie.
We Wrocławiu powstały też pierwsze w
regioniemieszkania wytchnieniowe, które
odpowiadająna potrzeby opisanych rodzin w
miejscu ich zamieszkania.Jestto powolny
proces deinstytucjonalizacji usługspołecznych,
który powinien rozwijać sięna terenie Dolnego
Śląska,poza ścisłymcentrum regionu,
odpowiadając na rosnącew tym zakresie
potrzeby.
Tworzenie systemu opieki wytchnieniowej jest
jednym z największych wyzwań na Dolnym
Śląsku.Dzisiejsze osiągnięcia wtym zakresie
stanowiąkroplę w morzu potrzeb
Str 68 Równie istotnym aspektem wsparcia jest
aktywizacja osób marginalizowanych.Sferą,
która łączy realizacjęcelówspołecznych z
aktywnościągospodarcząjestekonomia
społeczna. Podmioty ekonomii społecznej
prowadzą działania umożliwiająceaktywizację
społeczną i zawodową osób zagrożonych

18. 18
Równie istotnym aspektem
wsparcia jestaktywizacja osób
marginalizowanych.Sferą, która
łączy realizacjęcelów
społecznych z aktywnością
gospodarcząjestekonomia
społeczna. Podmioty ekonomii
społecznej prowadzą działania
umożliwiająceaktywizację
społeczną i zawodową osób
zagrożonych wykluczeniem
społecznym. Najbardziej
powszechną formą podmiotów
ekonomii społecznej są
spółdzielniesocjalne.Zgodniez
informacjami Ogólnopolskiego
Związku Rewizyjnego
Spółdzielni Socjalnych,w
KrajowymRejestrze Sądowym
w 2019 r. zarejestrowanych
było 1698 spółdzielni
socjalnych,zczego 85 w
województwie dolnośląskim[1],
co uplasowało region na 9.
miejscu w kraju.
[1] Źródło: „Informacja o funkcjonowaniu
spółdzielni socjalnych działających na
wykluczeniem społecznym. Sektor Ekonomii
Społecznej jestzróżnicowany, a w jego skład
wchodzą:
− Instytucjestarej ekonomii społecznej – są
to spółdzielnie:mieszkaniowe,pracy,rolnicze
orazspółdzielcze banki i kasy oszczędnościowo–
kredytowe; ich celem jest dostarczaniedóbr i
usług wykraczających poza potrzeby własnych
członków,
− InstytucjeIII sektora – fundacjei
stowarzyszenia,które dla realizacji celów
społecznych prowadzą działalność gospodarczą
lub odpłatną,
− Nowe instytucjeekonomii społecznej – do
tej grupy zaliczająsięspółdzielniesocjalne,
zakłady aktywności zawodowej, centra
integracji społecznej orazkluby integracji
społecznej, towarzystwa ubezpieczeń
wzajemnych, warsztaty terapii zajęciowej,
spółki non-profit,
− Instytucjehybrydowe – do tej grupy
można zaliczyć przedsięwzięcia,któremogą
działać w formie różnego rodzaju partnerstw
lub charakter ich działalności realizujecele
społeczne.
W 2018 r. na Dolnym Śląsku działało ok. 7 tys.
rejestrowych organizacji non-profit(tj.
mających osobowość prawną stowarzyszeń i
podobnych organizacji społecznych,fundacji,
społecznych podmiotów wyznaniowych oraz
organizacji samorządu gospodarczego i
Informacjezawarte w opisienależy
zweryfikować i uaktualnić.
Podmioty Ekonomii społecznej
różniąsięod przedsiębiorstw
społecznych. Podmioty ekonomii
społecznej to wszystkie podmioty
non profitw tym NGO nie
prowadzące działalności
gospodarczej.Przedsiębiorstwa
społeczne to Stowarzyszenia i
Fundacjeprowadzące działalność
gospodarczą,spółki non profitoraz
spółdzielniesocjalne.Utrzymanie
rozróżniania definicyjnego w
diagnoziejestbardzo ważne ze
względu na planowanądo przyjęcia
ustawę o przedsiębiorstwach
społecznych orazustawę o
ekonomii społecznej. Poprawna
diagnoza tego sektora, pozwoli na
sprawniejszewdrażanie
programów pomocowych w
przyszłości .Nie jest w kontekście
definicyjnymprawdziwe
stwierdzenie, iż„Najbardziej
powszechną formą podmiotów
ekonomii społecznej sąspółdzielnie
socjalne.Zgodniez informacjami
Ogólnopolskiego Związku
Rewizyjnego Spółdzielni Socjalnych,

19. 19
podstawieustawy z dnia 27 kwietnia 2006 r. o
spółdzielniach socjalnych za okres 2018-2019”
zawodowego), w których na umowę o pracę
zatrudnionych było 10,7 tys. osób (w tym 8,3
tys kobiet), a ogółem – na umowy
cywilnoprawne- ponad 31 tys osób (w tym 15
tys. kobiet). Liczba samych spółdzielni
socjalnych działających wnaszymRegionie w
2019 wynosiła 85, co plasujenas 8 miejscu w
Kraju,przy czym średnio jedna spółdzielnia
zatrudniała 3-4 osoby.Spółdzielnie te sączęsto
beneficjentami dotacji z regionalnych i
krajowych programów socjalnych (głównieRPO,
krajowe środki publiczne),nakierowanych na
tworzenie lub wsparcienowych miejsc pracy.W
sektorze Ekonomii Społecznej funkcjonuje66
podmiotów posiadających status
Przedsiębiorstwa Społecznego. Są to: Fundacje
prowadzące działalność gospodarczą – 26
podmiotów, Stowarzyszenia prowadzące
działalnośćgospodarczą –8 podmiotów, Spółki
non profit– 14 podmiotów oraz Spółdzielnie
socjalne–18 podmiotów. ( źródło :
http://www.bazaps.ekonomiaspoleczna.gov.pl/
) W zajęciach organizowanych dlamieszkańców
przez inne instytucjetypu PES, w rodzaju
integracji społecznej czy też warsztatach terapii
zajęciowych uczestniczyło w latach 2016-2019
w całym województwie ponad 2000 osób
rocznie, a zakłady aktywności zawodowej
zatrudniały w 2019 ok. 450 osób, z których
większość (350) stanowiły osoby
niepełnosprawne. Można sięspodziewać,że w
w KrajowymRejestrze Sądowym w
2019 r. zarejestrowanych było 1698
spółdzielni socjalnych,zczego 85 w
województwie dolnośląskim[1],co
uplasowało region na 9. miejscu w
kraju” W chwili obecnej najbardziej
powszechną formą podmiotów
ekonomii społecznej są
stowarzyszenia i fundacje.
Spółdzielniesocjalnestanowią
ważny element zbioru
przedsiębiorstwspołecznych,
niemniej i w tym przypadku nie
można jednoznacznie stwierdzić,iż
spółdzielniesocjalnesąnajbardziej
rozpowszechnioną formą
przedsiębiorstwspołecznych.
Dlatego uważam, iżfragment o
spółdzielniach socjalnych powinien
zostać usunięty z diagnozy i
zamieniony analiza stanu zastanego
sektora Ekonomii Społecznej oraz
PrzedsiębiorstwSpołecznych na
Dolnym Śląsku

20. 20
okresiepo pandemii, potrzeby wsparcia
instytucji PES znacząco wzrosną.
Str 62
Istotna jestrównież poprawa opieki
senioralnej –np. w ramach Dziennych
Domów Pobytu, tzw. Domy całodobowe, czy
też wsparciepoprzez dziennych opiekunów
lub opiekunów całodobowych – dla osób
wymagających wsparcia wżyciu codziennym,
niekoniecznieze stanami chorobowymi
kwalifikującymi ich do pobytów na oddziałach
szpitalnych.
Istotna jestrównież poprawa opieki senioralnej
– np. w ramach Dziennych Domów Pobytu, tzw.
Domy całodobowe, czy też wsparciepoprzez
dziennych opiekunów lub opiekunów
całodobowych – dla osób wymagających
wsparcia wżyciu codziennym, niekoniecznieze
stanami chorobowymi kwalifikującymi ich do
pobytów na oddziałach szpitalnych.Należy
także wdrażać innowacyjneformy związane z
deinstytucjonalizacji usługspołecznych w tym
zakresie,w szczególności teoparte o wsparcie
udzielanew miejscu zamieszkania osób
potrzebujących takie jak m.in. sąsiedzkie
programy wsparcia osób potrzebujących w
miejscach ich zamieszkania,usługi asystenckie
dla osób niesamodzielnych wwieku
senioralnymitd.
Wskazaniena innowacyjne formy opieki
senioralnej jestniezbędnym elementem do
wdrażania wprzyszłości w ramach RPO różnych
działań związanych z deinstytucjonalizacja usług
społecznych, stanowiących w chwili obecnej
główny trend działań na rzecz osób
niesamodzielnych,osób z
niepełnosprawnościami ,seniorów
Str 82
● Wspieranieosób wwieku
senioralnymorazosób wymagających opieki i
pomocy innych, poprzez rozwój różnych form
opiekuńczych (opieka krótkoterminowa,
usługi opiekuńcze półstacjonarnei domowe).
● Wspieranieosób wwieku senioralnym
orazosób wymagających opieki i pomocy
innych,poprzez rozwój różnych form
opiekuńczych (opieka krótkoterminowa, usługi
opiekuńcze półstacjonarnei domowe) oraz
usług asystenckich.
Wprowadzenie do forma wsparcia dlaosób w
wieku senioralnymusługasystenckich ma swoje
podstawy w badaniach A.Wilmanowska-
Pietruszyńska,stan zdrowia ludności Polski.
Niepełnosprawność i niezdolność do
samodzielnej egzystencji.Z badań tych wynika,

