Zakendoen zonder moreel kompas kan niet langer. De afgelopen tijd stonden verschillende kwesties centraal in het nieuws: Shell en de aardbevingen in Groningen, afbrandende varkensstallen, Ivy leaque universiteiten USA en fraude toegangsexamens, ING/Danke Bank en witwassen, crispR en gentherapie. De kans op reputatieschade kom je als organisatie maar moeilijk te boven. Ethisch verantwoord handelen werkt niet alleen maar tegen, het biedt ook kansen om meerwaarde te creëren. Hoezo biedt je klanten de garantie voor hun privacy? Waarom zou je transparant zijn over het genereren en verwerken van data?

1. ETHISCH
ZAKEN DOEN
ISSCIENCEFICTION
of toch niet?
Willemijn Nieuwenhuis. 14 mei 2019

2. welkom
Agenda:
 voorstelrondje
 voorgerecht
 Ethisch –zaken doen- is science fiction
 Science fiction
 Zaken doen
 Ethiek
 Belemmeringen
 hoofdgerecht
 Kansen
 Voorbeelden

3. Voorstellen
tafelgenoten
met interesse
voor ethiek
sectoren aanwezig:
 Agri
 Proces industrie
 Bezit: check & beheer
 Assurantie
 Accountancy
 Transfer & privacy
 Vastgoed/huisvesting
Sectoren niet aanwezig:
 Zorg, Horeca,
 Energie ,Water
 Onderwijs, Kunst & Cultuur

4. Waar gaan we
over hebben
Ethisch - zaken doen - is science fiction

5. Waarom
sciencefiction
in de titelbehalveomdatleukis
een Science Fiction is:
 een verhaal
 vèr in de toekomst, niet binnenkort
 extreme extrapolatie uitgewerkt; dus eenzijdig
 beperkt aan te relateren, beschrijving is te anders dan het nu
 veel details voor inleving
 je weet dat het zowiezo niet zó wordt want teveel altenatieven
Conclusie na lezen science fiction is:
 Het is maar een scenario van een toekomst die anders zal zijn
 Niet echt relevant, dus vraagt niet dat je er rekening mee houdt
 en ieder geval niet nu meteen inpact op je acties

6. Ethisch
zaken doen:
- vaag scenario?
- is het relevant?
- is het urgent?
of voorlopig voor
kleinegroenemannetjes
uitderuimte ennietvooruenmij

7. sterke
ScienceFiction
biedt insight via
scenario en is niet
‘ver van mn bed’
- exploreert
innovatie
- helpt ons met hoe
wij willen leven
Wikipedia:
‘literary genre for understanding wildest hopes & deepest fears of society.’
 Kern thema’s sci fi verhalen :
 nieuwe sociale ideeen
 mogelijke impact van innovatieve tech
 filosofische vragen over menszijn en bewustzijn
 Waar gaat het dan vaak concreet over:
 kwantum physica
 oorlog in de ruimte
 kunstmatige intelligentie & singularity, alom tegenwoordige kennis
 verlichting & politieke controle
 supermensen & gender issues
hoop
angst
kennis

8. 100 jaar
Science Fiction
literatuur
thema’s
gesorteerd
in een Mappr
http://app.openmappr.org/play/100YrsOfSciFi?fbclid=IwAR1xZ6IPK1rBtD8-
tVfwsg6yqAAC7fM5VTBv0fDHJUIeX2BxAz9vs0N_y2w

9. Sciencefiction
in beelden
vaak future city
met technische
‘verplaatsings
fantasie’

10. focus op
een dystopiën
grimmige
technische
overheersing
- teveelmensen
- te veel gebouw
- geen groen
- eenzamemassa

11. focus op maak
fantasiën
o.a. inspiratie
voor architecten
water en groen

12. Is dit echt utopia
groene steden van
toekomst
erg strak
georganiseerd
wie wil hier leven
in deze schaal

13. zelden in
science fiction
combinatie
- snelle bouw
- oude bomen

14. weg van de
aarde
verplaatsen
naar de ruimte
- omdat het kan
- omdat het moet
Leven in de ruimte
Elon Musk (Tesla) bouwt alvast raketten voor Mars met zijn bedrijf SpaceX

15. - de hoogte in
voor veiligheid?
-groen wel/niet

16. DoorSciencefiction
besef van waarden
Hoe wil je leven

17. Ondertussen:
wet van Moore
dendert door
dit tempo
eist urgentie
2018 PeterWennink ASML ‘wet van Moore gaat nog decennia op’
Wet van Moore (sinds 1955): jaarlijkse verdubbeling processor capaciteit

