SlideShare uma empresa Scribd logo

فال_حافظ

•Transferir como ZIP, PDF•
•
Farid Kamali
Farid Kamali

فال_حافظ

1 de 34
‫ﻓﺎﻝ ﺣﺎﻓﻆ ...‬ ‫ﺑﺨﺶ ﻧﺨﺴﺖ‬ ‫ﭘﻴﺶ ﺩﺭ ﺁﻣﺪ‬ ‫ﺷﻔﻴﻊ ﺷﺠﺎﻋﻲ ﺍﺩﻳﺐ ﻣﺼﺤﺢ ﻭ ﮔﺮﺩ ﺁﻭﺭﻧﺪﻩ ﺍﺛﺮ ﮔﺮﺍﻧﺴﻨﮓ » ﺧﺎﻃﺮ ﻣﺠﻤـﻮﻉ « - ﺟـﺎﻣﻊ ﻧﺴـﺦ‬ ‫ﭼﺎﭘﻲ ﺩﻳﻮﺍﻥ ﺣﺎﻓﻆ - ﺍﺳﺖ . ﺁﻥ ﭼﻪ ﻣﻲ ﺧﻮﺍﻧﻴﺪ ، ﺑﺨﺶ ﻧﺨﺴﺖ ﻳﮑﻲ ﺍﺯ ﺗﺎﻟﻴﻒ ﻫﺎﻱ ﺍﻭﺳﺖ ﮐﻪ‬ ‫ﺗﺎ ﮐﻨﻮﻥ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻧﺸﺪﻩ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﭼﺎﭖ ﺁﻥ ﺩﺭ ﭼﺎﭖ ﺟﺪﻳﺪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﺠﻤﻮﻉ ﺑﻮﺩﻩ ﮐـﻪ ﻭﺑـﻼﮒ‬ ‫ﺣﺎﻓﻆ ﭘﮋﻭﻫﻲ ﺑﺮﺍﻱ ﺍﻭﻟﻴﻦ ﺑﺎﺭ – ﻭ ﺩﺭ ﭼﻨﺪ ﺑﺨﺶ - ﺁﻥ ﺭﺍ ﺩﺭ ﻣﻨﻈﺮ ﻧﻈﺮ ﺩﻭﺳﺘﺎﺭﺍﻥ ﻭ ﻋﻼﻗﻤﻨﺪﺍﻥ‬ ‫ﺣﺎﻓﻆ ﻗﺮﺍﺭ ﻣﻲ ﺩﻫﺪ .‬ ‫ﻓﺎﻝ ﺣﺎﻓﻆ‬ ‫ﻭﺟﻮﺩ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺍﻱ ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﻣﺘﻦ ، ﻣﻤﮑﻦ ﺍﺳﺖ ﺍﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﺭﺍ ﺑﺮﺍﻧﮕﻴﺰﺩ ﮐﻪ ﺁﻳﺎ ﭘﮋﻭﻫﺶ ﻭ ﮔﺮﺩ‬ ‫ﺁﻭﺭﻱ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺩﺭﺑﺎﺭﻩ ﻱ ﻓﺎﻝ ﺣﺎﻓﻆ » ﺁﮔﺎﻫﺎﻧﻪ ﻳﺎ ﻧﺎ ﺁﮔﺎﻫﺎﻧﻪ ، ﻗﺪﻣﻲ ﺩﺭ ﺭﺍﻩ ﺭﻭﺍﺝ ﺧﺮﺍﻓﺎﺕ ﻧﻴﺴﺖ ؟‬ ‫ﻭ ﺩﺭ ﺣﺎﻟﻲ ﮐﻪ ﻫﻨﻮﺯ ﻋﺪﻩ ﺯﻳﺎﺩﻱ ﺍﺯ ﻣﺮﺩﻡ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻱ ﻣﺎ ، ﺍﺯ ﺩﺭﺩ ﺑﻲ ﺳﻮﺍﺩﻱ ﻭ ﻧﺎ ﺁﮔﺎﻫﻲ ﺭﻧﺞ ﻣـﻲ‬ ‫ﺑﺮﻧﺪ ، ﺁﻳﺎ ﻣﻬﺮ ﺗﺎﻳﻴﺪﻱ ﺑﺮ ﺍﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎ ﮐﻪ ﺩﺭ ﮔﻮﺷﻪ ﻭ ﮐﻨﺎﺭ ، ﻭﺳﻴﻠﻪ ﺷـ ‪‬ﺎﺩﻱ ﻭ ﺍﺭﺗـﺰﺍﻕ‬ ‫ﻴ‬ ‫ﺍﺳﺖ ﻧﻤﻲ ﺑﺎﺷﺪ ؟ « ) ﺑﺎﻭﺭﻫﺎﻱ ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ ﺩﺭ ﺑﺎﺭﻩ ﻓﺎﻝ ﺣﺎﻓﻆ – ﺹ ۵ (‬ ‫ﻫﻤﻴﻦ ﺍﻣﺮ ﺳﺒﺐ ﮔﺸﺖ ﮐﻪ ﺍﻳﻦ ﺣﻘﻴﺮ ﻣﺼﻤﻢ ﺷﻮﺩ ﺗﺎ ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﻣﺠـﺎﻟﻲ ﮐـﻪ ﺩﺳـﺖ ﺩﺍﺩﻩ ﺍﺳـﺖ ﻭ‬ ‫ﺗﻮﻓﻴﻘﻲ ﺍﺟﺒﺎﺭﻱ ﻧﻴﺰ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ، ﺍﻗﺪﺍﻣﻲ ﺑﻨﻤﺎﻳﻢ ﺩﺭ ﺟﻬﺖ ﺧﻨﺜﻲ ﻧﻤﻮﺩﻥ ﺁﻥ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎﻱ ﺷﻴﺎﺩﺍﻧﻪ‬ ‫ﻭ ﺳﻮﺩﺍﮔﺮﻱ ﺑﺮﺧﻲ ﻓﺮﺻﺖ ﻃﻠﺒﺎﻥ – ﮐﻪ ﻣﺘﺎﺳﻔﺎﻧﻪ ﺗﻌﺪﺍﺩﺷﺎﻥ ﺭﻭ ﺑﻪ ﻓﺰﻭﻧﻲ ﺍﺳﺖ – ﮐﻪ ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ‬ ‫ﺍﺣﺴﺎﺱ ﻣﺴﻮﻭﻟﻴﺖ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻭ ﺍﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺩﺭ ﺿﻤﻴﺮﺷﺎﻥ ﻭﺟﻮﺩ ﻧﺪﺍﺭﺩ . ﺯﻳﺮﺍ ﮐﻪ ﺧﻮﺩ ﺷﺎﻫﺪﻡ ﺑﺎﺯﺍﺭ‬ ‫ﮐﺘﺎﺏ ﺑﻪ ﻭﻳﮋﻩ ﺩﺭ ﺣﻮﺯﻩ ﺣﺎﻓﻆ ﭘﮋﻭﻫﻲ ، ﺍﻧﺒﺎﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ ﺍﺯ ﮐﺘﺎﺏ ﻫﺎﻱ ﻓﺎﻝ ﻭ ﻓﺎﻟﻨﺎﻣـﻪ ﻫـﺎﻳﻲ‬
‫ﮐﻪ ﻧﺎﻡ » ﺣﺎﻓﻆ « ﺭﺍ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺧﻮﺩ ﻳﺪﮎ ﻣﻲ ﮐﺸﻨﺪ ، ﻭﻟﻲ ﺟﺰ ﺗﺤﻤﻴﻖ ﺩﻳﮕﺮﺍﻥ ﻭ ﮐﺴﺐ ﺳﻮﺩ ﻣﺎﺩﻱ‬ ‫ﻭ ﺩﺭ ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻧﺎﺑﻮﺩﻱ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻭ ﺍﺩﺏ ﺍﻳﻦ ﻣﺮﺯ ﻭ ﺑﻮﻡ ، ﻫﺪﻑ ﺩﻳﮕﺮﻱ ﺭﺍ ﺩﺭ ﺳﺮ ﻧﻤﻲ ﭘﺮﻭﺭﺍﻧﻨﺪ .‬ ‫» ﺑﺮﺭﺳﻲ ﺑﻴﺶ ﺍﺯ ﺑﻴﺴﺖ ﻧﻮﻉ ﺍﺯ ﺁﻧﻬﺎ ﺍﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﺭﺍ ﭘﻴﺶ ﺁﻭﺭﺩﻩ ﮐﻪ ﺁﻳﺎ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻓـﺎﻝ ﺣـﺎﻓﻆ ﺑـﻪ‬ ‫ﮔﻮﻧﻪ ﺍﻱ ﮐﻪ ﺍﮐﻨﻮﻥ ﺭﺍﻳﺞ ﺍﺳﺖ ﮐﺎﺭﻱ ﺩﺭﺳﺖ ﺍﺳﺖ ؟ ﻭ ﺁﻳﺎ ﻣﻲ ﺗﻮﺍﻥ ﺑﺎ ﺑﺮﺩﺍﺷﺖ ﻫﺎﻱ ﺷﺨﺼﻲ ﮐﻪ‬ ‫ﺍﺣﻴﺎﻧﺎ ﺁﻟﻮﺩﻩ ﺑﻪ ﺑﺴﻴﺎﺭﻱ ﺍﺯ ﭘﻴﺶ ﺩﺍﻭﺭﻱ ﻫﺎ ﻭ ﮐﻠﻴﺸﻪ ﻫﺎﺳﺖ ، ﺑﻪ ﺧﻮﺍﺳﺖ ﻭ ﻧﻴﺖ ﮐﺴـﻲ ﭘﺎﺳـﺦ‬ ‫ﻳﮑﺴﺎﻥ ﻭ ﻗﺎﻟﺒﻲ ﺩﺍﺩ ؟ ﺯﻳﺮﺍ ﻫﻤﺎﻥ ﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﺭﻭﻳﺎ ﻫﺎﻱ ﻫﺮ ﺷﺨﺺ ﺩﻗﻴﻘـﺎ ﻭﻳـﮋﻩ ﻭ ﺍﺯ ﺁﻥ ﺧـﻮﺩ ﺁﻥ‬ ‫ﺷﺨﺺ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺑﺮ ﺁﻣﺪﻩ ﺍﺯ ﺿﻤﻴﺮ ﻧﺎﺧﻮﺩﺁﮔﺎﻩ ﺍﻭﺳﺖ ﻭ ﻧﻤﻲ ﺗﻮﺍﻥ ﺑﺮﺍﻱ ﺭﻭﻳﺎﻫﺎ ﻧﺴﺨﻪ ﻫﺎﻱ ﻳﮑﺴﺎﻥ‬ ‫ﻭ ﺍﺯ ﭘﻴﺶ ﻃﺮﺍﺣﻲ ﺷﺪﻩ ﺍﻱ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎﺩ ﮐﺮﺩ ، ﺑﺮﺩﺍﺷﺖ ﻫﺎﻱ ﻫﺮ ﮐﺲ ﺍﺯ ﭘﻴﺎﻡ ﻫﺎ ﻭ ﮔﻔﺘﻪ ﻫﺎﻱ ﺣﺎﻓﻆ‬ ‫ﻧﻴﺰ ﻭﻳﮋﻩ ﻱ ﻫﻤﺎﻥ ﺷﺨﺺ ﻭ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺧﻮﺩ ﺍﻭﺳﺖ . ﻳﻮﻧﮓ ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﻣﻮﺭﺩ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﺑﻪ ﻃﻮﺭ ﮐﻠﻲ‬ ‫ﺣﻤﺎﻗﺖ ﻣﺤﺾ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﺴﻲ ﺑﻪ ﮐﺘﺎﺑﭽﻪ ﻫﺎﻱ ﺣﺎﺿﺮ ﻭ ﺁﻣﺎﺩﻩ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﺭﻭﻳـﺎ ﺍﻋﺘﻤـﺎﺩ ﮐﻨـﺪ ﻭ ﻓـﻲ‬ ‫ﺍﻟﻤﺜﻞ ﮐﺘﺎﺑﻲ ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﺯﻣﻴﻨﻪ ﺑﺨﺮﺩ ﻭ ﻣﻌﻨﻲ ﺳﻤﺒﻮﻝ ﺑـﻪ ﺧﺼﻮﺻـﻲ ﺭﺍ ﺩﺭ ﺁﻥ ﭘﻴـﺪﺍ ﮐﻨـﺪ . ﻫـﻴﭻ‬ ‫ﺳﻤﺒﻮﻝ ﺭﻭﻳﺎ ﺭﺍ ﻧﻤﻲ ﺗﻮﺍﻥ ﺍﺯ ﻓﺮﺩ ﺑﻴﻨﻨﺪﻩ ﺭﻭﻳﺎ ﺟﺪﺍ ﮐﺮﺩ ﻭ ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻗﻄﻌﻲ ﻭ ﺳﺮ ﺭﺍﺳﺖ ﺍﺯ‬ ‫ﻫﻴﭻ ﺭﻭﻳﺎﻳﻲ ﻧﻤﻲ ﺗﻮﺍﻥ ﮐﺮﺩ . ﺍﻓﺮﺍﺩ ﺍﺯ ﺍﻳﻦ ﻟﺤﺎﻅ ﮐﻪ ﻧﺎﺧﻮﺩ ﺁﮔﺎﻩ ﺷﺎﻥ ﺗﺎ ﭼﻪ ﺍﻧﺪﺍﺯﻩ ﺫﻫـﻦ ﺧـﻮﺩ‬ ‫ﺁﮔﺎﻩ ﺁﻧﺎﻥ ﺭﺍ ﺗﮑﻤﻴﻞ ﻳﺎ ﻧﻘﺎﻳﺺ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺟﺒﺮﺍﻥ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ ، ﺑﺎ ﻫﻢ ﺁﻥ ﻗﺪﺭ ﻣﺘﻔﺎﻭﺕ ﺍﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺭﺍﺳـﺘﻲ‬ ‫ﻧﻤﻲ ﺗﻮﺍﻥ ﻳﻘﻴﻦ ﺩﺍﺷﺖ ﮐﻪ ﺭﻭﻳﺎ ﻫﺎ ﻭ ﺳﻤﺒﻮﻝ ﻫﺎﻱ ﺁﻧﺎﻥ ﺗﺎ ﭼﻪ ﺍﻧﺪﺍﺯﻩ ﻗﺎﺑﻞ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪﻱ ﻫﺴﺘﻨﺪ .‬ ‫) ﺍﻧﺴﺎﻥ ﻭ ﺳﻤﺒﻮﻝ ﻫﺎﻳﺶ – ﺹ ۷۱ – ﺑﻪ ﻧﻘﻞ ﺍﺯ ﺭﺍﺣﺖ ﺟﺎﻥ – ﺹ ۰۵ (‬ ‫ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﺍﻳﻦ ، ﺑﺎ ﺍﻳﻦ ﻧ ‪‬ﺖ ﮐﻪ ﺍﮔﺮ ﺍﻳﻦ ﻣﺘﻦ ) ﺟﺎﻣـــﻊ ﺩﻳـــــﻮﺍﻥ ﺣــــﺎﻓﻆ ( ﺗﻮﺍﻧﺴﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‬ ‫ﻴ‬ ‫ﻣﺸﮑﻞ ﺗﻌﺪﺩ ﻭ ﺗﮑ ﹼﺮ ﭼﺎﭖ ﻫﺎﻱ ﺩﻳﻮﺍﻥ ﺣﺎﻓﻆ ﺭﺍ ﺭﻓﻊ ﻧﻤﻮﺩﻩ ﻭ ﺧﻮﺍﻧﻨﺪﻩ ﺭﺍ ﺿﻤﻦ ﺑﻲ ﻧﻴﺎﺯ ﮐﺮﺩﻥ ﺍﺯ‬ ‫ﺜ‬ ‫ﻫﻤﻪ ﻱ ﺁﻥ ﻣﺘﻦ ﻫﺎ ﺩﺭ ﺍﻧﺘﺨﺎﺏ ﻗﺮﺍﺋﺖ ﻫﺎﻱ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺷﻌﺮ ﺣﺎﻓﻆ ﺁﺯﺍﺩ ﺑﮕـﺬﺍﺭ ؛ ﺍﻳـﻦ ﻣﻘﺎﻟـﻪ ﻧﻴـﺰ‬ ‫ﺑﺘﻮﺍﻧﺪ ﮐﻤﮏ ﻭ ﺭﺍﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺮﺍﻱ ﺁﻥ ﺩﺳﺘﻪ ﺍﺯ ﻋﺰﻳﺰﺍﻧﻲ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺍﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮﻉ ﻋﻼﻗﻤﻨﺪ ﻫﺴـﺘﻨﺪ‬ ‫ﻭﻟﻲ ﺁﮔﺎﻫﻲ ﮐﻤﺘﺮﻱ ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﺯﻣﻴﻨﻪ ﺩﺍﺭﻧﺪ ﻭ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﻋﻠﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺍﻣﮑـﺎﻥ ﺗﺤﻘﻴـﻖ ﻭ ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ‬ ‫ﺍﻳﻦ ﻣﺒﺤﺚ ﺭﺍ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﮔﺴﺘﺮﺩﻩ ﻧﺪﺍﺭﻧﺪ . ﻟﺬﺍ ﺑﻪ ﺍﻳﻦ ﺍﻣﻴﺪ ﮐﻪ ﺍﻳﻦ ﻧﻮﺷـﺘﻪ ﺍﻳـﻦ ﮔـﺮﻭﻩ ﺭﺍ ﺩﺭ‬ ‫ﺟﻬﺖ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺩﺭﺳﺖ ﻭ ﺩﺭﻳﺎﻓﺖ ﺑﻬﺘﺮ ﺷﻌﺮ ﺣﺎﻓﻆ ﻭ ﺗﻔﺂﻝ ﺑﻪ ﺩﻳﻮﺍﻥ ﺍﻭ ﻳﺎﺭﻱ ﻧﻤﺎﻳـﺪ ، » ﺩﺭ ﺍﻳـﻦ‬ ‫ﮔﻔﺘﺎﺭ ﺑﺎ ﻧﮕﺮﺷﻲ ﺟﺴﺘﺠﻮ ﮔﺮﺍﻧﻪ ، ﺩﺭﺑﺎﺭﻩ ﻱ ﺣﺎﻓﻆ ، ﺗﻼﺵ ﺷﺪﻩ ﺗﺎ ﺑﺴﻴﺎﺭﻱ ﺍﺯ ﺳـﺨﻨﺎﻥ ﻭ ﮔﻔﺘـﻪ‬ ‫ﻫﺎﻱ ﺑﺰﺭﮔﺎﻥ ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﻣﻮﺭﺩ ﻭﺍﮐﺎﻭﻱ ﺷﻮﺩ . ﺁﻧﮕﺎﻩ ﭼﻴﺴﺘﻲ ﻭ ﭼﺮﺍﻳﻲ ﺁﻥ ﺍﺯ ﺩﻳـﺪﮔﺎﻩ ﺭﻭﺍﻧﺸﻨﺎﺳـﺎﻥ‬ ‫ﺑﺮﺭﺳﻲ ﺷﺪﻩ ﮐﻪ ﺍﻣﻴﺪ ﺍﺳﺖ ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎﻱ ﺗﺎﺯﻩ ﺍﻱ ﺍﺯ ﺍﻳﻦ ﻭﻳﮋﮔﻲ ) ﻓﺎﻝ ( ﺣﺎﻓﻆ ﺑﻪ ﺩﺳﺖ ﺩﺍﺩﻩ ﺷﺪﻩ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ ، ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻫﺮﮔﺰ ﻫﻴﭻ ﮐﺲ ﻧﻤﻲ ﺗﻮﺍﻧﺪ ﺑﮕﻮﻳﺪ ﺳﺨﻦ ﺁﺧﺮ ﺭﺍ ﮔﻔﺘﻪ ﺍﺳﺖ .‬ ‫ﺟﺴﺘﺠﻮﻱ ﺯﻣﻴﻨﻪ ﻫﺎﻱ ﭘﻨﻬﺎﻥ ﺭﻭﺍﻧﻲ ﻭ ﺑﺎﻭﺭ ﻫﺎﻱ ﻣﻌﻤﺎ ﮔﻮﻧﻪ ﻭ ﺭﻓﺘﺎﺭ ﺍﻣﻴﺪﻭﺍﺭﺍﻧﻪ ﻱ ﺍﻧﺴﺎﻥ ﺍﻳﺮﺍﻧﻲ ﺑﺎ‬ ‫ﺩﻳﻮﺍﻥ ﺣﺎﻓﻆ ﮐﺎﺭﻱ ﺩﺷﻮﺍﺭ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺭﻭﺷﻦ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﭘﺪﻳﺪﻩ ﺍﻱ ﺑﻪ ﺍﻳﻦ ﺩﻟﻴﻞ ﮐﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑـﺮ‬