21. 21
iżponad 2 miliony osób dorosłych niemoże
przenieść torby na zakupy o wadze 5 kg na
odległość 10 metrów, Ponad 700 tysięcy osób
nie jestw staniesamodzielniesięumyć,a
ponad 350 tysięcy nie ubierze sięi nie rozbierze
samodzielnie,Prawiećwierć miliona osób
wymaga pomocy, aby stać czy położyć siędo
łóżka, ponad 100 tysięcy nie zje samodzielnie
posiłku i musi być karmiona,Ponad 200 tysięcy
osób nie może samodzielniekorzystać zubikacji
, ponad 300 tysięcy nie odkręci samodzielnie
kurka od gazu czy kranu. Statystyki te wskazują
jednoznaczniena potrzebę umieszczenia w RPO
usług asystenckich jako jednej zform wsparcia
Str 83
Rozwój mieszkalnictwa chronionego i
wspomaganego
Rozwój mieszkalnictwa chronionego,
wspomaganego i wytchnieniowego
Uzasadnieniedo przyjętej w 2019 r. Ustawy o
realizowaniu usługspołecznych przez Centrum
Usług Społecznych obrazujekierunki zmian i
zarazem wyzwań, z którymi system pomocy
społecznej mierzy sięod lat, a trend ten będzie
sięnasilał:„Zachodzące w ostatnich latach
zjawiska społeczne,w szczególności proces
starzenia sięspołeczeństwa i osłabieniewięzi
międzypokoleniowych w rodzinie,skutkują
stałym, dynamicznym wzrostem
zapotrzebowania na organizowaneprzez
władze publiczneusługi społeczne. Rosną też
oczekiwania społeczne w zakresie
wprowadzania oferty nowych rodzajów takich
usług” (uzasadnieniedo ustawy s. 1). Zwiększa
sięskala potrzeb w związku ze starzeniem się

22. 22
społeczeństwa. Liczba osób w DPS w 2019
wyniosła 5172 wobec 5082 w 2018 r. Należy
wyraźnie zauważyć inne powody objęte
statystyką pomocy społecznej. Główne powody
przyznawania pomocy dla rodzin w 2018 i 2019
roku wg Oceny ZasobówPomocy Społecznej
liczba objętych pomocą: - Długotrwała lub
ciężka choroba 28 259 osób w 2019 r. wobec
24 967 w 2018. Niepełnosprawność 22 323 w
2019 r. wobec 20 327 w 2018 r. Ogromna skala
potrzeb jest widoczna w związku z
problematyką bezradności w sprawach
opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia
gospodarstwa domowego – ogółem 9 929
rodzin w 2019 r. wobec 4 239 w 2018 r.Istnieje
wyraźna potrzeba rozwoju systemu mieszkań
wspomaganych i chronionych.Liczba osób
którym przyznano schronieniewyniosła w
2018: 1 133, 2019: 1 143, w 2020 r. szacujesię
1 202.
Liczba osób korzystających ze specjalistycznych
usług opiekuńczych dla osób z zaburzeniami
psychicznymi wynosi odpowiednio:
2017 r. – 424 os.
2018 r. 436 os.
2019 r. - 442 os.
Wymienione dane obrazującestatystki
dotyczące Min. osób z zaburzeniami
psychicznymi niepokazujązarazem
rzeczywistych wielokrotnie większych potrzeb
w związku z pandemią COVID 19. System

23. 23
budowanie Ekonomii Społecznej prezentowany
w KrajowymProgramieRozwoju Ekonomii
Społecznej i Solidarnej orazRegionalnym
ProgramieRozwoju Ekonomii Społecznej
jednoznaczniepokazuje konieczność
budowania systemu aktywizacji społeczno –
zawodowej osób zagrożonych i doświadczanych
problematyką wykluczenia społecznego. System
ten także wg wymienionych dokumentów
bezwzględnie dla efektywności musi sięopierać
o zintegrowane działania służb publicznych i
instytucji Ekonomii Społecznej. Trwałe
wprowadzenie i utrzymanie w aktywności
społeczno – zawodowej osób wychodzących lub
będących w kryzysiebez aktywności i
współpracy sektorów publicznych i
pozarządowego jestniewykonalne. Powyższe
wybrane przedstawione liczbowo orazopisowo
zagadnienia będące troską Instytucji Pomocy
Społecznej współpracujących min.w ramach
Dolnośląskiego Forum Pomocy Społecznej
wymagają nowego, odważnego i ambitnego
zarazem podejścia do interwencji w ramach
RPO wobec pomocy społecznej. Potrzeba
pomocy w ogromnej skali wzwiązku z
pandemią COVID 19 dotknęła i dotyka także
osób i rodzin, które w klasycznymrozumieniu
nie były dotychczas predysponowane do
korzystania zpomocy. Statystyki rodzin
będących w kryzysach jako jedyne systemowo
obrazująten problem. Zarazem stanowiąone

24. 24
tylko widoczny „czubek góry lodowej”
problemów, które zakwitną i będą istnieć w
związku z pandemią orazinnymi problemami
cywilizacyjnymi,jak np.zmiana wmodelu
rodzin i uzależnienia behawioralne.W związku z
powyższym należy bezwzględnie akcentować
kierunek interwencji oparty nietylko o aspekty
ubóstwa leczinne dostrzegane wyraźniew
ostatnich latach orazbędące pochodną
trendów społeczno - ekonomicznych.
Ustawienie ubóstwa w pierwszej kolejności
wraz z szerokim opisemnie pokazuje, kierunku
potrzeb z perspektywy strategicznych potrzeb
województwa, a więc maksymalnietrwałego
rozwiązywania problemów, ukierunkowanych
na podmiotowość wszystkich mieszkańców, w
szczególności osób wymagających troski
publicznej orazrównolegleo czym sięzapomina
wygenerowanie dodatkowych zasobów
ludzkich współtworzących rozwój regionu .
Zachodzące w ostatnich latach zjawiska
społeczne, w szczególności proces starzeniasię
społeczeństwa, osłabieniewięzi
międzypokoleniowych w rodzinie,nowe
dynamiczniesięrozwijająceproblemy
szczególniemocno dostrzegane w związku z
Pandemią takie jak samotność,uzależnienia od
środków orazbehawioralneskutkująstałym,
dynamicznym wzrostem zapotrzebowania na
organizowaneprzez władze publiczne
różnorodne usługi społeczne. Rosną też

25. 25
oczekiwania społeczne w zakresie
wprowadzania oferty nowych rodzajów takich
usług. Przykładem jest odchodzenie od wielkich
domów dziecka na rzecz rodzinnych lub
odchodzenie od opieki w DPSach na rzecz
wsparcia wmiejscach zamieszkanialub
organizowanieopieki wytchnieniowej.
Str 83
Brak treści
Dopisać:Deinstytucjonalizacja usług
społecznych w tym asystentura osobista osób z
niepełnosprawnościami
Uzasadnieniedo przyjętej w 2019 r. Ustawy o
realizowaniu usługspołecznych przez Centrum
Usług Społecznych obrazujekierunki zmian i
zarazem wyzwań, z którymi system pomocy
społecznej mierzy sięod lat, a trend ten będzie
sięnasilał:„Zachodzące w ostatnich latach
zjawiska społeczne,w szczególności proces
starzenia sięspołeczeństwa i osłabieniewięzi
międzypokoleniowych w rodzinie,skutkują
stałym, dynamicznym wzrostem
zapotrzebowania na organizowaneprzez
władze publiczneusługi społeczne. Rosną też
oczekiwania społeczne w zakresie
wprowadzania oferty nowych rodzajów takich
usług” (uzasadnieniedo ustawy s. 1). Zwiększa
sięskala potrzeb w związku ze starzeniem się
społeczeństwa. Liczba osób w DPS w 2019
wyniosła 5172 wobec 5082 w 2018 r. Należy
wyraźnie zauważyć inne powody objęte
statystyką pomocy społecznej. Główne powody
przyznawania pomocy dla rodzin w 2018 i 2019