18. Bijna 100 jaar
geleden (1921)
science fiction
theaterstuk
R.U.R.
van KarelCapek
De term robot werd bedacht in dit science fiction toneelstuk
‘Robota’ betekent ‘gedwongen arbeid’
In Rossumovi Univerzální Roboti (Rossum's Universal Robots) worden
mechanische mensen gemaakt van vlees en bloed

19. En nu
realiteit 2019
Robots,
ze zijn onder
ons
https://www.youtube.com/watch?v=LikxFZZO2sk
https://www.youtube.com/watch?v=n0WcKxLeD10&t=8s
https://www.youtube.com/watch?v=rVlhMGQgDkY
Atlas 2016
Atlas 2018
Samsung exo skeleton

20. Robots,
ze zijn om ons
huren we
binnekort
exoskeleton voor
een hike? Exo-skeleton
verleih

21. autonome auto’s
gaan zelf
boodschappen
doen
integratieen
zelflerende(A.I.)
techniek
Dit beeld vind ik onlogisch

22. Versnelling ontwikkel
tempoversneld
Vliegende taxi concept
vanUberin 2018
gepresenteerd
als in2023realiteit….?
Opstijg platforms
Uber en andere ‘platforms’ definieren
vanuit razendsnelle scale-ups behalve
services ook onze ruimte (óók sociaal)

23. Technisch
ontwerp is niet
waardevrij
 Lang gold de zgn ‘natural view’ op technisch ontwerp :
 technologie is waarden-vrij
 Filosoof LangdonWinner: éen van eerste critici op de Natural view .
Hij formuleerde Value Sensitive Design theorie
 dat is een theoretisch en methodological framework waarlangs
normatieve overwegingen bewust in ontwerpen worden gebracht
 • Technology kan menselijke warden:
 Ondersteunen/versterken
 Ondermijnen
 transformeren

24. Case
Architect
Robert Moses
verbouwde
NewYork
grondig

25. Voorbeeld
Technisch
ontwerp niet
waardenvrij
schoolvoorbeeld van waarden in tech design;
Ontwerpen van dé architect van NewYork: Robert
Moses. Hij ontwierp:
- lage bruggen over highways (waar hij arme wijken
voor sloopte; GreenwichVillage net niet)
- Reden: om bus-doorgang te voorkomen, waardoor
mensen uit arme wijken niet de recreatie plaatsen
van de rijkere blanken konden bereiken.

26. titel Ethisch - zaken doen - is science fiction

27. E ven hardcore
filosofie
Filosofische definities:
Moraal: het geheel van meningen, beslissingens, en acties
waardoor mensen, individueel of collectief, uitdrukken wat zij
denken dat goed en juist is.
Ethiek: systematische reflectie op moraal; set normen en waarden
Ethiek vergroot onze vaardigheid om met morele vraagstukken om
te gaan

28. Ethiek
Ethiek gaat over waarden en morel besef; goed/kwaad
Het formele debat over menselijk handelen volgens moraal is in
onze maatschappij vooral geclaimd door:
 De Kerk/religieuzen
 Overheid
 ‘De Grote Denkers’/filosofen
Hieruit wetten en gedragsregels geleerd via:
 Opvoeding en role-modelling
 Nudge https://www.youtube.com/watch?v=tSkkUxzJCNI

29. Ethiek
‘Grote Denkers’ in de westerse wereld
Klassieke Oudheid:
- Aristoteles :
- een goed mensenleven benut het volle potentieel
- via ‘gulden middenweg’; activiteiten balanceren
Verlichting en Industrialisatie
- Kant
- menselijke waardigheid (elk mens is een doel en niet slechts een
middel)
- inclusieve gelijkheid (morele principes als een universele wet die
geldt voor iedereen)
- Bentham/Mill: utilitarist:
- “het hoogste geluk voor het grootste aantal”
- “maximalisatie van het goede”
Na-oorlogs:
- Elizabeth Anscome
- consequentialisme (formuleringen in gevolgen en doelen)
- Hannah Arendt:
- banaliteit van het kwaad

30.  Oosterse leermeesters over ethiek:
 aard van het zijn
 Yin/yang
 Confucius
 Hierachie: je plaats kennen
 Sociale cohesie
 Morele integriteit
 Tao (LaoTse):
 Acceptatie hoe iets is
 Eenvoud
 Geluk
 Natuurlijkheid
 Anarchisme
 Individualisme
 Buddhism
 Je best doen en niet genotzuchtig zijn
 lijden