‫ﺑﺴﺘﺮﻱ ﺍﺯ ﺍﺣﺴﺎﺳﺎﺕ ﻭ ﺍﻧﮕﻴﺰﺵ ﻫﺎﻱ ﺩﺭﻭﻧﻲ ﮐﻪ ﺩﻝ ﺑﺮ ﺁﻥ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮﻭﺍﺳـﺖ ﺟﺮﻳـﺎﻥ ﺩﺍﺭﺩ ، ﻭ ﺩﻝ‬ ‫ﺁﺩﻣﻲ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﺬﻳﺮﺍﻱ ﺁﻥ ﭘﻴﺎﻡ ﺗﻠﻘﻴﻨﻲ ﺍﺯ ﺣﺎﻓﻆ ﻣﻲ ﺷﻮﺩ ؛ ﻧﻤﻲ ﺗﻮﺍﻥ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺑﺎ ﻣﺘﺮ ﻭ ﻣﻌﻴـﺎﺭ ﻭ‬ ‫ﻗﺎﻋﺪﻩ ﻭ ﺍﺳﺘﺪﻻﻝ ﺳﻨﺠﻴﺪ . « ) ﺭﺍﺣﺖ ﺟﺎﻥ – ﺹ ۵۱ (‬ ‫ﻗﺒﻞ ﺍﺯ ﺁﻏﺎﺯ ﻣﺒﺤﺚ ﻓﺎﻝ ﻻﺯﻡ ﺍﺳﺖ ﻣﻘﺪﻣﻪ ﺍﻱ ﻧﻴﺰ ﺩﺭ ﺟﺎﻳﮕﺎﻩ ﻭ ﺧﺎﺳﺘﮕﺎﻩ ﻓﺎﻝ ﻭ ﺗﻔﺄﻝ ﺑﻴﺎﻥ ﺷﻮﺩ،‬ ‫ﺗﺎ ﺑﺎ ﺁﮔﺎﻫﻲ ﺍﺯ ﺍﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮﻉ ﺍﺻﻠﻲ ﺍﻳﻦ ﻧﻮﺷﺘﺎﺭ ﻳﻌﻨﻲ ﻓﺎﻝ ﺣﺎﻓﻆ ﭘﺮﺩﺍﺧﺘﻪ ﺷﻮﺩ .‬ ‫ﻋﻠﻮﻡ ﻏﺮﻳﺒﻪ‬ ‫» ﻋﻠﻮﻣﻲ ﮐﻪ ﻣﻮﺿﻮﻉ ﺁﻥ ﻫﺎ ﻧﻴﺮﻭﻫﺎﻱ ﻓﻮﻕ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻣﮑﺘﻮﻡ ﻳﺎ ﺍﺳﺮﺍﺭ ﺁﻣﻴﺰ ﺍﺳـﺖ ، ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﻋﻠـﻮﻡ‬ ‫ﺳﺤﺮ ، ﺟﺎﺩﻭ ، ﺟﻔﺮ ، ﺗﺴﺨﻴﺮ ﺍﺭﻭﺍﺡ ﻭ ﺗﺴﺨﻴﺮ ﺟﻦ ﻭ ﻋﻠﻮﻡ ﺧﻤﺴﻪ ﻣﺤﺘﺠﺒﻪ ) ﭘﻨﺞ ﻋﻠﻢ ﺍﺯ ﺟﻤﻠـﻪ‬ ‫ﻱ ﻋﻠﻮﻡ ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ ﮐﻪ ﻫﺮ ﮐﺲ ﺭﺍ ﻭﻗﻮﻑ ﺑﺮ ﺍﺳﺮﺍﺭ ﺁﻥ ﻫﺎ ﻣﻴ ‪‬ﺮ ﻧﻴﺴﺖ ﻭ ﺑﻲ ﺭﻳﺎﺿﺖ ﻭ ﻣﺠﺎﻫـﺪﻩ ﻱ‬ ‫ﺴ‬ ‫ﺗﻤﺎﻡ ﺍﻃﻼﻉ ﺑﺮ ﻗﻮﺍﻧﻴﻦ ﻭ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﭘﻮﺷﻴﺪﻩ ﻱ ﺁﻥ ﻫﺎ ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﻲ ﺷﻮﺩ ﻭ ﻋﺒﺎﺭﺗﻨﺪ ﺍﺯ ﮐﻴﻤﻴﺎ ؛ ﻟﻴﻤﻴﺎ‬ ‫ﻳﺎ ﻋﻠﻢ ﻃﻠﺴﻤﺎﺕ ؛ ﻫﻴﻤﻴﺎ ؛ ﺳﻴﻤﻴﺎ ﻳﺎ ﻋﻠﻢ ﺧﻮﺍﺹ ﺣﺮﻭﻑ ؛ ﻭ ﺭﻳﻤﻴﺎ ﻳﺎ ﻋﻠﻢ ﺷـﻌﺒﺪﻩ ( « . ) ﺩﺍﺋـﺮﺓ‬ ‫ﺍﻟﻤﻌﺎﺭﻑ ﻓﺎﺭﺳﻲ (‬ ‫ﻭ ﺑﻪ ﻋﺒﺎﺭﺗﻲ ﺩﻳﮕﺮ » ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻫﺎﻱ ﻣﻨﻈﻮﻡ ﻭ ﻣﻨﺜﻮﺭﻱ ﮐﻪ ﺩﺭﺑﺎﺭﻩ ﻋﻠﻮﻡ ﻭ ﻓﻨﻮﻧﻲ ﭼﻮﻥ ﺭﻣﻞ ، ﻧﺠﻮﻡ‬ ‫، ﺗﻌﺒﻴﺮ ﺧﻮﺍﺏ ، ﻃﺎﺱ ﺑﺎﺯﻱ ، ﻓﺎﻝ ، ﮐﺘﺎﺏ ﺑﻴﻨﻲ ، ﺁﻳﻴﻨﻪ ﺑﻴﻨﻲ ﻭ ﮐﻒ ﺑﻴﻨﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﺩﺭ ﺣﻴﻄﻪ ﺍﺩﺑﻴﺎﺕ‬ ‫ﻋﻠﻮﻡ ﻏﺮﻳﺒﻪ ﺟﺎﻱ ﻣﻲ ﮔﻴﺮﺩ . ﺧﺎﺳﺘﮕﺎﻩ ﺍﻳﻦ ﻋﻠﻮﻡ ﻭ ﻓﻨﻮﻥ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﺩﺍﻧﺴﺘﻪ ﻧﻴﺴﺖ ، ﺍﻣﺎ ﺗـﺎﺭﻳﺦ‬ ‫ﮔﻮﺍﻩ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺍﻳﻦ ﻋﻠﻮﻡ ﻭ ﻓﻨﻮﻥ ﺍﺯ ﺭﻭﺯﮔﺎﺭﻱ ﭘﻴﺪﺍ ﺷﺪ ﮐﻪ ﺍﻧﺴﺎﻥ ﺑﻪ ﻧـﺎﺗﻮﺍﻧﻲ ﺧـﻮﻳﺶ ﺩﺭ ﺑﺮﺍﺑـﺮ‬ ‫ﻧﻴﺮﻭﻫﺎﻱ ﻣﺎﻭﺭﺍﻳﻲ ، ﻓﻠﮏ ﻭ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻣﺤﺘﻮﻡ ﺧﻮﺩ ﭘﻲ ﺑﺮﺩﻩ ﺍﺳﺖ . « ) ﺩﺍﻧﺸﻨﺎﻣﻪ ﻱ ﺍﺩﺏ ﻓﺎﺭﺳﻲ‬ ‫(‬ ‫» ﻫﺪﻑ ﺍﻳﻦ ﻋﻠﻮﻡ ، ﺍﺯﺩﻳﺎﺩ ﻗﺪﺭﺕ ﺍﻧﺴﺎﻧﻲ ﻳﺎ ﺣﻔﻆ ﺍﻭ ﺩﺭ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻧﻴﺮﻭﻫﺎﻱ ﻣﻮﺫﻱ ﺑﺎ ﺧﺒـﺮ ﺩﺍﺩﻥ ﺍﺯ‬ ‫ﺁﺗﻴﻪ ﺍﺳﺖ . ﻋﻠﻮﻡ ﻏﺮﻳﺒﻪ ﻭ ﻋﻤﻞ ﺑﻪ ﺁﻥ ﻫﺎ ﺑﺎ ﺍﺩﻳﺎﻥ ﺑﺴﺘﮕﻲ ﻧﺰﺩﻳـﮏ ﺩﺍﺷـﺘﻪ ﺍﺳـﺖ ﻭ ﺍﺯ ﺟﻨﺒـﻪ‬ ‫ﺟﻐﺮﺍﻓﻴﺎﻳﻲ ﺩﺭ ﺁﻓﺮﻳﻘﺎ ﻭ ﺁﺳﻴﺎ ﺑﻴﺶ ﺍﺯ ﺟﺎﻫﺎﻱ ﺩﻳﮕﺮ ﺭﻭﺍﺝ ﺩﺍﺭﺩ ﻭ ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ ﻫﻨﺪ ﻭ ﺗ ‪‬ﺖ ﻣﻮﺭﺩ ﻧﻈﺮ‬ ‫ﺒ‬ ‫ﺧﻮﺍﺳﺘﺎﺭﺍﻥ ﺍﺳﺮﺍﺭ ﻋﻠﻮﻡ ﻏﺮﻳﺒﻪ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ .« ) ﺩﺍﺋﺮﺓ ﺍﻟﻤﻌﺎﺭﻑ ﻓﺎﺭﺳﻲ (‬ ‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻓﻮﻕ ﺩﺭ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﻴﻢ ﮐﻪ ﻓﺎﻝ ﻧﻴﺰ ﺯﻳﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺍﻱ ﺍﺯ ﻋﻠـﻮﻡ ﻏﺮﻳﺒـﻪ ) ﺧﻔﻴـﻪ (‬ ‫ﻣﺤﺴﻮﺏ ﻣﻲ ﮔﺮﺩﺩ ﻭ ﺍﺯ ﺯﻣﺎﻥ ﻫﺎﻱ ﺑﺴﻴﺎﺭ ﺩﻭﺭ ﻣﻮﺭﺩ ﺗﻮﺟﻪ ﻭ ﻋﻼﻗﻪ ﺍﻧﺴﺎﻥ ﻗﺮﺍﺭ ﺩﺍﺷـﺘﻪ ﺍﺳـﺖ .‬
‫ﺍﻣﺎ ﺍﻳﻦ ﮐﻪ ﺍﻳﻦ ﮐﺎﺭ ﺯﺍﺋﻴﺪﻩ ﭼﻪ ﻋﻠﻞ ﻭ ﻋﻮﺍﻣﻠﻲ ﺍﺳﺖ ﻭ ﻳﺎ ﺍﻳﻦ ﻋﻤﻞ ) ﻓﺎﻝ ( ﻋﻠﻤﻲ ﺍﺳﺖ ﻳﺎ ﺧﻴﺮ ؟‬ ‫ﻭ ﻳﺎ ﺑﻪ ﻫﺮ ﺻﻮﺭﺕ ﻋﻤﻞ ﭘﺴﻨﺪﻳﺪﻩ ﺍﻱ ﻫﺴﺖ ﻳﺎ ﻧﻪ ؟ ﻣﺴﺘﻠﺰﻡ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻧﻈﺮﻳﺎﺕ ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ‬ ‫ﺩﺭ ﺳﻄﻮﺭ ﺁﻳﻨﺪﻩ ﻣﻮﺭﺩ ﺑﺮﺭﺭﺳﻲ ﻗﺮﺍﺭ ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ ﻭﻟﻲ ﻗﺒﻞ ﺍﺯ ﺁﻥ ﺑﺎﻳﺪ ﺧﻮﺩ ﻓﺎﻝ ﺭﺍ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ .‬ ‫ﻣﻌﻨﻲ ﻭ ﻣﻔﻬﻮﻡ ﻓﺎﻝ‬ ‫ﻓﺎﻝ ﺩﺭ ﻟﻐﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻃﺎﻟﻊ ﻭ ﺑﺨﺖ ﻭ ﻧﻴﺰ ﭘﻴﺶ ﮔﻮﻳﻲ ، ﻋﺎﻗﺒﺖ ﺑﻴﻨﻲ ﻭ ﻏﻴﺐ ﮔﻮﻳﻲ ﺍﺳﺖ . ﻓـﺎﻝ‬ ‫ﮐﻠﻤﻪ ﺍﻱ ﺍﺳﺖ ﻋﺮﺑﻲ ﮐﻪ ﺍﺻﻞ ﺁﻥ » ﻓﺄﻝ « ﺑﺎ ﻫﻤﺰﻩ ، ﺑﺮ ﻭﺯﻥ » ﻟﻌﻞ « ﻳﺎ » ﺷﺄﻥ « ﺑﻮﺩﻩ ﺍﺳﺖ ﮐـﻪ‬ ‫ﺑﺮﺍﻱ ﺁﺳﺎﻥ ﺗﻠﻔﻆ ﮐﺮﺩﻥ ﺁﻥ ، ﻫﻤﺰﻩ ﺍﺵ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺍﻟﻒ ﺗﺒﺪﻳﮏ ﮐﺮﺩﻧﺪ ﻭ ﻓﺎﻝ ﺑﺮ ﻭﺯﻥ » ﺣﺎﻝ « ﺳﺎﺧﺘﻪ‬ ‫ﺷﺪ . ﻣﻌﻨﻲ ﻓﺎﻝ ﺑﻪ ﻓﺎﺭﺳﻲ ﺷﮕﻮﻥ ﺍﺳﺖ ، ﮐﻪ ﻫﻢ ﺷﮕﻮﻥ ﺧﻮﺏ ، ﻭ ﻫﻢ ﺷﮕﻮﻥ ﺑﺪ ؛ ﻫـﺮ ﺩﻭ ﺭﺍ ﺩﺭ‬ ‫ﺑﺮ ﻣﻲ ﮔﻴﺮﺩ . ﻫﻤﺎﻥ ﻃﻮﺭ ﮐﻪ ﻓﺎﻝ ﻧﻴﮏ ﻭ ﻓﺎﻝ ﻓﻴﺮﻭﺯ ﻓﺎﻝ ﺳﻌﺪ ﻭ ﻓﺎﻝ ﻓ ‪‬ﺥ ﺩﺭ ﻣﻘﺎﺑـﻞ ﻓـﺎﻝ ﺑـﺪ ﻭ‬ ‫ﺮ‬ ‫ﻓﺎﻝ ﺷﻮﻡ ﻭ ﻓﺎﻝ ﺯﺷﺖ ﻭ ﻓﺎﻝ ﻧﺎ ﻣﺒﺎﺭﮎ ﺑﻪ ﮐﺎﺭ ﻣﻲ ﺭﻭﺩ . ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﺍﻳﻦ ﻓﺎﻝ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻳﺎ ﻓﺎﻝ ﺯﺩﻥ ﻳﻌﻨﻲ‬ ‫ﺍﻃﻼﻉ ﺩﺍﺩﻥ ﺍﺯ ﺁﻳﻨﺪﻩ ﻭ ﺷﻨﺎﺧﺘﻦ ﺣﻮﺍﺩﺙ ﺁﻥ ﺍﺯ ﺭﺍﻩ ﺷﻨﻴﺪﻧﻲ ﻫﺎ ﻭ ﺩﻳﺪﻧﻲ ﻫـﺎ . ﺩﺭ ﻋﺮﺑـﻲ ﻓـﺎﻝ‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺭﺍ ﺗﻔﺄﻝ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﮐﻪ ﺍﺳﺘﻌﻤﺎﻝ ﻓﺎﻝ ﻧﻴﮏ ﺯﺩﻥ ﺑﺮ ﻓﺎﻝ ﺑﺪ ﺯﺩﻥ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺩﺭ ﻣﻘﺎﺑـﻞ‬ ‫ﻓﺎﻝ ، ﻃﻴﺮﻩ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻓﻘﻂ ﺩﺭ ﻣﻌﻨﻲ ﻓﺎﻝ ﺑﺪ ﺑﻪ ﮐﺎﺭ ﻣﻲ ﺭﻭﺩ ﻭ ﺍﺳﻢ ﻣﺼﺪﺭ ﺁﻥ ﺗﻄ ‪‬ﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﻨـﻲ‬ ‫ﻴ‬ ‫ﻓﺎﻝ ﺑﺪ ﺯﺩﻥ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ . ﻃﻴﺮﻩ ﺩﺭ ﺍﺻﻞ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻣﺮﻍ ﺍﺳﺖ ﻭ ﻋﺮﺏ ﻫﺎ ﺑﻪ ﺍﻳﻦ ﺩﻟﻴﻞ ﻃﻴﺮﻩ ﻭ ﺗﻄ ‪‬ﺮ‬ ‫ﻴ‬ ‫ﺭﺍ ﺍﺳﺘﻌﻤﺎﻝ ﻣﻲ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺭﺍﻧﺪﻥ ﻣﺮﻍ ﻭ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺟﻬﺖ ﻭ ﺳﻤﺖ ﺣﺮﮐﺖ ﻣﺮﻏﺎﻥ ﻓﺎﻝ ﻣﻲ ﺯﺩﻩ ﺍﻧﺪ .‬ ‫ﻣﻌﺎﺩﻝ ﻓﺎﻝ ﻭ ﻃﻴﺮﻩ ﺩﺭ ﺯﺑﺎﻥ ﻓﺎﺭﺳﻲ ﺍﺩﺑﻲ ، » ‪‬ﺮﻭﺍ « ﺑﺮ ﻭﺯﻥ » ﹸﺮﻣﺎ « ﺍﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻓﺎﻝ ﻧﻴﮏ ﻭ‬ ‫ﺧ‬ ‫ﻣ‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻓﺎﻝ ﺑﺪ ﺭﺍ » ﻣﺮﻏﻮﺍ « ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺍﺷﻌﺎﺭ ﺷﺎﻋﺮﺍﻥ ، ﺍﻳﻦ ﺩﻭ ﮐﻠﻤـﻪ ﻳﻌﻨـﻲ ﻣـﺮﻭﺍ ﻭ‬ ‫ﻣﺮﻏﻮﺍ ﺯﻳﺎﺩ ﺍﺳﺘﻌﻤﺎﻝ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ . » ﻣﺮ « ﺩﺭ ﻣﺮﻭﺍ ﻭ ﻣﺮﻏﻮﺍ ﻫﻤﺎﻥ ﻣﺮﻍ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺩﺭ ﻫﺮ ﺩﻭ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ‬ ‫ﻣﺮﻍ ﺁﻭﺍ ) ﺁﻭﺍﺯ ﻣﺮﻍ ( ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﺯﻳﺮﺍ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺁﻭﺍﺯ ﻭ ﺟﻬﺖ ﺣﺮﮐﺖ ﭘﺮﻧﺪﮔﺎﻥ ﻓﺎﻝ ﻣﻲ ﺯﺩﻧـﺪ . ﻧـﺎﻡ‬ ‫ﺑﻌﻀﻲ ﭘﺮﻧﺪﮔﺎﻥ ﻧﻴﺰ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺍﻱ ﺑﻮﺩﻩ ﺍﺳﺖ ﺩﺭ ﻧﻮﻉ ﻓﺎﻝ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺩﻳﺪﺍﺭ ﺁﻥ ﻫﺎ ﺗﻌﺒﻴـﺮ ﻣـﻲ ﮐﺮﺩﻧـﺪ .‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺎ ﺩﻳﺪﻥ ﻋﻘﺎﺏ ﺑﻪ ﻋﻘﻮﺑﺖ ، ﺍﺯ ﺩﻳﺪﻥ ﻫﺪﻫﺪ ﺑﻪ ﻫﺪﺍﻳﺖ ، ﻭ ﺍﺯ ﺩﻳﺪﺍﺭ ﻏﺮﺍﺏ ﺑﻪ ﻏﺮﺑﺖ ﺗﻔـﺄﻝ‬ ‫ﻣﻲ ﺯﺩﻩ ﺍﻧﺪ . ﺍﻳﻦ ﺗﻔﺄﻝ ﺩﺭ ﺑﺎﺭ? ﻭﺍﻗﻌﻪ ﻭ ﻋﻤﻠﻲ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺍﺛﺮ ﻧﺎﻣﻌﻠﻮﻡ ﺑﻮﺩﻥ ﭘﻴﺶ ﺁﻣﺪ ، ﺑﺎﻋـﺚ‬ ‫ﺍﻳﺠﺎﺩ ﺩﻟﻬﺮﻩ ﻭ ﻧﮕﺮﺍﻧﻲ ﮔﺮﺩﺩ . ﺩﺭ ﭼﻨﻴﻦ ﻭﺿﻊ ﺭﻭﺣﻲ ﺷﺨﺺ ﻣﻲ ﮐﻮﺷﺪ ، ﺍﺯ ﺁﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﻃﻮﺭ ﺍﺗﻔﺎﻗﻲ‬ ‫ﻭ ﺗﺼﺎﺩﻓﻲ ﻣﻲ ﺷﻨﻮﺩ ﻳﺎ ﻣﻲ ﺑﻴﻨﺪ ، ﺯﻣﻴﻨﻪ ﺍﻱ ﺑﺮﺍﻱ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻭﺍﻗﻊ? ﻣﻮﺭﺩ ﻧﻈﺮﺵ ﺑﺴﺎﺯﺩ . ﻣـﺜﻼ‬ ‫ﮐﺴﻲ ﺑﻴﻤﺎﺭ ﭘﺮﻳﺸﺎﻥ ﺣﺎﻟﻲ ﺩﺭ ﺧﺎﻧﻪ ﺩﺍﺭﺩ ، ﻧﮕﺮﺍﻥ ﺣﺎﻝ ﺍﻭﺳﺖ ، ﭘﺮﻧﺪﻩ ﺍﻱ ﺑﺮ ﺷﺎﺥ? ﺩﺭﺧﺖ ﻣـﻲ‬ ‫ﻧﺸﻴﻨﺪ ، ﺁﻭﺍﺯﻱ ﺳﺮ ﻣﻲ ﺩﻫﺪ ﻭ ﭘﺮﻭﺍﺯ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ ، ﺁﻭﺍﺯ ﭘﺮﻧﺪﻩ ﺭﺍ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺍﻱ ﺑﺮ ﺑﻬﺒﻮﺩﻱ ﺑﻴﻤﺎﺭﺵ ﻣـﻲ‬ ‫ﺩﺍﻧﺪ ﻭ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺑﻪ ﻓﺎﻝ ﻧﻴﮏ ﻣﻲ ﮔﻴﺮﺩ .‬
‫» ﻓﺎﻝ ﻭ ﺍﻧﻮﺍﻉ ﮔﻮﻧﻪ ﮔﻮﻥ ﺁﻥ ، ﺍﺯ ﮐﻒ ﺑﻴﻨﻲ ، ﺷﺎﻧﻪ ﺑﻴﻨﻲ ، ﺟﮕﺮ ﺑﻴﻨـﻲ ، ﻣﺎﺳـﻪ ﺑﻨـﺪﻱ ﻭ ﺗﻌﺒﻴـﺮ‬ ‫ﺧﻮﺍﺏ ، ﺍﺯ ﻗﺪﻳﻢ ﺩﺭ ﻣﺸﺮﻕ ﺭﻭﺍﺝ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺍﺳﺖ ﻭ ﻋﺎ ‪ ?‬ﻣﺮﺩﻡ ﺩﺭ ﻣﻮﺍﻗـﻊ ﺩﻭﺩﻟـﻲ ﻭ ﺩﺭﻣﺎﻧﺪﮔﻴﺒـﻪ‬ ‫ﻡ‬ ‫ﺭﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﮐﺎﻫﻨﺎﻥ ﻭ ﺳﺎﺣﺮﺍﻥ ﺩﺳﺖ ﺑﻪ ﺍﻳﻦ ﮐﺎﺭ ﻣﻲ ﺯﺩﻩ ﺍﻧﺪ . ﺩﺭ ﺣﺪﻳﺚ ﺁﻣﺪﻩ ﺍﺳﺖ ﮐـﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒـﺮ‬ ‫ﻓﺎﻝ ﺭﺍ ﺩﻭﺳﺖ ﻣﻲ ﺩﺍﺷﺖ ﻭ ﻃﻴﺮﻩ ﺭﺍ ﻣﮑﺮﻭﻩ ﻣﻲ ﺷﻤﺮﺩ . ﺑﺎﺭﻱ ﻟﻔﻆ ﻃﻴﺮﻩ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮﺍﻱ ﻓﺎﻝ ﺑـﺪ ﺑـﻪ‬ ‫ﮐﺎﺭ ﺭﻓﺘﻪ ﺍﺳﺖ ﺩﺭ ﺣﺎﻟﻲ ﮐﻪ ﻓﺎﻝ ﺑﺮﺍﻱ ﻧﻴﮏ ﻭ ﺑﺪ ، ﻫﺮ ﺩﻭ ، ﺑﻪ ﮐﺎﺭ ﻣـﻲ ﺭﻭﺩ . ﺩﺭ ﺍﻳـﺮﺍﻥ ﻧﻴـﺰ ﺍﺯ‬ ‫ﻗﺪﻳﻢ ﺩﺭ ﺑﺎﺏ ﻓﺎﻝ ﻭ ﺩﺍﻧﺴﺘﻨﻲ ﻫﺎﻱ ﺭﺍﺟﻊ ﺑﻪ ﺁﻥ ﺳﺨﻦ ﻫﺎ ﻭ ﺩﺍﺳﺘﺎﻥ ﻫﺎ ﺩﺍﺷـﺘﻪ ﺍﻧـﺪ . ﺩﺭ ﻋﻬـﺪ‬ ‫ﺍﺳﻼﻣﻲ ، ﺗﻤ ‪‬ﮏ ﺑﻪ ﻓﺎﻝ ﻭ ﻃﻴﺮﻩ ، ﮔﺎﻩ ﻧﺰﺩ ﺑﻌﻀﻲ ﻣﺮﺩﻡ ﺑﻪ ﺧﺮﺍﻓﺎﺕ ﭘﺮﺳﺘﻲ ﻭ ﻧﻮﻣﻴﺪﻱ ﻭ ﻭﺣﺸﺖ‬ ‫ﺴ‬ ‫ﺩﺍﺋﻢ ﻣﻨﺘﻬﻲ ﻣﻲ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ .‬ ‫ﺩﺭ ﻣﻴﺎﻥ ﺍﻧﻮﺍﻉ ﻓﺎﻝ ، ﺁﻥ ﭼﻪ ﺑﻴﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻥ ﺧﻴﻠﻲ ﻣﻮﺭﺩ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎﺭ ﺁﻣﺪﻩ ﺍﺳـﺖ ﮔﺬﺷـﺘﻪ ﺍﺯ‬ ‫ﺭﻣﻞ ﻭ ﺟﻔﺮ ، ﺑﺎﻳﺪ ﺍﺯ ﺁﻧﭽﻪ ﺍﺳﺘﺨﺎﺭﻩ ﺧﻮﺍﻧﺪﻩ ﻣﻲ ﺷﻮﺩ ﻳﺎﺩ ﮐﺮﺩ . ﻭ ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ ﺍﻳﻦ ﻧـﻮﻉ ﻓـﺎﻝ ﮐـﻪ‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﭘﺎﺭﺳﺎﻳﺎﻥ ﻋﺼﺮ ، ﺁﻥ ﺭﺍ ﻣﻲ ﭘﺴﻨﺪﻳﺪﻩ ﺍﻧﺪ ، ﻧﺰﺩ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻥ ﺍﺯ ﺧﻴﻠﻲ ﻗـﺪﻳﻢ ﺭﻭﺍﺝ ﺩﺍﺷـﺘﻪ‬ ‫ﺍﺳﺖ . ﺩﺭ ﻭﺍﻗﻊ ﺍﺳﺘﺨﺎﺭﻩ ﻓﺎﻝ ﺷﺮﻋﻲ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺍﻳﻦ ﻧﺎﻡ ﺑﺮ ﺑﻌﻀﻲ ﺍﻧﻮﺍﻉ ﻓﺎﻝ ﭼﻮﻥ ﻓﺎﻝ ﻗﺮﺁﻥ ﻭ ﻓﺎﻝ‬ ‫ﺗﺴﺒﻴﺢ ﺍﻃﻼﻕ ﻣﻲ ﺷﻮﺩ . ﻓﺎﻝ ﻗﺮﺁﻥ ﭼﻨﺎﻥ ﮐﻪ ﺍﺯ ﺍﺣﺎﺩﻳﺚ ﻭ ﺭﻭﺍﻳﺎﺕ ﮔﻮﻧﻪ ﮔﻮﻥ ﺑﺮ ﻣـﻲ ﺁﻳـﺪ ، ﺩﺭ‬ ‫ﺑﻴﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻥ ﺳﺎﺑﻘﻪ ﺍﻱ ﺩﺭﺍﺯ ﺩﺍﺭﺩ . « ) ﻳﺎﺩﺩﺍﺷﺖ ﻫﺎ ﻭ ﺍﻧﺪﻳﺸﻪ ﻫﺎ – ﺹ ۱۵۲-۴۷۲ (‬ ‫» ﺗﻨﻬﺎ ﻗﺴﻤﻲ ﺍﺯ ﺗﻔﺄﻝ ﮐﻪ ﻗﺪﻣﺖ ﻭ ﺩﻳﺮﻳﻨﮕﻲ ﺳﺎﻳﺮ ﺍﻗﺴﺎﻡ ﻭ ﺍﻧﻮﺍﻉ ﺗﻔﺄﻝ ﺭﺍ ﻧﺪﺍﺭﺩ ، ﺳﺮ ﮐﺘﺎﺏ ﺑـﺎﺯ‬ ‫ﮐﺮﺩﻥ ﺍﺳﺖ . ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻮﺳﻴﻞ? ﺑﺎﺯ ﮐﺮﺩﻥ ﮐﺘﺎﺏ ﻭ ﻣﻼﺣﻆ? ﺍﻭﻝ ﺻﻔﺢ? ﻃﺮﻑ ﺭﺍﺳﺖ ﮐـﻪ ﻇـﺎﻫﺮﺍ ﻭ‬ ‫ﺑﻠﮑﻪ ﻣﺤ ﹼﻘﺎ ﺩﺭ ﻋﺼﺮ ﺍﺳﻼﻣﻲ ﺭﺍﻳﺞ ﻭ ﻣﻌﻤﻮﻝ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ . ﺍﺳﺘﺨﺎﺭﻩ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻃﻠﺐ ﺧﻴـﺮﻩ ) ﺑـﺮ‬ ‫ﻘ‬ ‫ﻭﺯﻥ ﺟﻴﺮﻩ ( ﮐﺮﺩﻥ ﻭ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﮔﺰﻳﺪﻩ ﻭ ﻣﻨﺘﺨﺐ ﺍﺯ ﻫﺮ ﭼﻴﺰ ﺍﺳﺖ . ﻭ ﺍﺳﺘﺨﺎﺭﻩ ﮐﺮﺩﻥ ﻳﻌﻨـﻲ ﺑـﺎ‬ ‫ﺧﺪﺍﻭﻧﺪ ﻣﺸﻮﺭﺕ ﮐﺮﺩﻥ ﻭ ﺩﺭ ﺧﻮﺍﺳﺖ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﻨﻈﻮﺭ ﻭ ﻧﻴﺘﻲ ﺭﺍ ﮐﻪ ﺩﺍﺭﻧﺪ ﺑﻪ ﺧﻴﺮ ﻭ ﺻﻼﺡ ﺁﻧﻬﺎ‬ ‫ﮔﺮﺩﺍﻧﺪ ﻭ ﺍﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﺧﻮﺏ ﺑﻮﺩﻥ ﻳﺎ ﺑﺪ ﺑﻮﺩﻥ ﺍﻣﺮﻱ ﺭﺍ ﻧﻤﻲ ﺭﺳﺎﻧﺪ ﻭ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺍﻫـﻞ ﻟﻐـﺖ ،‬ ‫ﺍﺳﺘﺨﺎﺭﻩ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﺧﻮﺍﺳﺘﻦ ﺗﻘﺪﻳﺮ ﺧﻴﺮ ﺍﺳﺖ ، ﻧﻪ ﺧﻮﺍﺳﺘﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺧﻴﺮ . ﻭ ﻣﻌﻨﻲ ﺍﺻـﻄﻼﺣﻲ ﻭ‬ ‫ﺷﺮﻋﻲ ﺁﻥ ﺍﻳﻦ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﺭ ﻭﻗﺖ ﻣﺮ ‪‬ﺩ ﺑﻮﺩﻥ ﺩﺭ ﮐﺎﺭﻱ ﻣﺴﺄﻟﺖ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﻧﻴﮏ ﻭ ﺑﺪ ﺑـﻮﺩﻥ ﺁﻥ ﺭﺍ‬ ‫ﺩ‬ ‫ﺑﻨﻤﺎﻳﺎﻧﺪ ﺗﺎ ﺍﮔﺮ ﻧﻴﮏ ﺍﺳﺖ ﺑﺪﺍﻥ ﺍﻗﺪﺍﻡ ﻭ ﺍﮔﺮ ﺑـﺪ ﺍﺳـﺖ ﺍﺯ ﺁﻥ ﺻـﺮﻑ ﻧﻈـﺮ ﮐﻨﻨـﺪ ﻭ ﺍﺯ ﺷـﺮﻭﻁ‬ ‫ﺍﺳﺘﺨﺎﺭﻩ ﺍﻳﻦ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ ﻋﻴﻦ ﻣﺼﻠﺤﺖ ﺩﺭ ﺁﻥ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺍﺳﺘﺨﺎﺭﻩ ﺣﮑﻢ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ .‬ ‫ﺍﻣﺎ ﺗﻔﺄﻝ ﺑﻪ ﻗﺮﺁﻥ ﻳﻌﻨﻲ ﺍﻃﻼﻉ ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺍﺯ ﺍﻣﻮﺭ ﺁﻳﻨﺪﻩ ﻭ ﻣﻌﻠﻮﻡ ﺩﺍﺷﺘﻦ ﻭﻗﻮﻉ ﻳـﺎ ﻋـﺪﻡ ﻭﻗـﻮﻉ ﺁﻥ‬ ‫ﺍﺳﺖ . ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺍﻳﻦ ﮐﻪ ﺁﻳﺎ ﺑﻴﻤﺎﺭ ﺷﻔﺎ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ﻳﺎ ﻣﻲ ﻣﻴﺮﺩ ، ﻭ ﮔﻤﺸﺪﻩ ﭘﻴﺪﺍ ﻣﻲ ﺷﻮﺩ ﻳﺎ ﻧﻤﻲ ﺷﻮﺩ ،‬ ‫ﻳﺎ ﺩﺭ ﻫﻨﮕﺎﻡ ﺧﺸﮑﺴﺎﻟﻲ ﺑﺎﺭﺍﻥ ﻣﻲ ﺑﺎﺭﺩ ﻳﺎ ﻧﻤﻲ ﺑﺎﺭﺩ . ﻭﻟﻲ ﺍﺳﺘﻨﺒﺎﻁ ﻧﻴﮏ ﻭ ﺑﺪ ﺍﺳﺘﺨﺎﺭﻩ ﻭ ﺗﻔـﺄﻝ‬ ‫ﺑﻪ ﻗﺮﺁﻥ ﺷﺄﻥ ﻫﺮ ﮐﺴﻲ ﻧﻴﺴﺖ . ﺯﻳﺮﺍ ﺩﺭﻳﺎﻓﺖ ﺧﻮﺏ ﻭ ﺑﺪ ﺍﺯ ﻣـﺪﻟﻮﻝ ﺁﻳـﺎﺕ ﻗﺮﺁﻧـﻲ ﺩﺭ ﻧﻬﺎﻳـﺖ‬ ‫ﺩﺷﻮﺍﺭﻱ ﺍﺳﺖ . ﻫﺮ ﮐﺴﻲ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺯﺑﺎﻥ ﻋﺮﺑﻲ ﺩﺳﺖ ﺩﺍﺭﺩ ﻳﺎ ﻓﻘـﻪ ﻭ ﺍﺻـﻮﻝ ﺧﻮﺍﻧـﺪﻩ ﺑﺎﺷـﺪ ﻭ ﺩﺭ‬
‫ﻋﻠﻮﻡ ﻏﺮﻳﺒﻪ ﮐﺎﺭ ﮐﺮﺩﻩ ﺍﺳﺖ ﻧﻤﻲ ﺗﻮﺍﻧﺪ ﺍﺯ ﻋﻬﺪﻩ ﺁﻥ ﺑﺮ ﺁﻳﺪ . ﺍﺯ ﺍﻳﻦ ﺭﻭ ﺗﻔﺄﻝ ﺑﻪ ﻗﺮﺁﻥ ﺩﺭ ﺣـﺎﻟﻲ‬ ‫ﮐﻪ ﻳﮕﺎﻧﻪ ﻭﺳﻴﻞ? ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻭ ﻧﻬﺎﻥ ﻳﺎﺑﻲ ﻫﻤﮕﺎﻥ ﺑﻮﺩ ، ﺍﺷﮑﺎﻻﺗﻲ ﻧﻴﺰ ﺩﺍﺷﺖ . ﺍﺯ ﺟﻤﻠﻪ ﺍﻳﻦ ﮐـﻪ‬ ‫ﻓﻬﻢ ﻣﻌﺎﻧﻲ ﺑﺴﻴﺎﺭﻱ ﺍﺯ ﺁﻳﺎﺕ ﺁﻥ ﺩﺷﻮﺍﺭ ﻭ ﺍﺳﺘﻨﺒﺎﻁ ﺣﮑﻢ ﻭ ﺟﻮﺍﺏ ﺗﻔﺄﻝ ﺍﺯ ﺁﻧﻬﺎ ﺩﺷﻮﺍﺭﺗﺮ . ﺑﻨﺎ ﺑﺮ‬ ‫ﺍﻳﻦ ﻋﺎﻡ? ﻣﺮﺩﻡ ﻣﻨﺘﻈﺮ ﻭ ﻣﺘﺮ ﹼﺪ ﻭﺳﻴﻠﻪ ﺍﻱ ﺑﻮﺩﻧﺪ ﮐﻪ ﺍﻳﻦ ﻣﺸﮑﻼﺕ ﺭﺍ ﻧﺪﺍﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ ﻭ ﺗﻔـﺄﻝ‬ ‫ﺻ‬ ‫ﺑﺪﺍﻥ ﺩﺭ ﻫﺮ ﻭﻗﺖ ﻭ ﻫﺮ ﺣﺎﻝ ﻣﻤﮑﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺍﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻭﺳﻴﻠﻪ ﺍﺯ ﺯﻣﺎﻥ ﺧﻼﻓﺖ ﺑﻨﻲ ﻋ ‪‬ﺎﺱ ﻣﻬ ‪‬ـﺎ‬ ‫ﻴ‬ ‫ﺒ‬ ‫ﺷﺪ ﻭ ﺁﻥ ﻫﻢ ﮐﺘﺐ ﻋﻠﻤﻲ ﻭ ﺍﺩﺑﻲ ﻭ ﺍﺷﻌﺎﺭ ﺷﻌﺮﺍﻱ ﻧﺎﻣﻲ ﺁﻥ ﺯﻣﺎﻥ ﺑﻪ ﻭﻳﮋﻩ ﺷﻌﺮﺍﻳﻲ ﮐـﻪ ﻣﺸـﺮﺏ‬ ‫ﻋﺮﻓﺎﻥ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺍﻧﺪ ؛ ﺍﺯ ﻗﺒﻴﻞ ﺍﺑﻦ ﻓﺎﺭﺽ ﺩﺭ ﻋﺮﺑﻲ ﻭ ﻋﻄﺎﺭ ﻭ ﺳﻨﺎﻳﻲ ﺩﺭ ﻓﺎﺭﺳﻲ ﻣﻌﻤﻮﻝ ﻭ ﻣﺘـﺪﺍﻭﻝ‬ ‫ﺷﺪ . ﺗﺎ ﺯﻣﺎﻧﻲ ﮐﻪ ، ﻣﺜﻨﻮﻱ ﻣﻮﻟﻮﻱ ﺧﻠﻖ ﺷﺪ ﻭ ﺗﻔﺄﻝ ﺑﺪﺍﻥ ﮔﻨﺠﻴﻨﻪ ﺣﮑﻤﺖ ﻭ ﻋﺮﻓﺎﻥ ، ﺗﻔـﺄﻝ ﺑـﻪ‬ ‫ﮐﺘﺐ ﺩﻳﮕﺮ ﺭﺍ ﺗﺤﺖ ﺍﻟﺸﻌﺎﻉ ﻗﺮﺍﺭ ﺩﺍﺩ . « ) ﺍﻟﻬﺎﻣﺎﺕ ﺧﻮﺍﺟﻪ (‬ ‫ﺍﻣﺎ ﺑﻲ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮﺩ ﺍﻳﻦ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻨﻲ ، ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺟﻨﺒﻪ ﺍﻋﺘﻘﺎﺩ ﻭ ﺍﺣﺘﺮﺍﻡ ﺧﺎﺹ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻥ ﺑﻪ ﻭﻳﮋﻩ ﺍﻳﺮﺍﻧﻴﺎﻥ ﺑﻪ ﻗﺮﺁﻥ ، ﺑﺪﻭﻥ ﺳﺎﺑﻘﻪ ﻧﺒﻮﺩﻩ ﻭ ﺑﻪ ﻃﻮﺭ ﺣـﺘﻢ ﺑـﺎ ﻋﻨﺎﻳـﺖ ﺑـﻪ ﺍﻳـﻦ‬ ‫ﻣﻮﺿﻮﻉ ، ﻳﻌﻨﻲ ﺳﺎﺑﻖ? ﺗﻔﺄﻝ ﺑﻪ ﮐﺘﺐ ﻭ ﺩﻳﻮﺍﻥ ﺷﻌﺮﺍ ﺑﻪ ﻓﮑﺮ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻨﻲ ﮐﺘﺐ ﺍﺷـﻌﺎﺭ ﺷـﻌﺮﺍ ﺑـﻪ‬ ‫ﺟﺎﻱ ﮐﺘﺎﺏ ﺁﺳﻤﺎﻧﻲ ﺍﺳﻼﻡ ﺍﻓﺘﺎﺩﻧﺪ . ﺯﻳﺮﺍ ﮐﻪ » ﺩﺭ ﺁﻏﺎﺯ ، ﻓﺎﻟﮕﻴﺮﻱ ﺑﻪ ﻭﺳﻴﻞ? ﺷﻌﺮ ، ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑـﺮ‬ ‫ﺍﻋﺘﻘﺎﺩﻱ ﺑﻮﺩﻩ ﮐﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺷﻌﺮﺍ ﻭﺟﻮﺩ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺍﺳﺖ‬ ‫ﻋﺮﺏ ، ﺷﺎﻋﺮ ﺭﺍ ﺩﺍﺭﺍﻱ ﻣﻮﻫﺒﺘﻲ ﻣﻲ ﺩﺍﻧﺴﺖ ﮐﻪ ﭼﻴﺰﻫﺎﻱ ﻣﮑﺘﻮﻡ ﺍﺯ ﻣﺮﺩﻡ ﻋﺎﺩﻱ ﺭﺍ ﺩﺭ ﻣﻲ ﻳﺎﻓـﺖ‬ ‫ﻭ ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﺍﺩﺭﺍﮎ ﺍﺯ ﺷﻴﻄﺎﻥ ﺧﺎﺹ ﺧﻮﺩ ﺍﻟﻬﺎﻡ ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺖ ، ﺑﺎ ﻧﻴﺮﻭﻫﺎﻱ ﻧﺎﻣﺮﺋﻲ ﺑﺴـﺘﮕﻲ ﺩﺍﺷـﺖ ﻭ‬ ‫ﻣﻲ ﺗﻮﺍﻧﺴﺖ ﺑﺎﺷﻌﺮ ﺧﻮﺩ ﺟﻨﮓ ﻫﺎ ﺑﺮﭘﺎ ﮐﻨﺪ ﻭ ﻓﺘﻨﻪ ﻫﺎ ﺭﺍ ﺧﺎﻣﻮﺵ ﺳﺎﺯﺩ .‬ ‫ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮﺩﻧﺪ ﻫﺮ ﺍﻧﺴﺎﻧﻲ ﻫﻤﺰﺍﺩﻱ ﺍﺯ ﺟ ﹼﻴﺎﻥ ﺩﺍﺭﺩ ﮐﻪ ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﻫﻤﺮﺍﻩ ﺍﻭﺳﺖ ﻭ ﻧﺎﻡ ﭼﻨﻴﻦ ﻫﻤﺰﺍﺩﻱ‬ ‫ﻨ‬ ‫ﺍﮔﺮ ﻣﺮﺩ ﺑﺎﺷﺪ ، » ﺗﺎﺑﻊ « ﻭ ﺍﮔﺮ ﺯﻥ ﺑﺎﺷﺪ » ﺗﺎﺑﻌﻪ « ﺍﺳﺖ . ﻭ ﺍﻳﻦ ﻫﺎ ﮐﻪ ﻧﺎﻣﺮﺋﻲ ﻫﺴـﺘﻨﺪ ﺍﺯ ﺍﻣـﻮﺭ‬ ‫ﻧﺎﻣﺮﺋﻲ ﻫﻢ ﺁﮔﺎﻫﻨﺪ . ﻫﻤﺰﺍﺩ ﺷﻌﺮﺍ ﺩﺍﻧﺎﺗﺮ ﺍﺯ ﺩﻳﮕﺮﺍﻥ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻭ ﺍﺯ ﺩﺍﻧﺶ ﻫﺎ ﻭ ﺁﮔﺎﻫﻲ ﻫﺎﻱ ﺧﻮﺩ ﻫﺮ‬ ‫ﻳﮏ ﺷﺎﻋﺮﺵ ﺭﺍ ﺑﺎ ﺧﺒﺮ ﻣﻲ ﺳﺎﺯﺩ ﻭ ﺍﻭ ﺑﺎ ﺍﻟﻬﺎﻡ ﺍﺯ ﺍﻳﻦ ﺧﺒﺮ ﻫﺎ ﺷﻌﺮ ﻣﻲ ﮔﻮﻳـﺪ ﻭ ﮔـﺎﻩ ﺍﺯ ﺿـﻤﻴﺮ‬ ‫ﺁﺩﻣﻴﺎﻥ ﺭﺍﺯﻱ ﺭﺍ ﻓﺎﺵ ﻣﻲ ﺳﺎﺯﺩ .‬ ‫ﻳﻮﻧﺎﻧﻴﺎﻥ ﻧﻴﺰ ﺷﻌﺮﺍﻱ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﮐﻪ ﺍﻏﻠﺐ ﮐﺎﻫﻦ ﻭ ﻏﻴﺒﮕﻮ ﺑﻮﺩﻧﺪ ، ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﻗﻮﺍﻱ ﻣﺮﻣﻮﺯ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻣﻲ‬ ‫ﺩﺍﻧﺴﺘﻨﺪ ﻭ ﻣﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﺍﻳﻦ ﻭﺳﻴﻠﻪ ﺷﻌﺮﺍﻱ ﻣﺎ ﺍﺯ ﻧﺎﻣﺮﺋﻲ ﻫﺎ ﺁﮔﺎﻩ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻭ ﻏﻴﺐ ﻣﻲ ﺩﺍﻧﻨﺪ . ﺑﻨﺎ‬ ‫ﺑﺮ ﻫﻤﻴﻦ ﺍﻋﺘﻘﺎﺩ ﺧﺮﺍﻓﻲ ، ﻣﺮﺩﻡ ﻳﻮﻧﺎﻥ ﻭ ﻋﺮﺏ ﺣﻞ ﻣﺸﮑﻼﺕ ﺧـﻮﻳﺶ ﺭﺍ ﺍﺯ ﺷـﺎﻋﺮ ﻃﻠـﺐ ﻣـﻲ‬ ‫ﮐﺮﺩﻧﺪ ﻭ ﭘﺲ ﺍﺯ ﻣﺮﮔﺶ ﻫﻢ ﺍﺯ ﺷﻌﺮﺵ ﻣﻲ ﺧﻮﺍﺳﺘﻨﺪ ﺑﻬﺮﻩ ﻣﻨﺪ ﺷﻮﻧﺪ . ﺍﻳﻦ ﺍﻋﺘﻘﺎﺩ ﺩﺭ ﺑﻴﻦ ﺍﻗﻮﺍﻡ‬ ‫ﺩﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ ﻭﺟﻮﺩ ﺩﺍﺷﺖ ﻭ ﺩﺭ ﺍﺳﻼﻡ ﺳﺨﻦ ﺍﺯ ﺗﺎﺑﻊ ﻭ ﺗﺎﺑﻌﻪ ﺑﻪ ﻣﻴﺎﻥ ﻧﻴﺎﻣﺪﻩ ، ﺍﻣﺎ ﺷﻌﺮﺍ ﺭﺍ ﻭﺍﻗﻒ ﺑـﺮ‬ ‫ﮔﻨﺞ ﻫﺎﻱ ﺍﺳﺮﺍﺭ ﺧﺪﺍﻭﻧﺪﻱ ﺩﺍﻧﺴﺘﻪ ﺍﻧﺪ . « ) ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺕ ﺍﺩﺑﻲ – ﺹ ۱۰۳ – ۲۳۳ (‬
‫ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﻫﻤﻴﻦ ﺍﻋﺘﻘﺎﺩ ﺭﺍﻳﺞ ، ﻣﺮﺩﻡ ﻣﺮﺩﻡ ﺍﻳﺮﺍﻥ ﻧﻴﺰ ، ﭘﺲ ﺍﺯ ﻳﮏ ﻗﺮﻥ ﺍﺯ ﺧﻠﻖ ﻣﺜﻨﻮﻱ ، ﮐـﻪ ﺷـﻌﺮ‬ ‫ﺣﺎﻓﻆ ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪ ، ﻧﻈﺮﺷﺎﻥ ﺑﻪ ﺳﻮﻱ ﺷﺎﻋﺮ ﺷﻴﺮﺍﺯ ﻣﺘﻮ ‪‬ﻪ ﮔﺮﺩﻳﺪ ﻭ ﺍﻭ ﺭﺍ ﻭﺍﻗﻒ ﺑـﺮ ﮔـﻨﺞ ﻫـﺎﻱ‬ ‫ﺟ‬ ‫ﺍﺳﺮﺍﺭ ﺍﻟﻬﻲ ﺩﺍﻧﺴﺘﻨﺪ . ﺗﺎ ﺍﻣﺮﻭﺯ ﻧﻴﺰ ﻳﮑﻲ ﺍﺯ ﻭﺳﻴﻠﻪ ﻫﺎﻱ ﺍﻧﺲ ﻭ ﺍﻟﻔﺖ ﺑﺎ ﺣﺎﻓﻆ ، ﺗﻔﺄﻝ ﺑﻪ ﺩﻳـﻮﺍﻥ‬ ‫ﺍﺷﻌﺎﺭﺵ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ .‬ ‫===============‬ ‫- ﺑﺨﺶ ﺩﻭﻡ‬ ‫ﻓﺎﻝ ﺣﺎﻓﻆ‬ ‫ﺩﻳﺪﮔﺎﻩ ﻫﺎ‬ ‫» ﺑﺎ ﺍﻳﻦ ﻣﻌﻤﻮﻻ ﻣﺮﺩﻡ ﺑﻪ ﺍﻧﺪﺍﺯﻩ ﺍﻱ ﮐﻪ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﺎﺭ ﻣﺮﺗﺎﺿﻴﻦ ﻭ ﻣﻨﺠﻤﻴﻦ ﺍﻋﺘﻨﺎ ﺩﺍﺭﻧﺪ ﺑﻪ ﺻ ‪‬ﺖ ﻓﺎﻝ‬ ‫ﺤ‬ ‫ﻭ ﺗﻄ ‪‬ﺮ ﺑﻪ ﻭﺳﺎﻳﻞ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻥ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ؛ ﻣﻌﺬﻟﮏ ﺍﺯ ﺭﺍﻳﺞ ﺗﺮﻳﻦ ﮐﺎﺭﻫﺎ ﺑﺮﺍﻱ ﺁﮔﺎﻫﻲ ﺍﺯ ﺁﻳﻨﺪﻩ ،‬ ‫ﻴ‬ ‫ﺗﻔﺄﻝ ﻭ ﺗﻄ ‪‬ﺮ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻴﭻ ﻳﮏ ﻣﺒﻨﺎﻱ ﻋﻠﻤﻲ ﻧﺪﺍﺭﺩ ﻭ ﻣﻮﺍﻓﻖ ﺑﺎ ﻋﻘﻞ ﻭ ﻣﻨﻄﻖ ﻧﻴﺴﺖ . ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ‬ ‫ﻴ‬ ‫ﺳﺒﺐ ﻣﺮﺩﻡ ﺑﻪ ﺍﻧﺪﺍﺯ? ﮐﺎﺭ ﻣﻨﺠﻤﺎﻥ ﻫﻢ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺑﺎﻭﺭ ﻧﺪﺍﺭﻧﺪ ﻭ ﺍﻏﻠﺐ ﺁﻥ ﺭﺍ ﮐﺎﺭ ﺗﻔ ﹼﻨﻲ ﻣﻲ ﺩﺍﻧﻨﺪ .‬ ‫ﻨ‬ ‫ﺗﻔﺄﻝ ﻣﻮﻟﻮﺩ ﺍﻣﻴﺪ ﻭ ﺗﻄ ‪‬ﺮ ﺯﺍﻳﻴﺪ? ﺑﻴﻢ ﺍﺳﺖ . ﮔﻮﻳﺎ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺗﻄ ‪‬ﺮ ﺯﻳﺎﺩ ﺗﺮ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺷـﺎﻳﺪ ﻋﻠـﺘﺶ ﺁﻥ‬ ‫ﻴ‬ ‫ﻴ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺷﻨﺎﺧﺘﻦ ﭘﻴﺶ ﺁﻣﺪ ﻫﺎﻱ ﺧﻮﺏ ﻓﻘـﻂ ﺧﻮﺷـﺤﺎﻝ ﻣـﻲ ﺷـﻮﻧﺪ ، ﺩﺭ ﺣـﺎﻟﻲ ﮐـﻪ ﺩﺭ‬ ‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻦ ﭘﻴﺶ ﺁﻣﺪ ﻫﺎﻱ ﺑﺪ ، ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻧﺎﺭﺍﺣﺖ ﻣﻲ ﮔﺮﺩﻧﺪ ، ﺑﻠﮑﻪ ﻣﻲ ﮐﻮﺷﻨﺪ ﺁﻧﻬـﺎ ﺭﺍ ﺍﺯ ﺳـﺮ ﺭﺍﻩ‬ ‫ﺯﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮﺩ ﺩﻭﺭ ﺳﺎﺯﻧﺪ ﻭ ﺍﺯ ﺍﻳﻦ ﺭﻭﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺁﻥ ﺩﺭ ﻧﻔﻮﺱ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺍﺳﺖ .‬ ‫ﻓﺎﻝ ﻭ ﻃﻴﺮﻩ ﮐﻪ ﺯﺍﻳﻴﺪ? ﺑﻴﻢ ﻭ ﺍﻣﻴﺪ ﺍﺳﺖ ، ﺩﻭ ﭼﻴﺰ ﺩﺭ ﺁﻧﻬﺎ ﻣﻮﺛﺮ ﻣﻲ ﺑﺎﺷـﺪ ؛ ﻳﮑـﻲ ﺍﻋﺘﻘـﺎﺩ ﺑـﻪ‬ ‫ﺩﻧﻴﺎﻱ ﻣﺒﻬﻢ ﻭ ﻣﺠﻬﻮﻱ ﻭ ﺩﻳﮕﺮﻱ ، ﺍﺣﺴﺎﺱ ﻋﺠﺰ ﺍﺯ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺁﻳﻨﺪ? ﺯﻧﺪﮔﻲ ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﻓﮑﺮ ﺧـﻮﺩ .‬ ‫ﺩﻟﻴﻞ ﺑﺮ ﺻ ‪‬ﺖ ﺍﻳﻦ ﺍﻣﺮ ﺁﻥ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺍﺷﺨﺎﺹ ﺩﺍﻧﺎ ﻭ ﺑﻴﻨﺎ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺩﻧﻴﺎﻱ ﻣﺒﻬﻢ ﻭ ﻣﺠﻬـﻮﻝ ﺍﻋﺘﻘـﺎﺩ‬ ‫ﺤ‬ ‫ﻧﺪﺍﺭﻧﺪ ﻭ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺍﻓﺮﺍﺩ ﺗﻮﺍﻧﺎ ﻭ ﺻﺎﺣﺐ ﻗﺪﺭﺕ ﺭﻭﺣﻲ ﮐﻪ ﻋﺎﺟﺰ ﺍﺯ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺁﻳﻨﺪ? ﺯﻧـﺪﮔﻲ ﺧـﻮﺩ‬ ‫ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ، ﻫﻴﭻ ﻳﮏ ﺍﺯ ﺁﻥ ﻫﺎ ، ﺑﻨﺎﻱ ﮐﺎﺭﻫﺎ ﺭﺍ ﺑﺮ ﺍﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺍﻣﻮﺭ ﻧﻤﻲ ﻧﻬﻨﺪ . ﭘـﺲ ﻏـﺮﺽ ﺍﻏﻠـﺐ‬ ‫ﻣﺮﺩﻡ ﺍﺯ ﻓﺎﻝ ﻭ ﻃﻴﺮﻩ ﺷﻨﺎﺧﺘﻦ ﺣﻮﺍﺩﺙ ﺁﻳﻨﺪﻩ ﺍﺳﺖ ﻭ ﻣﻲ ﺧﻮﺍﻫﻨﺪ ﺑﺎ ﺷﻨﺎﺧﺘﻦ ﺁﻧﻬﺎ ﺑـﻪ ﻭﺳـﺎﻳﻠﻲ‬ ‫ﺗﻮﺳﻞ ﺟﻮﻳﻨﺪ ﮐﻪ ﺟﻠﺐ ﺧﻴﺮ ﻭ ﺭﻓﻊ ﺷ ‪ ‬ﮐﻨﻨﺪ .‬ ‫ﺮ‬