26. 26
roku wg Oceny ZasobówPomocy Społecznej
liczba objętych pomocą: - Długotrwała lub
ciężka choroba 28 259 osób w 2019 r. wobec
24 967 w 2018. Niepełnosprawność 22 323 w
2019 r. wobec 20 327 w 2018 r. Ogromna skala
potrzeb jest widoczna w związku z
problematyką bezradności w sprawach
opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia
gospodarstwa domowego – ogółem 9 929
rodzin w 2019 r. wobec 4 239 w 2018 r.Istnieje
wyraźna potrzeba rozwoju systemu mieszkań
wspomaganych i chronionych.Liczba osób
którym przyznano schronieniewyniosła w
2018: 1 133, 2019: 1 143, w 2020 r. szacujesię
1 202.
Liczba osób korzystających ze specjalistycznych
usług opiekuńczych dla osób z zaburzeniami
psychicznymi wynosi odpowiednio:
2017 r. – 424 os.
2018 r. 436 os.
2019 r. - 442 os.
Wymienione dane obrazującestatystki
dotyczące Min. osób z zaburzeniami
psychicznymi niepokazujązarazem
rzeczywistych wielokrotnie większych potrzeb
w związku z pandemią COVID 19. System
budowanie Ekonomii Społecznej prezentowany
w KrajowymProgramieRozwoju Ekonomii
Społecznej i Solidarnej orazRegionalnym
ProgramieRozwoju Ekonomii Społecznej
jednoznaczniepokazuje konieczność

27. 27
budowania systemu aktywizacji społeczno –
zawodowej osób zagrożonych i doświadczanych
problematyką wykluczenia społecznego. System
ten także wg wymienionych dokumentów
bezwzględnie dla efektywności musi sięopierać
o zintegrowane działania służb publicznych i
instytucji Ekonomii Społecznej. Trwałe
wprowadzenie i utrzymanie w aktywności
społeczno – zawodowej osób wychodzących lub
będących w kryzysiebez aktywności i
współpracy sektorów publicznych i
pozarządowego jestniewykonalne. Powyższe
wybrane przedstawione liczbowo orazopisowo
zagadnienia będące troską Instytucji Pomocy
Społecznej współpracujących min.w ramach
Dolnośląskiego Forum Pomocy Społecznej
wymagają nowego, odważnego i ambitnego
zarazem podejścia do interwencji w ramach
RPO wobec pomocy społecznej. Potrzeba
pomocy w ogromnej skali wzwiązku z
pandemią COVID 19 dotknęła i dotyka także
osób i rodzin, które w klasycznymrozumieniu
nie były dotychczas predysponowane do
korzystania zpomocy. Statystyki rodzin
będących w kryzysach jako jedyne systemowo
obrazująten problem. Zarazem stanowiąone
tylko widoczny „czubek góry lodowej”
problemów, które zakwitną i będą istnieć w
związku z pandemią orazinnymi problemami
cywilizacyjnymi,jak np.zmiana wmodelu
rodzin i uzależnienia behawioralne.W związku z

28. 28
powyższym należy bezwzględnie akcentować
kierunek interwencji oparty nietylko o aspekty
ubóstwa leczinne dostrzegane wyraźniew
ostatnich latach orazbędące pochodną
trendów społeczno - ekonomicznych.
Ustawienie ubóstwa w pierwszej kolejności
wraz z szerokim opisemnie pokazuje, kierunku
potrzeb z perspektywy strategicznych potrzeb
województwa, a więc maksymalnietrwałego
rozwiązywania problemów, ukierunkowanych
na podmiotowość wszystkich mieszkańców, w
szczególności osób wymagających troski
publicznej orazrównolegleo czym sięzapomina
wygenerowanie dodatkowych zasobów
ludzkich współtworzących rozwój regionu .
Zachodzące w ostatnich latach zjawiska
społeczne, w szczególności proces starzeniasię
społeczeństwa, osłabieniewięzi
międzypokoleniowych w rodzinie,nowe
dynamiczniesięrozwijająceproblemy
szczególniemocno dostrzegane w związku z
Pandemią takie jak samotność,uzależnienia od
środków orazbehawioralneskutkująstałym,
dynamicznym wzrostem zapotrzebowania na
organizowaneprzez władze publiczne
różnorodne usługi społeczne. Rosną też
oczekiwania społeczne w zakresie
wprowadzania oferty nowych rodzajów takich
usług. Przykładem jest odchodzenie od wielkich
domów dziecka na rzecz rodzinnych lub
odchodzenie od opieki w DPSach na rzecz

29. 29
wsparcia wmiejscach zamieszkanialub
organizowanieopieki wytchnieniowej.
Str 83.
Brak treści
Dopisać:Wsparciepowstawania
przedsiębiorstwspołecznych oraz tworzenia
miejsc pracy dla osób zagrożonych
wykluczeniem społecznym w podmiotach
ekonomii społecznej w tym organizacjach
pozarządowych
Ekonomia społeczna łączy cele społeczne i
ekonomiczne, a jej istotę stanowiąpodmioty
ekonomii społecznej (PES), w tym
przedsiębiorstwa społeczne. Przedsiębiorstwa
te łączą w sobieaspektekonomiczny z
wymiarem społecznym. W praktyce oznacza to,
że przedsiębiorstwa te działająwwarunkach
rynkowej konkurencji, alerespektują przy tym
pierwszeństwo celów indywidualnych i
społecznych ponad zyskiem ekonomicznym.
Zysk zaś kierowany jestna uzyskaniekorzyści
społecznych np. poprzez dostarczaniewysokiej
jakości usługlub działaniena rzecz rozwoju
lokalnej społeczności.Ważnąfunkcjąekonomii
społecznej jestwięc nie tylko działalność
handlowa czy produkcyjna,aleintegracja i
rozwój społeczności.Instytucje tego rodzaju
motywują do wzięcia odpowiedzialności za
siebiei najbliższeotoczenie, a tym samym
pomagająrozwiązywać problemy społeczne w
skali mikro i makro.
W kręgach decyzyjnych,samorządach i
społeczeństwie rośnieteż świadomość
„ukrytych”, pozytywnych aspektów
ekonomicznych działań w obszarze ekonomii
społecznej. Interwencje wspierającetakie

30. 30
działania nietylko przynosząnamacalne
dochody wynikającez efektów pracy
przedsiębiorstwspołecznych, alerównież
obniżająinne,socjalnewydatki publiczne.Te
oszczędności można policzyć i uwzględnić w
rachunku zysków i stratzwiązanych ze
wsparciemudzielanyminstytucjomPES. Temat
ten jest dość dokładnieopisany w
piśmiennictwiejako tzw. koszty zaniechania,a
także przełożony na narzędzia pozwalająceje
oszacować,a w rezultacieuzasadnić projekty i
wydatki publicznena rzecz sektora ekonomii
społecznej (R. Szarfenberg, Model. Kalkulator
Kosztów ZaniechaniaKalkulator Społeczny).
W 2018 r. na Dolnym Śląsku działało ok. 7 tys.
rejestrowych organizacji non-profit(tj.
mających osobowość prawną stowarzyszeń i
podobnych organizacji społecznych,fundacji,
społecznych podmiotów wyznaniowych oraz
organizacji samorządu gospodarczego i
zawodowego), w których na umowę o pracę
zatrudnionych było 10,7 tys. osób (w tym 8,3
tys kobiet), a ogółem – na umowy
cywilnoprawne- ponad 31 tys osób (w tym 15
tys. kobiet). Liczba samych spółdzielni
socjalnych działających wnaszymRegionie w
2019 wynosiła 85, co plasujenas 8 miejscu w
Kraju,przy czym średnio jedna spółdzielnia
zatrudniała 3-4 osoby.Spółdzielnie te sączęsto
beneficjentami dotacji z regionalnych i
krajowych programów socjalnych (głównie

31. 31
RPO, krajowe środki publiczne),nakierowanych
na tworzenie lub wsparcienowych miejsc
pracy.W roku 2018 na Dolnym Śląsku wartość
tego typu dotacji wyniosła ponad 1,3 mln zł, co
przyczyniło siędo utworzenia ok 80 miejsc
pracy.Liczby te pokazująjak dalecepomoc tego
rodzaju jestniedostosowana do rosnących
potrzeb. W zajęciach organizowanych dla
mieszkańców przez inne instytucjetypu PES, w
rodzaju integracji społecznej czy też
warsztatach terapii zajęciowych uczestniczyło w
latach 2016-2019 wcałym województwie
ponad 2000 osób rocznie,a zakłady aktywności
zawodowej zatrudniały w 2019 ok. 450 osób,z
których większość (350) stanowiły osoby
niepełnosprawne. Można sięspodziewać,że w
okresiepo pandemii, potrzeby wsparcia
instytucji PES znacząco wzrosną. Powyższ liczby
wskazująpotencjał do zagospodarowania przez
nowo powstająceprzedsiębiorstwa społeczne i
podmioty ekonomii społecznej, w których
tworzone będą miejsca pracy dla osób
zagrożonych wykluczeniem społecznym
82-83
Wyzwania rozwojowe. CP4. Europa o
silniejszymwymiarze społecznym –
wdrażanie Europejskiego filaru praw
socjalnych
Wspieranierozwoju turystyki powinno się
znaleźć w wyzwaniach rozwojowych CP1.
Bardziej inteligentna Europa – innowacyjna i
inteligentna transformacja gospodarcza oraz
wyzwaniach rozwojowych CP5. Europa bliżej
obywateli – zrównoważony i zintegrowany
Nie bardzo rozumiemy z jakiego powodu
wspieranierozwoju turystyki,w tym rowerowej
i kultury znalazło sięw ramach wyzwań
związanych z wdrażaniem Europejskiego filaru
praw socjalnych ?

