Scriptie politietwitterengezag

POLITIE, TWITTER
EN GEZAG

NL
POLITIE NEDERLAND

Strategisch Leidinggevende Leergang 7

Ellen Boverman • Leen van Duijn • Peter de Graaf • Jasper Ritzema

Ellen Boverman
Leen van Duijn
Peter de Graaf
Jasper Ritzema

Strategisch Leidinggevende Leergang 7

Begeleider: prof. dr. V.J.J.M. Bekkers

Warnsveld, oktober 2011

Voorwoord

Het overkoepelende afstudeerthema van de zevende Strategische

Leidinggevende Leergang (SLL7) is de actuele gezagspositie van de

Nederlandse politie. Onderzoek naar de huidige stand en een ver-

kenning van de mogelijkheden om het gezag van de Nederlandse

politie te versterken is van groot belang, aangezien de legitimiteit

van de organisatie direct geraakt wordt, als het gezag van de politie

onder druk staat.

Wij hebben er voor gekozen om met ons onderzoek op resultaat niet bereikt zonder de hulp en ondersteuning
zoek te gaan naar de positieve beïnvloeding van het van een aantal mensen die we hier graag noemen.
politiegezag, door als organisatie bewust gebruik te Om te beginnen wees prof. dr. Victor Bekkers ons op
maken van social media. De explosieve groei, de kansen deskundige wijze de weg in het doen van wetenschap-
en “scherpe kantjes” van de verschillende social media pelijk onderzoek. Daarnaast inspireerde hij ons door
gaan niet ongemerkt aan de politie voorbij, integen- zijn positief kritische feedback en zijn volharding in
deel de politie doet volop mee, vooral op Twitter. We het doorleven van de robuuste theorieën. Verder zijn
hebben het onderzoek naar het gebruik van Twitter we de wijkagenten Bas Slutter en Arnoud Grootenboer
onder wijkagenten met veel enthousiasme voor zowel dankbaar voor hun optimale medewerking. We hadden
de inhoud als het proces uitgevoerd. geen betere hoofdrolspelers kunnen kiezen voor ons
Literatuuronderzoek naar de begrippen beeldvorming, veldonderzoek. Natuurlijk willen we ook de experts en
gezag en leiderschap heeft ons perspectief ten aanzien leidinggevenden bedanken die hebben meegewerkt
van onze positie als strategisch leidinggevende verder aan de focusgroep en de gesprekken, die we hebben
verbreed. Het daarop volgende veldonderzoek was een gehad om het thema scherp te krijgen. We hebben in al
uitdaging. Hoe konden we de relatie tussen beeldvor- deze gesprekken gemerkt dat er veel belangstelling is
ming, gezag en social media concretiseren en meetbaar voor ons onderzoek, dus we verwachten dat de uitkom-
maken? We menen daar uitstekend in geslaagd te zijn sten van deze eindscriptie zeker gebruikt gaan worden
door gebruik te maken van vier verschillende onder- in de politiepraktijk.
zoeksmethoden.
Oktober 2011,
De lessen van twee jaar SLL zijn voor ons van grote
waarde geweest en we hebben getracht een scriptie Ellen Boverman, Leen van Duijn, Peter de Graaf en
af te leveren die daar recht aan doet. We zijn dan ook Jasper Ritzema
enorm trots op het eindresultaat. Maar we hadden dit

Politie, Twitter en gezag 1

Inhoudsopgave
Samenvatting 5

1. Inleiding 9
1.1 Aanleiding
1.2 Probleemstelling
1.2.1 Doelstelling
1.2.2 Centrale onderzoeksvraag
1.2.3 Deelvragen
1.3 Maatschappelijke en theoretische relevantie
1.4 Theoretische positionering
1.5 Onderzoeksopzet

2. Beeldvorming en social media 15
2.1 Inleiding
2.2 Beeldvorming
2.2.1 Inleiding
2.2.2 Sociale constructie van de werkelijkheid
2.2.3 Kenmerken beeldvorming
2.3 Invloed media op beeldvorming
2.3.1 Inleiding
2.3.2 Frames
2.3.3 Discursieve macht van de media
2.3.4 Frame alignment
2.4 Social media en Twitter
2.4.1 Inleiding
2.4.2 Social media
2.4.3 Twitter
2.5 Relatie beeldvorming en Twitter
2.6 Conclusie

3. Gezag en leiderschap 23
3.1 Inleiding
3.2 Gezag
3.2.1 Gezagsgronden
3.2.2 Politiegezag
3.3 Leiderschap
3.3.1 Kenmerken van leiderschap
3.3.2 Strategisch politieleiderschap
3.4 Conclusie

4. Theoretisch kader en onderzoeksstrategie 31
4.1 Inleiding
4.2 Theoretisch kader
4.2.1 Inleiding
4.2.2 Theoretisch kader
4.2.3 Onderzoeksmodel
4.3 Onderzoeksstrategie
4.3.1 Inleiding
4.3.2 Methoden en technieken van onderzoek


4.3.3 Betrouwbaarheid en geldigheid
4.4 Analysekader
4.5 Conclusies

5. Onderzoek en analyse 39
5.1 Inleiding
5.2 Deel A: inhoudsanalyse tweets
5.2.1 Inleiding
5.2.2 Bevindingen inhoudsanalyse tweets
5.2.3 Deelconclusie inhoudsanalyse tweets
5.3 Deel B: enquête en interviews
5.3.1 Inleiding
5.3.2 Bevindingen en analyse enquête
5.3.3 Deelconclusie enquête
5.3.4 Bevindingen en analyse interviews wijkagenten
5.3.5 Deelconclusie interviews wijkagenten
5.4 Deel C: focusgroep
5.4.1 Inleiding
5.4.2 Uitkomsten en analyse focusgroep
5.4.3 Deelconclusie focusgroep
5.5 Conclusies
5.5.1 Inleiding
5.5.2 Effecten van Twitter
5.5.3 Consequenties voor politieleiderschap

6. Conclusies en aanbevelingen 65
6.1 Inleiding
6.2 Beantwoording deelvragen
6.2.1 Deelvraag 1 en 2
6.2.2 Deelvraag 3 en 4
6.2.3 Deelvraag 5
6.2.4 Deelvraag 6
6.2.5 Deelvraag 7
6.3 Beantwoording centrale vraag
6.4 Aanbevelingen

Literatuurlijst 73

Bijlagen 77
1. Matrix selectie wijkagenten
2. Turflijst inhoudsanalyse tweets WijkagentSassem
3. Turflijst inhoudsanalyse tweets PRRGrootenboer
4. Tweets WijkagentSassem 1 juni t/m 14 juni 2011
5. Tweets PRRGrootenboer 1 juni t/m 14 juni 2011
6. Lijst @mentions WijkagentSassem 1 juni t/m 14 juni 2011
7. Lijst @mentions PRRGrootenboer 1 juni t/m 14 juni 2011
8. Analyse / topiclijst interviews
9. Factsheet focusgroep

4 Politie, Twitter en gezag

Samenvatting

Eén van de meest opvallende ontwikkelingen van deze tijd is de

opkomst van social media. Burgers zoeken contact en interacteren

intensief in virtuele netwerken. Meedoen aan de hedendaagse sa-

menleving vindt voor een belangrijk deel plaats via deze sociale

netwerken.

Social media kunnen worden gezien als een uitbreiding ming en strategisch leiderschap.
van de publieke ruimte en juist daar dient de politie Gezag is niet iets dat iemand of een organisatie van
zich te manifesteren ter bestrijding van de onveilig- zichzelf heeft. Gezag moet worden verkregen vanuit de
heid, maar ook om haar gezag te verkrijgen van de gemeenschap, de samenleving. Dit betekent dat de po-
burger. Om gezag te verkrijgen is het van evident litie zal moeten aansluiten bij de beelden die er bestaan
belang dat de politie optimaal in verbinding staat met in de samenleving ten aanzien van een gezaghebbende
haar omgeving. De politie kan namelijk niet automa- politie. In dit onderzoek is aansluiting gevonden bij de
tisch terugvallen op de traditionele gezagsgronden. theorie van Berger en Luckmann (1966), daarmee is ge-
Juist in de interactie tussen burgers en politie kan de kozen voor een sociaal-constructivistische positionering.
symbolische macht van de politie gestalte kan krijgen Door intensieve interactie die in de samenleving plaats
en het gezag van de politie betekenis. Hiermee is de heeft, worden beelden geconstrueerd die worden
vraag relevant wat het effect van social media is op het gepercipieerd als werkelijkheid. Beelden ontwikkelen
gezag van de politie. Dit levert de volgende onder- zich op deze manier tot heersende waarden. Dit geldt
zoeksvraag op: dus ook voor hoe een gezaghebbende politie eruit zou
moeten zien. Politiegezag ontstaat en bestaat dus bij
Wat is het effect van het gebruik van Twitter de gratie van beeldvorming. Temeer omdat gezag zich
door wijkagenten op de beeldvorming over laat representeren via symbolen, die per definitie een
het gezag van de politie, hoe kan dat worden product zijn van beeldvorming.
verklaard en welke consequenties heeft het
voor strategisch politieleiderschap? Om gezag te verkrijgen zal de politie zich bewust
moeten zijn van haar potentiële rol in het proces van
Om tot een antwoord te komen op de geformuleerde beeldvorming wat betreft haar gezag. Het verkrijgen
onderzoeksvraag is literatuurstudie verricht. Een aantal van gezag via het proces van beeldvorming levert een
sleutelbegrippen uit de onderzoeksvraag is nader be- strategisch vraagstuk op voor de politieorganisatie:
studeerd. Het gaat om de begrippen: gezag, beeldvor- “Hoe geven strategisch leidinggevenden vanuit hun po-