‫ﺯﻧﺪﮔﻲ ﺩﺭ ﺩﻧﻴﺎﻱ ﭘﺮ ﺍﺯ ﺭﺍﺯ ﻭ ﭘﻴﭽﻴﺪﻩ ﺍﻱ ﮐﻪ ﺑﺸﺮ ﺭﺍ ﺍﺣﺎﻃﻪ ﮐﺮﺩﻩ ، ﺑﻪ ﺍﻭ ﺣﻖ ﻣﻲ ﺩﺍﺩﻩ ﺍﺳﺖ ﮐـﻪ‬ ‫ﺩﺭ ﻭﺭﺍﻱ ﻣﺴﺎﻳﻞ ﭘﻴﺶ ﭘﺎ ﺍﻓﺘﺎﺩ? ﺭﻭﺯ ﻭ ﺭﻭﺯﮔﺎﺭﺵ ﺑﻪ ﺩﻧﺒﺎﻝ ﺧﻴﻠﻲ ﺍﺯ ﻋﻮﺍﻣﻞ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺳﺎﺯ ﻭ ﮔﺎﻩ‬ ‫ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺖ? ﺩﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﮕﺮﺩﺩ . ﺍﻭ ﻧﻤﻲ ﺗﻮﺍﻧﺴﺘﻪ ﺍﺳﺖ ﺑﺎﻭﺭ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺩﻧﻴـﺎﻱ ﺍﻭ ﻫﻤـﻴﻦ ﺍﺳـﺖ ﮐـﻪ‬ ‫ﻫﺴﺖ ﻭ ﭘﻴﻮﻧﺪﻱ ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻣﺒﻬﻢ ﻭ ﻣﺠﻬﻮﻝ ﺑﺎ ﺩﻧﻴﺎﻱ ﺑﺮﺗﺮ ﻭ ﻋﻮﺍﻟﻢ ﻏﻴﺐ ﻧﺪﺍﺭﺩ . ﺩﺭ ﻣﺴﻴﺮ ﭼﻨـﻴﻦ‬ ‫ﭘﻨﺪﺍﺭﻱ ﻃﻮﻻﻧﻲ ﻭ ﺣﺎﺩﺛﻪ ﺳﺎﺯ ﺑﻮﺩﻩ ﮐﻪ ﺑﺴﻴﺎﺭﻱ ﺍﺯ ﻣﻌﺘﻘﺪﺍﺕ ﺑﺸﺮ ﺍﺯ ﺭﻭﺯﻫﺎﻱ ﻧﺨﺴﺖ ﺗﺎ ﺍﻣﺮﻭﺯ ﭘﺎ‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺍﺳﺖ . ﺁﻧﭽﻨﺎﻥ ﮐﻪ ﺁﺩﻣﻲ ﻫﻤﺎﻥ ﺍﻧﺪﺍﺯﻩ ﮐﻪ ﻣﺴ ﹼﺮ ﻭ ﻣﻘﻬـﻮﺭ ﻭﺍﻗﻌﻴـﺎﺕ ﺁﺷـﻨﺎ ﻭ ﻣﻠﻤـﻮﺱ‬ ‫ﺨ‬ ‫ﺯﻧﺪﮔﻲ ﺍﺳﺖ ﺑﻪ ﺩﻧﻴﺎﻱ ﺭﺍﺯﻫﺎ ، ﺩﻧﻴﺎﻳﻲ ﮐﻪ ﺁﻥ ﺭﺍ ﮔﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﺗﻘﺪﻳﺮ ﻭ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﮐﺮﺩﻩ ﺍﺳـﺖ‬ ‫ﻧﻴﺰ ﺑﺴﺘﮕﻲ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﻧﺸﺎﻥ ﺩﺍﺩﻩ ﺍﺳﺖ .‬ ‫ﺗﻔﺄﻝ ﻧﻴﺰ ﺍﮔﺮ ﺯﺍﻳﻴﺪ? ﺍﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺍﻋﺘﻘﺎﺩ ﻳﺎ ﭘﻨﺪﺍﺭﻫﺎ ﻧﺒﺎﺷﺪ ، ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎﻝ ﺑﺎ ﺁﻥ ﺭﺍﺑﻂ? ﻧﺰﺩﻳﮏ ﺩﺍﺭﺩ ﻭ‬ ‫ﻧﺎﺷﻲ ﺍﺯ ﺑﻴﻢ ﻭ ﺍﻣﻴﺪ ، ﻧﮕﺮﺍﻧﻲ ﻭ ﺩﻟﻮﺍﭘﺴﻲ ، ﺩﻟﺒﺴﺘﮕﻲ ﻭ ﺩﻝ ﮔﺴﺴﺘﮕﻲ ﺁﺩﻣﻲ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺑﺎ ﺍﻳﻦ ﻫﻤﻪ‬ ‫ﻧﺸﺎﻧﻲ ﺍﺯ ﺿﻌﻒ ﻭ ﺩﻟﻬﺮﻩ ﮐﻪ ﺩﺭ ﻫﺮ ﺣﺎﻝ ﺯﻧﺪﮔﻲ ﺑﺸﺮ ﺑﺎ ﺁﻥ ﺁﻣﻴﺨﺘﻪ ﺍﺳﺖ ﻧﻴﺰ ﺑـﻪ ﻫﻤـﺮﺍﻩ ﺧـﻮﺩ‬ ‫ﺩﺍﺭﺩ .« ) ﮐﻴﻮﺍﻥ ﺳﻤﻴﻌﻲ – ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺕ ﺍﺩﺑﻲ (‬ ‫» ﻏﻴﺮ ﺍﺯ ﺍﻧﻮﺍﻉ ﺍﺳﺘﺨﺎﺭﻩ ﮐﻪ ﻧﺰﺩ ﻋﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺁﻥ ﮐﻪ ﻣﺴﺘﺤﺐ ﺷﻤﺮﺩﻩ ﻣﻲ ﺷـﺪﻩ ﺍﻧـﺪ ، ﺯﻳـﺎﺩﻩ‬ ‫ﻣﻄﻠﻮﺏ ﻭﺍﻗﻊ ﮔﺸﺘﻪ ﺍﻧﺪ ، ﻫﻢ ﺍﮐﻨﻮﻥ ﺑﻌﻀﻲ ﺍﻧﻮﺍﻉ ﺳﺎﺩﻩ ﺗﺮ ﻓﺎﻝ ﻧﻴﺰ ﺭﺍﻳـﺞ ﺍﺳـﺖ . ﺍﺯ ﺁﻥ ﺟﻤﻠـﻪ‬ ‫ﺍﺳﺖ ﻓﺎﻝ ﻗﻬﻮﻩ ، ﻓﺎﻝ ﻭﺭﻕ ، ﻓﺎﻝ ﭘﺎﮐﺖ ، ﻓﺎﻝ ﻧﺨﻮﺩ ، ﻓﺎﻝ ﺧﺎﮎ ، ﻓﺎﻝ ﺳﻬﺮﻩ ، ﻓﺎﻝ ﺍﻧﮕﺸﺖ ، ﻓﺎﻝ‬ ‫ﻭﺟﺐ ، ﻓﺎﻝ ﮔﻮﺵ ، ﻓﺎﻝ ﺷﻴﺦ ﺑﻬﺎﻳﻲ ﻭ ﻓﺎﻝ ﺣﺎﻓﻆ .‬ ‫ﻓﺎﻝ ﺣﺎﻓﻆ ﺗﺎ ﺣ ‪‬ﻱ ﺷﺒﻴﻪ ﻓﺎﻝ ﻗﺮﺁﻥ ﺍﺳﺖ . ﺩﺭ ﻫﺮ ﺩﻭ ﻧﻮﻉ ﺍﺯ ﺭﻭﻱ ﺳﺨﻨﺎﻧﻲ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﺍﺗﻔـﺎﻕ‬ ‫ﺪ‬ ‫ﺩﺭ ﻫﻨﮕﺎﻡ ﮔﺸﻮﺩﻩ ﺷﺪﻥ ﮐﺘﺎﺏ ، ﭘﻴﺶ ﭼﺸﻢ ﺁﻳﺪ ﺗﻔﺄﻝ ﻣﻲ ﺯﻧﻨﺪ .ﻧﻈﻴﺮ ﺍﻳﻦ ﮐـﺎﺭ ﺩﺭ ﻗـﺪﻳﻢ ﺑـﻴﻦ‬ ‫ﻳﻮﻧﺎﻧﻲ ﻫﺎ ﻭ ﺭﻭﻣﻲ ﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﺘﺪﺍﻭﻝ ﺑﻮﺩﻩ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺍﺯ ﮐﺘﺎﺏ ﻫﻮﻣﺮ ﻳﺎ ﻭﻳﺮﮊﻳﻞ ﻣﻲ ﮔﺸﻮﺩﻩ ﺍﻧﺪ ﻭ‬ ‫ﺑﻪ ﻋﺒﺎﺭﺗﻲ ﻣﻲ ﺧﻮﺍﻧﺪﻩ ﺍﻧﺪ ﮐﻪ ﻓﺎﻝ ﻭﻳﺮﮊﻳﻞ ﻭ ﻓﺎﻝ ﻫﻮﻣﺮ ﻣﻲ ﺗﻮﺍﻥ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﮐﺮﺩ . ﭼﻨـﺎﻥ ﮐﻬﻬﻨـﻮﺯ‬ ‫ﻫﻢ ﺩﺭ ﺍﺭﻭﭘﺎ ، ﺧﺎ ﹼﻪ ﺁﻟﻤﺎﻥ ، ﺍﺯ ﮐﺘﺎﺏ ﻣﻘ ‪‬ﺱ ﻓﺎﻝ ﻣﻲ ﮔﺸﺎﻳﻨﺪ ﻭ ﺍﻳﻦ ﮐﺎﺭ ﺭﺍ ﺑﺎ ﻋﺒﺎﺭﺗﻲ ﺑﻴﺎﻥ ﻣـﻲ‬ ‫ﺪ‬ ‫ﺻ‬ ‫ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﻌﺎﺩﻝ » ﺳﺮﮐﺘﺎﺏ ﮔﺸﻮﺩﻥ « ﻭ ﺳﺮ ﮐﺘﺎﺏ ﺑﺎﺯ ﮐﺮﺩﻥ ﺧﻮﺩﻣﺎﻥ ﺍﺳﺖ .‬ ‫ﺩﺭ ﺍﻳﺮﺍﻥ ﮔﺸﻮﺩﻥ ﺍﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻓﺎﻝ ﺍﻟﺒﺘﻪ ﺑﻪ ﺣﺎﻓﻆ ﺍﺧﺘﺼﺎﺹ ﻧﺪﺍﺷﺘﻪ ﺍﺳﺖ . ﺍﺯ ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ ﻭ ﻣﺜﻨﻮﻱ ﻭ‬ ‫ﺣﺘﻲ ﺩﻳﻮﺍﻥ ﻫﺎﻱ ﺩﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ ﻓﺎﻝ ﻣﻲ ﮔﺸﻮﺩﻩ ﺍﻧﺪ . ﺍﻣﺎ ﺩﻳﻮﺍﻥ ﺣﺎﻓﻆ ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﮐﺎﺭ ﺷـﻬﺮﺗﻲ ﺑﻴﺸـﺘﺮ‬ ‫ﺣﺎﺻﻞ ﮐﺮﺩﻩ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺭﻓﺘﻪ ﺭﻓﺘﻪ ﺍﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻓﺎﻝ ﻓﻘﻂ ﺍﺯ ﺩﻳﻮﺍﻥ ﺍﻭ ﮔﺸﻮﺩﻩ ﻣﻲ ﺷـﻮﺩ . ﻇـﺎﻫﺮﺍ ﺑـﻪ‬ ‫ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺒﺐ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻟﻘﺐ ﻟﺴﺎﻥ ﺍﻟﻐﻴﺐ ﺑﺮﺍﻱ ﺍﻭ ﺗﺎ ﺍﻳﻦ ﺣ ‪ ‬ﻣﺸﻬﻮﺭ ﻭ ﺯﺑﺎﻧﺰﺩ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ .‬ ‫ﺪ‬
‫ﺩﺭ ﺑﺎﺏ ﺩﺭﺳﺖ ﺩﺭ ﺁﻣﺪﻥ ﻭ ﻣﺤﺒﻮﺏ ﺑﻮﺩﻥ ﻓﺎﻝ ﺣﺎﻓﻆ ﻗ ﹼﻪ ﻫﺎﻱ ﻣﺠﻌﻮﻝ ﺷﻴﺮﻳﻦ ﺭﺍﻳﺞ ﺍﺳﺖ ﮐـﻪ‬ ‫ﺼ‬ ‫ﺍﺯ ﻫﻢ? ﺁﻧﻬﺎ ﺧﻮﺍﺳﺘﻪ ﺍﻧﺪ ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﻨﺪ ﺷﺎﻋﺮ ﺑﻴﭽﺎﺭﻩ ﺍﻱ ﮐـﻪ ﺩﺭ ﺯﻧـﺪﮔﻲ ﺍﺯ ﻓـﺮﺩﺍﻱ ﺧـﻮﺩ ﺧﺒـﺮ‬ ‫ﻧﺪﺍﺷﺘﻪ ﺍﺳﺖ ، ﺣﺎﻻ ﺩﺭ ﺩﻳﻮﺍﻥ ﺧﻮﻳﺶ ﺍﺯ ﭘﺸﺖ ﭘﺮﺩ? ﻏﻴﺐ ﺳﺨﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳـﺪ ﻭ ﻧﻴـﮏ ﻭ ﺑـﺪ ﺭﺍﻩ‬ ‫ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺭﺍ ﺑﺎ ﺍﻧﮕﺸﺖ ﻫﺎﻱ ﺍﺳﺘﺨﻮﺍﻧﻲ ﺳﺮﺩ ﺧﺎﮎ ﺧﻮﺭﺩ? ﻓﺮﻭ ﺭﻳﺨﺖ? ﺧـﻮﻳﺶ ﺑـﻪ ﺧﻮﺍﻧﻨـﺪ?‬ ‫ﺳﺮﮔﺮﺩﺍﻥ ﻧﺸﺎﻥ ﻣﻲ ﺩﻫﺪ .‬ ‫ﻫﻨﻮﺯ ﺩﺭ ﺍﻳﺮﺍﻥ ، ﻋﺎ ‪‬ﻪ ﻭ ﮔﺎﻩ ﺑﻌﻀﻲ ﻃﺒﻘﺎﺕ ﺧﺎ ﹼﻪ ، ﺩﺭ ﺗﻮ ‪‬ﻞ ﺑﻪ ﻓﺎﻝ ﻭ ﺍﺳﺘﺨﺎﺭﻩ ﺍﻓﺮﺍﻁ ﻣﻲ ﮐﻨﻨﺪ‬ ‫ﺳ‬ ‫ﺻ‬ ‫ﻣ‬ ‫. ﺍﻟﺒﺘﻪ ﺍﻳﻦ ﮐﺎﺭ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺍﻳﺮﺍﻥ ﺍﺧﺘﺼﺎﺹ ﻧﺪﺍﺭﺩ ﻭ ﺗﺎ ﻭﻗﺘﻲ ﻋﺪﻝ ﻭ ﺣﮑﻤـﺖ ﺑـﺮ ﺳﺮﻧﻮﺷـﺖ ﺍﻧﺴـﺎﻥ‬ ‫ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻧﮑﻨﺪ ، ﺍﻳﻦ ﺗﻤ ‪‬ﮏ ﺑﻪ ﻓﺎﻝ ﻭ ﻃﻠﺴﻢ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﻫﺎﻱ ﮔﻮﻧﻪ ﮔـﻮﻥ ﺩﺭ ﺟﻬـﺎﻥ ﻣـﺎ ﺑـﺎﻗﻲ‬ ‫ﺴ‬ ‫ﺧﻮﺍﻫﺪ ﻣﺎﻧﺪ . ﺍﻣﺎ ﺍﻳﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﺟﺎﻟﺐ ﺗﻮﺟﻪ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻳﺄﺱ ﻭ ﺗﺮﺱ ، ﺗﺎ ﭼﻪ ﺣﺪ ﻣﺮﺩﻡ ﺩﺭﻣﺎﻧﺪﻩ ﺭﺍ ﺩﺭ‬ ‫» ﺟﻮﺍﻝ ﻏﺮﻭﺭ « ﺭﻣﺎﻻﻥ ﻭ ﻓﺎﻝ ﮔﻴﺮﺍﻥ ﺍﺳﺖ .‬ ‫ﻓﺎﻝ ﻭ ﺍﺳﺘﺨﺎﺭﻩ ﺩﺭﻳﭽﻪ ﻫﺎﻳﻲ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﺳﺖ ﭘﻨﺪﺍﺭ ﺍﻧﺴﺎﻥ ﺭﺍ ﺭﻭ ﺑﻪ ﺩﻧﻴﺎﻱ ﻏﻴﺐ ﮔﺸﻮﺩﻩ ﺍﺳـﺖ .‬ ‫ﺍﻣﺎ ﺩﺭﻭﺍﺯﻩ ﻫﺎﻳﻲ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺁﻥ ﺩﻧﻴﺎﻱ ﺗﺴﺨﻴﺮ ﻧﺸﺪﻩ ﺭﺍﻩ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﻃﻠﺴﻢ ﻭ ﺍﻓﺴﻮﻥ ﻭ ﺗﻌﻮﻳﺬ ﻭ ﺩﻋﺎ ﻭ‬ ‫ﺳﺤﺮ ﻭ ﺟﺎﺩﻭ ﻭ ﺑﻨﮓ ﻭ ﺣﺸﻴﺶ ﻭ ﺷﻌﺮ ﻭ ﻋﺮﻓﺎﻥ ﺍﺳﺖ . ﺗﺎ ﻭﻗﺘﻲ ﺍﻧﺴﺎﻥ » ﻇﻠﻮﻡ ﺟﻬﻮﻝ « ﺩﻳﻮﺍﻥ‬ ‫ﻃﺎﻟﻊ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﺭﻗﻢ ﻣﻨﺸﻴﺎﻥ ﻗﻀﺎ ﻭ ﻗﺪﺭ ﻣﻲ ﺩﺍﻧﺪ ﻭ ﺍﺯ ﺳ ‪ ‬ﻗﺪﺭﺕ ﺧﻮﻳﺶ ﺧﺒﺮ ﻧﺪﺍﺭﺩ، ﺗﺎ ﻭﻗﺘﻲ ﮐـﻪ‬ ‫ﺮ‬ ‫ﻣﺮﺩ ﺁﺯﺍﺩﻩ ﻧﺴﺞ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﻓﺮﺁﻭﺭﺩ? ﮐﺎﺭﮔﺎﻩ ﻏﻴﺐ ﻭ ﺑﻪ ﻫﻢ ﺑﺎﻓﺖ? ﺗﺎﺭ ﻭ ﭘﻮﺩ ﺗﻘﺪﻳﺮ ﻭ ﮔﻨﺎﻩ‬ ‫ﻣﻲ ﺷﻨﺎﺳﺪ ﻭ ﺍﺯ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻭﺟﻮﺩ ﻏﺎﻓﻞ ﺍﺳﺖ ، ﺩﺭ ﻫﺮ ﺟﺎ ﮐﻪ ﺩﺭﻳﭽﻪ ﺍﻱ ﺑﻪ ﺩﻧﻴﺎﻱ ﻏﻴﺐ ﺳـﺮﺍﻍ ﻣـﻲ‬ ‫ﮔﻴﺮﺩ ﭼﺎﺭﻩ ﺍﻱ ﻧﺪﺍﺭﺩ ﺍﻻ ﮐﻪ ﮔﺮﺩﻥ ﺩﺭﺍﺯ ﮐﻨﺪ ﻭ ﺍﺯ ﺁﻥ ﺟﺎ ﺑﺎ ﺑﻴﻢ ﻭ ﺍﻣﻴﺪ ﻧﻘﺶ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻧﺎﭘﻴـﺪﺍﻱ‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ ﺧﻮﻳﺶ ﺭﺍ ﺩﺭ ﺁﻓﺎﻕ ﺩﻭﺭﺩﺳﺖ ﺁﻥ ﺩﻧﻴﺎ ﺟﺴﺘﺠﻮ ﮐﻨﺪ . ﻫﻤﻪ ﺟـﺎ ﻓﻘـﺮ ﻭ ﺟﻬـﻞ ﻭ ﻋﺠـﺰ ﻭ‬ ‫ﺍﺳﺎﺭﺕ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺁﺯﺍﺩﻩ ﻣﺮﺩ ﺭﺍ ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺍﻭﻫﺎﻡ ﻣﺤﮑﻮﻡ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ . « ) ﺩﮐﺘﺮ ﻋﺒﺪﺍﻟﺤﺴﻴﻦ ﺯﺭﻳﻦ‬ ‫ﮐﻮﺏ – ﻳﺎﺩﺩﺍﺷﺖ ﻫﺎ ﻭ ﺍﻧﺪﻳﺸﻪ ﻫﺎ (‬ ‫» ﮐﺴﻲ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﻘﺶ ﺑﺮﺗﺮ ﺗﻘﺪﻳﺮ ﻳﺎ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻋﻮﺍﻣﻞ ﻧﺎ ﭘﻴﺪﺍ ﻭ ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺩﺭ ﺑﺮﺍﺑﺮ ﺗـﺪﺑﻴﺮ ﮐـﻪ ﺁﻥ‬ ‫ﺧﻮﺩ ﻧﻴﺰ ﮔﻮﻧﻪ ﻭ ﺍﺿﻄﺮﺍﺭﻱ ﺍﺯ ﺗﻘﺪﻳﺮ ﺍﺳﺖ ﺑﺎﻭﺭ ﺩﺍﺭﺩ ، ﻓﺎﻝ ﻭ ﻃﺎﻟﻊ ﺭﺍ ﺗﮑﺎﭘﻮ ﻭ ﺟﺴﺘﺠﻮﻳﻲ ﺍﺯ ﺳﺮ‬ ‫ﻧﻮﻣﻴﺪﻱ ﺑﺮﺍﻱ ﭘﺎﺳﺦ ﻳﺎﻓﺘﻦ ﻫﻤﺎﻥ ﻋﻮﺍﻣﻠﻮ ﻋﻠﻠﻲ ﮐﻪ ﺗﻘﺪﻳﺮ ﻧﺎﻣﻴﺪﻩ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎﺭ ﻣـﻲ ﺁﻭﺭﺩ .‬ ‫ﻭ ﺭﺍﺯ ﺍﻋﺘﻘﺎﺩ ﺑﻪ ﻟﺴﺎﻥ ﺍﻟﻐﻴﺐ ﺑﻮﺩﻥ ﺣﺎﻓﻆ ﺭﺍ ﺩﺭ ﭼﻨﺪ ﺑﻌﺪﻱ ﺳﺨﻦ ﮔﻔـﺘﻦ ﻭ ﺍﻭﺝ ﻭ ﮐﻤـﺎﻝ ﺧﻴـﺎﻝ‬ ‫ﺍﻧﮕﻴﺰﻱ ﻭ ﺍﻳﻬﺎﻡ ﺷﻌﺮ ﺣﺎﻓﻆ ﻣﻲ ﺟﻮﻳﺪ ﻭ ﺩﺭﺑﺎﺭ? ﺩﺭﺳﺖ ﺩﺭﺁﻣﺪﻥ ﺗﻔﺄﻝ ﺍﺯ ﺩﻳﻮﺍﻥ ﺍﻭ ﺍﻭ ﺁﻧﭽﻪ ﻣـﻲ‬ ‫ﺩﺍﻧﺪ ﺍﺯ ﻣﺤﺪﻭﺩ? ﺧﻮﺍﻧﺪﻩ ﻫﺎ ﻭ ﺷﻨﻴﺪﻩ ﻫﺎ ﺑﻪ ﺩﺭ ﻧﻤﻲ ﺭﻭﺩ ﻭ ﺑﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪﻩ ﻧﻤﻲ ﺭﺳﺪ ﻭ ﺑﻪ ﺑﺎﻭﺭ ﻧﻤـﻲ‬ ‫ﺍﻧﺠﺎﻣﺪ . « ) ﺩﮐﺘﺮ ﭘﺮﻭﻳﺰ ﺍﻫﻮﺭ – ﺣﺎﻓﻈﻴﻪ (‬