32. 32
· Wspieranierozwoju i tworzenia
produktów i usług turystycznych
· Wzrostzainteresowania turystyką
rowerową i konieczność dalszej rozbudowy
dróg rowerowych.
· Wspieranierozwoju i tworzenia
instytucji kultury.
rozwój obszarówmiejskich,wiejskich i
przybrzeżnych w ramach inicjatywlokalnych
Branża turystyczna, która stanowi istotny
element rozwoju gospodarczego naszego
województwa została w tej diagnozie
praktyczniepominięta. Nie uwzględniono jej
również, jako element inteligentnych
specjalizacji,stawiając wtej dziedziniejedynie
na przemysł.
Dodatkowo w projekcieUP 2021-2027 czytamy
zakres wsparcia dla CP 5:
W ramach tego celu – zgodnie z
rozporządzeniem - realizowanemogą być
projekty zgodnie z kodami interwencji
typowymi dla CP5 (mogą być istotnym
czynnikiemrozwoju dla każdego rodzaju
terytorium):
i.ochrona, rozwój i promowanie publicznych
zasobów turystycznych i powiązanych usług
turystycznych,
ii.ochrona,rozwój i promowanie dziedzictwa
kulturowego i usług w dziedziniekultury,
iii.ochrona,rozwój i promowanie dziedzictwa
naturalnego i ekoturystyki (innych niżobszary
Natura 2000) ,
95 W ramach Celu Polityki 5 wsparciena
poszczególne działania wynikać będzieze
strategii terytorialnych i lokalnych strategii
rozwoju. Strategie powinny być
przygotowywane z wykorzystaniem lokalnych
powiązań funkcjonalnych orazbazować na
W ramach Celu Polityki 5 wsparciena
poszczególne działania wynikać będzieze
strategii terytorialnych i lokalnych strategii
rozwoju. Strategie powinny być
przygotowywane z wykorzystaniem lokalnych
powiązań funkcjonalnych orazbazować na
Uwzględnia sięw diagnozielokalnestrategie
rozwoju (LSR), natomiastnie uwzględnia sięjuż
instrumentu za pomocą którego wdraża się
takie strategie, czyli RLKS, w związku z tym
uzupełniono treść w diagnoziedodając ten
instrument.

33. 33
potencjałach i potrzebach terytoriów.
Działania będązmierzały do tworzenia
prężnych gospodarczo,społecznie i spójnych
przestrzennie obszarówpowiązań
funkcjonalnych,woparciu o lokalneprojekty
polepszającejakość życia.Działania
realizowanew CP5 muszą być wdrażane za
pomocą instrumentów terytorialnych,
zintegrowanych inwestycji terytorialnych
(ZIT), innego instrumentu terytorialnego (IIT).
Działania wynikającezplanówdziałań ZIT/
strategii,mogą być finansowanew CP5,
jednak główna oś realizacji tych strategii
opiera sięna celach polityki 1-4,dlatego też
szczegółową diagnozętych obszarów
przedstawiająpozostałe rozdziały.
potencjałach i potrzebach terytoriów. Działania
będą zmierzały do tworzenia prężnych
gospodarczo,społecznie i spójnych
przestrzennie obszarówpowiązań
funkcjonalnych,woparciu o lokalnepotrzebyi
projekty polepszającejakość życia.Działania
realizowanew CP5 muszą być wdrażane za
pomocą instrumentów terytorialnych,
zintegrowanych inwestycji terytorialnych (ZIT),
innego instrumentu terytorialnego (IIT) oraz
rozwoju lokalnego kierowanego przez
społeczność (RLKS). Działania wynikającez
planówdziałań ZIT i strategii RLKS , mogą być
finansowanew CP5, jednak główna oś realizacji
tych strategii opiera sięna celach polityki 1-4,
dlatego też szczegółową diagnozę tych
obszarówprzedstawiająpozostałe rozdziały.
94
Wyzwania rozwojowe. CP5. Europa bliżej
obywateli – zrównoważony i zintegrowany
rozwój obszarówmiejskich,wiejskich i
przybrzeżnych w ramach inicjatywlokalnych
Cyt. z diagnozy: Zwiększenie liczby inicjatyw
oddolnych wraz ze wzmocnieniem
współpracy samorządów lokalnych i
interesariuszy inicjujących realizację
projektów.
Wyzwania rozwojowe. CP5. Europa bliżej
obywateli – zrównoważony i zintegrowany
rozwój obszarówmiejskich,wiejskich i
przybrzeżnych w ramach inicjatywlokalnych
Zwiększenie liczby inicjatywoddolnych dzięki
wdrażaniu wielofunduszowych lokalnych
strategii rozwoju (RLKS) wraz ze wzmocnieniem
współpracy samorządów lokalnych i
interesariuszy inicjujących realizację
zintegrowanych inwestycji terytorialnych (ZIT).
Dla realizacji tego wyzwania potrzebny jest
instrument RLKS w RPO WD, który zakłada
trójsektorowe partnerstwo i wdrażanie
oddolnych inicjatyw!Nie ma możliwości
realizowania oddolnych inicjatywza pomocą
instrumentu ZIT – który w jednosektorowym
partnerstwie podmiotów publicznych realizuje
duże inwestycjepubliczne,które z pewnością
odpowiadająna potrzeby społeczne alenie są
to oddolneinicjatywy.Oddolność
charakteryzujesiętym, że to obywatele biorą

34. 34
sprawy w swoje ręce i realizująwłasnepomysły
wynikającez problemów i potrzeb lokalnych.
W związku z powyższym, aby móc zrealizować
założone w diagnoziewyzwanie należy
zastosować dodatkowy instrument, jakimjest
RLKS. Już w projekcieUmowy Partnerstwa
2021-2027,wskazujesię,że w związku z COVID
19 istniejekonieczność zaangażowania
oddolnego, mieszkańców regionu, aby
odbudować lokalnągospodarkę,
wykorzystywać istniejący potencjałi budować
nową przewagę konkurencyjną w
subregionach.Dla wskazanych wyzwań idealnie
pasujeinstrument RLKS, który jest w stanie
odpowiedzieć na realne potrzeby w sposób
dostosowany do realiówmałych społeczności
wsi i miasteczek i w ten sposób poradzić sobiez
kryzysem.
W tym roku obchodzone jest 30 lecie
instrumentu RLKS (wcześniej nazywane jako
inicjatywa LEADER wdrażana od 1991 r.) w
krajach Unii Europejskiej, jest to doskonała
okazja, abyśmy jako Województwo
Dolnośląskie dołączyli do tego elitarnego
grona regionów w Europie, które wspierają to
INNOWACYJNE PODEJŚCIE w ramach
wdrażanej polityki spójności na lata 2021-2027.
Liczymy na to że przedstawione argumenty
stanąsiępoczątkiem dialogu nad propozycją
LGD reprezentujących interesy 143 gmin