31. titel
Ethisch - zaken doen - is science fiction

32. Zaken doen
Wat doe je als je ‘zaken doet’
 Wiktionary: Commerciele activiteiten ontplooien
 ‘iets doen waarvoor je geld of andere waarde terug krijgt’
 meestal omdat je ‘toegevoegde waarde’ levert tijdens handelen

33. revival vanSixties/70s
business ethiek
de toepassiing van
ethische theorie opde
ethical issues in het
domeinvan
zakendoen,
ondernemerschap,en
management
guruin
corporateconscience
KennethGoodpastor
UniversityStThomas
USA
Het doel van zaken doen volgens Goodpastor
• Niet 1 doel, maar meerdere doel dienen:
• Produceer goederen die werkelijk goed zijn
• lever services die echt dienen
• Creeer betekenisvol werk
• Creeer welvaart, die eerlijk en juist verdeeld kan worden

34. Moraal theorie
Filosofische theorie mbt ethisch zaken doen volges Goodpastor
Uitgangspunt
 morele projectie: een organisatie is als een mens
 Inclusief gezond/ziek gedrag
Geweten – corporate conscience’-
Hoe zetten organisaties dat geweten in:
 Type 1:
 Geweten als gids naar eigen belang
 Type 2:
 Systemisch gedreven
 A. volgens tucht van de markt; invisible hand
 B. volgens politieke en wetten; visible hand
 Type 3:
 Geweten als een autoriteit
 Stakeholders worden herkend naast wettelijke rechten en
marktpositie belangen van de organisatie

35. Teleopathie;
onevenwichtig
najagen van
doelen
TELEOPATHIE in een organisatie
Belangrijkste symptomen
- Gefixeerd of single minded najagen van ondergeschikt doel.
- Onder stress negeren van hogere waarden (zoals eerlijkheid en het belang
van veiligheid) ten voordele van lagere waarden (beveiliging en efficiency)
- Rationalizatie:
 “het is niet echt fout of illegaal”
 “het is in mijn/bedrijfs belang”
 “het zal nooit ontdekt worden”
 “als dit het bedrijf helpt, zal het bedrijf het goed vinden”
- Vervreemding
 Gevoels afstand nemen door in een soort morele schozophrenie te gaan
 onderdrukken van inleven
 Zodra teleopathie beslisprocessen beheersen, worden doelen gekozen en
middelen om deze te bereiken geslecteerd in een soort tunnelvisie.
 Reactie wordt onderdrukt op de stemmen van hen wiens belangen groot
zijn maar macht klein.

36. Voorbeeld
Teleopathie
Gronings gas
Case in het kort
 55 jaar geleden werd een gigantisch gasveld bekend
 50/50 overheid & Shell/ExxonMobile consortium
 Sinds 1986 aardbevingen in het gebied
 ‘de mensen’ tegen de grote corporates
 verantwoordelijkheid voor schade
 Uitstellen, vertragen, traineren compensatie
 Sneaky acties en halve waarheden communiceren
Er is gedrag dat teleopathisch gezien kan
worden:
 Fixatie:
 Alles wijst er op dat Shell en Exxon
gasveld leegtrekken ten koste van
alles
 Rationalizatie:
 Vasthouden aan bewering dat
aarbevingen niet door
gasonttrekking komen
 Consequent downplayen van
schade en claimers framen als
opportunisten
 Detachment:
 Shell/Exxon-Mobile geven signalen
dat ze zich niet verantwoordelijk
volen voor de schade:
 Willen niet stoppen
 Halen stiekum afspraken uit
het contract om
aansprakelijkheid te
minimaliseren
!
Overheid
verzaakt.

37. Verleiding
grote financiele
belangen
een ‘coordinator’
niet genoeg
weerstand

38. andere recente
ethische
schandalen
Nederlandse bedrijven betrokken bij ethische vraagtekens
 Damen shipyards (corruptie in Sierra Leone)
 ING (verzaken alertheid op witwassen en bonus Ralph Hamers)
 Free floating fietsen en electrische steps zonder inbedding
Internationaal:
 CambridgeAnalytica en Facebook ivm data lekken
 Elon Musk beticht van koers orchestratie (funding tweet)
 Volkswagen (Carbon uistoot getweakt en ontkend)
 Ivy leaque universiteiten (tegen betaling examens gefraudeerd)
 Pharma Opioïd crisis U.S.A. Sackler family
Filmpje China surveillance dat sinds 2017 al rond gaat
https://www.youtube.com/watch?v=pNf4-d6fDoY