‫ﺍﮔﺮ ﺩﺭ ﺟﺎﻳﻲ ﺛﺒﺖ ﮐﺮﺩﻩ ﺑﻮﺩﻧﺪ ﮐﻪ ﭼﻪ ﺑﺴﻴﺎﺭ ﻓﺎﻝ ﻫﺎ ﮐﻪ ﺍﺯ ﺩﻳﻮﺍﻥ ﺣﺎﻓﻆ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺍﻧـﺪ ﺩﺭﺳـﺖ ﺩﺭ‬ ‫ﻧﻴﺎﻣﺪﻩ ﺍﺳﺖ ، ﺩﻳﮕﺮ ﮐﺴﻲ ﺍﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﺑﺮﺍﻱ ﺍﻳﻦ ﻓﺎﻝ ﻫﺎ ﺳﺮ ﻭ ﺩﺳﺖ ﻧﻤﻲ ﺷﮑﺴـﺖ . ﺑـﻪ ﻋﺒـﺎﺭﺕ‬ ‫ﺩﻳﮕﺮ ﺣﮑﻢ ﺑﻪ ﺍﻋﺘﺒﺎﺭ ﺗﻔﺄﻝ ، ﺣﮑﻤﻲ ﺍﺳﺖ ﺍﺑﻄﺎﻝ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﻭ ﻟﺬﺍ ﺍﻋﺘﻤﺎﺩ ﭘﺬﻳﺮ . ﺍﻣﺎ ﻣﮕﺮ ﻣﺸﻲ ﻣﺮﺩﻡ‬ ‫ﻫﻤﻮﺍﺭﻩ ﻋﻠﻤﻲ ﻭ ﺳﻨﺠﻴﺪﻩ ﺍﺳﺖ ؟ ﺳﺎﺋﻖ ﻫﺎﻱ ﺑﺴﻴﺎﺭ ﺩﺭ ﮐﺎﺭﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺮﺩﻡ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺭﻓﺘﺎﺭﻫﺎﻱ ﺧـﺎﺹ ﻭﺍ‬ ‫ﻣﻲ ﺩﺍﺭﻧﺪ ، ﻳﮑﻲ ﺍﺯ ﺁﻥ ﻫﺎ ﺍﺷﺒﺎﻉ ﻧﻴﺎﺯ ﺁﻳﻨﺪﻩ ﺩﺍﻧـﻲ ﺍﺳـﺖ . « ) ﺩﮐﺘـﺮ ﻋﺒـﺪﺍﻟﮑﺮﻳﻢ ﺳـﺮﻭﺵ –‬ ‫ﺣﺎﻓﻈﻴﻪ (‬ ‫» ﺍﻋﻢ ﺍﺯ ﺁﻥ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻟﺴﺎﻥ ﺍﻟﻐﻴﺐ ﺑﻮﺩﻥ ﺣﺎﻓﻆ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﺎﺷﻴﻢ ﻳﺎ ﻧﺒﺎﺷﻴﻢ ، ﻓﺎﻝ ﺣﺎﻓﻆ ﻗﺎﺑـﻞ ﺗﻮ ‪‬ـﻪ‬ ‫ﺟ‬ ‫ﺍﺳﺖ . ﻣﻦ ﺑﺎ ﻟﺴﺎﻥ ﺍﻟﻐﻴﺐ ﺑﻮﺩﻥ ﺣﺎﻓﻆ ﮐﺎﺭﻱ ﻧﺪﺍﺭﻡ ﻭ ﻣﺴﺄﻝ? ﻓﺎﻝ ﺭﺍ ﺻﺮﻓﺎ ﺍﺯ ﺩﻳـﺪﮔﺎﻩ ﻋﻠﻤـﻲ ﻭ‬ ‫ﺍﺛﺒﺎﺗﻲ ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻢ ﻭ ﺑﺮ ﺁﻧﻢ ﮐﻪ ﺍﻣﺮﻱ ﺍﺳﺖ ﻣﻮﺟﻪ ، ﺍﮔﺮ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﺭﺍ ﺍﺯ ﺍﻳﻦ ﺩﻳﺪﮔﺎﻩ ﺑﻨﮕﺮﻳﻢ ﮐـﻪ ﻫﻨـﺮ‬ ‫ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺟﻮﺳﺖ ﻭ ﺑﺪﺍﻥ ﺳﺎﻥ ﮐﻪ ﺩﺭ ﻳﺎﺩ ﺩﺍﺭﻳﻢ ، ﻫﻴﭻ ﺷﺎﻋﺮﻱ ﭼﻮﻥ ﺣﺎﻓﻆ ﺩﺭﺩﻫـﺎﻱ ﺍﻧﺴـﺎﻧﻲ ﻭ‬ ‫ﺍﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﺮﺩﻡ ﺭﺍ ﺣﺲ ﻧﮑﺮﺩﻩ ﻭ ﻫﻴﭻ ﮐﺲ ﭼﻮﻥ ﺍﻭ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪﺍﻧﻪ ﺁﻥ ﻫﺎ ﺭﺍ ﺑﻴﺎﻥ ﻧﺪﺍﺷـﺘﻪ ﺍﺳـﺖ .‬ ‫ﻣﻨﻄﻘﺎ ﻣﻲ ﺗﻮﺍﻧﻴﻢ ﺑﭙﺬﻳﺮﻳﻢ ﮐﻪ ﻓﺎﻝ ﻣﻮﺟﻪ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺗﻔﺄﻝ ﺩﺭﺳﺖ ﻭ ﺑﺎﺯﮔﻮﻳﻨﺪ? ﺁﺭﺯﻭﻫـﺎ ﻭ ﺩﺭﺩﻫـﺎﻱ‬ ‫ﺁﻥ ﮐﻪ ﺗﻔﺄﻝ ﻣﻲ ﺯﻧﺪ . « ) ﺩﮐﺘﺮ ﺍﺻﻐﺮ ﺩﺍﺩﺑﻪ – ﺣﺎﻓﻈﻴﻪ (‬ ‫» ﺍﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﺍﺻﻮﻻ ﺧﻮﺩ ﺟﺎﻱ ﺗﺄﻣﻞ ﻭ ﺩ ﹼﺖ ﺩﺍﺭﺩ ﮐﻪ ﭼﺮﺍ ﺍﺯ ﺑﻴﻦ ﻏﺰﻟﻴـﺎﺕ ﺩﻳﮕـﺮ ﺷـﻌﺮﺍ ، ﺍﻳـﻦ‬ ‫ﻗ‬ ‫ﺩﻳﻮﺍﻥ ﻏﺰﻟﻴﺎﺕ ﺣﺎﻓﻆ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮﺍﻥ ﺗﻔﺄﻝ ﻣﻮﺭﺩ ﺍﺳـﺘﻔﺎﺩﻩ ﺍﺳـﺖ ؟ ﻣﻀـﺎﻣﻴﻦ ﻓـﻮﻕ ﺍﻟﻌـﺎﺩﻩ‬ ‫ﻣﺘﻨﻮﻉ ﻭ ﻣﺘﻠ ‪‬ﻧﻲ ﺩﺭ ﻏﺰﻟﻴﺎﺕ ﺣﺎﻓﻆ ﻫﺴﺖ ، ﺍﺯ ﮔﻞ ﻭ ﮔﻴﺎﻩ ﻭ ﺣﻴﻮﺍﻥ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ ﻋﺮﺹ? ﺷـﻄﺮﻧﺞ ﻭ‬ ‫ﻮ‬ ‫ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻭ ﻃﺐ ﻭ ﻧﺠﻮﻡ ﻭ ﻏﻴﺮﻩ ﮐﻪ ﺑﺎﻟﻄﺒﻊ ، ﺍﻳﻦ ﻣﻀﺎﻣﻴﻦ ﻣﻲ ﺗﻮﺍﻧﻨﺪ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﻣﻄﻠﺐ ﻣﻮﺭﺩ ﻧﻈﺮ‬ ‫ﻓﺮﺩﻱ ﮐﻪ ﻓﺎﻝ ﻣﻲ ﮔﻴﺮﺩ ﺑﺎﺷﺪ ، ﻧﻴﺰ ؛ ﺑﺴﻴﺎﺭﻱ ﺍﺯ ﻏﺰﻟﻴﺎﺕ ﺩﻳﻮﺍﻥ ﺣﺎﻓﻆ ﺗﻠﻮﻳﺤﺎ ﻳـﺎ ﺗﺼـﺮﻳﺤﺎ ﺑـﻪ‬ ‫ﺧﻮﺍﻧﻨﺪﻩ ﺍﻣﺮ ﻳﺎ ﻧﻬﻲ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ ﻭ ﭘﻴﺪﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﻻﺧﺺ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎﻡ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺩﺭﺑﺎﺭ? ﺍﻣﺮﻱ ﻳﺎ ﺍﺷـﺘﻴﺎﻕ‬ ‫ﺑﺮﺍﻱ ﺩﺍﻧﺴﺘﻦ ﺍﻧﺠﺎﻡ ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ ، ﻣﺸﻮﺭﺕ ﺑﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺸﺎﻭﺭ ﺻﺮﻳﺢ ﺍﻟﻠﻬﺠﻪ ﻭ ﻗـﺎﻃﻊ ﭼﮕﻮﻧـﻪ ﻣـﻲ‬ ‫ﺗﻮﺍﻧﺪ ﺩﺭ ﺫﻫﻦ ﻓﺮﺩ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﻣﻮﺛﺮ ﺑﺎﺷﺪ .« ) ﺳﻌﺪ ﺍﻟﺪﻳﻦ ﮐﻮﺟﺎ ﺗﺮﮎ – ﺣﺎﻓﻈﻴﻪ (‬ ‫» ﻳﮑﻲ ﺍﺯ ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎﻱ ﺍﻧﺲ ﻭ ﺍﺭﺗﺒﺎﻁ ﻣﺮﺩﻡ ﺑﺎ ﺷﺎﻋﺮ ﻣﺤﺒﻮﺑﺸﺎﻥ ﺣـﺎﻓﻆ ، ﻓـﺎﻝ ﮔﻴـﺮﻱ ﺍﺯ ﺩﻳـﻮﺍﻥ‬ ‫ﺍﻭﺳﺖ ﻭ ﻏﺎﻟﺒﺎ ﻫﻢ ﺑﻪ ﭘﺎﺳﺦ ﺩﻟﺨﻮﺍﻩ ﺧﻮﺩ ﻣﻲ ﺭﺳﻨﺪ . ﺯﻳﺮﺍ ﺍﮔﺮ ﭼﻪ ﺣﺎﻓﻆ ، ﻋـﺎﺭﻑ ﻭ ﺍﻧﺪﻳﺸـﻤﻨﺪ‬ ‫ﺑﺰﺭﮔﻲ ﺍﺳﺖ ، ﺍﻣﺎ ﺩﻳﻮﺍﻥ ﺍﻭ ﻣﺘﻦ ﻋﺮﻓﺎﻧﻲ ﻳﺎ ﻣﺘﻦ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻧﻴﺴﺖ . ﺍﻭ ﺍﻧﺪﻳﺸﻪ ﻫﺎﻱ ﻭﺍﻻﻱ ﺧـﻮﺩ ﺭﺍ‬ ‫ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﺍﻱ ﺑﻴﺎﻥ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺩﺳﺘﺮﺱ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﻭ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻲ ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻃـﺐ ﺧـﻮﺩ ﺍﺭﺗﺒـﺎﻁ‬ ‫ﺑﺮﻗﺮﺍﺭ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ . ﺩﺭ ﻫﻤﺎﻥ ﺣﺎﻝ ، ﺣﺎﻓﻆ ﺍﺯ ﺫﮐﺮ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺧﻴﻠﻲ ﺟﺰﺋﻲ ﻭ ﺧﻴﻠﻲ ﺷﺨﺼﻲ ﭘﺮﻫﻴﺰﻣﻲ‬ ‫ﮐﻨﺪ ﻭ ﺣﺘﻲ ﺍﻣﻮﺭ ﺟﺰﺋﻲ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺷﻴﻮﻩ ﺍﻱ ﻋﺎﻡ ﻭ ﮐﻠﻲ ﺑﻴﺎﻥ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺍﺳﺖ . ﺑﻨﺎﺑﺮ ﺍﻳﻦ ﺷﻌﺮ ﺍﻭ ﮐﻠ ‪‬ﺘـﻲ‬ ‫ﻴ‬ ‫ﭘﻴﺪﺍ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺍﻣﻮﺭ ﺟﺰﺋﻲ ﺭﺍ ﻧﻴﺰ ﺯﻳﺮ ﭼﺘﺮ ﺷﻤﻮﻝ ﻭ ﻋﻤﻮﻣﻴﺖ ﺧﻮﺩ ﻣﻲ ﮔﻨﺠﺎﻧﺪ . ﭼﻨﻴﻦ ﺍﺳـﺖ‬
‫ﮐﻪ ﻭﻗﺘﻲ ﻳﮏ ﺍﻳﺮﺍﻧﻲ ﺍﺯ ﻫﺮ ﻃﺒﻘﻪ ﻭ ﻗﺸﺮﻱ ﺑﺎ ﻳﮏ ﻧ ‪‬ﺖ ﺷﺨﺼﻲ ﻭ ﺧﺼﻮﺻﻲ ، ﺍﺯ ﺩﻳـﻮﺍﻥ ﺍﻭ ﻓـﺎﻝ‬ ‫ﻴ‬ ‫ﻣﻲ ﺯﻧﺪ ، ﻣﻲ ﭘﻨﺪﺍﺭﺩ ﺣﺎﻓﻆ ﺑﻪ ﺧﺎﻝ ﺯﺩﻩ ﺍﺳﺖ .« ) ﻋﻠﻲ ﻣﻮﺳﻮﻱ ﮔﺮﻣﺎﺭﻭﺩﻱ – ﺣﺎﻓﻈﻴﻪ (‬ ‫» ﻣﺮﺩﻡ ﺳﺎﻝ ﻫﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﺍﺯ ﺣﺎﻓﻆ ﻓﺎﻝ ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ . ﺍﮔﺮ ﺟﻮﺍﺏ ﻗﺎﻧﻊ ﮐﻨﻨﺪﻩ ﺍﻱ ﻧﻤﻲ ﺷـﻨﻴﺪﻧﺪ ﺍﻭ ﺭﺍ‬ ‫ﺭﻫﺎ ﻣﻲ ﮐﺮﺩﻧﺪ . ﻧﺴﻞ ﺑﻪ ﻧﺴﻞ ﻭ ﺩﻫﺎﻥ ﺑﻪ ﺩﻫﺎﻥ ﻣﻲ ﭼﺮﺧﺪ ﮐﻪ ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ ﺣﺎﻓﻆ ﭼـﻪ ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ ﻭ‬ ‫ﺩﻳﻮﺍﻥ ﺭﺍ ﻣﻲ ﮔﺸﺎﻳﻨﺪ . ﺍﻳﻦ ، ﻋﻠﺘﺶ ﺁﻥ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺍﺯ ﮐﻼﻡ ﺍﻭ ﺗﺴﻼﻱ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﻲ ﺗﻮﺍﻥ ﺷﻨﻴﺪ .‬ ‫ﭼﻴﺰﻱ ﺍﺯ ﺣﺎﻓﻆ ﻣﻲ ﺷﻨﻮﻧﺪ ﻭ ﺍﻳﻦ ﺁﻥ ﭼﻴﺰﻱ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺁﻥ ﻫﺎ ﺭﺍ ﻗﺎﻧﻊ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ ﻭ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑـﺎ ﻧ ‪‬ـﺖ‬ ‫ﻴ‬ ‫ﺁﻥ ﻫﺎ ﺣﺮﮐﺖ ﮐﺮﺩﻩ ﺍﺳﺖ . ﻧﻪ ﺍﻳﻦ ﮐﻪ ﺍﻭ ﻭﺍﻗﻌﺎ ﻏﻴﺒﮕﻮ ﺍﺳﺖ . ﺑﺮﺍﻱ ﺍﻳﻦ ﮐﻪ ﻳـﮏ ﮔﻮﺷـﻪ ﻭ ﻳـﮏ‬ ‫ﺯﺍﻭﻳﻪ ﺍﻱ ﺍﺯ ﺯﻧﺪﮔﻲ ﺭﺍ ﻟﻤﺲ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ ﻭ ﺑﻴﺎﻥ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻧﻴﺖ ﺁﻥ ﺷﺨﺼﻲ ﮐﻪ ﻣﻲ ﺧﻮﺍﻫﺪ ﻓـﺎﻝ‬ ‫ﺑﮕﻴﺮﺩ ، ﺑﺮﺧﻮﺭﺩ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ ﻭ ﻫﺎﻝ? ﺍﺑﻬﺎﻣﻲ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺍﻃﺮﺍﻓﺶ ﻫﺴﺖ ﻫﺴﺖ ، ﺷﺨﺺ ﺭﺍ ﻗﺎﻧﻊ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ‬ ‫ﮐﻪ ﻣﻦ ﺟﻮﺍﺏ ﺧﻮﺩﻡ ﺭﺍ ﺗﺎ ﺣﺪﻱ ﺷﻨﻴﺪﻡ . ﺣﺎﻻ ﺍﻳﻦ ﺟﻮﺍﺏ ﺭﺍ ﺧﻮﺩ ﺷﻤﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﮐﻨﻴﺪ ، ﺩﺭ ﻫﺮ‬ ‫ﺣﺎﻝ ﭘﻴﺎﻣﻲ ﺩﺭ ﺁﻥ ﻧﻬﻔﺘﻪ ﺍﺳﺖ .« ) ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﻲ ﺍﺳﻼﻣﻲ ﻧﺪﻭﺷﻦ – ﮐﺘﺎﺏ ﻣﺎﻩ ﺍﺩﺑﻴـﺎﺕ ﻭ ﻓﻠﺴـﻔﻪ‬ ‫ﺵ ۷۷. ﺹ ۸۲ (‬ ‫ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻳﺎ ﻣﺠﺎﺯ ﺑﻮﺩﻥ ﻓﺎﻝ ﺣﺎﻓﻆ‬ ‫ﺧﻮﺍﻧﻨﺪﻩﻱ ﮔﺮﺍﻣﻲ ﺍﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ، ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﻟﺤﻈﻪ ﻣﻨﺘﻈﺮ ﺩﺭﻳﺎﻓﺖ ﭘﺎﺳﺨﻲ ﺑﺮﺍﻱ ﺳﻮﺍﻝ ﺧﻮﺩ ﺍﺳﺖ ﮐـﻪ‬ ‫ﺑﺎﻻﺧﺮﻩ ﺗﮑﻠﻴﻒ ﻓﺎﻝ ﺣﺎﻓﻆ ﭼﻴﺴﺖ ؟ ﺁﻳﺎ ﭘﺎﺳﺦ ﻫﺎﻱ ﺣﺎﻓﻆ ﺑﻪ ﺑﺮﺧﻲ ﺍﺯ ﻓـﺎﻝ ﻫـﺎﻳﻲ ﮐـﻪ ﺍﻓـﺮﺍﺩ‬ ‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻪ ﺩﻳﻮﺍﻥ ﺍﻭ ﺯﺩﻩ ﺍﻧﺪ ﻭ ﺩﺭ ﮐﺘﺐ ﺗﺎﺭﻳﺨﻲ ﻭ ﺍﺩﺑﻲ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻭ ﻣﻌﺎﺻﺮ ، ﺩﻳﺪﻩ ﻭ ﺧﻮﺍﻧﺪﻩ ﻣـﻲ‬ ‫ﺷﻮﻧﺪ ، ﺣﻘﻴﻘﻲ ﺍﺳﺖ ﻳﺎ ﻫﻢ? ﺁﻥ ﻫﺎ ﻳﮏ ﺍﺗﻔﺎﻕ ﺻﺪ ﺩﺭ ﺻﺪ ﺗﺼﺎﺩﻓﻲ ﺍﺳﺖ ؟ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﺻـﻮﺭﺕ‬ ‫ﺩﺭﺻﺪ ﻭ ﻳﺎ ﺍﺣﺘﻤﺎﻝ ﺗﺼﺎﺩﻓﻲ ﺑﻮﺩﻥ ﺍﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﻓﺎﻝ ﮐﻪ ﺗﺎﮐﻨﻮﻥ ﺻﻮﺭﺕ ﮔﺮﻓﺘـﻪ ﻭ ﭘﺎﺳـﺦ ﻣﻄﻠـﻮﺏ‬ ‫ﺩﺭﻳﺎﻓﺖ ﮐﺮﺩﻩ ﺍﻧﺪ ، ﺑﺮﺍﻱ ﻳﮏ ﺩﻳﻮﺍﻥ ﺷﻌﺮ ﭼﻘﺪﺭ ﺍﺳﺖ ؟ ﺍﮔﺮ ﺑﺨﻮﺍﻫﻴﻢ ﺑـﻪ ﭘﻴـﺮﻭﻱ ﺍﺯ ﻧﻈﺮﻳـﺎﺕ‬ ‫ﺻﺎﺣﺐ ﻧﻈﺮﺍﻧﻲ ﮐﻪ ﮐﺎﻣﻼ ﻧﻔﻲ ﮐﺮﺩﻩ ﺍﻧﺪ ﻭ ﺷﺪﻳﺪﺍ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻓﺎﻝ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ ، ﺿﻤﻦ ﺍﺣﺘﺮﺍﻡ ﺑـﻪ‬ ‫ﻧﻈﺮ ﺍﻳﻦ ﺑﺰﺭﮔﻮﺍﺭﺍﻥ ﻭ ﻓﺮﻫﻴﺨﺘﮕﺎﻥ ﻭ ﭘﻮﺯﺵ ﺍﺯ ﻣﺤﻀﺮ ﮔﺮﺍﻣﻲ ﺷﺎﻥ ، ﺍﻳﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﺫﮐﺮ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ‬ ‫ﺍﻣﺮﻭﺯ ﻓﺎﻝ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺑﺎ ﺩﻳﻮﺍﻥ ﺣﺎﻓﻆ ﮐﺎﺭﻱ ﻓﺮﺍﮔﻴﺮ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ ﻭ ﻧﺎﻡ ﺣﺎﻓﻆ ﻭ ﺩﻳﻮﺍﻥ ﺣﺎﻓﻆ ﺑﻪ ﻭﻳـﮋﻩ‬ ‫ﻧﺰﺩ ﺟﻮﺍﻧﺎﻥ ، ﻓﻮﺭﺍ ﻓﺎﻝ ﺣﺎﻓﻆ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺫﻫﻦ ﻣﺘﺒﺎﺩﺭ ﻣﻲ ﺳﺎﺯﺩ ؛ ﻭ ﻣﻲ ﺗﻮﺍﻥ ﮔﻔﺖ ﮐـﻪ ﺍﻳـﻦ ﻣﺴـﺄﻟﻪ‬ ‫ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﭘﺪﻳﺪﻩ ﺍﻱ ) ﺍﻟﺒﺘﻪ ﺑﺎ ﺧﻮﺵ ﺑﻴﻨﻲ ﻭ ﺍﻻ ﺷﺎﻳﺪ ﺑﻬﺘﺮ ﺍﺳﺖ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ ﻣﻌﻀﻠﻲ ( ﺷﺪﻩ ﺍﺳـﺖ‬ ‫ﮐﻪ ﺑﺎ ﻧﻔﻲ ﻭ ﺳﺮﺯﻧﺶ ﺑﻪ ﺑﻮﺗﻪ ﻓﺮﺍﻣﻮﺷﻲ ﺳﭙﺮﺩﻩ ﻧﺨﻮﺍﻫﺪ ﺷﺪ . ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﺩﺭ ﺁﻳﻨﺪﻩ ﻓﺮﺍﮔﻴﺮ ﺗﺮ ﻧﻴـﺰ‬ ‫ﺑﺸﻮﺩ .‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺍﮔﺮ ﺑﺨﻮﺍﻫﻴﻢ ﺭﺃﻱ ﮔﺮﻭﻩ ﺩﻭﻡ ﺍﺯ ﺩﺍﻧﺸﻮﺭﺍﻥ ﻋﺰﻳﺰ ﺭﺍ ﮐﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻮﺍﻓﻖ ﻭ ﺧﻮﺷﺒﻴﻨﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻓﺎﻝ‬ ‫ﺣﺎﻓﻆ ﺩﺍﺭﻧﺪ ، ﺑﭙﺬﻳﺮﻳﻢ ، ﺑﺎﻳﺪ ﺩﺭ ﻗﺒﺎﻝ ﺍﻳﺖ ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻭ ﭘﺬﻳﺮﺵ ﻗﻮﻝ ﺁﻧﺎﻥ ، ﺗﻮﺟﻴﻬﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒـﻮﻝ ﻭ‬ ‫ﻗﺎﻧﻊ ﮐﻨﻨﺪﻩ ، ﺑﻴﺶ ﺍﺯ ﺁﻥ ﭼﻪ ﮐﻪ ﺧﻮﺩ ﺁﻧﺎﻥ ﺑﻴﺎﻥ ﮐﺮﺩﻩ ﺍﻧﺪ ﺍﺭﺍﺋﻪ ﻧﻤﻮﺩ ، ﺁﻳﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﺍﻣـﺮﻱ ﺍﻣﮑـﺎﻥ‬ ‫ﭘﺬﻳﺮ ﺍﺳﺖ ؟ ﭘﺎﺳﺦ ﺳﺮﻳﻊ ﻭ ﺩﻡ ﺩﺳﺘﻲ ﺑﻪ ﺍﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﻣﻨﻔﻲ ﺍﺳﺖ ! ﭼﺮﺍ ؟ ﺯﻳﺮﺍ ﮐﻪ ﺍﻳﻦ ﻣﻘﻮﻟـﻪ ،‬ ‫ﻣﻘﻮﻟﻪ ﺍﻱ ﺗﺠﺮﺑﻲ ﻭ ﺁﺯﻣﺎﻳﺸﮕﺎﻫﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﺸﻮﺩ ﺑﺎ ﻣﺤﺎﺳﺒﺎﺕ ﻋﻠﻢ ﺭﻳﺎﺿﻲ ﻭ ﺍﻧﺠـﺎﻡ ﺁﺯﻣـﺎﻳﺶ‬ ‫ﻫﺎﻱ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﻭ ﻏﻴﺮﻩ ، ﺑﻪ ﭘﺎﺳﺦ ﺻﺪ ﺩﺭ ﺻﺪ ) ﻣﺜﺒﺖ ﻳﺎ ﻣﻨﻔﻲ ( ﺩﺳﺖ ﻳﺎﻓﺖ . ﺑﻠﮑـﻪ ﺍﻳـﻦ ﺍﻣـﺮ‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ ﻓﺎﻝ ﻭ ﺗﻔﺄﻝ ، ﻫﻤﺎﻥ ﻃﻮﺭ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺑﺨﺶ ﻫﺎﻱ ﻗﺒﻞ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺩﺍﺩﻩ ﺷـﺪ ، ﺯﻳـﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋـﻪ ﺍﻱ ﺍﺯ‬ ‫ﻋﻠﻮﻣﻲ ﺍﺳﺖ ﻣﻌﺮﻭﻑ ﺑﻪ ﻋﻠﻮﻡ ﻏﺮﻳﺒﻪ ) ﺧﻔﻴﻪ ( ﮐﻪ ﺩﺭﺑﺎﺭﻩ ﻣﺴﺎﻳﻞ ﻣﺎﻭﺭﺍﺀ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ‬ ‫؛ ﻭ ﻫﻨﻮﺯ ﻫﻢ ﻫﻢ? ﺯﻳﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫﺎﻱ ﺁﻥ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ، ﭼﻪ ﺑﺮﺳﺪ ﺑﻪ ﺍﻳﻦ ﮐﻪ ﺟﺎﻳﮕـﺎﻩ‬ ‫ﻋﻠﻤﻲ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ .‬ ‫ﻓﺎﻝ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﻴﻦ ﺷﺮﺍﻳﻂ ﺭﺍ ﺩﺍﺭﺍﺳﺖ ﻭ ﺩﺭ ﻃﻲ ﺳﺎﻟﻴﺎﻥ ﺩﺭﺍﺯﻱ ﮐﻪ ﺍﺯ ﻗﺪﻣﺖ ﺁﻥ ﺩﺭ ﺟﻮﺍﻣﻊ ﻣﺨﺘﻠـﻒ‬ ‫ﻣﻲ ﮔﺬﺭﺩ ، ﻣﻮﺭﺩ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻭ ﻧﻘﺪ ﻭ ﺑﺮﺭﺳﻲ ﻗﺮﺍﺭ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺍﺳﺖ ، ﺗﺎ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺘﻮﺍﻥ ﺑﺮﺍﻱ ﺁﻥ ﺟﺎﻳﮕـﺎﻫﻲ‬ ‫ﺩﺭ ﻋﻠﻮﻡ ﻣﺘﺪﺍﻭﻝ? ﻏﻴﺮ ﺗﺠﺮﺑﻲ ، ﻳﻌﻨﻲ ﺭﻭﺍﻧﺸﻨﺎﺳﻲ ﻭ ﻏﻴﺮﻩ ﺩﺳﺖ ﻭ ﭘﺎ ﮐﺮﺩ . ﺍﺯ ﺍﻳﻦ ﺭﻭ ﺍﻳﻦ ﺳﻴﺮ‬ ‫ﻭ ﺳﻠﻮﮎ » ﻋﻠﻢ ﺗﻔﺄﻟﻲ « ﺭﺍ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻭ ﭘﻴﮕﻴﺮﻱ ﻣﻲ ﮐﻨﻴﻢ ، ﺗﺎ ﺍﻥ ﺷﺎﺀ ﺍﷲ ﺑـﻪ ﻳـﮏ ﺟﻤـﻊ ﺑﻨـﺪﻱ‬ ‫ﻣﺤﮑﻤﻪ ﭘﺴﻨﺪ ﺩﺳﺖ ﻳﺎﺑﻴﻢ .‬ ‫» ﺍﺯ ﻣﺠﻤﻮﻉ ﺁﻳﺎﺕ ﻭ ﺍﺣﺎﺩﻳﺜﻲ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺑﺎﺏ ﻓﺎﻝ ﻧﻴﮏ ﻭ ﺑﺪ ﺯﺩﻥ ﻭﺍﺭﺩ ﺷﺪﻩ ﻣﺤﻘﻖ ﮔﺮﺩﻳﺪﻩ ﮐﻪ ﻓﺎﻝ‬ ‫ﺯﺩﻥ ﭼﻪ ﺧﻮﺏ ﻭ ﭼﻪ ﺑﺪ ، ﻣﻮﺛﺮ ﺍﺳﺖ ، ﺍﻣﺎ ﻧﻪ ﺑﻪ ﻃﻮﺭ ﺍﺳﺘﻘﻼﻝ ، ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ ﺍﺭﺍﺩﻩ ﻭ ﺍﻣﺮ ﭘﺮﻭﺭﺩﮔﺎﺭ ﮐﻪ‬ ‫ﻳﮕﺎﻧﻪ ﻣﻮﺛﺮ ﻭ ﻳﮑﺘﺎ ﻣﺤ ‪‬ﮎ ﺟﻬﺎﻥ ﻫﺴﺘﻲ ﺍﺳﺖ ﻭ ﻫﻤﻴﻦ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﺑـﺪﻭﻥ ﺍﺳـﺘﻘﻼﻝ ﻫـﻢ ﺩﺭ ﻭﺍﻗـﻊ ﻭ‬ ‫ﺮ‬ ‫ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺍﺯ ﻗ ‪‬ﻩ ﻓﮑﺮ‪‬ﻪ ﺍﺳﺖ ﻭ ﻧﻪ ﺍﺯ ﺁﻥ ﭼﻴﺰ ﮐﻪ ﺍﺯ ﺩﻳﺪﻥ ﻭ ﺷﻨﻴﺪﻧﺶ ﻓﺎﻝ ﺯﺩﻩ ﻣﻲ ﺷـﻮﺩ . ﭘـﺲ‬ ‫ﻳ‬ ‫ﻮ‬ ‫ﻫﺮ ﺗﺄﺛﻴﺮﻱ ﮐﻪ ﻫﺴﺖ ﺍﺯ ﻓﮑﺮﻱ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺫﻫﻦ ﺍﻟﻘﺎ ﻭ ﻣﺜﺎﻟﻲ ﺍﺯ ﺁﻥ ﺩﺭ ﺫﻫﻦ ﻭﺍﻗﻊ ﻣﻲ ﺷﻮﺩ ، ﻧﻪ‬ ‫ﭼﻴﺰ ﺩﻳﮕﺮ . ﻭ ﺍﺯ ﺍﻳﻦ ﺟﺎ ﺣﮑﻤﺖ ﺍﻳﻦ ﮐﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻣﺎ ) ﺹ ( ، ﻓﺎﻝ ﺭﺍ ﻣﻤﺪﻭﺡ ﻭ ﻣﺴﺘﺤﺐ ﻭ ﻃﻴﺮﻩ ﺭﺍ‬ ‫ﻣﺬﻣﻮﻡ ﻭ ﻣﮑﺮﻭﺡ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺍﺳﺖ ، ﻣﻌﻠﻮﻡ ﻣﻲ ﺷﻮﺩ ﮐﻪ ﻃﻴﺮﻩ ﺑﺪﺍﻥ ﺟﻬﺖ ﻣـﺬﻣﻮﻡ ﻭ ﻣﻤﻨـﻮﻉ ﺷـﺪﻩ‬ ‫ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺎﺷﻲ ﺍﺯ ﺑﺪﺑﻴﻨﻲ ﻭ ﺑﺪﮔﻤﺎﻧﻲ ﻭ ﻣﺎﻱ? ﻧﻮﻣﻴﺪﻱ ﺍﺳﺖ ﻭ ﻧﻮﻣﻴـﺪﻱ ﻣﻮﺟـﺐ ﺿـﻌﻒ ﺍﺭﺍﺩﻩ ﻭ‬ ‫ﺳﺴﺘﻲ ﻋﺰﻡ ﻭ ﭘﺴﺘﻲ ﻫ ‪‬ﺖ ﺍﻧﺴﺎﻥ ﻭ ﺑﺎﺯﺩﺍﺷﺘﻦ ﺍﻭ ﺍﺯ ﺳﻌﻲ ﻭ ﻋﻤﻞ ﻭ ﺍﻗﺪﺍﻡ ﺍﺳﺖ ﺑﺮ ﺧـﻼﻑ ﻓـﺎﻝ‬ ‫ﻤ‬ ‫ﮐﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺧﻮﺷﺒﻴﻨﻲ ﻭ ﺑﺎﻋﺚ ﺍﻣﻴﺪﻭﺍﺭﻱ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻬﻢ ﺗﺮﻳﻦ ﺷﺮﻁ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﻭ ﮐـﺎﻣﺮﻭﺍﻳﻲ ﺩﺭ ﻫـﺮ‬ ‫ﮐﺎﺭ ﺍﺳﺖ . ﺫﻫﻦ ﺍﻧﺴﺎﻥ ﺍﺯ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﺮ ﺁﻥ ﻭﺍﺭﺩ ﻣﻲ ﺷﻮﺩ ﻭ ﺩﺭ ﺁﻥ ﻧﻘﺶ ﺑﻨﺪﺩ ، ﺧﻮﺍﻩ ﺧﻮﺵ ﺑﺎﺷﺪ ﻭ‬ ‫ﺧﻮﺍﻩ ﻧﺎﺧﻮﺵ ، ﻣﺘﺄﺛﺮ ﻣﻲ ﺷﻮﺩ . ﻟﻴﮑﻦ ﺗﺄﺛﺮﺵ ﺍﺯ ﺍﻣﻮﺭ ﻧﺎﺧﻮﺵ ﻭ ﻧﺎﻣﻼﻳﻢ ﺳﺮﻳﻌﺘﺮ ﻭ ﺷﺪﻳﺪ ﺗـﺮ ﻭ‬ ‫ﭘﺎﻳﻨﺪﻩ ﺗﺮ ﺍﺳﺖ . ﻭ ﺩﻟﻴﻞ ﻣﺤﺴﻮﺱ ﻭ ﻣﺸﻬﻮﺩ ﺍﻳﻦ ﺍﻣﺮ ﮐﻪ ﻫﺮ ﮐﺲ ﺩﺭ ﺧﻮﺩ ﻣﺸﺎﻫﺪﻩ ﺗﻮﺍﻥ ﮐـﺮﺩ ،‬ ‫ﺍﻳﻦ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺍﺯ ﺣﺎﻻﺕ ﻭ ﺣﻮﺍﺩﺙ ﺯﻣﺎﻥ ﮐﻮﺩﮐﻲ ﺁﻥ ﭼﻪ ﺗﻮﺃﻡ ﺑﺎ ﺩﺭﺩ ﻭ ﺭﻧﺞ ﻳﺎ ﺑﻴﻢ ﻭ ﻫﺮﺍﺱ ﺷﺪﻳﺪ‬
‫ﺑﻮﺩﻩ ﺍﺳﺖ ، ﺩﺭ ﺫﻫﻦ ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ ﻭ ﺍﻏﻠﺐ ﺍﺯ ﺯﻣﺎﻥ ﻃﻔﻮﻟﻴﺖ ﺧﻮﺩ ﺁﻥ ﺣﻮﺍﺩﺙ ﻭ ﺣـﺎﻻﺕ ﺭﺍ ﺑـﻪ ﻳـﺎﺩ‬ ‫ﺩﺍﺭﻧﺪ .‬ ‫ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﺍﻳﻦ ﺍﺻﻞ ﮐﻠﻲ ﻭ ﻣﺴ ﹼﻢ ، ﻓﺎﻝ ﺑﺪ ﻭ ﺗﻄ ‪‬ﺮ ﻧﻴﺰ ﮐﻪ ﻧﺎﺷﻲ ﺍﺯ ﻓﮑﺮ ﺑﺪ ﻭ ﺯﻳﺎﻥ ﻭ ﻧﺎﮐﺎﻣﻲ ﻭ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬ ‫ﻴ‬ ‫ﻠ‬ ‫ﺁﻥ ﺍﺳﺖ ، ﺑﻴﺶ ﺍﺯ ﻓﺎﻝ ﺧﻮﺏ ﮐﻪ ﻧﺎﺷﻲ ﺍﺯ ﻓﮑﺮ ﺧﻮﺏ ﻭ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﺧﻮﺏ ﻭ ﻣﻄﻠﻮﺏ ﺍﺳﺖ ، ﺫﻫﻦ‬ ‫ﺍﻧﺴﺎﻥ ﺭﺍ ﻣﺘﺄﺛﺮ ﻭ ﺑﻪ ﺧﻮﺩ ﻣﺸﻐﻮﻝ ﻭ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﻲ ﺩﺍﺭﺩ ﻭ ﺷ ‪‬ﺕ ﺗﻮﺟﻪ ﺫﻫﻦ ﺳﺒﺐ ﻣﻲ ﺷﻮﺩ ﮐﻪ ﺁﻥ‬ ‫ﺪ‬ ‫ﭼﻪ ﺍﺯ ﺁﻥ ﻣﻨﺘﻈﺮﻧﺪ ﺻﻮﺭﺕ ﻓﻌﻠﻴﺖ ﭘﻴﺪﺍ ﮐﻨﺪ ﻭﻓﻌﻠﻴﺖ ﻭ ﻭﻗﻮﻉ ﺍﻳﻦ ﻗﺴـﻢ ﭘـﻴﺶ ﺑﻴﻨـﻲ ﻋﻘﻴـﺪ?‬ ‫ﺷﺨﺺ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺻ ‪‬ﺖ ﺁﻥ ﻗﻮﻱ ﻭ ﻣﺴﺘﺤﮑﻢ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ . « )ﺍﻟﻬﺎﻣﺎﺕ ﺧﻮﺍﺟﻪ(‬ ‫ﺤ‬ ‫» ﺑﺎ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺕ ﻋﻠﻤﻲ ، ﺑﻌﻀﻲ ﺍﺯ ﻋﻠﻮﻡ ﻏﺮﻳﺒﻪ ﺍﺯ ﺗﺤﺖ ﺍﻳﻦ ﻋﻨﻮﺍﻥ ﺧﺎﺭﺝ ﻭ ﺟﺰﺀ ﻋﻠﻢ ﺑﻪ‬ ‫ﻣﻌﻨﻲ ﻭﺍﻗﻌﻲ ﮐﻠﻤﻪ ﺩﺭ ﺁﻣﺪﻩ ﺍﻧﺪ ، ﻣﺜﻼ ﻫﻴﭙﻨﻮﺗﻴﺴﻢ ، ﮐﻪ ﻣﺪﺕ ﻫﺎﻱ ﻣﺪﻳـﺪ ﺍﺯ ﻋﻠـﻮﻡ ﻏﺮﻳﺒـﻪ ﺑـﻪ‬ ‫ﺷﻤﺎﺭ ﻣﻲ ﺁﻣﺪ ، ﺍﻣﺮﻭﺯﻩ ﺍﺯ ﻣﻮﺿﻮﻉ ﻫﺎﻱ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪ? ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺕ ﺭﻭﺍﻧﺸﻨﺎﺳﻲ ﺍﺳﺖ ، ﻭ ﺍﮔﺮ ﭼـﻪ‬ ‫ﺍﺻﻮﻟﻲ ﮐﻪ ﻫﻴﭙﻨﻮﺗﻴﺴﻢ ﺑﺮ ﺁﻧﻬﺎ ﺍﺳﺘﻮﺍﺭ ﺍﺳﺖ ، ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺍﺻﻮﻝ ﺍﻏﻠﺐ ﻓﺮﺍﻳﻨﺪ ﻫﺎﻱ ﺫﻫﻨـﻲ ، ﺩﺭﺳـﺖ‬ ‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻧﻴﺴﺖ ؛ ﺍﻣﺮﻭﺯﻩ ﺍﻳﻦ ﺍﺻﻮﻝ ﺭﺍ ﺍﺯ ﺍﻣﻮﺭ ﻏﻴﺒـﻲ ﻓـﻮﻕ ﻃﺒﻴﻌـﻲ ﻧﻤـﻲ ﺷـﻤﺎﺭﻧﺪ . ﺧـﻮﺍﺏ‬ ‫ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﻨﺪﻩ ﻭ ﻋﺸﻖ ﺍﺯ ﻓﺮﺍﻳﻨﺪ ﻫﺎﻱ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺍﺳﺖ ﻭ ﻏﺮﺍﺑﺖ ﺁﻥ ﺑﻴﺶ ﺍﺯ ﻫﻴﭻ ﻳـﮏ ﺍﺯ‬ ‫ﺍﻳﻦ ﺩﻭ ﻧﻤﻲ ﺑﺎﺷﺪ . ﻧﻴﺮﻭﻱ ﺭﻭﺷﻦ ﺑﻴﻨﻲ ﻭ ﻏﻴﺐ ﮔﻮﻳﻲ ﻭ ﺗﻠﻪ ﭘـﺎﺗﻲ ﻭ ﺗﻔـ ‪‬ﻕ ﻧﻔـﺲ ﺑـﺮ ﻣـﺎﺩﻩ ﺍﺯ‬ ‫ﻮ‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺑﻨﻴﺎﺩﻱ ﻫﻢ? ﻣﺪﻋﻴﺎﻥ ﻋﻠﻮﻡ ﻏﺮﻳﺒﻪ ﺍﺯ ﻗﺪﻳﻢ ﺗﺮﻳﻦ ﺍﻳﺎﻡ ﺗﺎ ﮐﻨﻮﻥ ﺑﻮﺩﻩ ﺍﺳﺖ . ﺍﻣﺎ ﺩﺭ ﺳـﺎﻝ‬ ‫ﻫﺎﻱ ﺍﺧﻴﺮ ﺍﻳﻦ ﻣﺴﺎﻳﻞ ﻣﻮﺭﺩ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺗﺠﺮﺑﻲ ﻋﻠﻤﻲ ﻭ ﻣﻮﺿﻮﻉ ﻋﻠﻢ ﺟﺪﻳـﺪ ﺭﻭﺡ ﺷﻨﺎﺳـﻲ ﻗـﺮﺍﺭ‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺍﺳﺖ . ﺑﺪﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ، ﺍﻳﻦ ﻧﻴﺮﻭ ﻫﺎ ﺍﻫﻤ ‪‬ﺖ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﺑﻪ ﻋﻨﻮﺍﻥ ﺍﻣﻮﺭ ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ ﻭ ﻏﻴﺒﻲ ﺍﺯ ﺩﺳـﺖ‬ ‫ﻴ‬ ‫ﺩﺍﺩﻩ ﺍﻧﺪ . ﺍﮔﺮ ﭼﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﺎﻓﻈﻪ ﻭ ﻋﻮﺍﻃﻒ ، ﭼﻨﺪﺍﻥ ﺍﻃﻼﻋﻲ ﺍﺯ ﮐﻴﻔﻴﺖ ﺁﻥ ﻫﺎ ﻧﺪﺍﺭﻳﻢ .‬ ‫ﺑﺎ ﭘﺮﺗﻮﻱ ﮐﻪ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺕ ﻋﻠﻤﻲ ﺑﺮ ﮔﻮﺷﻪ ﻫﺎﻱ ﺗﺎﺭﻳﮏ ﻋﺎﻟﻢ ﺍﺳـﺮﺍﺭ ﻣـﻲ ﺍﻓﮑﻨـﺪ ، ﻋﻠـﻮﻡ ﻏﺮﻳﺒـﻪ‬ ‫ﻣﺤﮑﻮﻡ ﺑﻪ ﺯﻭﺍﻝ ﺍﺳﺖ . ﻫﻤﭽﻨﺎﻥ ﮐﻪ ﻋﻠﻢ ﺍﺣﮑﺎﻡ ﻧﺠﻮﻡ ﺩﺭ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻋﻠﻢ ﻧﺠﻮﻡ ، ﮐﻴﻤﻴﺎ ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮﺍﻥ‬ ‫ﻳﮑﻲ ﺍﺯ ﻋﻠﻮﻡ ﻏﺮﻳﺒﻪ ﺩﺭ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺷﻴﻤﻲ ، ﺩﺭﻣﺎﻥ ﺑﺎ ﺩﻋﺎ ﻭ ﺳﺤﺮ ﻭ ﺟﺎﺩﻭ ﺩﺭ ﻣﻘﺎﺑـﻞ ﺩﺭﻣـﺎﻥ ﻃ ‪‬ـﻲ‬ ‫ﺒ‬ ‫ﻋﻠﻤﻲ ، ﻭ ِﺧﺒﺎﺭ ﺍﺯ ﺁﺗﻴﻪ ﺩﺭ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺭﻭﺡ ﺷﻨﺎﺳﻲ ﺍﺯ ﺭﻭﻧﻖ ﻭ ﺍﻋﺘﺒﺎﺭ ﺍﻓﺘﺎﺩﻩ ﺍﺳﺖ .‬ ‫ﺍ‬ ‫ﺑﺎ ﻣﺮﻭﺭ ﺯﻣﺎﻥ ، ﺳﺎﻳﺮ ﻋﻠﻮﻡ ﻏﺮﻳﺒﻪ ﻫﻢ ﺟﺎﻱ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﺑﻪ ﻣﺒﺎﺣﺜﻲ ﻣﺘﮑﻲ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﻫﺎﻳﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﺍﻋﺘﻤﺎﺩ‬ ‫ﺧﻮﺍﻫﺪ ﺩﺍﺩ ﻭ ﻣﺜﻼ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺭﻭﺍﻧﺸﻨﺎﺳﻲ ﻭ ﺩﺭﻣﺎﻥ ﺑﻴﻤﺎﺭﻱ ﻫﺎﻱ ﺭﻭﺍﻧﻲ ، ﺣـﺮﻑ? ﺑﻴـﺮﻭﻥ ﺁﻭﺭﺩﻥ‬ ‫ﺟ ‪ ‬ﻭ ﺍﺭﻭﺍﺡ ﺧﺒﻴﺜﻪ ﺭﺍ ﺍﺯ ﺑﺪﻥ ﻣﺮﻳﺾ – ﮐﻪ ﻫﻨﻮﺯ ﺑﺎﺯﺍﺭﺵ ﺭﻭﻧﻖ ﺩﺍﺭﺩ – ﻣﻨﺴﻮﺥ ﺧﻮﺍﻫﺪ ﺳـﺎﺧﺖ‬ ‫ﻦ‬ ‫.« ) ﺩﺍﺋﺮﺓ ﺍﻟﻤﻌﺎﺭﻑ ﻓﺎﺭﺳﻲ (‬ ‫=================‬