sitie betekenis aan het gezag van de politie?” Het ant- wijkagent doet. Burgers worden door de wijkagenten
woord op deze vraag wordt gevonden door invulling bij het politiewerk betrokken met als achterliggende
te geven aan, en het in stand houden van, een opti- gedachte de beïnvloeding van de beeldvorming over
male relatie met de omgeving die in overeenstemming de politie. Twitter is open, laagdrempelig en snel. Daar-
is met de daar heersende waarden met betrekking tot naast is de expansieve kracht een belangrijk kenmerk
het gezag van de politie, te weten bereikbaarheid, van Twitter en maakt het op een zeer eenvoudige
aanspreekbaarheid, zichtbaarheid, herkenbaarheid en manier sociale interactie mogelijk. Door deze interac-
effectiviteit. tie via Twitter worden individuele beelden aan elkaar
gekoppeld (“frame alignment”) en kan een gedeeld
Om een antwoord te vinden op de onderzoeksvraag beeld ontstaan ten aanzien van een bepaalde situatie.
is naast literatuuronderzoek ook empirisch onderzoek Dus ook ten aanzien van politiegezag.
gedaan met als concrete vraag wat het veronderstelde Uit de focusgroep komt naar voren dat verbinding
effect is van het gebruik van Twitter op de beeldvor- met en nabijheid tot de maatschappij een absolute
ming over het gezag van de politie. Het onderzoek be- noodzaak en een kernwaarde voor de politie is. Aan-
stond uit vier onderdelen: een inhoudsanalyse van de wezigheid van de politie in de publieke ruimte, dicht
twitterberichten van twee wijkagenten; een enquête bij de burger is essentieel voor het bestaansrecht van
onder de “volgers” van de wijkagenten; interviews met de politie. Twitter is een middel om die aanwezigheid
de twee wijkagenten en een bijeenkomst van een door en nabijheid vorm te geven. Een politie die middenin
de onderzoekers samengestelde “focusgroep”. Uit de de maatschappij wil staan moet gebruikmaken van de
vier onderzoeksmethoden zijn opvallende inzichten media die door velen worden gebruikt. Vooral jongere
naar voren gekomen en door het combineren van de en toekomstige generaties zijn hierin richtinggevend.
vier methoden is de betrouwbaarheid van het onder-
zoek vergroot. Voor de politietop is het de uitdaging om bij te blijven
bij de enorme ontwikkelingssnelheid van social media.
Uit de inhoudsanalyse is gebleken dat de twitterende Strategisch leidinggevenden dienen ruimte te geven
wijkagent aan framebuilding doet; hij selecteert welk aan activiteiten die er op gericht zijn aansluiting te
nieuws belangrijk is en bepaalt welke aspecten van dat krijgen en te houden bij deze ontwikkelingen. Twit-
nieuws benadrukt dienen te worden in een twitterbe- ter is een communicatiemiddel waarmee de politie
richt. Opvallend is dat de tweets waarin de wijkagent zich kan positioneren in de samenleving. Dit heeft
actief aan framebuilding doet veelal te relateren zijn strategische implicaties: het vraagt om een nationale
aan de gezagsgronden zichtbaarheid, aanspreekbaar- visie ten aanzien van dit onderwerp. Echter, voor het
heid en effectiviteit. De tweets hebben effect op de sturingsvraagstuk dat hieronder ligt is vooral “bottom
informatieverwerking, de attitude, en het gedrag up” kracht nodig. Immers, de verbinding tussen politie
van de volgers. Regelmatig worden de tweets van de en samenleving krijgt vorm en vindt zijn verankering
wijkagent “geretweet”. Door de actieve interactie via op het lokale niveau. De politietop zal daarom ruimte
Twitter kunnen volgers hun beeldvorming over het moeten geven aan die “bottom up” benadering. Dus
gezag van de politie bijstellen. geen krampachtige sturing van bovenaf, maar de
Uit de enquête is gebleken dat meer dan 80 procent ontwikkeling van het gebruik van Twitter overlaten aan
van de volgers behoefte heeft aan meer informatie van de gebruikers. Hetgeen aansluit bij het wezenskenmerk
de politie via Twitter. Dit biedt kansen om de beeld- van social media.
vorming over het gezag van de politie te beïnvloeden Uit het onderzoek zijn een aantal belangrijke aanbeve-
via dit medium. In ieder geval is het zo dat de volgers lingen te destilleren:
de politie als meer “zichtbaar” ervaren door het • Om optimaal en adequaat Twitter te kunnen inzet-
gebruik van Twitter. De volgers zien het gebruik van ten zal een organisatiecultuur nagestreefd moeten
Twitter niet als middel om invloed uit te oefenen op worden waarin ruimte is om het gebruik van social
de politie. Het gaat hen klaarblijkelijk meer om een media, Twitter, verder te ontwikkelen. Laat deze
eigenstandige behoefte aan informatie van de politie. ontwikkeling van het twittergebruik over aan de
In de interviews gaven de wijkagenten aan dat zij in gebruikers zelf omdat dit aansluit bij het wezens-
de tweets uitleggen wat de politie en meer specifiek de kenmerk van social media.


• Formuleer (bij voorkeur op landelijk niveau) wie of
wat de politie wil zijn, aansluitend op de waarden /
beelden die er in de samenleving bestaan ten aan-
zien van politiegezag. Organiseer dat deze beelden
ook via onder meer social media worden uitgedra-
gen.
• Richt vanuit het besef dat de politie het ver-
trouwen en de informatie van de burger nodig
heeft, het gebruik van Twitter vooral op de lokale
netwerksamenleving. Daar is de interactie met de
burger het meest intensief en dus het effect van de
beeldvorming op het politiegezag het grootst.
• Gebruik Twitter doelgericht voor specifieke doel-
groepen en niet als een “one size fits all” commu-
nicatiemiddel. Stimuleer het bouwen aan online
relaties, maar organiseer dat in samenhang met
fysiek contact in de lokale netwerksamenleving (de
wijk). De combinatie van twittercontact en fysiek
contact geeft de burger het gevoel betrokken te
zijn bij het politiewerk. Dit zorgt voor een gecom-
mitteerde burger die de politie gezag toekent.
• Twitter stelt de politie in staat positie in te nemen
dicht bij de burger. Bewaak daarin goed de balans.
Gezag bestaat óók bij de gratie van afstand.
Uit het onderzoek is gebleken dat Twitter een middel
is om de beelden over het gezag van de politie positief
te beïnvloeden. Twitter heeft natuurlijk ook negatieve
kanten; een onjuist of onbedoeld bericht kan door het
karakter van het medium snel en grote (imago)schade
aanrichten. Juist van deze effecten lijkt de politielei-
ding zich bewust. Het is essentieel om vooral de kansen
van social media te zien zonder de “scherpe kantjes” uit
het oog te verliezen. Social media zijn er en zullen naar
verwachting een dominante positie blijven innemen in
de samenleving.
Interactie is een voorwaarde voor het succesvol toepas-
sen van Twitter. Het medium leent zich niet voor een-
richtingsverkeer, maar vereist een actief contact met
de geïnteresseerde en betrokken volgers. Interactie is
daarmee de belangrijkste factor om aan gezag te win-
nen. Het is niet uit te sluiten dat een actieve wijkagent
die met zijn tweets en reacties een groot aantal volgers
uit verschillende relevante doelgroepen aan zich weet
te binden, meer effect sorteert in “de buitenwereld”
dan een districts- of korpschef.


1
Inleiding

1.1 Aanleiding organisaties gebruiken volgens de DenkTank de moge-
lijkheden van social media tot op heden onvoldoende.
“De opkomst van social media en de gebrekkige manier Veel websites van publieke organisaties zijn zo ingericht
waarop publieke organisaties omgaan met nieuwe media dat de communicatie slechts eenzijdig plaatsvindt. Door
spelen een rol bij het afnemen van het vertrouwen in de mogelijkheid tot gesprek en discussie te geven, via
de overheid”, aldus een citaat uit het rapport “Zelf bijvoorbeeld social media, heeft de burger meer directe
Vertrouwen”1 van de Nationale DenkTank 2010, een invloed en voelt zich meer betrokken. De politie moet
multidisciplinair team dat bestaat uit ongeveer 20 sneller en beter inspelen op signalen uit de samenleving
jonge academici. en mensen proactief benaderen. De politie kan niet
De Nationale DenkTank buigt zich jaarlijks over een zonder meer rekenen op het gezag van het blauwe
maatschappelijk probleem en heeft in 2010 onderzoek uniform, aldus de Nationale DenkTank (2010).
gedaan naar de vraag hoe publieke organisaties de
interactie met burgers zodanig kunnen vormgeven dat Een publieke organisatie als de politie ontleent haar
er een omslag gerealiseerd kan worden van een afha- legitimiteit aan het feit dat zij namens en ten behoeve
kende en wantrouwende burger naar een betrokken van de samenleving haar taken uitoefent. Om de
en vertrouwende burger. politietaak goed en met gezag uit te kunnen voeren en
om haar legitimiteit te behouden, heeft de politie het
Kenmerkend voor de huidige netwerksamenleving is vertrouwen van de burger nodig. En om dat vertrouwen
dat burgers elkaar niet alleen opzoeken in de fysieke te krijgen en te behouden zal de politie voor de burger
publieke ruimte, maar elkaar steeds meer “treffen” in zichtbaar moeten zijn.
virtuele netwerken. Dit gebeurt vooral via social media, Het rapport “Actieve Wederkerigheid”2 van het Ministerie
waarvan Twitter, Facebook, Hyves en LinkedIn de van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties stelt dat
meest sprekende voorbeelden zijn. Het lijkt er op dat de burger behoefte heeft aan contact met de politie.
de publieke ruimte is uitgebreid met deze “internet- De burger wil gehoord worden, bij een beroep op hulp
based” sociale netwerken. Burgers hebben hierin of ondersteuning, maar ook wanneer men informatie
intensief contact met elkaar; ze organiseren, communi- kwijt wil. Wanneer de politie te vaak niet thuis geeft
ceren, mobiliseren en wisselen informatie uit via deze dan ondermijnt dit het gezag van de politie.
sociale netwerken. Deelname aan de hedendaagse
samenleving vindt voor een belangrijk deel plaats via Dit werpt de vraag op waar en hoe de politie op een ef-
deze social media. fectieve manier in contact kan komen met de burger en
De vraag of de politie zichtbaar aanwezig moet zijn wel op een manier dat het gezag van de politie positief
in deze netwerken, de “nieuwe” publieke ruimte lijkt beïnvloed wordt. De aangewezen plaats daarvoor leek
zichzelf dan ook te beantwoorden. Het onderzoek van tot voor kort de fysieke publieke ruimte. In de huidige
de Nationale DenkTank (2010) wijst uit dat 62 procent samenleving lijkt het accent te verschuiven naar de pu-
van de burgers vindt dat publieke organisaties meer blieke ruimte die door social media wordt gecreëerd. Dit
gebruik moeten maken van de nieuwe media. Publieke is niet zonder gevolgen voor de relatie tussen de politie

1
Stichting de Nationale DenkTank (2010) Zelf Vertrouwen, Amsterdam
2
Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (2005) Actieve Wederkerigheid, Den Haag