35. 35
miejsko wiejskich działających dla1 427 498
mieszkańców województwa.
30
Wyzwania rozwojowe. CP1. Bardziej
inteligentna Europa – innowacyjna i
inteligentna transformacja gospodarcza
· Zmniejszeniezróżnicowania
wewnętrznego w zakresierozwoju
gospodarczego.
· Zmniejszeniedystansu rozwojowego
wewnątrzregionalnego do średniej unijnej
PKB per capita.
Wyzwania rozwojowe. CP1. Bardziej
inteligentna Europa – innowacyjna i
inteligentna transformacja gospodarcza
· Zmniejszeniezróżnicowania
wewnętrznego województwa dolnośląskiego w
zakresierozwoju gospodarczego, poprzez
kierowanie/dedykowanie interwencji w ramach
polityki spójności na obszary potrzebujące.
· Zmniejszeniedystansu rozwojowego
wewnątrzregionalnego do średniej unijnej PKB
per capita poprzez kierowanie/dedykowanie
interwencji w ramach polityki spójności na
obszary potrzebujące.
W diagnoziebrakujedanych na poparcie
zróżnicowania wewnętrznego w zakresie
rozwoju gospodarczego, należy te dane
uzupełnić i wskazać obszary,które wymagają
interwencji w tym zakresie.
W diagnozienależy uzupełnić dane na poparcie
tezy dysonansu rozwojowego
wewnątrzregionalnego do średniej unijnej PKB
i wskazać obszary,które wymagają interwencji
w tym zakresie.
30
54
60
Wyzwania rozwojowe. CP1. Bardziej
inteligentna Europa – innowacyjna i
inteligentna transformacja gospodarcza
· Zmniejszeniezróżnicowania
wewnętrznego w zakresierozwoju
gospodarczego.
· Zmniejszeniedystansu rozwojowego
wewnątrzregionalnego do średniej unijnej
PKB per capita.
Wyzwania rozwojowe. CP2. Bardziej przyjazna
dla środowiska niskoemisyjnaEuropa
…(dopisać wyzwanie)
Wyzwania rozwojowe. CP1. Bardziej
inteligentna Europa – innowacyjna i
inteligentna transformacja gospodarcza
· Zmniejszeniezróżnicowania
wewnętrznego województwa dolnośląskiego w
zakresierozwoju gospodarczego, poprzez
kierowanie/dedykowanie interwencji w ramach
polityki spójności na obszary potrzebujące, w
tym wiejskie.
· Zmniejszeniedystansu rozwojowego
wewnątrzregionalnego do średniej unijnej PKB
per capita poprzez kierowanie/dedykowanie
Zmienia sięcharakter terenów wiejskich,ubywa
użytków rolnych,corazwiększe znaczenie mają
funkcje mieszkaniowe, gospodarcze,w tym
turystyczne i rekreacyjne.To niesieze sobą
wiele wyzwań i szans,które należałoby
wykorzystać w ramach planowanej polityki
spójności na lata 2021-2027.W województwie
dolnośląskim89%powierzchni stanowią
obszary wiejskie,które zamieszkuje ponad 31%
mieszkańców województwa, tymczasem w
diagnozieznajdujemy kilka wzmianek na temat
tego, że na obszarach wiejskich i peryferyjnych
mamy problemy z edukacjąprzedszkolną i

36. 36
Wyzwania rozwojowe. CP3. Lepiej połączona
Europa – mobilność i regionalnepołączenia
teleinformatyczne
…(dopisać wyzwanie)
interwencji w ramach polityki spójności na
obszary potrzebujące, w tym wiejskie.
Wyzwania rozwojowe. CP2. Bardziej przyjazna
dla środowiska niskoemisyjnaEuropa
- inwestycje w gospodarkęwodno-ściekową na
obszarach wiejskich
Wyzwania rozwojowe. CP3. Lepiej połączona
Europa – mobilność i regionalnepołączenia
teleinformatyczne
● Budowa, przebudowa oraz remont
dróg lokalnych,wtym w gminach wiejskich i
położonych peryferyjnie.
żłobkową, degradacjąbudynków i dysproporcją
sieci kanalizacyjnych miasto-wieś.
To wskazujenajwyraźniej na to, że po raz
kolejny większość środkóww ramach polityki
spójności ma zostać skierowana do większych
miasti aglomeracji na tereniewojewództwa.
Naszym zdaniem, aby wreszcie wyrównać
dysproporcjeregionalneo których piszesięw
diagnozienależy przeznaczyć przynajmniej 50%
środków w ramach RPO na rozwój obszarów
wiejskich i peryferyjnych podkreślając ich
znaczenie we wszystkich celach RPO WD. Tym
bardziej,że środki w ramach WPR 2021-2027
zostały w dużej części tj. 30% przesunięte z II
filaru na I co oznacza,że na rozwój obszarów
wiejskich będzieich zdecydowanie mniej. Nie
można więc liczyć,że inwestycje np. wodno-
kanalizacyjne,czy drogowe na wsiach będą z
nich realizowane.
Dopisano więc w ramach proponowanych
wyzwań dla poszczególnych celówwymagane
interwencje dla obszarówwiejskich.
s. 65 Zjawisko ubóstwa jestprzyczyną wielu
negatywnych skutków, dlatego w systemie
pomocy społecznej niezwykle ważne sąusługi
i instrumenty wspierającefunkcjeopiekuńcze
i wychowawcze osób i rodzin w czasietrwania
sytuacji kryzysowych.Niezwykle istotne jest
również podejmowanie działań mających na
celu zarówno wsparcieedukacyjne,jak i
Zjawisko ubóstwa jestprzyczyną i pochodną
wielu negatywnych aspektów, dlatego w
systemie pomocy społecznej niezwykle ważne
są usługi i instrumenty wspierającefunkcje
edukacyjne, opiekuńcze i wychowawcze osób i
rodzin w czasietrwania lub zagrożenia
sytuacjami kryzysowymi.Niezwykle istotne jest
podejmowanie działań mających na celu
Ubóstwo według wszelkich analizjestprzyczyną
i równolegle efektem wielu negatywnych
skutków. Według Dolnośląskiej Strategii
integracji Społecznej ubóstwo powiązane jestz
wykształceniem członków gospodarstwa
domowego oraz ich wiekiem. Z danych GUS
wynika,że niższy poziom wykształcenia
przekłada sięna wyższy wskaźnik zagrożenia

37. 37
szeroko rozumianąaktywizację,w tym przez
sporti kulturę, dzieci i młodzieży z rodzin
objętych kryzysem, zarówno spowodowanym
ubóstwem, jak i innymi czynnikami
zaburzającymi prawidłowefunkcjonowanie
rodziny (alkoholizm,narkomania,przemoc w
rodzinie.
zarówno wsparcieedukacyjneosób dorosłych i
dzieci,jak i szeroko rozumianąaktywizacjęi
profilaktykękryzysów, w tym przez sport
kulturę osób i rodzin objętych lub zagrożonych
kryzysem, zarówno spowodowanym ubóstwem,
jak i innymi czynnikami zaburzającymi
prawidłowe funkcjonowanie(alkoholizm,
narkomania,uzależnienia behawioralne,
przemoc w rodzinie, zaburzenia psychiczne,
funkcjonowanieosób zależnych w rodzinie–
starszych wszczególności tzw. okresie
podwójnej starości,zniepełnosprawnościami,z
zaburzeniami psychicznymi).
ubóstwem (10,1% osób dotkniętych skrajnym
ubóstwem legitymuje sięwykształceniem co
najwyżej gimnazjalnym).Ubóstwem
ekonomicznym w Polscedotknięte sąprzede
wszystkim dzieci orazmłodzież (w wieku 0-17
lat),tj. 4,5% z nich żyje na granicy minimum
egzystencji. Ich złą sytuacjęna tle pozostałych
grup wiekowych odzwierciedlająteż mierniki
ubóstwa ustawowego (12,2%) orazrelatywnego
(14,3%). Z problemem wielowymiarowego
ubóstwa zmagająsięosoby starsze.Blisko 4%z
nich żyje na poziomie minimum. Pomimo
posiadania stałego źródła dochodu seniorzy, z
uwagi na pogarszający sięstan zdrowia,
korzystająz kosztochłonnych usług
zdrowotnych i społecznych.
W związku z powyższym poszukując trwałych
dróg do wyjścia zubóstwa należy walczyć zjego
źródłem tj. podejmować na jak
najwcześniejszymetapiedziałania edukacyjne,
w tym aktywnie wykorzystujące instrumentu z
obszaru sportu i kultury. Instrumentariumbyło
testowane w Polscei na Dolnym Śląsku w
ramach programów rewitalizacji,Programów
Aktywności Lokalnej orazw usługach aktywnej
integracji wRPO. Należy podkreślić także
profilaktykęsytuacji kryzysowych,która jest
mniej kosztowna i zdecydowania bardziej
efektywna, aniżeli oddziaływaniena już
zaistniały kryzys. Działania powinny dotyczyć
tak rodzin,jak i osób funkcjonujących samotnie,