‫- ﻗﺴﻤﺖ ﺳﻮﻡ‬ ‫ﻓﺎﻝ ﺣﺎﻓﻆ‬ ‫ﺩﻳﺪﮔﺎﻩ ﺭﻭﺍﻥ ﺷﻨﺎﺳﺎﻥ‬ ‫» ﺑﺮﺭﺳﻲ ﮐﺘﺎﺏ ﻫﺎﻱ ﺭﻭﺍﻥ ﺷﻨﺎﺳﻲ ﺍﻳﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﺭﺍ ﺭﻭﺷﻦ ﻣـﻲ ﺳـﺎﺯﺩ ﮐﻬـﺮﻭﺍﻥ ﺷﻨﺎﺳـﺎﻥ ﻭ ﺭﻭﺍﻥ‬ ‫ﺩﺭﻣﺎﻥ ﮔﺮﺍﻥ ﺑﺎ ﺗﮑﻴﻪ ﺑﺮ ﺫﻫﻦ ﻭ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﮐﻨﺶ ﻫﺎ ﻭ ﻭﺍﮐﻨﺶ ﻫﺎﻱ ﺭﻭﺣﻲ ﺩﺭ ﺑﺮﺍﺑـﺮ ﭘﺪﻳـﺪﻩ ﻫـﺎﻱ‬ ‫ﻏﻴﺮ ﻣﺎﺩﻱ ، ﻧﻈﺮﻳﺎﺕ ﻭ ﺳﺨﻨﺎﻧﻲ ﺍﺭﺯﺷﻤﻨﺪ ﺩﺍﺭﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﻲ ﺗﻮﺍﻧﺪ ﺑﺮﺍﻱ ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﭼﺮﺍﻳﻲ ﻭ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ‬ ‫ﺗﺎﺛﻴﺮ ﺷﻌﺮ ﺣﺎﻓﻆ ﺑﺮ ﺭﻭﺍﻥ ﺁﺩﻣﻲ ﻭ ﮐﺸﻒ ﺭﺍﺯ ﺁﻥ ﻟﺤﻈﻪ ﻱ ﻧﺎﺏ ﮐﻪ ﺍﺣﺴﺎﺱ ﺭﺿـﺎﻳﺖ ﻭ ﺍﻣﻴـﺪ ﺩﺭ‬ ‫ﺩﻝ ﺁﺩﻣﻲ ﺟﻮﺍﻧﻪ ﻣﻲ ﺯﻧﺪ ﺑﻪ ﮐﺎﺭ ﺁﻳﺪ .‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﮐﺘﺎﺏ ﻫﺎﻱ ﺭﻭﺍﻥ ﺩﺭﻣﺎﻧﻲ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﻱ ﻳﮏ ﻧﮑﺘﻪ ﻧﮕﺎﺭﺵ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺍﻧﺪ ﻭ ﺁﻥ ﺗﻠﻘﻴﻦ ﻭ ﻣﻬﻨﺪﺳـﻲ‬ ‫ﺫﻫﻦ ﺁﺩﻣﻲ ﺍﺳﺖ . ﻭ ﺍﻳﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﺭﺍ ﺑﺎ ﺯﺑﺎﻥ ﻫﺎ ﻭ ﺳﺨﻨﺎﻥ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻥ ﻣﻄﺮﺡ ﮐﺮﺩﻩ ﺍﻧﺪ ﻭ ﺍ ‪‬ﻋﺎﻱ ﺁﻥ ﺭﺍ‬ ‫ﺩ‬ ‫ﺩﺍﺭﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻠﻘﻴﻨﺎﺕ ﻭ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺍﺯ ﺭﻭﺵ ﻫﺎﻱ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎﺩﻱ ﺁﻧﺎﻥ ﺑﺴﻴﺎﺭﻱ ﺍﺯ ﺑﻴﻤﺎﺭﺍﻥ ﺭﻭﺍﻧﻲ ﻧﺠـﺎﺕ‬ ‫ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻭ ﺍﺯ ﺍﺿﻄﺮﺍﺏ ﻭ ﺗﻨﺶ ﻫﺎﻱ ﺁﻧﺎﻥ ﺩﺭ ﺯﻧﺪﮔﻲ ﺁﻧﺎﻥ ﺗﺎ ﺍﻧﺪﺍﺯﻩ ﻱ ﻓﺮﺍﻭﺍﻧﻲ ﮐﺎﺳﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ .‬ ‫ﺍﻧﺪﺭﻭ ﻣﺎﺗﻴﻮﺯ ﺩﺭ ﮐﺘﺎﺏ ﺭﺍﺯ ﺷﺎﺩ ﺯﻳﺴﺘﻦ ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ ﺍﻧﺴﺎﻥ ﺁﻥ ﭼﻪ ﺭﺍ ﮐـﻪ ﺩﺭ ﺫﻫـﻦ ﺩﺍﺭﺩ ، ﺑـﻪ‬ ‫ﺳﻮﻱ ﺧﻮﺩ ﺟﺬﺏ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ . ﺫﻫﻦ ﺁﺩﻣﻲ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻳﮏ ﺁﻫﻦ ﺭﺑﺎﺳﺖ ﻭ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺭﺍ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺁﻥ ﻓﮑﺮ ﻣﻲ‬ ‫ﮐﻨﺪ ﺑﻪ ﻃﺮﻑ ﺧﻮﺩ ﻣﻲ ﮐﺸﺪ ﻭ ﻫﻤﺎﻥ ﺍﺻﻮﻟﻲ ﮐﻪ ﺩﺭ ﻣﻮﺭﺩ ﺧﺎﺻﻴﺖ ﺁﻫﻦ ﺭﺑﺎﻳﻲ ﺑـﺮ ﺟﻬـﺎﻥ ﻣـﺎﺩﻩ‬ ‫ﺣﺎﮐﻢ ﺍﺳﺖ ، ﻋﻴﻨﺎ ﺩﺭ ﻣﻮﺭﺩ ﺫﻫﻦ ﺁﺩﻣﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﺼﺪﺍﻕ ﭘﻴﺪﺍ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ .‬ ‫ﺑﺰﺭﮔﺘﺮﻳﻦ ﺍﺗﻔﺎﻕ ﻫﻨﮕﺎﻡ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻓﺎﻝ ﺣﺎﻓﻆ ﺑﺮﺍﻱ ﮐﺴﺎﻧﻲ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺍﻣﻴـﺪ ﻭ ﺍﻳﻤـﺎﻥ ﺑـﻪ ﺁﻥ ﺭﻭﻱ ﻣـﻲ‬ ‫ﺁﻭﺭﻧﺪ ، ﺍﻧﺘﻘﺎﻝ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﺫﻫﻨﻲ ﻣﺜﺒﺖ ﻭ ﺷﺎﺩ ﻭ ﺍﻣﻴﺪﻭﺍﺭﻱ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺠ ‪‬ﻢ ﺫﻫﻨﻴﺖ ﮐﻤـﺎﻝ ﻳﺎﻓﺘـﻪ ﻭ‬ ‫ﺴ‬ ‫ﻣﺜﺒﺖ ﻭ ﺷﺎﺩ ﺧﻮﺩ ﺣﺎﻓﻆ ﺑﻮﺩﻩ ﻭ ﺩﺭ ﻗﺎﻟﺐ ﮐﻼﻣﻲ ﺑﻪ ﺳﺮ ﺣ ‪ ‬ﺍﻋﺠـﺎﺯ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪﺍﻧـﻪ ﻭ ﺑـﻲ ﻧﻬﺎﻳـﺖ‬ ‫ﺪ‬ ‫ﺷﮕﻔﺖ ﺍﻧﮕﻴﺰ ﺍﺭﺍﺋﻪ ﺷﺪﻩ ﮐﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﺍﺷﺮﺍﻑ ﺧﻮﺍﺟﻪ ﺑﺮ ﺗﻤﺎﻡ ﺁﺭﻣﺎﻥ ﻫﺎ ﻭ ﺑﻴﻢ ﻭ ﺍﻣﻴﺪ ﻫﺎﻱ ﺑﺸـﺮﻱ‬ ‫ﺍﺳﺖ .‬ ‫ﺍﻣﺎ ﮔﺮﺍﻳﺶ ﺁﺩﻣﻲ ﺑﻪ ﭘﺪﻳﺪﻩ ﻫﺎﻳﻲ ﻫﻤﭽﻮﻥ ﻓﺎﻝ ﻭ ﻓﺎﻝ ﮔﻴﺮﻱ ﻣﻄﻠﺒﻲ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺭﻭﺍﻥ ﺷﻨﺎﺳﺎﻥ ﺩﺭ‬ ‫ﻣﻮﺭﺩ ﺁﻥ ﺳﺨﻦ ﺑﺴﻴﺎﺭ ﮔﻔﺘﻪ ﺍﻧﺪ . ﮔﻮﺳﺘﺎﻭ ﻟﻮﺑﻮﻥ ﺩﺭ ﮐﺘﺎﺏ ﺭﻭﺍﻥ ﺷﻨﺎﺳﻲ ﺗﻮﺩﻩ ﻫﺎ ، ﺍﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﺎﻭﺭ‬
‫ﻫﺎ ﻭ ﺩﻟﺒﺴﺘﮕﻲ ﻣﺮﺩﻡ ﺑﻪ ﺁﻥ ﻫﺎ ﺭﺍ ﻣﺮﺑﻮﻁ ﺑﻪ ﺣﻴﻄﻪ ﻱ ﻧﺎﺧﻮﺩﺁﮔﺎﻩ ﺁﺩﻣﻲ ﻣﻲ ﺩﺍﻧﺪ ﮐـﻪ ﺍﺯ ﻗﻠﻤـﺮﻭ‬ ‫ﺧﺮﺩ ﻭ ﻋﻘﻞ ﺩﻭﺭ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﺍﺣﺴﺎﺳﻲ ﺑﺮﺁﻣﺪﻩ ﺍﺯ ﻧﺎﺧﻮﺩﺁﮔﺎﻩ ﺍﺳﺖ .‬ ‫ﻳﻮﻧﮓ ﺭﻭﺍﻥ ﺷﻨﺎﺱ ﺳﻮﺋﺪﻱ ﻧﻴﺰ ﺩﺭ ﮐﺘﺎﺏ ﺍﻧﺴﺎﻥ ﻭ ﺳﻤﺒﻞ ﻫﺎﻳﺶ ، ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﺑﺮﺍﻱ ﺫﻫﻦ ﻋﻠﻤـﻲ‬ ‫ﭘﺪﻳﺪﻩ ﻫﺎﻳﻲ ﺍﺯ ﻗﺒﻴﻞ ﺍﻓﮑﺎﺭ ﺳﻤﺒﻮﻟﻴﮏ ﺯﻭﺍﻳﺪﻱ ﻧﺎﻣﻄﺒﻮﻉ ﺍﻧﺪ ، ﺯﻳـﺮﺍ ﺁﻥ ﻫـﺎ ﺭﺍ ﻧﻤـﻲ ﺗـﻮﺍﻥ ﺑـﻪ‬ ‫ﺻﻮﺭﺗﻲ ﺩﺭ ﺁﻭﺭﺩ ﮐﻪ ﺑﺮﺍﻱ ﻋﻘﻞ ﻭ ﻣﻨﻄﻖ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮﻝ ﺑﺎﺷﻨﺪ . ﺩﺭ ﺭﻭﺍﻥ ﺷﻨﺎﺳﻲ ، ﺳﻤﺒﻮﻝ ﻫﺎ ﺗﻨﻬـﺎ‬ ‫ﻣﻮﺭﺩ ﺍﺯ ﺍﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ . ﺩﺷﻮﺍﺭﻱ ﻣﻮﺭﺩ ﺑﺤﺚ ﺑﺎ ﭘﺪﻳﺪﻩ ﻱ ﻋﺎﻃﻔﻪ ﻳﺎ ﻫﻴﺠﺎﻥ ﺁﻏﺎﺯ ﻣـﻲ ﺷـﻮﺩ‬ ‫ﮐﻪ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﮐﻮﺷﺶ ﺑﺮﺍﻱ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺩﻗﻴﻖ ﻭ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺁﻥ ﺑﻲ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ . ﻋﻠﺖ ﺩﺷﻮﺍﺭﻱ ﻫـﺮ ﺩﻭ‬ ‫ﻣﻮﺭﺩ ﻳﮑﻲ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺁﻥ ﺩﺧﺎﻟﺖ ﺿﻤﻴﺮ ﻧﺎ ﺧﻮﺩﺁﮔﺎﻩ ﺍﺳﺖ . ﺍﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﺼﻮﺭﺍﺕ ﺍﺯ ﺯﻣﺎﻥ ﻫﺎﻱ ﻣﺎﻗﺒﻞ‬ ‫ﺗﺎﺭﻳﺦ ﺑﺎ ﺯﻧﺪﮔﻲ ﺍﻧﺴﺎﻥ ﻫﻤﺮﺍﻩ ﺑـﻮﺩﻩ ﺍﻧـﺪ ﻭ ﻫﻨـﻮﺯ ﺑـﻪ ﻣﺤـﺾ ﮐﻮﭼـﮏ ﺗـﺮﻳﻦ ﺗﺤﺮﻳﮑـﻲ ﻭﺍﺭﺩ‬ ‫ﺧﻮﺩﺁﮔﺎﻫﻲ ﺍﻭ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ .‬ ‫ﺍﻧﺴﺎﻥ ﺍﻣﺮﻭﺯ ﻣﻤﮑﻦ ﺍﺳﺖ ﺍﺩﻋﺎ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﻲ ﺗﻮﺍﻧﺪ ﺍﺯ ﺍﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺍﻓﮑﺎﺭ ﺑﻲ ﻧﻴﺎﺯ ﺑﺎﺷﺪ ﻭ ﻣﻤﮑﻦ ﺍﺳﺖ‬ ‫ﺑﺮﺍﻱ ﻣﻮ ‪‬ﻪ ﺟﻠﻮﻩ ﺩﺍﺩﻥ ﻋﻘﻴﺪﻩ ﻱ ﺧﻮﺩ ﺍﺻﺮﺍﺭ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﺷـﻮﺍﻫﺪ ﻋﻠﻤـﻲ ﺑـﺮﺍﻱ ﺍﺛﺒـﺎﺕ‬ ‫ﺟ‬ ‫ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺍﻳﻦ ﺍﻓﮑﺎﺭ ﻭﺟﻮﺩ ﻧﺪﺍﺭﺩ ، ﺍﻣﺎ ﭼﻮﻥ ﻣﺎ ﺑﺎ ﺍﺷﻴﺎﻱ ﻧﺎﻣﺮﺋﻲ ﻭ ﻧﺪﺍﻧﺴﺘﻨﻲ ﺳﺮ ﻭ ﮐـﺎﺭ ﺩﺍﺭﻳـﻢ )‬ ‫ﺯﻳﺮﺍ ﮐﻪ ﺧﺪﺍﻭﻧﺪ ﺍﺯ ﻓﻬﻢ ﺍﻧﺴﺎﻥ ﺑﺮﺗﺮ ﺍﺳﺖ ﻭ ﻭﺳﻴﻠﻪ ﺍﻱ ﻫﻢ ﺑﺮﺍﻱ ﺍﺛﺒﺎﺕ ﺟﺎﻭﺩﺍﻧﮕﻲ ﻭﺟﻮﺩ ﻧﺪﺍﺭﺩ (‬ ‫، ﭼﺮﺍ ﺑﺎﻳﺪ ﺩﺭ ﺑﺎﺭﻩ ﻱ ﺷﺎﻫﺪ ﻭ ﺩﻟﻴﻞ ﺑﻪ ﺧﻮﺩ ﺯﺣﻤﺖ ﺩﻫﻴﻢ ؟‬ ‫ﻭﺍﻧﮕﻬﻲ ﻣﺎ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺪﺍﻧﻴﻢ ﮐﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺍﻓﮑﺎﺭﻱ ﺩﺭﺳﺖ ﻧﻴﺴﺖ ؟ﺍﮔﺮ ﻣﻦ ﺻﺎﻑ ﻭ ﺳﺎﺩﻩ ﻣﻲ ﮔﻔﺘﻢ ﮐـﻪ‬ ‫ﺍﻳﻦ ﺍﻓﮑﺎﺭ ﺷﺎﻳﺪ ﺧﻴﺎﻻﺕ ﻭﺍﻫﻲ ﺑﻴﺶ ﻧﺒﺎﺷﺪ ، ﻣﻤﮑﻦ ﺑﻮﺩ ﺑﺴﻴﺎﺭﻱ ﺍﺯ ﻣﺮﺩﻡ ﺑﺎ ﻣﻦ ﻫﻢ ﺁﻭﺍﺯ ﺷﻮﻧﺪ .‬ ‫ﺁﻧﭽﻪ ﺍﻳﻦ ﺩﺳﺘﻪ ﺍﺯ ﻣﺮﺩﻡ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻧﻤﻲ ﺩﻫﻨﺪ ﺍﻳﻦ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺍﺛﺒﺎﺕ ﺍﻓﮑﺎﺭ ﻫﻤﺎﻥ ﻗﺪﺭ ﻏﻴﺮ ﻣﻤﮑـﻦ‬ ‫ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺍﺛﺒﺎﺕ ﻳﮏ ﺍﻋﺘﻘﺎﺩ ﺩﻳﻨﻲ .‬ ‫ﺩﺭﮎ ﻓﺎﻝ ﺣﺎﻓﻆ ﺑﺎ ﺍﺣﺴﺎﺱ ﻫﺎﻳﻲ ﻧﻈﻴﺮ ﺷﮕﻔﺘﻲ ﻭ ﻭﺍﻫﻤﻪ ﺳﺮ ﻭ ﮐﺎﺭ ﺩﺍﺭﺩ . ﺍﻳـﻦ ﺩﻭ ﻋﻨﺼـﺮ ﮐـﻪ‬ ‫ﻣﻼﮎ ﻣﺸﺘﺮﮎ ﻫﻤﻪ ﻱ ﺁﺛﺎﺭ ﻫﻨﺮﻱ ﺍﺳﺖ ﺩﺭ ﺷﻌﺮ ﺑﻴﺶ ﺍﺯ ﻫﻤﻪ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺎﻧﻨﺪ . ﭼﻨـﺎﻥ ﮐـﻪ‬ ‫ﻣﺮﺩﻡ ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ ﺑﻪ ﺷﺎﻋﺮﺍﻥ ﭼﻨﺎﻥ ﻣﻲ ﻧﮕﺮﻧﺪ ﮐﻪ ﮔﻮﻳﻲ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﻧﻮﻋﻲ ﺟﺎﺩﻭ ﺁﺷﻨﺎﻳﻲ ﺩﺍﺭﻧﺪ ﻳﺎ ﻣﻤﮑﻦ‬ ‫ﺍﺳﺖ ﺣﺘﻲ ﺗﺼ ‪‬ﺭ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻋﺎﻟﻤﻲ ﺩﻳﮕﺮ ﺩﺭ ﺍﺭﺗﺒﺎﻁ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻭ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻮﺟـﺐ ﺷـﮕﻔﺘﻲ ، ﺳـﺮ‬ ‫ﻮ‬ ‫ﺳﭙﺮﺩﮔﻲ ﻭ ﺗﻮﻫﻢ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﮔﺬﺍﺭﻱ ﺩﺭ ﺁﻥ ﻫﺎ ﻣﻲ ﺷﻮﺩ . ﮔﻮﺳﺘﺎﻭ ﻟﻮﺑﻮﻥ ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﺑﺎﺭﻩ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‬ ‫ﺯﻧﺪﮔﻲ ﺍﻧﺴﺎﻥ ﺁﻣﻴﺰﻩ ﺍﻱ ﺍﺯ ﺗﻮ ‪‬ﻢ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﺎﻳﻪ ﻱ ﻫﻤﻪ ﻱ ﺁﻓﺮﻳﻨﺶ ﻫـﺎﻱ ﺫﻫﻨـﻲ ﻭ ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ ﻭ‬ ‫ﻫ‬ ‫ﻫﻨﺮﻱ ﺍﻭﺳﺖ . ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ ﺑﻲ ﭘﺎﻳﻪ ﺗﺮ ﺍﺯ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺍﻱ ﮐﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﺑﺎﻳـﺪ ﺗﻮﻫﻤـﺎﺕ ﺭﺍ ﺍﺯ ﺗـﻮﺩﻩ ﻫـﺎ‬ ‫ﮔﺮﻓﺖ ﻭ ﺁﻥ ﻫﺎ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺍﺻﻄﻼﺡ ﻣﺪﺭﻥ ﻭ ﻋﻠﻤﻲ ﮐﺮﺩ ﻧﻴﺴﺖ . ﺍﮔﺮ ﺍﻧﺴﺎﻥ ﻫﻤﻪ ﻱ ﺁﺛﺎﺭ ﻫﻨﺮﻱ ﻭ ﻳـﺎﺩ‬