en de burger. latie versterkt. De politie heeft de taak om een manier
De overheid gaat in het contact met de burger tra- te vinden hoe zij op een gezaghebbende manier kan
ditioneel uit van hiërarchische gezagsverhoudingen: participeren in de netwerksamenleving met gebruik van
een wereld die verticaal is georiënteerd, waar gezag social media. Hier ligt onze fascinatie voor het onder-
bestaat bij de gratie van afstand, zo ook bij de politie. werp van deze scriptie.
Ambtelijke loyaliteit wordt nog steeds nadrukkelijk
verwacht van de politieambtenaar en hoewel de politie 1.2 Probleemstelling
dicht bij de burgers staat is er tot op zekere hoogte
nog altijd sprake van professionele distantie. Al was 1.2.1 Doelstelling
het alleen maar omdat de wet de politie haar het ge-
zag geeft, denk aan het geweldsmonopolie. In de we- De beelden, in het jargon ook wel “frames” genoemd,
reld van social media is echter geen sprake van verticale die traditioneel in de media ontstaan en worden toege-
gezagsverhoudingen, de werking is vooral horizontaal: past zijn bepalend voor hoe de burger naar de wereld
iedereen in het netwerk is gelijk, zo wordt veronder- en dus ook naar de politie kijkt.
steld. Een omgeving waar het meer lijkt te gaan om De afgelopen jaren zijn de zogenaamde social media
aanwezigheid en populariteit dan om positie, kennis op internet daar bijgekomen. De overheid is initieel
of macht. Informatie verspreidt zich op het internet verrast door de kracht van de social media. De snelheid,
mede onder invloed van de social media razendsnel. In- de grenzeloosheid, het open karakter, het verbindend
cidenten zijn direct en landelijk zichtbaar. Schrijnende vermogen en de krachtige “framing” binnen social
voorbeelden zijn de rellen bij het publieksevenement media lijken de overheid veelal op achterstand te zetten
in 2009 op het strand van Hoek van Holland en de (Bekkers e.a., 2009). Voor de politie is dit niet anders.
wijkproblemen in 2010 tussen de Molukse en de Ma- Daar komt bij dat er nog weinig is nagedacht over wat
rokkaanse gemeenschap in Culemborg. De politie vindt de politieorganisatie wil met social media. Wij vragen
het lastig om goed te reageren op negatieve beeldvor- ons af in hoeverre de politie social media kan gebruiken
ming via de media. Het werken in de “spotlights van om haar gezag positief te beïnvloeden. Het gezag van
(social) media” lijkt voor de politie een ingewikkelde de politie is niet alleen toe te schrijven aan formele
opgave. gezagsgronden, gebaseerd op door de wet toebedeelde
taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden. Een
Uiteraard zijn de actuele incidenten rondom het ge- ander perspectief gaat er vanuit dat gezag moet wor-
bruik van social media door de politie ons niet ontgaan; den verdiend en stelt dat de werkelijkheid een sociale
ze dienen als inspiratiebron voor ons onderzoek. De constructie is (Berger & Luckmann, 1966). Op basis van
worsteling die de strategische top van de politie door- dit leerstuk kan verondersteld worden dat het “gezag”
maakt in de zoektocht naar een meer actieve houding van de politie niet een gegeven is, maar iets wat door
binnen de netwerksamenleving heeft zich misschien de maatschappij aan de politie kan of moet worden
wel het meest duidelijk geuit in het uitblijven van toegeschreven.
reacties en sturing rondom “uitglijders” op Twitter Het gezag van de politie is op grond van dit leerstuk
van leidinggevenden. Uiteraard tekent zich hier de gebaseerd op het gedeelde beeld dat in de maatschap-
schijnbare tegenstelling af tussen enerzijds de brede pij ontstaat over de wijze waarop de politie haar taken
discretionaire bevoegdheid van de politiefunctionaris uitvoert, haar verantwoordelijkheden opneemt en
zoals we die gewend zijn en het meer dwingend opleg- bevoegdheden uitoefent. Dit gedeelde beeld komt
gen van richtlijnen en sturen op gedrag door de top tot stand door interactie in de samenleving, tussen
van de politieorganisatie. Naast de negatief geladen individuen onderling, maar ook door interactie met
voorbeelden werden wij ook getroffen door prachtige de politie. Op basis van dit uitgangspunt kan de vraag
initiatieven en pilots van twitterende wijkagenten. gesteld worden of dit proces, de sociale constructie van
Hieruit blijkt volgens ons ook de potentie van het ge- het politiegezag, te beïnvloeden is. Als dat het geval
bruik van social media. Een kant van de social media die is, kan de politie social media dan als sturingsinstrument
wij nadrukkelijk willen verkennen. gebruiken? En als de politie de beeldvorming over de
De uitdaging is om de interactie tussen politie en bur- eigen organisatie zelf kan “framen”, kan zij dan daar-
gers zodanig vorm te geven dat het de vertrouwensre- mee haar gezag versterken?


1. Wat is beeldvorming en hoe wordt beeld-
De meeste korpsen maken inmiddels gebruik van vorming beïnvloed door de media?
social media voor het verspreiden van persberichten,
het doen van getuigenoproep en het adviseren over Beeldvorming is een proces waarin een subjectief beeld
preventie. Vooral de microblogging-dienst Twitter wint van “de werkelijkheid” wordt gecreëerd, de media heb-
snel aan populariteit; een groeiend aantal politie- ben een voorname rol in dit proces. De eigen waarne-
ambtenaren twittert. Met name onder wijkagenten mingen en persoonlijke ervaringen van mensen leggen
neemt het gebruik een grote vlucht. Wij willen met het af tegen de stroom van meningen en opinies in de
deze thesis onderzoeken of de politie middels het media (Bovens, ‘t Hart & Van Twist, 2007). De aangebo-
gebruik van Twitter door wijkagenten de beeldvor- den beelden of “frames” lijken daarbij vaak belang-
ming over de politie kan beïnvloeden teneinde haar rijker dan feiten. Social media spelen bij het creëren en
gezag te versterken. Aangezien dit onderwerp de verspreiden van beelden een voorname rol, vandaar de
positionering van de politie direct raakt zal daarnaast volgende deelvraag.
onderzocht worden wat het gebruik van social media
betekent voor strategisch politieleiderschap. 2. Wat is kenmerkend voor social media in
het algemeen, en voor Twitter in het bij-
1.2.2 Centrale onderzoeksvraag zonder?

Uit de doelstelling is de centrale onderzoeksvraag De opkomst van de “internet-based” sociale netwerken,
waarop deze thesis een antwoord probeert te geven de zogenaamde web 2.0 toepassingen, maakt dat de
en aanbevelingen tracht te doen, te herleiden. De fysieke publieke ruimte is uitgebreid met een virtuele
onderzoeksvraag luidt als volgt: publieke ruimte. Deelname aan de moderne samen-
leving vindt voor een belangrijk deel plaats via de zo-
Wat is het effect van het gebruik van Twitter genaamde social media. Een belangrijke exponent is de
door wijkagenten op de beeldvorming over microblogging-dienst Twitter. Het beeld dat met behulp
het gezag van de politie, hoe kan dit worden van Twitter over de politie wordt gecreëerd of ontstaat,
verklaard en welke consequenties heeft dit is mogelijk van invloed op het gezag van de politie. Dit
voor strategisch politieleiderschap? leidt tot de volgende deelvraag.

1.2.3 Deelvragen 3. Wat is gezag en wat is bepalend voor de
mate waarin de politie als gezaghebbend
Om tot beantwoording van de onderzoeksvraag te ko- wordt ervaren?
men en om recht te doen aan de doelstelling zijn een
aantal deelvragen geformuleerd. Met behulp van lite- De theorie van Weber over gezag kent verschillende
ratuurstudie, waarin een verkenning van de relevante objectieve bronnen van gezag, te weten: gezag op
theorieën centraal staat, wordt getracht een antwoord grond van traditie, charisma of op grond van kenbare
te vinden op de volgende vier deelvragen. en rationeel ontworpen regels (De Jong, 1997: 128-133).
Naast deze klassieke benadering van gezag bestaat er
ook een ander perspectief dat uitgaat van de gedachte
dat de werkelijkheid een sociaal construct is (Berger
& Luckmann, 1966). Dit maakt dat het gezag van de
politie afhankelijk is van het gedeelde beeld dat in de
samenleving over de politie bestaat als gevolg van soci-
ale interactie en communicatie. Leiderschap speelt een
belangrijke rol in deze interacties.


4. Wat is kenmerkend voor strategisch poli- 1.3 Maatschappelijke en theoretische rele-
tieleiderschap? vantie

De beeldvorming over de politie en politiegezag raakt De samenleving lijkt steeds afhankelijker te worden
de externe positionering van de politie en daarmee van internet en social media (Castells, 2009). Social media
ook haar legitimiteit. Dit maakt dat het strategische beïnvloeden de beeldvorming over de politie en voeden
onderwerpen zijn, die een nadere uitwerking van de de maatschappelijke discussie over het afnemende
kenmerken van strategisch politieleiderschap recht- gezag van de politie. De politie is tot op heden onvol-
vaardigen. doende in staat geweest om zich afdoende te verhou-
den tot deze maatschappelijke ontwikkeling. Er is een
Na de beantwoording van bovenstaande deelvragen dringende behoefte om het nieuwe fenomeen social
volgt een uitwerking van de volgende drie deelvragen media beter te begrijpen en te benutten. Dit onder-
die de basis vormen van ons empirisch onderzoek. zoek kan een bijdrage leveren aan die zoektocht. In dit
licht is het van belang om onderzoek te doen naar het
5. Wat is het veronderstelde effect van het gebruik van Twitter in relatie tot de beeldvorming over
gebruik van Twitter op de beeldvorming de politie en de effecten op het gezag van de politie.
over het gezag de politie en hoe kan dit Het gebruik van Twitter is relatief nieuw bij de overheid
worden onderzocht? en dus ook bij de politie, maar groeit exponentieel.
Het twittergedrag van Nederlandse politieambtena-
Op basis van de verkregen theoretische inzichten ren is inmiddels als gevolg van een aantal incidenten
wordt een onderzoeksmodel gepresenteerd dat de sa- onderwerp van discussie in eigen kring en in de media.
menhang tussen de verschillende theoretische deelvra- Een discussie die niet los te zien is van de brede maat-
gen in beeld brengt. Aan de hand van dit theoretisch schappelijke discussie over het gezag en de legitimiteit
kader zal de onderzoeksstrategie worden bepaald. van de politie. Dit geeft het onderwerp tevens een
strategische lading. Politieleiders op strategisch niveau
6. Wat is het feitelijke effect van het gebruik kunnen met behulp van de uitkomst van dit onderzoek
van Twitter op de beeldvorming over het hun strategie en beleid voor het gebruik van Twitter en
gezag van de politie in de politiepraktijk andere social media mede bepalen.
en hoe kan dit worden verklaard?
Het gebruik van social media door de politie en de
Dit onderzoek beoogt vast te stellen wat er feitelijk invloed van social media op de beeldvorming over het
gebeurt in de politiepraktijk op het gebied van de gezag van de politie is nog nauwelijks wetenschap-
inzet van social media. Onderzocht wordt of er in de pelijk onderzocht. Ook is er nog weinig onderzoek
praktijk een relatie is tussen het gebruik van Twitter verricht naar het gebruik Twitter. Social media bieden de
door wijkagenten en de beeldvorming over het gezag mogelijkheid voor een nieuwe stijl van communiceren
van de politie. die past bij deze tijd. Het is transparant, simpel, snel,
participatief, direct, altijd bereikbaar, niet hiërarchisch
7. Als er een relatie bestaat tussen het en overal. De theoretische relevantie van deze scriptie
gebruik van Twitter en de beeldvorming komt tot uitdrukking in het onderzoek naar de relatie
over het gezag van de politie, welke con- tussen deze moderne vorm van communicatie en de
sequenties heeft dit dan voor strategisch beeldvorming over het gezag van de politie.
politieleiderschap?

Als uit het onderzoek blijkt dat het gebruik van social
media effect heeft op de beeldvorming over het gezag
van de politie is het gezien de directe relatie met de
externe positionering van de politie van belang om de
consequenties voor het strategisch leiderschap van de
politie in beeld te brengen.