38. 38
a tym samym mających mniejszymdostęp do
codziennego wsparcia.
8
Wspieranierodzin (rodziców,opiekunów)
przeżywających trudności wwypełnianiu
funkcji opiekuńczo wychowawczych w
środowisku funkcjonowaniaorazdzieci i
młodzieży dotkniętych problemami
psychologicznymi lub trudnościami
wynikającymi zczynników zdrowotnych czy
niepełnosprawności.
Wspieranierodzin (rodziców,opiekunów)
przeżywających trudności wwypełnianiu funkcji
opiekuńczo wychowawczych w środowisku
funkcjonowania orazdzieci i młodzieży
dotkniętych problemami psychologicznymi lub
trudnościami wynikającymi zczynników
zdrowotnych, niepełnosprawności czy barier
językowych.
Bariery językowe stanowiąduży problem dla
prawidłowego rozwoju i funkcjonowania dzieci i
młodzieży obcojęzycznych, gdyż majątrudności
z prawidłową adaptacją,jak i nawiązaniem
kontaktów z rówieśnikami.
9
Rozwój i modernizacja infrastruktury
przedszkolnej,mające na celu
upowszechnienie dostępu do edukacji
przedszkolnej na obszarach wiejskich i
miejskich.
Rozwój i modernizacja infrastruktury
przedszkolnej,mające na celu upowszechnienie
dostępu do edukacji przedszkolnej na
obszarach wiejskich i miejskich,wtym
zwiększenie infrastruktury outdoorowej.
Zwiększenie infrastruktury outdoorowej w
postaci ogrodówczy outdoorowych sal pozwoli
na wzmożoną aktywność dzieci na świeżym
powietrzu.
10
Zwiększenie efektywności nauczania
ukierunkowane na poprawę wyników
egzaminów zewnętrznych w szkołach.
Zwiększenie efektywności nauczania
ukierunkowane na poprawę wyników
egzaminów zewnętrznych w szkołach wrazz
uwzględnieniem nauczania dzieci i młodzieży
obcojęzycznych.
Dzieci orazmłodzież obcojęzyczna ma trudności
w przyswajaniu materiałówedukacyjnych ze
względu na licznebariery językowe, tym samym
nauczanieukierunkowane na poprawę wyników
egzaminów powinno szczególnieuwzględniać
ich przygotowanie.
11
Wspieranieformedukacyjnych i
wychowawczych dedykowanych uczniomze
szczególnymi potrzebami wychowawczo-
edukacyjnymi.
Wspieranieformedukacyjnych i
wychowawczych dedykowanych uczniomze
szczególnymi potrzebami wychowawczo-
edukacyjnymi orazuczniom obcojęzycznym
Asystenci międzykulturowi wspierają
cudzoziemców w szkołach m.in. poprzez
minimalizowanieskutkówszoku kulturowego,
licznych różnic orazintegracjęze środowiskiem
szkolnym.

39. 39
poprzez pomoc asystentów międzykulturowych
w szkołach.
12
Wspieranieszkolnictwa ponadpodstawowego
poprzez modernizacjęistniejącej
infrastruktury,w tym obiektów służących
wzmacnianiu sprawności fizycznej uczniów
orazdoposażenie szkół w niezbędne pomoce
dydaktyczne.
Wspieranieszkolnictwa ponadpodstawowego
poprzez modernizacjęistniejącej infrastruktury,
w tym obiektów służących wzmacnianiu
sprawności fizycznej ucznióworazdoposażenie
szkół w niezbędne pomoce dydaktyczne, jak i
rozbudowanie infrastruktury outdoorowej.
Zwiększenie infrastruktury outdoorowej
pozwoli na realizowaniezajęć w ogrodach czy
outodroowych salach wykładowych i tym
samym zwiększy sięczas przebywania
młodzieży na świeżym powietrzu.
13
Wyposażenieplacówek oświatowych w
niezbędną infrastrukturęorazkadrę
dydaktyczną w celu zwiększenia dostępu do
szkolnictwa powszechnego osobom z
niepełnosprawnościami orazo specjalnych
potrzebach edukacyjnych.
Wyposażenieplacówek oświatowych w
niezbędną infrastrukturęorazkadrę
dydaktyczną w celu zwiększenia dostępu do
szkolnictwa powszechnego osobom z
niepełnosprawnościami,o specjalnych
potrzebach edukacyjnych,jak i dzieciom
obcojęzycznym.
Zatrudnienieasystentów międzykulturowych,
wsparciedialogu międzykulturowego
14
Aktywizacja społeczno-zawodowa, zdrowotna
i edukacyjna osób zagrożonych ubóstwem i
wykluczeniem społecznym oraz wsparcie
edukacyjne i aktywizacja poprzezsporti
kulturę dzieci zagrożonych wykluczeniem
społecznym.
Aktywizacja społeczno-zawodowa, zdrowotna i
edukacyjna osób zagrożonych ubóstwem i
wykluczeniem społecznym oraz wsparcie
edukacyjne i aktywizacja poprzezsporti kulturę
dzieci zagrożonych wykluczeniem społecznym,
a także poprzez spółdzielnieuczniowskie,
inkubatory spółdzielczeczy pracęfacylitatorów
i animatorówtutoringu uczniowskiego w
szkołach.
Odpowiednio przeprowadzona aktywizacja
społeczna dzieci i młodzieży zagrożonych
wykluczeniem społecznym w środowisku
rówieśniczym,szkolnym pozwoli na
minimalizowanienegatywnych skutków i
pozwoli na czerpanie pozytywnych wzorców
dzięki współpracy w grupach.
15
Wsparciedziałań profilaktycznych oraz
mających na celu przeciwdziałaniebullyingowi i
cyberbullyingowi rówieśniczemu w szkołach
Cyberprzemoc jest to przemoc rówieśnicza w
sieci,odbywająca siępoprzeznowe media,
internet. Dzieci oraz młodzież corazwięcej

40. 40
czasu spędzająw sieci,więc ważne jest, aby
posiadali umiejętności rozróżniania
cyberprzemocy od konstruktywnej krytyki i
poznawali skuteczne sposoby udzielania
wsparcia i reagowaniana cyberprzemoc będąc
świadkiemlub osobąprześladowaną.
16
Wsparcieedukacji stacjonarnej metodą baniek
edukacyjnych na terenie szkół, świetlic
wiejskich orazcentrów aktywności lokalnej.
s. 83 · Zintegrowane podejściedo
rozwiązywania problemów społecznych, w
tym wsparciedla tworzenia lub działalności
podmiotów integracji społecznej i zawodowej
orazinstytucji ekonomii społecznej.
· Zmiana zapisu na:
Zintegrowane podejściedo zapobiegania i
rozwiązywania problemów społecznych, w tym
z wykorzystaniem instrumentów Ekonomii
Społecznej, edukacji,kultury i sportu.
· Wsparciedla tworzenia lub
działalności podmiotówintegracji społecznej i
zawodowej orazinstytucji ekonomii społecznej
w tym w powiązaniu z rozwojem lokalnym,w
szczególności wkontekstach:
· - włączenia społecznego,
· -usług użyteczności publicznej,
· - wyzwań zielonej transformacji,
· - rewitalizacji,
· - lokalnymi inwestycjami winfrastrukturę
społeczną, gospodarczą,turystyczną i
edukacyjną.
·
Poszukując trwałych dróg do wyjścia zubóstwa
należy walczyć z jego źródłem tj. podejmować
na jak najwcześniejszymetapiedziałania
edukacyjne, w tym aktywnie wykorzystujące
instrumentu z obszaru sportu i kultury.
Instrumentariumbyło testowane w Polscei na
Dolnym Śląsku w ramach programów
rewitalizacji,ProgramówAktywności Lokalnej
orazw usługach aktywnej integracji wRPO.
Aktualniezaczęły być rozwijanesystemowo w
ramach formuły OrganizowaniaSpołeczności
Lokalnych (zdefiniowana w Ustawie o Centrach
Usług Społecznych).
Wyzwania dotyczące Ekonomii Społecznej
należy znacznie mocniej upodmiotowić jako
nurt rozwoju lokalnego.Ekonomia Społeczna
zgodnie Krajowym Programem Rozwoju
Ekonomii Społecznej oraz RegionalnymPlanem
Rozwoju Ekonomii Społecznej powinna pełnić
rolęwłączenia społecznego w powiązaniu z

41. 41
budowaniem współodpowiedzialności
społeczności za lokalny rozwój. Ekonomia
Społeczna w oderwaniu od lokalnego rozwoju
generuje tylko koszty. W związku z tym
długofalowo Podmioty Ekonomii Społecznej nie
są w staniesięrozwijać.W efekcie tworzone
miejsca pracy charakteryzująsięniskątrwałości.
Wzorem krajówEU bardzo zasadnejest aby
wiązać Podmioty Ekonomii Społecznej z
lokalnymrozwojem i tym samym zyskiwać z
każdej złotówki lub Euro podwójny efekt tj.
aktywizacjęosoby zagrożonej wykluczeniem
społecznym orazzaspokajaniepotrzeb
społecznych. Ten kierunek w aktualnej
perspektywie RPO był rozwijany leczw
zdecydowanie zbyt małym stopniu.W
przypadku połączenia inwestycji twardych z
działaniami miękkimi wramach Ekonomii
Społecznej zyskujemy zdecydowanie bardziej
optymalne wykorzystanie realizowanych
inwestycji o charakterze rewitalizacyjnym,
turystycznym, społecznym, edukacyjnym i
gospodarczych. Wprowadzenie i odważne
połączenia modelu inwestycji twardych z
miękkimi w ramach RPO będzie nie tylko
zdecydowanie mocniej wprowadzać ideę
Empowermentu w praktykę aletakże pozwoli
uzyskiwać ważną wartość dodaną tj. edukować
lokalnespołeczności zzakresu integracji
inwestycji społecznych i infrastrukturalnych od