39. Belemmeringen
om ethisch
zaken te doen
 Gebrek aan ruimte in
leiderschap/regie om te
voorkomen dat bedrijsvoering:
 te singleminded gefixeerd
 inconvenient ethische truths
weg rationaliseerd worden
 lastige ethiek gebagatelliseerd
 moeilijk overzicht stakeholders
(keuzes bij rekening houden):
 medewerkers
 klanten
 leveranciers
 omgeving
 toekomst
 etc
 duurzaam ethisch vraagt serieus
structureel cultuuronderhoud
 levert niet direct (geld) op
 iets kan nog vermeden omdat
wetten en gedragsregels nog
ruimte bieden
 tweet

40. ethisch
zaken doen is
- nuttig
- relevant
- urgent
dichbijennietslechtsvoor
kleinegroenemannetjes
uitderuimte

41. break

42. Nederlands voorbeeld
ethisch zaken doen
duurzaam in te richten
écht
- goede produkten
- goede diensten
- sterke focus
aandacht houden voor:
- goede opvolging
- duurzaam ethische
flexarbeid
Cultuurdrager ‘de almanak’…

43. Er lijkt weer
toename in
aandacht
voor ethiek
media voeren
druk op:
- financielewereld
- klimaat
FTM (follow the money) tweet:
-Studieboeken accounting missen nu nog
vaak ethische reflective-
(nav eigen thema nr branche over ethiek)
Publieke aandacht via:
#GrandTheft Europe :
- Door 63 journalisten
- in 28 EU-lidstaten
- in aanloop Europese verkiezingen 23 mei
2019
Rutger Bregman in Davos
 https://www.youtube.com/watch?v=9odkj
bkwvWs
https://www.youtube.com/watch?v=
MT5vK86Fdzk

44. anticipatie
ethiek kritiek
beroepsgroep
februari 2019
Allevoorbusinesswerkende
ledenberoepsgroepNBA
themauitgave'Ethiek'thuis.
Accountancy thema Ethiek in feb 2019 :
 Gezaghebbend hoogleraarVan der Kolk stelt (quote):
 Managementmodellen & instrumenten staan in boeken gepresenteerd als ‘moreel neutraal’.
 Echter “beladen met waarden en aannames als:–
 efficiëntie altijd goed
 dat lagere kosten altijd beter zijn dan hogere
 relevante factoren altijd uitdrukbaar in getallen of geld
TITEL:
‘Te weinig ethische reflectie in studieboeken accounting’
(Leestijd 1 minuut 5 reacties)
 Betoog:
 Nadruk studieboeken management&accounting op techniek.
 Ethische reflectie ontbreekt, en noemt men hard nodig om:
 onderliggende waarden en aannames bloot leggen ivm :
 Realiseren welke beperkingen nodig (zelf censuur)
 Bewustzijn risico’s eigen modellen rückzichtloss toepassen
 Aanbeveling in dit thema nummer:
 ‘organiseer ‘geintegreerd ethiek ipv apart vak’

45. kan ook
business
expliet ethisch
2 Nederlandse
voorbeelden
van wat kan
in ethisch
ondernemen
vanafde start
Beiden gestart met focus op ethiek:
-zelf succesvol en met plezier ondernemen
-wereld beter maken
-Leuk werk creeeren
-Mooie spullen realiseren

46. 2x
in Nederland
bewust MVO
ondernemers
Jurriaan Ruys ondernemer geworden
- Shell & Eneco 1992-2012
- McKinsey 1998-2013
- Environment healing Landlife
company sinds 2013
Marja
Marja Baas rasondernemer
- Eigen media bedrijf 1991-2000
- verkoop, MBA, kinderen
- Fairtrade design bedrijf MYOMY sinds
2007
https://www.youtube.com/watch?v=PY2R6h2SXhc
Marja vertelt

47. MYOMY
Nederlands
MVO bedrijf
 Fashion House MYOMY do
goods casual & chic in
sustainable leren designer
bags en accessories.
 Doel:
• mooie designs voor
klanten in het Westen;
• mooi leven voor de
makers in het Oosten
• mooie aardbol door een
zo schoon mogelijke
productie
• Nederlands bedrijf sinds 2007
• high fashion tassen- en
accessoire
• internationale allure
• Fairtrade en groen hart
• te koop in Nederland,
Duitsland, Zwitserland,
Oostenrijk, België, in de
MYOMY webshop en bij
gerenommeerde online
retailers.
• productie in India en Pakistan,
.