1.4 Theoretische positionering of “frames” staan centraal.

De beeldvorming over de politie wordt voor een be- In hoofdstuk 3 worden de begrippen gezag en politie-
langrijk deel bepaald door de manier waarop de media leiderschap gedefinieerd. Hierbij wordt met behulp van
over de politie berichten. De media geven betekenis de theorie over het sociaal-constructivisme de invloed
aan belangrijke ontwikkelingen in de samenleving van beeldvorming op gezag uitgewerkt. De heersende
door de manier waarop beelden worden gepresen- ideeën over politieleiderschap worden beschouwd in
teerd en gepositioneerd. De media hebben daarmee de context van de netwerksamenleving en de opkomst
invloed op de manier waarop er door de samenleving van social media. De begrippen en theorieën hebben een
naar de werkelijkheid wordt gekeken. Wij vinden in robuust karakter en zullen ook als zodanig beschreven
deze thesis aansluiting bij de theorie van Berger en worden, waarnodig verduidelijkt met prikkelende, ver-
Luckmann (1966), daarmee kiezen we voor een sociaal- helderende voorbeelden uit de actualiteit.
constructivistische benadering. Berger en Luckmann
stellen dat ieder mens kennis op een eigen wijze
construeert, waarbij men sterk wordt beïnvloed door Onderzoek
de reacties en opvattingen in de sociale omgeving. Het In hoofdstuk 4 wordt het theoretisch kader vertaald
sociaal geconstrueerde beeld van de werkelijkheid dat naar een conceptueel model waarin de relatie tussen
zo ontstaat, is de resultante van de interactie tussen de de centrale begrippen social media, beeldvorming en
verschillende actoren in de maatschappij. gezag tot uitdrukking wordt gebracht. Daarnaast zal de
Social media worden gekenmerkt door deze interactie onderzoeksstrategie worden geformuleerd.
en collectieve oordeelsvorming en dragen als zodanig In hoofdstuk 5 wordt het onderzoeksmodel getoetst
bij aan het gepercipieerde beeld over de politie en met behulp van empirisch onderzoek. Hiertoe wordt
dus ook het gezag van de politie. Gezag is daarmee in hoofdstuk 4 eerst een analysekader gepresenteerd.
niet een gegeven, maar iets wat aan de politie wordt Hoofdstuk 6 tenslotte, completeert het onderzoek en
toegekend of toegeschreven. Strategische leiding- behelst een weergave van de conclusies en aanbevelin-
gevenden van de politie moeten zich bewust zijn van gen.
dit effect van (social) media op het beeld over het
politiegezag. De politietop is immers verantwoordelijk De onderzoeksopzet wordt schematisch weergegeven
voor het positioneren van de politieorganisatie in de in onderstaand figuur:
samenleving om zo haar betekenisvolle rol blijvend in
te kunnen nemen.
figuur 1.1 onderzoeksopzet
1.5 Onderzoeksopzet

Na dit inleidende hoofdstuk worden onze centrale
onderzoeksvraag en de deelvragen uitgewerkt langs
de navolgende opzet.

Theoretisch kader
De beantwoording van de deelvragen over beeldvor-
ming, social media, gezag en politieleiderschap krijgt
gestalte met behulp van literatuuronderzoek.
In hoofdstuk 2 staan beeldvorming en social media
centraal. Het begrip beeldvorming wordt uitgewerkt.
Vervolgens wordt stilgestaan bij wat kenmerkend is
voor de hedendaagse beeldvorming en de rol van de
media. Het begrip social media en het fenomeen Twit-
ter worden toegelicht. De macht van de media in het
proces van beeldvorming en het gebruik van beelden


2
Beeldvorming en
social media
2.1 Inleiding these questions we adopt some “world picture”. Hawking
(1988) beschrijft in deze quote het belang van het heb-
Om tot beantwoording van de centrale onderzoeks- ben van een “beeld” voor mensen om orde te schep-
vraag te komen zijn in hoofdstuk 1 de volgende deel- pen in de chaos. Er wordt een gezamenlijk beeld van
vragen benoemd: de werkelijkheid afgesproken om de rust enigszins te
herstellen.
Wat is beeldvorming en hoe wordt beeldvor- Pirsig (1974) stelt dat de werkelijkheid is opgebouwd
ming beïnvloed door de media? uit ideeën die groeien naarmate we zelf groeien. Onze
perceptie van de werkelijkheid wordt beïnvloed door
Wat is kenmerkend voor social media in het bijvoorbeeld onze ervaring, achtergrond, leeftijd en
algemeen en voor Twitter in het bijzonder? sexe. Daarom is onze waarneming van de feiten (mits
we feiten gelijkschakelen met de werkelijkheid) nooit
Gelet op het belang van beelden en de zeggings- waardevrij. Je neemt jezelf als het ware altijd mee in
kracht die er veelal vanuit gaat is het essentieel voor de waarneming van datgene wat je ziet, voelt, denkt.
ons onderzoek dat we dieper ingaan op het begrip Daarom komt Pirsig ook niet tot de conclusie dat de
beeldvorming en de rol van de media in het proces van werkelijkheid niet bestaat. Hij denkt dat die wel dege-
beeldvorming. Hierbij komen met name de factoren lijk bestaat als een op zichzelf staand iets. Het is echter
die bijdragen aan het construeren van een beeld de niet waardevrije waarneming van de werkelijkheid
of “frame” aan de orde. Een van meest bepalende die maakt dat we allemaal een andere werkelijkheid
begrippen rondom beeldvorming is “framing”, een zien. Hij zegt dat dit ook sterk te maken heeft met de
proces van betekenisgeving dat veelal in de media waarde die je toekent aan iets dat je gewaarwordt.
plaatsvindt. De kenmerken van “frames” en de rol van Zo redeneert hij verder dat een gestructureerde
“framing” in en door de media worden beschreven in werkelijkheid wordt voorgeselecteerd op basis van de
paragraaf 2.3. waardebron waaruit deze wordt verkregen. Vind je iets
Wat social media zijn wordt behandeld in paragraaf 2.4. bijvoorbeeld mooi of lelijk, belangrijk of onbelangrijk,
Ook wordt ingegaan op Twitter als populaire represen- veilig of bedreigend.
tant van social media. In de afsluitende paragraaf 2.5 In onderzoek naar beeldvorming is dit spanningsveld
komen beide deelvragen samen. In paragraaf 2.2 volgt niet te vermijden: een analyse van “de werkelijkheid”
echter eerst een uitwerking van het centrale begrip en hoe er over de werkelijkheid gesproken, geschreven
beeldvorming. en gedacht wordt, maakt duidelijk dat er niet één wer-
kelijkheid bestaat. Dat maakt het noodzakelijk om te
2.2 Beeldvorming bestuderen welke werkelijkheid gepresenteerd wordt
als belangwekkend, met andere woorden welke beeld-
2.2.1 Inleiding vorming dominant is. In de navolgende subparagrafen
wordt nader ingegaan op het proces van betekenisge-
“We find ourselves in a bewildering world. We want to ving, oftewel beeldvorming.
make sense of what we see around us and ask; what is the
nature of the universe? What is our place in it and where
did we come from? Why is it the way it is? To try to answer


2.2.2 Sociale constructie van de werkelijk- die we vervolgens produceren. Aan beeldvorming
heid liggen immers keuzes ten grondslag: wat wel en niet
afgebeeld wordt, wie in- of uitgesloten wordt in be-
De sociologen Berger en Luckmann stellen in “The paalde beelden en teksten en hoe iets wordt afgebeeld.
Social Construction of Reality” (1966) evenals Pirsig Taal is hierin geen neutrale factor. Berger en Luckmann
dat we constant indrukken opdoen die we veralgeme- (1966) zeggen zelfs dat “language the most important sign
niseren tot kennis over de werkelijkheid. De werkelijk- system of human society” is. Dat blijkt al uit het feit dat
heid die mensen ervaren of waarnemen wordt sterk de betekenis van woorden in de loop van de tijd kan
beïnvloed door de reacties en opvattingen in de sociale veranderen en per context kan verschillen. Een woord
omgeving. Berger en Luckmann (1966) geven aan dat krijgt dus betekenis en een lading in een bepaalde
we op basis van de sociale interactie die plaatsvindt in context, in relatie tot andere woorden en betekenissen.
het dagelijkse leven “afspraken” maken over hoe de Deze (ver)beeldende werking van taal wordt beeldvor-
werkelijkheid in elkaar steekt. ming genoemd.
Het sociaal geconstrueerde beeld van de werkelijkheid Servaes en Tonnaer (1992) definiëren beeldvorming als
dat zo ontstaat is de resultante van de interactie tussen een proces waarbij op basis van contacten en relaties
de verschillende actoren in de maatschappij. Een proces met de omgeving de werkelijkheid wordt geïnterpre-
van betekenisgeving dat leidt tot een gemeenschappe- teerd. Het “beeld” dat wordt aangereikt wordt aan
lijk en gedeeld beeld van de sociale werkelijkheid. De het eigen referentiekader en de eigen reeds bestaande
beelden die ons bereiken krijgen dus vooral op basis “werkelijkheid” getoetst. Volgens Berger en Luckmann
van sociale interactie betekenis. De sociale werkelijk- (1966) is dit een automatisch proces. We zijn ons er niet
heid die als gevolg van dit proces van betekenisgeving van bewust dat we voortdurend leren hoe de werke-
ontstaat, kan gezien worden als een geïnterpreteerde, lijkheid eruitziet. Daarom twijfelen we vaak ook niet
gedefinieerde en dus geconstrueerde realiteit. aan onze opvattingen. Ons beeld van de werkelijkheid
Het gedeelde beeld van de werkelijkheid stolt niet wordt daarnaast sterk beïnvloed door onze rol, afkomst
alleen in gezamenlijke waarden, normen en opvattin- en status in de maatschappij (Maeseele, 2003). We ken-
gen, maar ook in symbolen op grond waarvan allerlei nen de wereld dus zoals we die waarnemen en onze
regelgeleide praktijken ontstaan die we instituties noe- waarnemingen zijn gebaseerd op aangeleerde interpre-
men. Instituties als het gezin, de school, de kerk, maar taties. Het proces van betekenisgeving is daarmee voor
ook de politie. Deze instituties beïnvloeden ons denken een belangrijk deel verankerd in patronen en gewoon-
en handelen en dragen als zodanig bij aan de totstand- tes, gevormd door ons verleden en vastgelegd in taal en
koming van het gedeelde beeld van de werkelijkheid. gedrag (Sprenger, 2005). We interpreteren gebeurtenis-
Deze invloed vindt dus vooral plaats via een proces van sen dus op onze eigen manier en vormen op die manier
socialisatie. Via deze socialisatie leert elk individu zijn een beeld van de werkelijkheid.
plaats in de maatschappij kennen. Het individu leert
dat de wereld is, hoe het zelf de wereld ziet (Berger & Onze individuele perceptie wordt echter sterk beïnvloed
Luckmann, 1966). In de volgende subparagraaf wordt door ons sociaal functioneren; in de interactie tussen
het individuele proces van betekenisgeving nader verschillende mensen worden betekenissen uitgewis-
verkend door een verdere uitwerking van het centrale seld. Beeldvorming is daarmee, zo bleek al, vooral een
begrip beeldvorming. proces van sociale interactie (Adoni & Mane, 1984). De
sociaal geconstrueerde werkelijkheid die via dit proces
2.2.3 Kenmerken beeldvorming ontstaat, kan onderhevig zijn aan veranderingen. Het
proces verplicht immers niet om alles zomaar aan te
Beeldvorming verwijst zowel naar de tekstuele en nemen (Berger & Luckmann, 1966). Er is niet één waar-
visuele beelden die ons dagelijks omringen als naar heid, maar er zijn er zoals Pirsig (1974) al stelde vele
gedachten, overtuigingen, associaties, gevoelens en naast elkaar. De subjectiviteit van menselijke waarne-
ervaringen. Bovendien beïnvloeden deze beide vorming en oordelen verwordt daarmee tot uitgangspunt.
men van beeldvorming elkaar wederzijds: plaatjes en Er is weliswaar een gemeenschappelijke betekeniscon-
teksten hebben invloed op denkbeelden, en andersom structie mogelijk, maar deze is niet vanzelfsprekend en
beïnvloeden deze denkbeelden de plaatjes en teksten slechts onder bepaalde condities realiseerbaar. De beel-