42. 42
etapu idei poprzez wdrożenie do etapu jak
najdłuższej trwałości.
s. 66 Wzrost liczby osób korzystających zauważa się
także w odniesieniu do specjalistycznych
usług opiekuńczych, w tym dla osób z
zaburzeniami psychicznymi,zktórych w 2019
r. w sumieskorzystało 759 osób (w 2018 r. –
736 osób, w 2017 r. – 617 osób)[1].W ramach
systemu pomocy społecznej realizowany jest
szereg działań mających na celu wsparcie
rodzin,które przeżywają trudności w
wypełnianiu funkcji opiekuńczo-
wychowawczych.
Wzrost liczby osób korzystających zauważa się
także w odniesieniu do specjalistycznych usług
opiekuńczych, w tym dla osób z zaburzeniami
psychicznymi,zktórych w 2019 r. w sumie
skorzystało 759 osób (w 2018 r. – 736 osób, w
2017 r. – 617 osób)[1].W ramach systemu
pomocy społecznej realizowany jestszereg
działań mających na celu wsparcierodzin, które
przeżywają trudności w wypełnianiu funkcji
opiekuńczo-wychowawczych. Szczególnym
wyzwaniem rozwijającymsięjeszcze
intensywniej w związku Pandemią jest
problematyka depresji i samobójstw.
Problematyka ta dotyka tak dzieci i młodzieży,
jak i osób dorosłych.
Liczba osób korzystających ze specjalistycznych
usług opiekuńczych dla osób z zaburzeniami
psychicznymi wynosi odpowiednio:
2017 r. – 424 os.
2018 r. 436 os.
2019 r. - 442 os.
Wymienione dane obrazującestatystki
dotyczące Min. osób z zaburzeniami
psychicznymi niepokazujązarazem
rzeczywistych wielokrotnie większych potrzeb
w związku z pandemią COVID 19.
Problematyka samobójstwdotyczy dzieci i
młodzieży, jak wskazano w obszarzeedukacji,
aletakże wśród osób dorosłych,w tym wg GUS
w szczególności wśród mężczyzn. Aspekt
depresji niezostał w ogóle w diagnozie
wskazany.Tymczasem bezpośrednio przenosi
sięna kondycję także wielu podmiotów
społecznych i gospodarczych,a w dalszym
kroku na rozwój regionu. Depresja w 2020 r.
została przez WHO uznana za drugi
najpoważniejszy problemzdrowotny świata.
Problem jestmocno dostrzegany przez
InstytucjePomocy Społecznej działającew
strukturze Dolnośląskiego ForumPomocy

43. 43
SPołecznej, które powstało przy wsparciu
Dolnośląskiego Ośrodka Polityki Społecznej.
s. 82 Rozwój i wspieranieinnowacyjnych rozwiązań
w zakresieprogramów zdrowotnych służących
wspieraniu i wydłużaniu aktywności
zawodowej mieszkańcówDolnego Śląska.
Rozwój i wspieranieinnowacyjnych rozwiązań
w zakresieprogramów zdrowotnych, w tym w
aspektach profilaktyki i rozwiązywania
problemów zdrowia psychicznego służących
wspieraniu i wydłużaniu aktywności zawodowej
mieszkańców Dolnego Śląska.W szczególności
istniejepotrzeba rozwoju wsparciawmodelu
deinstytucjonalnym.
Problematyka zdrowia psychicznego wymaga
nowego bardzo często innowacyjnego podejścia
w formule wspierania pozainstytucjonalnego.
Jest to formuła wsparcia o szerszymaniżeli
instytucjonalnazakresiecharakterze
oddziaływania,która dokonujepierwszych
kroków na w Polscei na Dolnym Śląsku.
Wsparciezdrowia psychicznego w szczególności
w formule profilaktycznej ma bezpośrednie
przełożenie na aktywność zawodową
mieszkańców.
s. 82 Aktywizacja zawodowa osób opiekujących się
dziećmi w wieku do lat3, powracających na
rynek pracy.
Aktywizacja zawodowa osób opiekujących się
dziećmi w wieku do lat3, powracających na
rynek pracy oraz zainteresowanych dalszą
aktywnościązawodową po osiągnięciu wieku
emerytalnego.
W aktualnymokresieprogramowania
wprowadzono możliwość wsparciaosób
zainteresowanych dalsząaktywnością
zawodową po osiągnięciu wieku emerytalnego.
Ten kierunek jest zgodny z trendami
demograficznymi (wydłużającym sięokresem
życia),potrzebami rynku pracy orazdbałościąo
dobrostan osób w wieku emerytalnym.
s. 81 Dostosowaniesystemu ochrony zdrowia,do
długofalowych trendów epidemiologiczno-
demograficznych regionu.
Dostosowaniesystemu ochrony zdrowia,w tym
zdrowia psychicznego do długofalowych
trendów epidemiologiczno-demograficznych
regionu.
Upodmiotowienie systemu ochrony zdrowia
psychicznego powinno wg Dolnośląskiego
Forum Pomocy Społecznej na znaczniewyższym
poziomie. Ponadto ten kierunek jest zgodny z

44. 44
potrzebami w tym definiowanymi przez
Światową OrganizacjęZdrowia WHO.
s. 82 Dostosowanieoferty edukacyjnej do
zapotrzebowań rynku pracy oraz
zmieniających siętrendów gospodarczych.
Dostosowanieoferty edukacyjnej do
zapotrzebowań rynku pracy orazzmieniających
siętrendów gospodarczych,społecznych i
demograficznych.
Równolegle do trendów gospodarczych należy
wziąć pod uwagę:
- aspekty społeczne wynikającenp. z
problematyki zdalnego nauczania,bardzo
szybko ewaluujących potrzeb, co oznacza
konieczność dużej elastyczności osób na rynku
pracy
- aspekty demograficzne
W województwie dolnośląskimprognozujesię,
że na przestrzeni lat2013-2050 nastąpi wzrost
liczby osób w wieku poprodukcyjnym o blisko
38%, natomiastliczba osób wwieku
produkcyjnymzmniejszy sięo blisko 26%.Przez
wiele latproblemem było zagospodarowanie
nadwyżki zasobów pracy,natomiastostatnio
poważnym problemem stało sięobsadzenie
wolnych miejsc pracy.Wszystkiebadania i
prognozy wskazują, iżzapotrzebowanie na
pracownikówbędzie jeszczewiększe.
W związku z tym należy aktywnie rozwijać także
system edukacji przygotowującej pracowników
jak i pracodawcówdo pracy i współpracy z
osobami wyrażającymi gotowość do aktywności
zawodowej po wejściu w wiek poprodukcyjny.

45. 45
s. 82 Działania zmierzającedo doskonalenia
umiejętności,podnoszenia poziomu
kompetencji lub kwalifikacji nauczycieli
wszystkich poziomów edukacji oraz
pracownikówpedagogicznych, w tym rozwój
kształcenia ustawicznego.
Działania zmierzającedo doskonalenia
umiejętności,podnoszenia poziomu
kompetencji lub kwalifikacji nauczycieli
wszystkich poziomów edukacji oraz
pracownikówpedagogicznych, w tym rozwój
kształcenia ustawicznego i nieformalnego.
Współczesny rynek pracy alei utrzymanie
aktywności społecznej, społeczno –
gospodarczej,obywatelskiej wymaga edukacji
przez całe życie. W tym systemie ważną rolę
pełnią działania edukacyjneprowadzone przez
podmioty gospodarcze i pozarządowe. W wielu
mniejszych miejscowościach regionu koła,
kluby, stowarzyszenia sąjedynymi podmiotami
podnoszącymi budującymi kompetencje i
kwalifikacjemieszkańców.Stąd bardzo zasadne
jest budowaniekompetencji kadr edukatorów z
zakresów prowadzenia szkoleń np. wg modelu
Stowarzyszenia Trenerów Organizacji
Pozarządowych i specjalistycznych branżowych.
Należy podkreślić,że przedsiębiorcy i aktywiści
pojawiająsiętam gdzie są potrzeby, jest
atmosfera do działań orazsąkompetencje. Ten
ostatni element powinien być również
stymulowany systemowo.
s. 82 Aktywizacja społeczno-zawodowa, zdrowotna
i edukacyjna osób zagrożonych ubóstwem i
wykluczeniem społecznym oraz wsparcie
edukacyjne i aktywizacja poprzezsporti
kulturę dzieci zagrożonych wykluczeniem
społecznym
Aktywizacja społeczno-zawodowa, zdrowotna i
edukacyjna osób zagrożonych ubóstwem i
wykluczeniem społecznym oraz wsparcie
edukacyjne i aktywizacja poprzezsporti kulturę
dzieci i osób dorosłych zagrożonych
wykluczeniem społecznym
Źródłem wykluczenia społecznego jest także
brak dostępu do możliwości szerokiego –
holistycznego rozwoju. Kultura i sportsą
ważnymi, mało inwazyjnymi,a zarazem
efektywnymi metodami wsparcia wprocesach
włączenia społecznego. Mechanizm aktywizacji
z udziałem instrumentów kultury i sportu jest
wpisany min.w Ustawę o spółdzielniach
socjalnych,byłi jest wykorzystywany w ramach