48. MYOMY
ambitie &cijfers
- in meer dan 280 winkels
- in 5 landen sinds start
- medewerkers (10 direct Nld)
- omzetgroei 2016(1,7), 2017(2,6)
sterk, 2018(1,6) reculier..
- actueel: uitgifte obligatieleningen
tranche max € 500.000 MYOMY
do goods mei 2019 via
handelsplatform Rabo&Crowd
Crowd om effectief door te groeien
Circulaire en duurzame groei
ambities
- koploper duurzaamheid:
- Fairtrade (WFTOmerk op
elke tas)
- loon
- care (school, zorg)
- 90% van het leer biologisch
afbreekbaar
- ambitie: innovatie en groei
- vegan lijn design tassen
van mushroom komt er aan
- In 2018 extra produktie unit
getraind en financierings
ronde voorbereid

49. leiderschap
MYOMY klanten
zijn ‘positive icons’


50. LandLife
Company
MVO vanuit
Nedrland
Land Life Company
 maakt uitgedroogde,
'gedregradeerde' gebieden
weer groen door bomen te
planten in een biologisch
afbreekbare boomcouveuse,
de Cocoon.
 Het bedrijf werd in 2013
opgericht door voormalige
McKinsey-partner Jurriaan
Ruys en Eduard Zanen,
mede-oprichter
van Bugaboo.
.
 Voorbeelden van projecten:
 Zambia 1.000 cocoons op
scholen; 10.000 leerlingen
 Zuid Africa 300 km Bergrivier
 Kenya 5 familieboerderijen
 Mongolie
 Saudi Arabie woestijn dadelfarm
 Mexicala
 Levant
 Kameroen 100 hect. 63.000
refugees
 L.A. 300 trees in old park low
income area
 etc

51. LandLife
ambitie&doelen
Groene en duurzame groei
ambities
- Koolstof in bos omzetten
- Groen terug in steden
- connecten mensen & planeet
ambitie:
 2 miljard hectares herstellen
gedegradeerd land
 Marktgedreven landherstel; De
overtuiging leven dat business
aanpak en innovatieve
technologische oplossingen mvo
kan ingezet
Doelen:
 Absorberen CO2
 Veragen temperatuur aarde
 Bouwen gezonde grond
 herstellen grond water
 Voorkomen van grond erosie en
flash vloeden
 Bieden voedsel, schaduw en
inkomen aan communities
 Verhogen veiligheid en geluk
Werk:
 30 professionals en lokaal voor
veel meer mensen; bijv 200
vluchtelingen voor 2 jaar in de
Levant
 Op 3 continenten; herbebossing
projecten in meer dan 25 landen.

52. leiderschap
Locale mensen
betrekken en
trainen
Grow Zambia:Connecting
minds creating the future
 1.000 Cocoon trees worden
geplant op Zambian
schoolpleinen in 2019 en de
educational toolkit zal 10,000
children uitrusten als
environment ambassadeurs
in hun communities.
Nieuwe bomenTijuana Mexico
 Snelle urbanizatie heeft de
natuur verdreven. Erosie
bedreigt de stad, de dijken en
de snelweg’oevers’. Eerder
werd dit niet duurzaam even
‘opgelost’ met beton.
 Samenwerking met lokale
NGOTijuana Innovadora
https://www.youtube.com/watch?v=5xPpf0ULh0Q

53. De ethiek van
‘corporate
conscience’
steunt vooral op
actief
leiderschap
conclusies:
Ethisch bewuste organisaties:
1. Reflecteren (wat doen we, waarom, voor wie, hoe..)
2. Kennen nederigheid (om hypocrisie te vermijden; ‘walk the talk’)
3. Anticiperen bewust (in recruitment, promotie, opvolging)
4. Zijn betrokken bij hun omgeving (betrekken gemeenschap)
Praktische aanwijzingen voor corporate leiderschap
 Moreel richting geven aan bedrijf
 Institutionaliseren van de morele agenda
 De gedeelde waarden continue en duurzaam onderhouden

54. Ethiek
oefenen op het
strand
fijne zomer!

55. Singularity  https://www.youtube.com/watch?v=ye5C-zlCAyM

56.  Virtueel spel in het echt
 https://www.youtube.com/watch?v=xzsGcpg5Yms