den die door mensen er op na worden gehouden en 2.3.2 Frames
zich “vastzetten” komen dus tot stand door ervaringen
die ze zelf meemaken of doordat ze bestaande opvat- Journalisten laten ons door kaders of “frames” naar
tingen en houdingen geheel of gedeeltelijk overne- de werkelijkheid kijken. Een dergelijk “frame” geeft
men. Dit maakt beeldvorming een proces waarin een betekenis aan de (verbeelde) gebeurtenis (Van Twist
subjectief beeld van “de werkelijkheid” wordt ge- e.a., 2010: 24). “Frames” bemiddelen en verbinden
creëerd. De media hebben invloed op dit proces, het- feiten, waarden, acties en interpretaties waardoor een
geen beschreven wordt in de volgende paragraaf. bepaalde (vaak losse) ordening ontstaat waarmee een
ambigue werkelijkheid beheersbaar en dus interpre-
2.3 Invloed media op beeldvorming teerbaar wordt gemaakt (Bekkers e.a., 2009: 51). Schön
en Rein (In Hajer & Lawes, 2006: 257) definiëren een
2.3.1 Inleiding “frame” in deze context als: “a schemata of interpretation
that enables individuals to locate, perceive, identify, and label
De media, in onze hoogtechnologische samenleving, occurences within their life space and their world at large
maken een substantieel deel uit van het in de vorige rendering events meaningful and thereby guiding action”.
paragraaf beschreven socialisatieproces door hun ver- Met schemata worden persoonlijke rangschikkingen
mogen om beelden van gebeurtenissen en ervaringen van subjectieve betekenissen van objecten, situaties of
te tonen, die de meesten onder ons wellicht nooit zelf gebeurtenissen bedoeld (De Boer & Brennecke, 2009:
zullen ervaren (Maeseele, 2003). We leven in een “me- 228).
diated reality”: “de schaarse rechtstreekse waarnemingen
en persoonlijke ervaringen leggen het af tegen de stroom Entman (1993) omschrijft “framing” als een selectiepro-
van beelden en opinies die dagelijks via de media worden ces dat leidt tot een bepaalde interpretatie van de wer-
gepresenteerd” (Bovens, ‘t Hart & Van Twist, 2007). kelijkheid: “framing is selecting some aspects of a perceived
reality and make them more salient in a communicating text,
De media beïnvloeden sterk wat “nieuws” is. De media in such a way as to promote a particular problem definition,
bieden een gemeenschappelijke ervaring en gedeeld causal interpretation, moral evaluation, and/or treatment
beeld over onze samenleving en binden deze door recommendation for the item described”.
“de bevestiging van de werkelijkheid”. Ze verzorgen In het uitdragen van een probleem of vraagstuk als
de framing, scripting en casting waartegen gebeurtenis- een relevant onderwerp, definiëren en herdefiniëren
sen zichtbaar worden en betekenis krijgen (Van Twist, mensen dus de vorm en inhoud. Dit proces van defini-
2010). “Feiten” worden omgevormd tot betekenisvolle eren en herdefiniëren wordt “framing” genoemd: het
verhalen (framing). Via een script wordt het verhaal creëren en reproduceren van bepaalde referentiekaders
op het publiek overgebracht (scripting) met behulp waarmee individuen bepaalde onderwerpen interpre-
van personen die het verhaal vertellen (casting) (Van teren als zijnde relevant of niet relevant (Bekkers e.a.,
Twist e.a., 2010: 27-28). De media hebben derhalve 2009: 51).
een belangrijke rol in het proces van betekenisgeving, Op maatschappelijk niveau kan een “frame” gezien
in casu beeldvorming. Zij leveren de beelden op basis worden als een “account of ordering that makes sense
waarvan het socialisatieproces plaatsvindt en maken in the domain of policy and that describes the move from
zelf onderdeel uit van dat proces. De media beïnvloe- diffuse worries to actionable beliefs” (Hajer & Lawes, 2006:
den wat we lezen, zien en horen; naast bijvoorbeeld 256-257). Een categorisering en/of tegenstelling tussen
de onderwerpkeuze en gekozen invalshoek kunnen de allochtonen en autochtonen is hier een voorbeeld van.
media ook bijdragen aan de beeldvorming van mensen “Frames” maken het dus mogelijk dat mensen een
door het aantal malen dat aandacht wordt besteed gemeenschappelijke taal ontwikkelen die helpt een
aan een bepaald onderwerp. Kenmerkend voor de gedeelde interpretatie van de beleefde werkelijkheid te
hedendaagse beeldvorming in de media is het gebruik creëren. De media hebben een voorname rol in dit pro-
van “frames”. In de volgende subparagraaf worden de ces (Snow & Benford, 1988; zie ook Weick, 1969). In het
begrippen “frames” en “framing” uitgewerkt. gebruik van “frames” komt de zogenaamde discursieve
macht van de media tot uitdrukking. Deze discursieve
macht van de media wordt in de volgende subparagraaf
toegelicht.


2.3.3 Discursieve macht van de media de “frames” die mensen al hadden.
Vandaar dat sommigen stellen dat de macht van de
De media “framen” het nieuws en beïnvloeden daar- media vooral een discursieve macht is (Bekkers e.a., 2009:
mee de definiëring van maatschappelijke vraagstukken 60). De media duiden en koppelen “frames” die door
en problemen. De Boer en Brennecke (2009) stellen dat bepaalde mensen als betekenisvol worden ervaren en
dit een tweeledig proces is, waarbij onderscheid ge- door anderen juist niet. Of zoals Street (2001) stelt:
maakt kan worden tussen framebuilding en framesetting. “media help individuals to pick up particular versions of rea-
Framebuilding duidt op de wijze waarop een onderwerp lity. They help to construct people’s identities and interests,
wordt gepresenteerd in de media. De media selecteren and hence their relationship with ‘reality’. Hence, the power
voor het publiek welk nieuws belangrijk is en welk of the media is primarily perceived as discursive power, in the
nieuws niet en bepalen het kader en de aspecten die power to create specific frames and to create the alignment
bij de behandeling van het onderwerp benadrukt wor- between frames. However, the way in which these frames
den. Dit proces wordt beïnvloed door in- en externe (identities and images) are adopted, is also dependent on the
factoren. Het gepresenteerde beeld krijgt vorm door resources and skills of people, their own culture, the practices
de (individuele) waarden en normen van de journalist, in which they are involved”.
diens routine en opvattingen, maar bijvoorbeeld ook “Framing” heeft dus volgens Street (2001) niet al-
door de gekozen bronnen en geraadpleegde voorlich- leen betrekking op de productie en reproductie van
ters en woordvoerders (De Boer & Brennecke, 2009). bepaalde referentiekaders (“frames” die iets zeggen
Framesetting heeft betrekking op de effecten die kun- over de aard en omvang van een bepaald probleem en
nen uitgaan van de “frames” afkomstig van de media. mogelijke oplossingsrichtingen) maar ook op de wijze
De ontvangers van het mediabericht of de mediabood- waarop “frames” worden aangepast omdat verschillen-
schap kunnen de “frames” overnemen, inkaderen en de actoren hun referentiekaders aan elkaar koppelen.
het onderwerp op basis van het aangeboden “frame”
interpreteren. De interpretatie van een onderwerp 2.3.4 Frame alignment
door de media helpt het publiek om het probleem of
onderwerp te definiëren. Het “frame” kan het perspec- Door het koppelen van “frames”, oftewel “frame align-
tief bepalen voor de manier waarom het publiek het ment”, worden individuele referentiekaders dus aan
onderwerp bekijkt. Op individueel niveau kan frameset- elkaar gekoppeld zodat een gedeeld begrip ontstaat
ting effect hebben op het proces van informatiever- van een bepaalde situatie; een gedeeld begrip over de
werking en de attitude en het gedrag ten opzichte aard en oorzaken van een probleem, mogelijke aanpak-
van een onderwerp veranderen. Op maatschappelijk ken of over de wijze waarop mogelijke medestanders
vlak kunnen “frames” sociale processen beïnvloeden. kunnen worden gewonnen. Alleen door dit gedeelde
Hierbij moet gedacht worden aan politieke socialisatie, begrip kan iemand zich als individu identificeren met
beleidsbeslissingen en collectief gedrag (De Boer & een groep en delen de leden van deze groep een beeld
Brennecke, 2009). met elkaar over nut en noodzaak van bijvoorbeeld
(politieke) actie (Snow e.a.,1986). Het oppikken en kop-
Veel onderzoek naar de invloed van de media bouwt pelen van deze frames zorgt ervoor dat de aandacht
voort op het eerder geintroduceerde idee dat we leven voor een vraagstuk steeds groter kan worden (Bekkers
in een geconstrueerde werkelijkheid (Bekkers e.a., e.a., 2009: 74 en 207).
2009: 60). Veel (sociale) problemen of (maatschappe- “Frame alignment” is dus een noodzakelijke voor-
lijke) crises zijn immers niet een objectief gegeven, ze waarde voor de expansie van een onderwerp naar een
moeten eerst als zodanig worden gepercipieerd. breder publiek. De media vervullen hierin een belang-
De opvattingen van mensen over bijvoorbeeld politiek rijke rol (Bekkers e.a., 2009: 51-52). De discursieve macht
en samenleving worden hierbij overigens sterk bepaald van de media komt tot uitdrukking in dit proces.
door de “frames” die ze zelf hanteren, door hun eigen Snow en Benford (1988) maken in dit licht onderscheid
mensen wereldbeelden, hun eigen interpretaties en tussen drie soorten “framing”. In de eerste plaats spre-
opvattingen. De media helpen mensen om bepaalde ken Snow en Benford (1988) van “diagnostic framing”.
opvattingen over hoe de wereld in elkaar steekt, te Deze vorm heeft betrekking op het identificeren en
selecteren; een selectieproces dat gestuurd wordt door afbakenen van een bepaald feit of gebeurtenis als pro-