46. 46
projektów ukierunkowanych na aktywną
integracjęw ramach RPO. Jest zatem bardzo
ważne aby te instrumenty stosować także do
osób dorosłych zagrożonych wykluczeniem
społecznym.
s. 83 Brak wyzwania w aspektach warunkujących
uczenie sięw szybko i regularniezmieniającej
sięsytuacji społeczno - gospodarczej.
Dodaniewyzwania rozwojowego:
Rozwój w procesieuczenia siękompetencji
kluczowych z zakresów:
1) PLANOWANIE,
ORGANIZOWANIE I OCENIANIE WŁASNEGO
UCZENIA SIĘ
2) SKUTECZNE
KOMUNIKOWANIE SIĘ W RÓŻNYCH
SYTUACJACH
3) EFEKTYWNE WSPÓŁDZIAŁANIE W
ZESPOLE
4) ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW W
TWÓRCZY SPOSÓB –
5) SPRAWNE POSŁUGIWANIE SIĘ KOMPUTEREM
I TECHNOLOGIĄ INFORMACYJNĄ –
Niewiadomą jest jaki będzierynek pracy w XXI
wieku. Przy szybkimtempie zmian jego cechą
stajesięniepewność i niska stabilność.Wydaje
siętakże, że przysłowiowa „praca na jednym
etacie przez całe życie” odchodzi do przeszłości,
a niemal każdy młody człowiek wielokrotnie
zmieni swój zawód, aby szybko dostosowywać
siędo ich nowych oczekiwań i wymagań.
Wobec takich prognoz szczególnieważne
wydaje siębyć kształtowanie umiejętności
„uniwersalnych”,które można będzie
wykorzystać na różnych stanowiskach pracy,a
jednocześniewdrażanieidei uczenia sięprzez
całe życie i budowania umiejętności
wykorzystania w praktyce zdobywanej wiedzy
do tak uniwersalnych obszarówjak
rozwiązywanie problemów, umiejętność
komunikacji międzyludzkiej,gotowość do
współpracy i wymiany wiedzy z innymi.
Zrodziło to potrzebę budowania systemu
sprzyjającego procesowi nauczaniaw
różnorodnych formach i umożliwiającego
osobom uczącym siędostosowaniesiędo
zachodzących zmian.

47. 47
Przyjęta przez MEN w 1999 roku Podstawa
Programowa Kształcenia Ogólnego dla
sześcioletniej szkoły podstawowej i gimnazjum
potraktowała umiejętności kluczowe jako
element przewodni procesu kształcenia.
http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/
WDU19990140129/O/D19990129_01.pdf
Rozwój kompetencji kluczowych z
poszczególnych zakresów obejmuje:
1) PLANOWANIE, ORGANIZOWANIE I
OCENIANIE WŁASNEGO UCZENIA SIĘ – Uczenie
sięjestzwiązane z podejmowaniem różnych
wyborów: czego i jak sięuczyć, co uznać za
najważniejsze,jak odkryć braki i błędy w
postępowaniu, jak różnicować ważność
uzyskanych informacji.Zdobycieumiejętności
planowania,organizowaniai oceniania procesu
uczenia siędajeuczniowi szansękierowania
własnym rozwojem, alestworzenie warunków
do zdobycia tej umiejętności jest
zobowiązaniem edukacyjnym szkoły.
2) SKUTECZNE KOMUNIKOWANIE SIĘ
W RÓŻNYCH SYTUACJACH – Nieustannierośnie
różnorodność kontaktów między ludźmi. Coraz
częściej musimy komunikować nasze
oczekiwania orazprzyjmować informacje
zwrotne. Praca,sprawy publicznekształtująsię
lepiej,jeżeli potrafimy podzielić sięwiedzą z
innymi.Człowiek musi umieć w różnych

48. 48
sytuacjach tworzyć i rozumieć teksty w różnych
formach przekazu.
3) EFEKTYWNE WSPÓŁDZIAŁANIE W
ZESPOLE – Współczesny człowiek wykonuje
corazwięcej zadań wspólniez innymi.Skład
zespołów może sięzmieniać, aleogólne zasady
współpracy sąpodobne. Zmieniać siępowinny
także role, bo podczas pracy w grupiemożna
być przełożonym, podwładnym lub partnerem.
Praca w małych grupach w czasielekcji
przygotowuje do spełniania zadań społecznych i
zawodowych. Uczenie sięprzez współpracę jest
więc aktywną metodą zdobywania wiedzy i
umiejętności,pozwala na pokonywanie
trudności i rozwiązywanieproblemów.
4) ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW W
TWÓRCZY SPOSÓB – Stajemy wielokrotnie
wobec sytuacji nowych i skomplikowanych,
które zmuszajądo nietypowego
postępowania.W nowoczesnym społeczeństwie
wzrasta zapotrzebowanie na ludzi myślących i
pracujących twórczo. Ważnym zadaniemszkoły
stajesięwykorzystanietreści przedmiotowych
do kształcenia aktywnej, twórczej postawy
wobec trudnych
i nietypowych problemów poznawczych i
organizacyjnych.
5) SPRAWNE POSŁUGIWANIE SIĘ
KOMPUTEREM I TECHNOLOGIĄ INFORMACYJNĄ
– Komputer stajesięnarzędziem codziennym.
Trudno dziś zdobywać informacjei rozwiązywać

49. 49
wiele problemów bez dostępu do nowych
technologii informacyjnych.Umiejętność
korzystania ztego narzędzia stajesię
koniecznością.Łatwy w niedalekiej przyszłości
dostęp do komputera postawi nauczyciela i
ucznia w nowej sytuacji dydaktycznej.Sprawne
posługiwaniesiętechnologiąinformacyjną
oznacza umiejętność korzystania zsieci
komputerowej i oprogramowania.
Zaktualizowana matryca kompetencji
poprzecznych wg UNESCO[1] potwierdza
potrzebę rozwoju kompetencji kluczowych.
Obejmuje ona
Myśleniekrytyczne i innowacyjne:
Kreatywność, przedsiębiorczość,umiejętność
aplikowania,myślenierefleksyjne,decydowanie
oparte na dowodach
Umiejętności Inter-personalne: Komunikacja,
organizowanie,praca wzespole, współpraca,
towarzyskość,empatia, współczucie
Umiejętności Intra – personalne:
Samodyscyplina,samodzielneuczeniesię,
elastyczność i adaptowalność,
samoświadomość,determinacja,motywowanie
się,współczucie, integralność,podejmowanie
ryzyka, auto- szacunek
Obywatelstwo globalne:Świadomość,
tolerancja,otwartość,szacunek dla
odmienności,etyka, rozumienie

50. 50
międzykulturowości,szacunek dla środowiska,
tożsamość narodowa,poczucie przynależności
Umiejętność korzystania znowych mediów i
informacji:Umiejętność pozyskania informacji
w oparciu o narzędzia cyfrowe, media,
biblioteki,archiwa,umiejętność
komunikowania idei przez narzędzia cyfrowe i
używania ich do uczestniczenia wprocesach
demokratycznych, umiejętność ewaluacji i
oceny treści pozyskanej informacji.
[1] UNESCO (2016),Preparingand Supporting
Teachers in the Asia‑Pacific to Meet the
Challenges of Twenty-first Century Learning.
Regional Synthesis Report. Paryż, Francja
s. 83 Brak wyzwania z zakresu specyfiki
podejmowania aktywności zawodowej w
przedsiębiorstwach XXI wieku.
Wprowadzenie wyzwania w postaci:
Rozwój kompetencji niezbędnych dla
aktywności na globalnymrynku pracy w
zakresach:
1. Nadawania sensu (Sense - making)-
umiejętność nadawania głębszego sensu i
wydobywania znaczenia
2. Inteligencji interpersonalnej (Social
Intelligence)
3. Nowatorskiego i adaptacyjnego
myślenia- profesjonalizmwmyśleniu i
Eksperci definiująsześć nośnikówzmiany,które
kształtują współczesny świat,wpływają na jego
kształt określajączego współcześni mieszkańcy
będą potrzebowali do sprawnego poruszania
sięw nim.
Nośnik nr 1: ekstremalna długowieczność
(extreme longevity);
Rozumiana jest jako bezsprzeczny wzrost
przeciętnej długości życia człowieka,owocujący
starzejącymi sięspołeczeństwami,
prawdopodobną potrzebą przebranżowienia się
w trakcieżycia zawodowego i organizacją