bleem, daarbij verwijzende naar de oorzaken ervan of 2.4.2 Social media
naar degene die schuldig is aan het ontstaan van het
probleem. Een tweede vorm is “prognostic framing”, Zoals we ook in de voorgaande paragrafen hebben
waarin voorstellen naar voren worden geschoven die beschreven, gaat de werking van media veel verder
mogelijkerwijs een oplossing kunnen bieden voor het dan het simpelweg doorgeven van informatie. John B.
probleem, alsmede welke strategieën en tactieken Thompson betoogt in “The Media and Modernity” (1995)
vereist zijn om deze oplossing te laten werken (Snow & dat de media nieuwe vormen van actie en interactie
Benford, 1988; zie ook Bekkers e.a., 2009: 51). in de sociale werkelijkheid mogelijk maken. De media
Tenslotte is er “motivational framing”, hetgeen creëren nieuwe soorten sociale verbanden en nieuwe
betrekking heeft op de activiteiten die nodig zijn om manieren om ons met de ander en onszelf te verstaan
mogelijke medestanders te verleiden om zich achter (Beunders & Muller, 2005: 37). Massamedia kunnen
een bepaald doel te scharen (Snow & Benford, 1988; worden omschreven als een mediavorm die gericht is op
zie ook Bekkers e.a., 2009: 51). en ontworpen is om een zeer groot publiek te bereiken.
Massamedia kenmerken zich door het feit dat ze vaak
Het dominante beeld dat als gevolg van “frame min of meer identieke boodschappen verzenden. Voor-
alignment” ontstaat, is over het algemeen een cruciale beelden van massamedia zijn de klassieke media zoals
factor bij het bepalen van de handelingsopties en de kranten, tijdschriften, radio en televisie (Bekkers e.a.,
strategische ruimte bij de aanpak van een vraagstuk 2009: 59).
(Van Twist e.a., 2010: 22). Cobb en Elder (1972) wijzen
op het belang van krachtige beelden en symbolen, Naast de klassieke media kennen we door de opkomst
aansprekende metaforen, van retoriek om een aan- van internet inmiddels de verschillende social media.
sprekend en inspirerend verhaal te kunnen vertellen De overgang naar het digitale tijdperk is ingrijpend:
dat voldoende beeldend is c.q. tot de verbeelding internet begon als een communicatienetwerk voor een
spreekt. Burgers en politici laten zich hierdoor sneller aantal universiteiten en heeft zich ontwikkeld tot een
en gemakkelijker inspireren. Het vergemakkelijkt het wereld op zichzelf. In december 2010 waren volgens
proces van identificatie en “frame alignment” (Bekkers de website Internet World Stats meer dan 1,9 miljard
e.a., 2009: 55). Het creëren, oppikken en koppelen van mensen online3. Een groot deel van hen is met elkaar
“frames” lijkt bij uitstek een functie of mogelijkheid verbonden in sociale netwerken, waar ze onderling
van social media. In de navolgende paragraaf worden communiceren, spelen, handel drijven, etc. Er is een on-
social media nader geintroduceerd, in het bijzonder de eindig web van onderlinge contacten en verbindingen,
microblogging-dienst Twitter. dat opereert zonder tussenkomst van organisaties.
Dit laatste punt is het kenmerkende verschil tussen de
2.4 Social media en Twitter klassieke media en social media. Bij klassieke media is
sprake van een “top-down aanpak”; het creëren en
2.4.1 Inleiding distribueren van kennis, informatie of een boodschap
vindt plaats via professionals en organisaties (“de
Om het effect te kunnen onderzoeken van het gebruik media”) die de kennis, productievoorzieningen en infra-
van Twitter door wijkagenten is het noodzakelijk om structuur bezitten om dit te doen. Dit in tegenstelling
de begrippen social media en Twitter te definiëren en tot de “bottom-up aanpak” van social media; waarbij de
beschrijven. In subparagraaf 2.4.2 wordt de opkomst gebruiker, en dus veelal niet een professionele organisa-
van social media toegelicht en aansluitend in subpara- tie, informatie kan verspreiden. We zien dat de toegang
graaf 2.4.3 het fenomeen Twitter. tot de media verandert; daarom is het ook van belang
om aandacht te schenken aan de toegangsmacht die
media kunnen bieden aan personen of organisaties.

3
Bron www.internetworldstats.com


Dat geldt zeker voor social media. Street (2001) stelt: Social media als Hyves, Twitter en YouTube zijn de
“access power refers to the way in which the operation of afgelopen jaren explosief gegroeid tot communicatie-
mass media controls the range of voices or interests, thereby platformen die niet meer weg te denken zijn. De politie
using various formats and media. The kind of media that is kan, door social media te benutten, aansluiten op het
being used, creates specific barriers to actors who want to nieuwsconsumptiegedrag van burgers. Social media, en
push forward their ideas and frames, thereby influencing the met name Twitter, stellen partijen in staat om snel en
access of the ideas to a larger public” (Street, 2001: 234- gericht mensen te informeren en te mobiliseren. In de
235). De keuze voor een bepaald medium en de wijze volgende paragraaf werken we de kenmerken van Twit-
van communiceren heeft invloed op het bereik en ter nader uit.
bepaalt de wijze en inhoud van bepaalde boodschap-
pen en daarmee de “frames” die naar voren worden 2.4.3 Twitter
gebracht (Bekkers e.a., 2009: 61). Door de mogelijkhe-
den van social media hebben naast de klassieke media Twitter is opgericht in 2006 en werd in het begin vooral
ook individuen “mediamacht” gekregen. gebruikt door fans die “hun ster” of idool wilden
volgen. Inmiddels twitteren naast individuen, ook be-
Social media is een verzamelterm voor online com- drijven en organisaties, journalisten en actiegroepen. In
municatievormen en -technieken / sociale netwerken maart en april 2011 werd in de klassieke media gesteld
waarbij samenwerking tussen gebruikers en het delen dat de opstanden in de Arabische wereld “twitterrevo-
van informatie door gebruikers centraal staan (Fris- luties” waren. Dissidenten en rebellen maakten volop
sen e.a., 2008). Onder social media wordt specifieker gebruik van social media als Twitter, door “real time”
verstaan: platforms op internet waar gebruikers zich beelden en teksten rond te sturen, mensen te mobili-
kunnen organiseren, samenwerken, vriendschappen seren, hulp te organiseren en bewijzen te leveren over
onderhouden, delen, ruilen, handelen en/of creëren; het regeringsgeweld 4.
die open toegankelijk zijn en decentraal georgani-
seerd, waardoor een actieve inbreng van gebruikers Kenmerkend voor Twitter is het gebruik van zogenaam-
mogelijk is en waar alles wat op die platforms gebeurt de microblogs, een variant op weblogs. Een weblog is een
maximaal geëxploiteerd wordt. De drie belangrijkste verslag of beschrijving van iets wat de gebruiker bezig
kenmerken die in deze definitie besloten zitten zijn: houdt en wil delen met anderen die daar vervolgens op
open, sociaal en een centrale positie van de gebruiker kunnen reageren (Van Berlo, 2009). Een blog is dus fei-
(Van Berlo, 2008). telijk een digitale column, waarbij reacties voor ieder-
Social media laten zich verder kenmerken door: een zichtbaar zijn. Op die manier wordt er een netwerk
- “user generated content”; het draait vooral om de rol of een community gecreëerd rond specifieke onder-
van de website-bezoeker; die zorgt namelijk zelf werpen. Microbloggen is hetzelfde als bloggen, maar de
voor de inhoud door artikelen te maken, te bewer- lengte van de berichten is kort en veelal beperkt.
ken, beeldmateriaal toe te voegen, enz.; Weblogs worden voornamelijk gebruikt voor het
- “real time”; er zijn veel actieve gebruikers en daar- schrijven van korte essays en gedachtegangen, terwijl
mee is een social media-website altijd actueel; microblogs met name gebruikt worden voor het delen
- “persoonlijk”; social media brengen mensen in con- van updates, ideeën en korte berichten (Ebner & Schief-
tact met elkaar; ner, 2008). Er wordt veel gebruikgemaakt van draadloze
- “interactief”; de interactie komt van twee kanten, communicatieapparatuur, zoals een mobiele telefoon.
men is bezoeker, maar bepaalt ook mede de in- Twitter kan omschreven worden als een vorm van
houd van de website; microblogging; een gratis internetdienst waarbij
- “subjectief”; aangezien de invulling door gebruikers gebruikers korte berichtjes (zogenoemde tweets) van
gebeurt en bronnen daardoor veelal diffuus zijn maximaal 140 karakters publiceren. Als gebruiker geef
(Frissen e.a., 2008). je via je computer of mobiele telefoon publiekelijk
antwoord op de vraag: “What’s happening?”. Twitter is

4
In Brabants Dagblad, 7 april 2011


een communicatiemiddel dat zowel beeld als tekst snel informatie en kennis is vervangen door tweerichtings-
kan verspreiden naar één of meer personen, of naar verkeer. Gebruikers zijn daardoor niet alleen consument
(groepen) personen wereldwijd. De berichten worden maar vooral ook coproducent (Boulos & Wheelert, 2007;
getoond op de gebruikerspagina en eveneens bij an- Bekkers e.a., 2009: 55).
dere gebruikers die hebben opgegeven deze te willen
ontvangen. Men kan dus tweets volgen van wie men Beeldvorming is eerder gedefinieerd als een proces
maar wil, waardoor een groot netwerk ontstaat. van sociale interactie (Adoni & Mane, 1984). Het leren
In vergelijking tot “standaardweblogs” heeft de van en te midden van anderen is een sociaal proces
microblog-dienst Twitter het kenmerk dat er simpele resulterend in een gedeeld beeld van de werkelijkheid.
en snelle notificaties worden gedeeld, waardoor er la- De individuele perceptie van de twitteraar heeft invloed
gere eisen zijn aan de kant van de gebruiker in termen op de totstandkoming van de geconstrueerde werke-
van investering in tijd en denken voor het creëren van lijkheid in het netwerk; op basis van de contacten en
nieuwe inhoud. De update-frequentie is mede hier- relaties in het digitale netwerk wordt de werkelijkheid
door hoog vergeleken met een gewoon weblog. Verder door de gebruikers geïnterpreteerd. Het beeld dat daar-
is bij mircobloggen de onderlinge verbondenheid bij door ontstaat wordt door de gebruikers aan het eigen
gebruikers veel groter dan bij gebruikers van gewone referentiekader en de eigen reeds bestaande “werke-
weblogs (Java e.a., 2007). lijkheid” getoetst (Servaes & Tonnaer, 1992). Surowiecki
Twitter biedt dus een nieuwe wijze van communiceren: beschrijft in zijn boek “The wisdom of crowds” (2004)
transparant, simpel, snel, participatief, direct, altijd be- dat informatie, welke is verzameld door passievolle
reikbaar zijn, niet hiërarchisch en overal. Het heeft een groepen, vaak van betere kwaliteit is dan informatie
open karakter en er is een lage drempel om iemand die is verzameld door een individu of zelfs door experts.
een tweet te sturen. Nu zijn lang niet alle groepen vanzelf “wijs”. Volgens
Surowiecki geldt een aantal basisvoorwaarden voor
2.5 Relatie beeldvorming en Twitter het benutten van collectieve wijsheid. De belangrijkste
voorwaarde is dat leden betrokken moeten zijn bij het
Een mediaboodschap heeft pas effect als mensen met onderwerp. Verder moeten zij in staat zijn zich zo goed
die boodschap zijn geconfronteerd. Hoe meer mensen mogelijk een onafhankelijke mening te vormen zonder
over een gebeurtenis horen, hoe groter het potenti- teveel beïnvloed te worden door anderen. Daarbij
ele effect kan zijn (Deutschmann & Danielson, 1960). moeten de opinies binnen de groep voldoende divers
Media-inhoud waaraan een individu zich heeft bloot- zijn en worden ze idealiter decentraal gevormd. Boven-
gesteld heeft een belangrijke invloed op de interper- dien moeten mensen zich kunnen specialiseren en zelf
soonlijke communicatie (De Boer & Brennecke, 2009: informatie kunnen toevoegen. En als laatste moet er
140). Massamedia bereiken een groot deel van het een mechanisme zijn dat er voor zorgt dat individuele
publiek, en de bereikte mensen verspreiden het nieuws meningen samengebundeld worden in collectieve be-
verder via interpersoonlijke communicatie. Social media slissingen. Dit mechanisme zorgt voor een selectie en fil-
maken het mogelijk om op een andere manier om te tering. Wanneer aan deze voorwaarden voldaan wordt,
gaan met kennis, informatie of “nieuws”. Social media dan is de optelling en middeling van individuele kennis
in het algemeen en Twitter in het bijzonder bieden heel accuraat. Twitter lijkt te voldoen aan de genoemde
geen centrale bron van informatie; de gebruikers delen voorwaarden van Surowiecki. De “frames” die op Twit-
hun kennis rechtstreeks en onderling in hun netwerk ter gedeeld worden verbinden feiten, waarden, acties
(Koeleman, 2009: 29-30). Er is hierdoor een verschui- en interpretaties waardoor een bepaalde (vaak losse)
ving van macht in communicatie ontstaan; gebruikers ordening ontstaat waarmee een ambigue werkelijkheid
kunnen kiezen wat ze wanneer willen zien én gebrui- beheersbaar en dus interpreteerbaar wordt gemaakt
kers zijn daarmee deelnemers geworden. Social media (Bekkers e.a., 2009: 51). De “frames” die gedeeld wor-
hebben het individu toegangsmacht en discursieve den in de twitterstroom maken het mogelijk dat volgers
macht gebracht. Internetgebruikers zijn dus niet langer een gemeenschappelijke taal ontwikkelen die helpt een
passieve consumenten die gewillig de inhoud die aan gedeelde interpretatie van de beleefde werkelijkheid te
hen wordt aangeboden verteren: het vroegere eenrich- creëren (Snow & Benford, 1988; Weick, 1969). De tweets
tingsverkeer in het toegankelijk maken van specifieke zijn korte, snelle en vaak impulsieve berichten waarin


taal geen neutrale factor is. De woorden krijgen bete-
kenis en een lading in de betreffende context. Het is
het proces van de (ver)beeldende werking van (twitter)
taal. De volger leert, conform de theorie van Berger en
Luckmann (1966), hoe hij de wereld ziet. De werkelijk-
heid van de volger kan gezien worden als een geïn-
terpreteerde, gedefinieerde en dus geconstrueerde
realiteit. Via Twitter wordt een gedeeld beeld van de
sociale werkelijkheid geconstrueerd.

2.6 Conclusie

Concluderend kunnen we stellen dat de media een
voorname rol hebben in het proces van betekenisge-
ving en daarmee invloed hebben op de beeldvorming.
De media selecteren wat “nieuws”, oftewel relevant, is
en definiëren, “framen”, de nieuwsfeiten. De Boer en
Brennecke (2009) maken onderscheid tussen framebuil-
ding en framesetting. Framebuilding duidt op de wijze
waarop een onderwerp wordt gepresenteerd in de
media (De Boer & Brennecke, 2009). Framesetting heeft
betrekking op de effecten die kunnen uitgaan van de
“frames” afkomstig van de media. De ontvangers van
het mediabericht of de mediaboodschap kunnen de
“frames” overnemen, inkaderen en het onderwerp op
basis van het aangeboden “frame” interpreteren. De
interpretatie van een onderwerp door de media helpt
het publiek om het probleem of onderwerp te definië-
ren (De Boer & Brennecke, 2009).
De interactie en de dialoog tussen de gebruikers on-
derling, het samen produceren en delen, zijn typerend
voor social media in het algemeen en Twitter in het
bijzonder. Dit specifieke karakter van social media en
de vrije toegang hebben het individu “mediamacht”
gegeven. De relatie tussen het gebruik van Twitter en
het proces van beeldvorming komt tot uitdrukking in
“frame alignment”. In dit proces worden individuele
referentiekaders aan elkaar gekoppeld zodat een
gedeeld begrip ontstaat van een bepaalde situatie
(Street, 2001). Dit is precies wat er in de “twitter-
stroom“ gebeurt; de totstandkoming van een gedeeld
begrip over het onderwerp waarover getwitterd
wordt. Het beeld dat zo ontstaat is volgens Van Twist
(2010) een cruciale factor om tot handelen te kunnen
komen. Het beeld bepaalt de handelingsopties en de
verdere strategische ruimte.


3
Gezag en leiderschap

3.1 Inleiding 3.2 Gezag

In dit hoofdstuk worden de derde en vierde onder- 3.2.1 Gezagsgronden
zoeksvraag dieper behandeld.
De in hoofdstuk 1 genoemde en nog openstaande Weber (1947) maakt onderscheid tussen macht en ge-
deelvragen zijn: zag. Macht is het opleggen van een “wil” aan iemand
anders. Het maakt daarbij niet uit wat de wensen/be-
Wat is gezag en wat is bepalend voor de hoeften van de ander zijn. En of die ander weerstand
mate waarin de politie als gezaghebbend biedt. De wil wordt hoe dan ook opgelegd. Dit maakt
wordt ervaren? macht relationeel. Het vereist namelijk iemand die
domineert en een ander die zich onderwerpt en luistert
Wat is kenmerkend voor strategisch politie- naar degene die de macht uitoefent. Macht uitoefenen
leiderschap? betekent niet per definitie dat er wordt gehoorzaamd.
Weber betoogt dat er drie manieren zijn om macht uit
Voor de beantwoording van de eerste vraag kiezen te oefenen. Door directe fysieke macht, door te belonen
we voor een perspectief dat aansluit op het eerder of te straffen en door het beïnvloeden van de opinie.
door ons gekozen theoretische perspectief van het Vaker wordt macht meer via indirecte dwang uitgeoe-
sociaal-constructivisme. Het gezag van de politie is fend; een combinatie van belonen en straffen door het
niet alleen gebaseerd op een aantal formele gronden, gebruik van argumentatie, debat en retoriek (De Jong,
maar is vooral gebaseerd op de interactie tussen politie 1997).
en samenleving. Hieruit ontstaat een gedeeld beeld Gezag daarentegen geeft macht een positieve lading.
over wat politiegezag is. De effecten van de interactie Het verbetert als het ware de kwaliteit van macht.
maken de relatie tussen politie en samenleving tot Dat is iets anders dan dat gezag een vorm van macht
een vraagstuk van strategisch (politie)leiderschap. Het zou zijn. Dus de macht die iemand heeft als autoriteit
raakt namelijk direct aan de legitimiteit van de politie is in deze context geautoriseerd door de groep die
als organisatie. De vraag die hieruit voortvloeit, is wat onderworpen is aan die macht. Autoriteit komt van het
de kenmerken van strategisch (politie)leiderschap zijn. werkwoord autoriseren. De termen autoriteit en gezag
In paragraaf 3.2 definiëren we de begrippen gezag gebruiken we als synoniemen voor elkaar. Het Neder-
en politiegezag en werken we de relatie uit tussen de landse “gezag” staat namelijk voor “auctoritas” en daar
politie en samenleving vanuit het perspectief van het is weer het woord “autoriteit” van afgeleid. Volgens
gezag van de politie. Aansluitend wordt in paragraaf Weber is legitimiteit de lijm die een gemeenschap en de
3.3 de relatie gelegd met leiderschap en politieleider- afzonderlijke lagen/systemen die de gemeenschap vor-
schap. Strategisch politieleiderschap heeft onder meer men aan elkaar bindt. Er moet dus sprake zijn van een
betrekking op de wijze waarop de interactie tussen zeker geloof in de autoriteit van degenen die het voor
politie en samenleving vorm moet krijgen, met het oog het zeggen hebben anders werkt het niet binnen de ge-
op een gezaghebbende politie. Daarmee vervult leider- meenschap of het systeem. Weber onderkent hierin drie
schap een belangrijke rol in de mate waarin de politie ideaal typen van autoriteit: rationeel-legale autoriteit,
als gezaghebbend wordt ervaren. traditionele autoriteit en charismatische autoriteit (De
Jong, 1997).


Drie typen van formeel gezag ongelijkheid te bewerkstelligen en te verduurzamen.
De rationeel-legale autoriteit behelst het geloof in een Echter, als niemand deze traditionele autoriteit uitdaagt
formalistisch normenstelsel, in de kracht van de wet is de kans groot dat het een dominante autoriteit blijft.
en de heersende bindende normen en waarden. Het Volgens Weber betekent dit dat de ontwikkeling naar
gaat hier dus niet om onderwerping aan een specifieke een rationeel-legale vorm van autoriteit geblokkeerd
individuele leider, maar aan een verzameling uniforme wordt, omdat het systeem vanuit zichzelf niet verandert
principes. Leiders hebben het recht te handelen, hun of evolueert. Het bestendigt dus eerder een status quo
macht uit te oefenen, wanneer ze hun positie hebben (De Jong, 1997).
verkregen op een procedureel juiste wijze. Autori-
teit ligt hier voornamelijk dus bij diegenen die door De charismatische autoriteit is gebaseerd op vermeende
regelgeving legaal verkregen maatregelen kunnen buitengewone karakteristieken van iemand. Mensen
uitvaardigen/effectueren (De Jong, 1997). Een goed worden geraakt door - en reageren op deze vorm
voorbeeld, volgens Weber (1947), van een legale-ratio- van autoriteit omdat ze daarnaast geloven dat deze
nele autoriteit is de bureaucratie. Een politiek systeem persoon een speciale roeping heeft. Mensen voelen een
van: wet en regelgeving, veel geschreven documenten, sterke emotionele band met een charismatisch leider. Of
een grote verscheidenheid aan diensten en afdelingen, die buitengewone gaven en krachten daadwerkelijk be-
gereguleerde vormen van vertegenwoordiging, re- staan is irrelevant. Het gaat erom dat de gemeenschap
gelmatige verkiezingen en politieke procedures. Deze erin gelooft. Charismatische autoriteit wordt gevonden
vorm van autoriteit ziet men vaak bij moderne staten, in de leider wiens missie en visie het is anderen te inspi-
stadsbesturen en bij publieke en private corporaties reren. Enkele voorbeelden: Martin Luther King, John F.
waarbij het vaak draait om vakkennis. De bureaucratie Kennedy en Nelson Mandela.
verkrijgt haar machtspositie door de enorme vakken- Volgens Weber is de basis voor charismatische autoriteit
nis. Omdat eigenlijk alles via die bureaucratie verloopt, de erkenning en acceptatie door de gemeenschap van
verwerft de bureaucratie steeds meer kennis en inzicht. datgene waar de leider aanspraak op maakt (De Jong,
Daarmee bestendigt ze in toenemende mate haar posi- 1997). Charismatische autoriteit kan revolutionair van
tie als rationeel-legale autoriteit. aard zijn, het kan traditionele autoriteit uitdagen en
soms zelfs rationeel-legale autoriteit. Tegelijkertijd kan
Voor de traditionele autoriteit is de legitimiteit geba- deze vorm van autoriteit verworden tot traditionele
seerd op gewoonte. Legitimiteit en de mogelijkheid autoriteit wanneer de macht wordt uitgeoefend door
macht uit te oefenen is verkregen vanuit het verleden. de “incrowd” van de charismatisch leider. Bovendien is
Vaak door overerfelijkheid (Weber, 1947). De traditio- het lastig voor charismatische leiders om de autoriteit te
nele rechten die hieruit voortvloeien ten behoeve van behouden. De gemeenschap moet namelijk continu de
de autoriteit worden door de gemeenschap geac- autoriteit legitimeren. Daarom is het voor de charisma-
cepteerd, of in ieder geval niet kritisch beoordeeld. tisch leider noodzakelijk constant te presteren. Het gaat
Het gaat hier om het geloof in “de goede oude tijd”, hierbij om de garantie voor het telkens weer opnieuw
in traditie, in wat men gewoon is te doen. Mensen verkrijgen van de legitimiteit van zijn autoriteit (De
eerbiedigen het verleden en hebben een stellig geloof Jong, 1997).
dat werkwijzen die in het verleden hun waarde heb-
ben aangetoond ook voor nu het beste zijn (De Jong, Gezag als sociale constructie
1997). Naast deze vormen van formeel gezag bestaat echter
Traditionele autoriteiten zijn bijvoorbeeld vorsten, ook het gezag als een sociaal construct. Berger en Luck-
stamhoofden, familiehoofden, dominante elites of een mann (1966) stellen dat ieder mens kennis op een eigen
bepaalde dominante cultuur. Traditionele autoriteiten wijze construeert en hierbij sterk beïnvloed wordt door
worden ondersteund door symbolen zoals: vlaggen, reacties vanuit de sociale omgeving. Anders gezegd, het
kruizen, vaste gewoontes en/of informele regels of geconstrueerde beeld van de werkelijkheid is het resul-
mythes. Of er is een vermeende connectie met “het taat van de interactie tussen de verschillende actoren in
Hogere”. Structuren en instituties ondersteunen het de maatschappij. Hierop doorredenerend betekent dit
voortbestaan van de traditionele autoriteit. Volgens dat het toekennen van en betekenis geven aan gezag
Weber (1947) is traditionele autoriteit een middel om op dezelfde manier tot stand komt. Er wordt dus een


bepaalde waarde aan het gezag toegekend. Of zoals staande voortvloeit, is dat gezag niet meer automatisch
Castells (2009) het heeft verwoord: gezag in de net- en voor altijd wordt toegeschreven (“ascribed”). Gezag
werksamenleving komt vooral tot uitdrukking doordat wordt onder invloed van beeldvorming door inspan-
mensen ergens waarde aan toedichten. ning verworven (“achieved”) en in stand gehouden. In
Vanuit het beeld dat gezag een sociaal construct is de volgende subparagraaf wordt beschreven wat dit
heeft Zijderveld zijn visie op gezag, als aanvulling op betekent voor het gezag van de politie.
Weber, beschreven. Weber bekijkt gezag meer vanuit
het perspectief van een organisatie of institutie. Hij 3.2.2 Politiegezag
spreekt in dit verband bijvoorbeeld van de bureaucra-
tie, dominante elites en charismatische autoriteiten, In de voorgaande subparagraaf hebben we de gezags-
die op zichzelf welhaast ook als instituties zijn te gronden in algemene zin beschreven. Vervolgens is het
bestempelen. relevant te beschrijven wat de gronden zijn voor het
Zijdervelds perspectief op gezag heeft meer het gezag van de politie in het bijzonder. Kenmerkend voor
individu als vertrekpunt. Iemand met gezag wekt de politie is dat zij de belichaming is van het gewelds-
bewondering op, dwingt respect af en heeft moreel monopolie van de staat. De politie als institutie staat in
overwicht. Dit gebeurt dan op een manier dat het het teken van het geweldsmonopolie. De basis hiervoor
invloed heeft op het handelen van mensen (Zijderveld, werd gelegd door Thomas Hobbes (1588-1679). Deze
1985). De waarden die Zijderveld in verband brengt Engelse filosoof had, door de wetteloosheid en het
met gezag zijn expliciet afhankelijk van de vorming geweld van zijn tijd, een somber perspectief op een
van een gedeeld beeld. Dit gedeelde beeld komt tot staat zonder gezag. De mens zou dan zijn overgeleverd
stand als gevolg van sociale interactie in de samenle- aan een “strijd van allen tegen allen”. Om dit niet te
ving. Eenvoudiger gezegd, er is pas sprake van respect laten gebeuren moeten burgers in overeenstemming
afdwingend gezag als mensen een gedeeld beeld of met elkaar macht en gezag overdragen aan een derde
opvatting hebben over welke vorm dat dan aan zou partij. Dit zou een vorst of soeverein kunnen zijn die
moeten nemen. Pas dan is gezag ook legitiem. verregaande bevoegdheden heeft om de woelende
Vanwege deze redenering voegt Zijderveld twee krachten in toom te houden. Een “sociaal contract”
gezagsgronden toe aan de gezagsgronden van Weber. waarbij burgers gezamenlijk de macht overdragen.
Namelijk gezag dat voortkomt uit de publieke opinie In de zienswijze van Rousseau (1712-1778) over het “so-
en gezag dat is gebaseerd op professionele competen- ciaal contract” doet elk individu een stap terug ten be-
tie. Deze twee gezagsgronden zijn volgens Zijderveld hoeve van datgene dat bijdraagt aan het voortbestaan
dynamisch van aard, omdat ook de publieke opinie van de gemeenschap. Omdat Rousseau van mening was
dynamisch van aard is. Het is juist die dynamiek in onze dat burgers vooral naar zichzelf toerekenden, moesten
moderne samenleving die de trigger vormt voor een zij daar in opgevoed worden.
steeds vaker veranderende beeldvorming. Dit betekent Uit deze denkbeelden kan wettelijk gezag opgevat
dat de sociaal geconstrueerde werkelijkheid met worden als:
betrekking tot gezag aan verandering onderhevig is. 1. het resultaat van een afspraak van burgers onder-
Legitiem gezag is onder de invloed van beeldvorming ling, het “sociaal contract”;
dus tijdelijk van aard. Tegelijkertijd is hiermee gezegd 2. een onafhankelijke scheidsrechter die conflicten
dat gezag voorwaardelijk is, het moet aan bepaalde beslecht;
voorwaarden voldoen. Gezag moet zich voortdurend 3. een geweldsmonopolie.
waarmaken en tastbare effecten sorteren in de samen-
leving. Daarmee lijkt gezag een meer contractuele Deze denkbeelden gaan vooral over staatsvorming en
relatie te zijn geworden. Dit betekent dat er voort- -inrichting. Het derde punt, het geweldsmonopolie,
durend moet worden geschoold om de competenties positioneert de staat als maatschappelijke institutie.
op peil te houden om het gezag niet te verliezen. Het De staat beschikt over het alleengebruik van geweld
gevolg hiervan is dat gezag zich steeds verder speciali- namens en voor de samenleving (Weber, 1947). Ver-
seert. Uitgesproken vakkennis wordt steeds belangrij- bijzonderd naar de situatie binnen de grenzen van
ker. Hierdoor versmalt het gezag. Men weet meer over Nederland heeft de politie het monopolie van legitieme
minder. De notie van Zijderveld (1985) die uit boven- geweldsuitoefening in handen. Het geweldsmonopolie


is daarmee het bestaansrecht van de politie. De politie aan een ernstig gebrek aan flexibiliteit, responsiviteit,
kan interveniëren in het domein van de burger door ondernemingsgeest en effectiviteit (Noordegraaf, 2004).
inbreuk te doen op diens grondrechten. Dit geeft de Effectiviteit en efficiency zijn daardoor leidende thema’s
politie een verregaande potentiële machtspositie. op de politiële beleidsagenda. Het bedrijfsleven en de
Die machtspositie dient te worden gecontroleerd. daar bestaande/veronderstelde vormen van leiderschap,
Dit gebeurt in eerste aanleg door het bevoegd gezag sturing, prestatie- en kwaliteitsmanagement wordt ge-
(Rosenthal, 2007). zien als voorbeeld en geprobeerd wordt dit te imiteren
Burgers hebben echter, naast het bevoegd gezag, in de veronderstelling gezag te verwerven (Boin e.a.,
steeds meer een rol gekregen, zich een rol toegeëi- 2003).
gend, in het controleren van de politie. Terpstra (2010)
noemt in zijn boek “Het Veiligheidscomplex” een aantal Onder invloed van het bedrijfsmatige denken verschuift
factoren die hebben bijgedragen aan het tanende het gezag van de politie naar zogenoemd consequen-
gezag van de politie. Zoals de opkomst van proteste- tieel gezag (Suchman, 1995). Hierbij verkrijgt de politie
rende jeugdbewegingen, de ontzuiling, het stijgende haar gezag door het realiseren van output en prestaties.
onderwijsniveau, de wens van “hoger geplaatsten” tot Dit komt in de buurt van de opvatting van Zijderveld:
meer egalitaire verhoudingen en het ontstaan van een expertises die zich moeten bewijzen in succesvolle out-
stedelijke onderklasse waarvan de jeugd zich niet zo put. Volgens Terpstra (2010) is het voor politieorganisa-
gemakkelijk voegt naar de regel en gezag. Daarnaast ties vaak moeilijk gezag te herwinnen door de aanpak
zijn sinds de jaren ‘90 burgers zich meer zorgen gaan van criminaliteit en wanorde zelf. Een belangrijke reden
maken over veiligheid, vooral op het gebied van over- hiervoor is dat de burger vooral verlangt dat de politie
last, criminaliteit en terrorisme. De burger verwacht tegen de ander optreedt.
van de overheid oplossingen op deze terreinen. De Terpstra (2010) merkt op dat de politie eerder symbo-
politie moet zich dus op een andere manier gaan lische legitimiteitstrategieën inzet om haar gezag te
verhouden tot haar omgeving. Het gezag op basis van tonen. Symbolische aspecten nemen een belangrijke
ongelijkheid en onderschikking is daardoor niet meer plaats in bij het politiewerk. Denk hierbij aan het uni-
vanzelfsprekend. De taak van de politie kan daarom form, de insignes, het logo, de politieauto en de slogan:
niet langer meer worden opgevat als louter wetshand- “Waakzaam en Dienstbaar”. Volgens de filosoof Paul
having. Het optreden van de politie is derhalve niet Moyaert (2007) zijn mensen veel meer symboolgevoe-
zondermeer gelegitimeerd. De burger eist daadwer- lig dan rationeel. Symbolen worden gebruikt om een
kelijke bescherming en veiligheid van de overheid complexe werkelijkheid te percipiëren. Ze dienen om
(Terpstra, 2010). de werkelijkheid begrijpbaar te maken. Zo beschouwd
bestaan symbolen bij de gratie van beeldvorming. Zij-
Het antwoord op deze vermeende gezagscrisis is derveld (1985) zegt in dit verband dat gezag an sich niet
gezocht in “service”: van een gezagsrelatie van on- waarneembaar is. Het wordt zichtbaar via de represen-
gelijkwaardigen naar een dienstverleningsrelatie van tanten, de symbolen van het gezag.
gelijkwaardigen (Terpstra, 2010). Met deze paradigma- Manning (1977) onderscheidt echter andere strategieën
wisseling vat de veronderstelling post dat de legiti- waarmee de politie probeert haar missie, mandaat en
miteit van de politie in belangrijke mate afhangt van activiteiten te presenteren. Zoals haar professionaliteit,
het aantoonbare productieniveau. Het streven naar de bureaucratische onpersoonlijke uitstraling, de inzet
een grotere bedrijfsmatigheid en servicegerichtheid van moderne strategieën en het gebruik van crimi-
als mogelijk antwoord op het afnemende gezag van naliteitscijfers. Het bedrijfsmatige denken werkt een
de politie. Veel van die hervormingen om te komen meer instrumentele opvatting van het politiewerk in de
tot een meer bedrijfsmatige politieorganisatie zijn hand. Het lijkt te hebben geleid tot de ontmythologi-
ontleend aan het New Public Management. Het boek sering van de politie waarbij de symbolische macht van
“Reinventing Government” van Osborne en Gaebler de politie wordt ondermijnd en daarmee haar gezag
(1992) is hierin trendsettend geweest. Volgens Osborne (Hoogenboom, 2006). Andere gezagsgronden zijn
en Gaebler heeft de eenzijdige fixatie op regels, proce- hierdoor onder druk komen te staan, zoals bereikbaar-
dures en hiërarchische sturing de publieke sector opge- heid, aanspreekbaarheid, zichtbaarheid, herkenbaar-
blazen, spilziek en traag gemaakt. De sector zou leiden heid en effectiviteit. Deze waarden staan symbool voor


Scriptie politietwitterengezag

Scriptie politietwitterengezag

Recomendados

Recomendados

Mais conteúdo relacionado

Semelhante a Scriptie politietwitterengezag

Semelhante a Scriptie politietwitterengezag (20)

Mais de Frank Smilda

Mais de Frank Smilda (20)

Scriptie politietwitterengezag