‫ﺑﻮﺩﻫﺎ ﻱ ﻣﻮﺟﻮﺩ ﺩﺭ ﻣﻮﺯﻩ ﻫﺎ ﻭ ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﻫﺎ ﮐﻪ ﻣﻮﺟﻮﺩﻳﺖ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﻣﺪﻳﻮﻥ ﺍﺩﻳﺎﻥ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺧـﺮﺩ ﻭ‬ ‫ﻧﺎﺑﻮﺩ ﺳﺎﺯﺩ ﭼﻪ ﭼﻴﺰ ﺩﻳﮕﺮﻱ ﺍﺯ ﺭﻭﻳﺎﻫﺎﻱ ﺑﺰﺭﮒ ﺑﺸﺮﻳﺖ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ ؟ ﺣﻖ ﻣﻮﺟﻮﺩﻳﺖ ﺧﺪﺍﻳﺎﻥ‬ ‫، ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎﻥ ﻭ ﺷﺎﻋﺮﺍﻥ ﺩﺭ ﻭﺍﮔﺬﺍﺭ ﮐﺮﺩﻥ ﺳﻬﻤﻲ ﺍﺯ ﺍﻣﻴﺪ ﻫﺎ ﻭ ﺗﻮﻫﻤﺎﺕ ﺑﻪ ﺍﻧﺴﺎﻥ ﻫﺎﻳﻲ ﺍﺳـﺖ ﮐـﻪ‬ ‫ﺑﺪﻭﻥ ﺁﻥ ﻫﺎ ﻧﻤﻲ ﺗﻮﺍﻧﻨﺪ ﺯﻧﺪﮔﻲ ﮐﻨﻨﺪ . ﺭﻭﺯﮔﺎﺭﻱ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ ﺭﺳﻴﺪ ﮐﻪ ﺩﺍﻧـﺶ ﻫـﺎ ﺍﻳـﻦ‬ ‫ﻧﻘﺶ ﺭﺍ ﺑﺮ ﻋﻬﺪﻩ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺍﻧﺪ ، ﺍﻣﺎ ﺩﺍﻧﺶ ﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﺩﺭ ﻧﺰﺩ ﮐﺴﺎﻧﻲ ﮐﻪ ﺗﺸﻨﻪ ﻱ ﺍﻳﺪﻩ ﺁﻝ ﻫﺎ ﺑﻮﺩﻧـﺪ ،‬ ‫ﺣﻴﺜﻴﺖ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﺍﺯ ﺁﻥ ﺟﻬﺖ ﺍﺯ ﺩﺳﺖ ﺩﺍﺩﻩ ﺍﻧﺪ ﮐﻪ ﺩﻳﮕﺮ ﻧﻪ ﺟﺮﺃﺕ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﻮﻳﺪ ﺩﺍﺩﻥ ﻭ ﻧﻪ ﻳﺎﺭﺍﻱ‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺩﺭﻭﻍ ﮔﻔﺘﻦ ﺩﺍﺭﻧﺪ .‬ ‫ﺑﻲ ﮔﻤﺎﻥ ﺩﺭ ﻧﻬﺎﺩ ﺁﺩﻣﻲ ﺣﺴﻲ ﻭﺟﻮﺩ ﺩﺍﺭﺩ ﮐﻪ ﺍﻭ ﺭﺍ ﺍﺯ ﻣﺮﺯﻫﺎﻱ ﺩﺍﻧﺶ ﻭ ﺩﺳﺘﺎﻭﺭﺩ ﻫﺎﻱ ﺁﻥ ﻓﺮﺍﺗﺮ‬ ‫ﻣﻲ ﺑﺮﺩ ، ﺯﻳﺮﺍ ﺍﻳﻦ ﺣﺲ ﺑﻪ ﺍﻭ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﮐﻪ ﺩﺍﻧﺶ ﺗﻨﻬﺎ ﺑـﺮﺍﻱ ﭼﻴﺮﮔـﻲ ﺑـﺮ ﺗﻨﮕﻨﺎﻫـﺎﻱ ﺯﻧـﺪﮔﻲ‬ ‫ﺑﺴﻨﺪﻩ ﻧﻴﺴﺖ . ﺍﺳﭙﻴﻨﻮﺯﺍ ﺩﺭ ﺭﺳﺎﻟﻪ ﻱ ﺩﻳﻨﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‬ ‫ﺍﮔﺮ ﺁﺩﻣﻴﺎﻥ ﻗﻮﺍﻋﺪ ﻣﺸﺨﺼﻲ ﺑﺮﺍﻱ ﺍﺩﺍﺭﻩ ﻱ ﺗﻤﺎﻡ ﺍﻣﻮﺭ ﺯﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮﺩ ﺩﺭ ﺍﺧﺘﻴﺎﺭ ﺩﺍﺷﺘﻨﺪ ﻳـﺎ ﺑﺨـﺖ‬ ‫ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﺎ ﺁﻥ ﻫﺎ ﻳﺎﺭ ﺑﻮﺩ ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ ﺍﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﺎﻭﺭ ﻫﺎ ﺭﻭﻱ ﻧﻤﻲ ﺁﻭﺭﺩﻧـﺪ ، ﺍﻣـﺎ ﭼـﻮﻥ ﺍﻏﻠـﺐ ﺑـﻪ‬ ‫ﻣﺸﮑﻼﺗﻲ ﺑﺮ ﻣﻲ ﺧﻮﺭﻧﺪ ﮐﻪ ﻗﻮﺍﻋﺪ ﻣﻮﺟﻮﺩ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻱ ﺁﻧﻬﺎ ﻧﻴﺴﺖ ﻭ ﺍﺯ ﺳﻮﻱ ﺩﻳﮕـﺮ ﺑـﻪ ﺳـﺒﺐ‬ ‫ﻗﻄﻌﻲ ﻧﺒﻮﺩﻥ ﺩﺳﺖ ﻳﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﻣﻮﺍﻫﺐ ﺁﺯ ﺑﺮﺍﻧﮕﻴﺰ ﺑﺨﺖ ، ﺑﻪ ﻃﻮﺭ ﺭ ﹼﺖ ﺑﺎﺭﻱ ﺑـﻴﻦ ﺗـﺮﺱ ﻭ ﺍﻣﻴـﺪ‬ ‫ﻗ‬ ‫ﺳﺮﮔﺮﺩﺍﻧﻨﺪ ، ﺩﺭ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺍﻏﻠﺐ ﺳﺨﺖ ﺯﻭﺩ ﺑﺎﻭﺭﻧﺪ .‬ ‫ﻓﺎﻝ ﺣﺎﻓﻆ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﻱ ﺭﻳﺎﺿﻲ ﺍﺯ ﭘﻴﺶ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪﻩ ﺍﻱ ﻧﺪﺍﺭﺩ . ﺳﺮ ﻭ ﮐﺎﺭﺵ ﺑﺎ ﺩﻝ ﻫـﺎﻱ ﻣﺸـﺘﺎﻕ ﻭ‬ ‫ﻣﻮﻣﻦ ﻣﺮﺩﻡ ﻭ ﺯﻳﺮ ﺑﻨﺎﻳﺶ ﺭﻭﺡ ﭘﺎﮎ ﻭ ﻣﻠﮑﻮﺗﻲ ﺣﺎﻓﻆ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ ﮔﻮﺷﻪ ﮔﻮﺷﻪ ﻱ ﺫﻫﻦ ﻭ ﺿﻤﻴﺮ‬ ‫ﻣﺮﺩﻡ ﺁﮔﺎﻫﻲ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﻭ ﻫﻤﻪ ﻱ ﻟﺤﻈﺎﺕ ﻣﺮﮔﺒﺎﺭﻱ ﮐﻪ ﺑﺮ ﻣﺮﺩﻡ ﺍﻳﺮﺍﻥ ﺩﺭ ﻃﻮﻝ ﻗﺮﻥ ﻫﺎ ﺭﻓﺘﻪ ، ﺧﻮﺩ‬ ‫ﺩﺭ ﮐﺎﺭﮔﺎﻩ ﺿﻤﻴﺮ ﺷﮕﻔﺖ ﺍﻧﮕﻴﺰﺧﻮﻳﺶ ﺍﺯ ﺳﺮ ﮔﺬﺭﺍﻧﺪﻩ ﻭ ﺑﺎ ﺷﻮﺭﻱ ﺯﻧﺪﮔﻲ ﺑﺨﺶ ﺗﺮﺍﻧﻪ ﺍﻱ ﺳﺮﻭﺩﻩ‬ ‫ﮐﻪ ﻫﺮ ﺯﻳﺮ ﻭ ﺑﻤﺶ ﺗﺮﺟﻤﺎﻥ ﺁﺭﺯﻭﻫﺎ ﻭ ﮐﺎﻡ ﻭ ﻧﺎﮐﺎﻣﻴﺎﺑﻲ ﻫﺎﻱ ﺍﻳﻦ ﻣﻠـﺖ ﺁﺭﺯﻭﻣﻨـﺪ ﺍﺳـﺖ . ﮊﻭﺯﻑ‬ ‫ﻣﻮﺭﻓﻲ ﺩﺭ ﮐﺘﺎﺏ ﻧﻴﺮﻭﻱ ﺗﻔﮑﺮ ﻣﺜﺒﺖ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‬ ‫ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎﻝ ﺳﻌﻲ ﻧﮑﻨﻴﺪ ﺑﺎﻭﺭﻫﺎ ﻭ ﺍﻋﺘﻘﺎﺩﺍﺕ ﻣﺮﺩﻡ ﺭﺍ ﺍﺯ ﺁﻥ ﻫﺎ ﺑﺎﺯ ﺳـﺘﺎﻧﻴﺪ ﻭ ﻳـﺎ ﺑـﺎ ﻓﻠﺴـﻔﻪ ﺍﻱ‬ ‫ﺟﺪﻳﺪ ﺷﺎﻟﻮﺩﻩ ﻱ ﺍﻋﺘﻘﺎﺩﺍﺕ ﺍﻳﺸﺎﻥ ﺭﺍ ﺩﺭ ﻫﻢ ﺑﺮﻳﺰﻳﺪ . ﻣﺮﺩﻡ ﺁﻣﺎﺩﮔﻲ ﭘﺬﻳﺮﺵ ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ ﺭﺍ‬ ‫ﻧﺪﺍﺭﻧﺪ ، ﺍﻋﺘﻘﺎﺩﺍﺕ ﻗﻠﺒﻲ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺳﺎﻥ ﭼﻮﺏ ﺯﻳﺮ ﺑﻐﻞ ﺷﺎﻥ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺍﮔﺮ ﺍﻳﻦ ﺍﺑـﺰﺍﺭ ﺭﺍ ﺍﺯ ﺍﻳﺸـﺎﻥ‬ ‫ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ ، ﺳﮑﻨﺪﺭﻱ ﺧﻮﺍﻫﻨﺪ ﻭ ﻧﻘﺶ ﺑﺮ ﺯﻣﻴﻦ ﺧﻮﺍﻫﻨﺪ ﮔﺸﺖ ، ﭘﺲ ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻣﺜﺒﺖ ﺭﺍ ﺩﺭ ﻗﻠﺐ ﺗﺎﻥ‬ ‫ﺑﺎﻭﺭ ﮐﻨﻴﺪ ﻭ ﭘﺮﻭﺭﺵ ﺩﻫﻴﺪ ﺗﺎ ﺷﺎﻫﺪ ﻭ ﻧﻈﺎﺭﻩ ﮔﺮ ﭘﺮﺗﻮ ﺷﻔﺎ ﺑﺨﺶ ﻭﺟﻮﺩ ﺑﺸﻮﻳﺪ .‬
‫ﻭ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﻮ ﺩﺭ ﮐﺘﺎﺏ ﻣﮑﺘﺐ ﻋﺸﻖ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﺍﻳﻤﺎﻧﺖ ﺷﻔﺎﺩﻫﻨﺪﻩ ﻱ ﺗﻮﺳﺖ . ﮐﺎﺭ ﺿـﻤﻴﺮ ﺑـﺎﻃﻦ‬ ‫ﺟﺪﻱ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺷﻮﺧﻲ ﺑﺮﺩﺍﺭ ﻧﻴﺴﺖ ﻭ ﺁﻧﭽﻪ ﺭﺍ ﺑﺪﺍﻥ ﺑﺪﻫﻨﺪ ، ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﺜﺒﺖ ﻳﺎ ﻣﻨﻔﻲ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺩﺳـﺖ‬ ‫ﺧﻮﺍﻫﺪ ﺩﺍﺩ .‬ ‫ﻫﻤﻪ ﻱ ﮐﺘﺎﺏ ﻫﺎﻱ ﺭﻭﺍﻥ ﺩﺭﻣﺎﻧﻲ ﮐﻪ ﺑﺰﺭﮔﺎﻥ ﺍﻳﻦ ﻓﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺍﻧﺪ ﺑﺮ ﺭﻭﻱ ﺍﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮﻉ ﺗﮑﻴﻪ ﺩﺍﺭﻧﺪ‬ ‫ﻭ ﺑﺮ ﺁﻥ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﻲ ﺗﻮﺍﻥ ﺑﺎ ﺗﻘﻮﻳﺖ ﺫﻫﻦ ﻭ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺟﻬﺎﻥ ﺩﺭﻭﻥ ، ﺍﺯ ﻧﻈﺮ ﺭﻭﺣﻲ ﺑﻪ ﺍﻧـﺪﺍﺯﻩ‬ ‫ﺍﻱ ﻭﺍﻻﻳﻲ ﻭ ﺍﺭﺯﺵ ﻳﺎﻓﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺍﺿﻄﺮﺍﺏ ﻫﺎ ﻭ ﻧﮕﺮﺍﻧﻲ ﻫﺎﻳﻲ ﮐﻪ ﻣﺎ ﺭﺍ ﺭﻧﺞ ﻣﻲ ﺩﻫﺪ ، ﭼﻴﺮﻩ ﺷﺪ ﻭ‬ ‫ﻫﻴﭻ ﮐﺪﺍﻡ ﺍﺩﻋﺎ ﻧﺪﺍﺭﻧﺪ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﻱ ﺁﻧﻬﺎ ﺻﺮﻓﺎ ﻳﮏ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻋﻠﻤﻲ ﺍﺯ ﭘﻴﺶ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺍﺳـﺖ ،‬ ‫ﺑﻠﮑﻪ ﺍﺯ ﺁﻥ ﺟﺎ ﮐﻪ ﺳﺮ ﻭ ﮐﺎﺭﺷﺎﻥ ﺑﺎ ﮔﺮﻩ ﻫﺎ ﻭ ﮔﺮﻓﺘﺎﺭﻱ ﻫﺎﻱ ﺭﻭﺣﻲ ﻭ ﺭﻭﺍﻧﻲ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺩﺭ ﭘﻲ ﻳﺎﻓﺘﻦ‬ ‫ﺭﺍﻩ ﺑﺮﻭﻥ ﺷﺪﻱ ﺍﺯ ﺑﻦ ﺑﺴﺖ ﻫﺎﻱ ﻋﺎﻃﻔﻲ ﻣﺮﺩﻡ ﻫﺴﺘﻨﺪ . ﺧﻮﺩ ﺁﻧﻬﺎ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺗﻼﺵ ﻭ ﻫﻤﺮﺍﻫـﻲ ﻓـﺮﺍ‬ ‫ﻣﻲ ﺧﻮﺍﻧﻨﺪ ﺗﺎ ﺩﺭ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻱ ﺁﮔﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﻭ ﺑﻬﺮﻩ ﮔﻴﺮﻱ ﺩﺭﺳﺖ ﺍﺯ ﺧﻮﺩ ﺑﺘﻮﺍﻧﻨـﺪ ﺯﻧـﺪﮔﻲ‬ ‫ﮐﺎﻣﻞ ، ﭘﺮ ﺑﺮﮐﺖ ﻭ ﻣﺴ ‪‬ﺕ ﺁﻣﻴﺰﻱ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ .‬ ‫ﺮ‬ ‫ﻓﺎﻝ ﺣﺎﻓﻆ ﻧﻴﺰ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺣﻴﻄﻪ ﻱ ﮔﻨﮓ ﻭ ﻧﺎﻣﺸﺨﺺ ﺁﺭﻣﺎﻥ ﻭ ﺁﺭﺯﻭ ﺗﻌﻠﻖ ﺩﺍﺭﺩ ﺍﺯ ﻫﻤﻴﻦ ﺭﻭﺵ ﻫـﺎ ﻭ‬ ‫ﺁﻧﺎﺕ ﻭ ﺭﻣﺰ ﻭ ﺭﺍﺯﻫﺎ ﺑﺮﺧﻮﺭﺩﺍﺭ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺣﺎﻓﻆ ﻧﻴﺰ ﺍﻧﺴﺎﻧﻲ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺁﺩﻣﻲ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺯﻧﺪﮔﻲ ﻓـﺮﺍ ﻣـﻲ‬ ‫ﺧﻮﺍﻧﺪ ﻭ ﺍﻭ ﺭﺍ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻱ ﺍﻳﻦ ﻣﻲ ﺩﺍﻧﺪ ﮐﻪ ﺍﺯ ﺯﻧﺪﮔﻲ ﺑﻬﺮﻩ ﺑﺮﮔﻴﺮﺩ ﻭ ﺧﻮﺷﺒﺨﺖ ﻭ ﺑﺰﺭﮒ ﻣﻨﺶ ﻭ‬ ‫ﺷﺎﺩ ﺯﻳﺴﺖ ﮐﻨﺪ ﻭ ﺍﺯ ﺍﻧﺪﻳﺸﻪ ﻫﺎﻱ ﭘﺴﺖ ﮐﻪ ﺯﻧﺪﮔﻲ ﺭﺍ ﺁﻟﻮﺩﻩ ﻱ ﭘﻠﻴﺬﻱ ﻫﺎ ﻭ ﻭﺳﻮﺍﺱ ﻫﺎ ﻭ ﻧﻔﺮﺕ‬ ‫ﻫﺎ ﻭ ﮐﮋ ﺍﻧﺪﻳﺸﻲ ﻫﺎ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ ، ﺑﻴﺰﺍﺭﻱ ﻣﻲ ﺟﻮﻳﺪ . ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﻱ ﻓﺮﻭﻳﺪ ﺗﺤ ‪‬ﻞ ﺯﻧـﺪﮔﻲ ﺁﻥ ﮔﻮﻧـﻪ‬ ‫ﻤ‬ ‫ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻣﻲ ﺷﻮﺩ ﺑﺴﻴﺎﺭ ﺳﺨﺖ ﺍﺳﺖ . ﺍﺭﻣﻐﺎﻥ ﺍﻳﻦ ﺯﻧﺪﮔﻲ ﺑـﺮﺍﻱ ﻣـﺎ ﺭﻧـﺞ ، ﻧﺎﮐـﺎﻣﻲ ﻭ‬ ‫ﻭﻇﺎﻳﻒ ﻧﺎﻣﻤﮑﻦ ﺑﺴﻴﺎﺭ ﺍﺳﺖ . ﻭ ﺍﺯ ﻫﻤﻴﻦ ﺭﻭﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﮑ ّﻦ ﻧﻴﺎﺯ ﺩﺍﺭﻳﻢ . ﻣﺎﻫﻴﺖ ﻣﺴﮑـ ّﻨﻲ‬ ‫ـ‬ ‫ـ‬ ‫ﮐﻪ ﺑﺮ ﻣﻲ ﮔﺰﻳﻨﻴﻢ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﺎﺷﺪ ، ﺩﺭ ﻫﺮ ﺣﺎﻝ ﺍﺯ ﻃﺮﻳﻖ ﺍﻧﺠﺎﻡ ﺁﻥ ﺟﻬﺸﻲ ﺍﻧﺠﺎﻡ ﻣﻲ ﺩﻫﻴﻢ ﻭ ﻳـﺎ‬ ‫ﻣﻲ ﺗﻮﺍﻥ ﮔﻔﺖ ﺑﻪ ﺑﻴﺮﺍﻫﻪ ﻣﻲ ﺯﻧﻴﻢ ﺗﺎ ﺩﺭ ﺣﺪ ﻣﻘﺪﻭﺭ ﺍﺯ ﺭﻭﻳﺎﺭﻭﻳﻲ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﺎ ﻧﻴﺮﻭﻫﺎﻱ ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ‬ ‫ﺍﻱ ﮐﻪ ﻣﺎ ﺭﺍ ﺍﺣﺎﻃﻪ ﮐﺮﺩﻩ ﺍﻧﺪ ﭘﺮﻫﻴﺰ ﮐﻨﻴﻢ . ﺍﻳﻦ ﺗﺮﻓﻨﺪ ﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﺎ ﺍﻣﮑﺎﻥ ﻣﻲ ﺩﻫﻨـﺪ ﮐـﻪ ﺍﺯ ﺣﻤﻠـﻪ‬ ‫ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺟﻠﻮ ﮔﻴﺮﻱ ﮐﻨﻴﻢ ﻭ ﭘﻨﺎﻫﮕﺎﻩ ﻭ ﻣﺄﻣﻨﻲ ﺑﻴﺎﺑﻴﻢ .‬ ‫ﻭ ﺍﻳﻨﺠﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎ ﺍﻳﺮﺍﻧﻴﺎﻥ ﻣﺴﮑ ّﻨﻲ ﺭﺍ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻩ ﺍﻳﻢ ﮐﻪ ﺑﻲ ﺁﻥ ﮐﻪ ﺯﻳـﺎﻥ ﻳـﺎ ﻋﻮﺍﺭﺿـﻲ ﺑـﺮﺍﻱ‬ ‫ـ‬ ‫ﺟﺴﻤﻤﺎﻥ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ، ﺍﺭﻣﻐﺎﻧﻲ ﺷﻔﺎ ﺑﺨﺶ ﻭ ﺷﺎﺩﻱ ﺁﻭﺭ ﺑﺮﺍﻱ ﺭﻭﺣﻤﺎﻥ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺁﻥ ﭘﻨﺎﻩ ﻳـﺎﻓﺘﻦ‬ ‫ﺩﺭ ﻟﺤﻈﻪ ﻫﺎﻱ ﺑﻲ ﻗﺮﺍﺭﻱ ﻭ ﺩﻟﻮﺍﭘﺴﻲ ﺩﺭ ﺯﻳﺮ ﺍﻧﺪﻳﺸﻪ ﻫﺎﻱ ﺯﻧﺪﮔﻲ ﺑﺨﺶ ﺣﺎﻓﻆ ﺍﺳﺖ . « ) ﺭﺍﺣﺖ‬ ‫ﺟﺎﻥ . ﺹ ۷۲ – ۵۳ (‬ ‫===================‬
‫- ﻗﺴﻤﺖ ﭼﻬﺎﺭﻡ‬ ‫ﻓﺎﻝ ﺣﺎﻓﻆ‬ ‫» ﻳﮏ ﺭﺷﺘﻪ ﺍﻱ ﻫﺴﺖ ، ﻋﻠﻤﻲ – ﻧﺎﻋﻠﻤﻲ ؛ ﻋﻠﻤﻲ – ﺷﺒﻪ ﻋﻠﻤـﻲ ﻭ ﺷﺼـﺖ ، ﻫﻔﺘـﺎﺩ ﺳـﺎﻝ ﻳـﺎ‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺣ ﹼﻲ ﺻﺪ ﺳﺎﻝ ﺳﺎﺑﻘﻪ ﻱ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺩﺭ ﺩﺍﻧﺸﮕﺎﻩ ﻫﺎ ﻭ ﻣﺮﺍﮐﺰ ﺗﺤﻘﻴﻘـﻲ ﺟﻬـﺎﻥ ؛ ﻣﺨﺼﻮﺻـﺄ‬ ‫ﺘ‬ ‫ﺍﺭﻭﭘﺎﻳﻲ ﻭ ﺍﻣﺮﻳﮑﺎﻳﻲ ﺩﺍﺭﺩ . ﻓﺎﺭﺳﻲ ﺍﺵ ﻓﺮﺍ ﺭﻭﺍﻧﺸﻨﺎﺳﻲ ﺍﺳﺖ ﻭ ﻓﺮﺍﻧﺴـﻮﻱ ﺁﻥ ﭘﺎﺭﺍﭘﺴـﻴﮑﻮﻟﻮﮊﻱ‬ ‫ﺍﺳﺖ ؛ ﻳﻌﻨﻲ ﺭﻭﺍﻧﺸﻨﺎﺳﻲ ﺍﻣﻮﺭ ﻏﻴﺮ ﻣﺘﻌﺎﺭﻑ . ﻣﺜﻸ ﺗﻠﻪ ﭘﺎﺗﻲ ﻭ ﻳﺎ ﺩﻭﺭﺁﮔﺎﻫﻲ ﮐﻪ ﻳﮏ ﻧﻔﺮ ﺑﻪ ﻳـﮏ‬ ‫ﻧﻔﺮ ﺩﻳﮕﺮ ﻧﻈﺮ ﺧﻮﺩﺵ ﺭﺍ ﺍﺯ ﺩﻭﺭ ﺑﻔﺮﺳﺘﺪ ﻳﺎ ﻧﻈﺮ ﺍﻭ ﺭﺍ ﺩﺭﻳﺎﺑﺪ . ﻳﺎ ﺿﻤﻴﺮ ﻳﮏ ﻧﻔﺮ ﺭﺍ ﺑﺨﻮﺍﻧـﺪ . ﺗـﺎ‬ ‫ﻣﻲ ﺧﻮﺍﻫﺪ ﺑﮕﻮﻳﺪ ، ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﺧﺒﺮ ﻧﺪﻩ ﻣﻲ ﺩﺍﻧﻢ ﭼﻪ ﻣﻲ ﺧﻮﺍﻫﻲ ﺑﮕﻮﻳﻲ ﻭ ﻳﺎ ﺣﺎﻻ ﺍﺣﻀﺎﺭ ﺍﺭﻭﺍﺡ ﻭ‬ ‫ﺍﻳﻨﺠﻮﺭ ﻣﺴﺎﻳﻞ ﻫﻢ ﺩﺭ ﺣﻮﺯﻩ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﻗﺮﺍﺭ ﺩﺍﺭﺩ . ﻭ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﺎ ﺑﻴﻔﺰﺍﻳﻴﻢ ﮐﻪ ﮐﺘـﺎﺏ ﻫـﺎﻳﻲ ﺍﺯ‬ ‫ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ ﺗﺎ ﻋﺎﻟﻤﺎﻧﻪ ﻭﺟﻮﺩ ﺩﺍﺭﺩ . ﺍﻋﺘﻘﺎﺩﺍﺕ ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ ﻭ ﻋﺎﻟﻤﺎﻧـﻪ ﻭﺟـﻮﺩ ﺩﺍﺭﺩ . ﻣﺴـﺎﻟﻪ ﻣﻌﺮﮐـﻪ ﻱ‬ ‫ﺁﺭﺍﺳﺖ . ﺑﺤﺚ ﺍﻧﮕﻴﺰ ﺍﺳﺖ ﻭ ﻋﻠﻢ ﻫﻢ ﺑﻪ ﺭﺍﺣﺘﻲ ﻧﻤﻲ ﺁﻳﺪ ﻣﻬﺮ ﺻﺤﺘﺶ ﺭﺍ ﺑﺰﻧﺪ . ﻣﮕﺮ ﺍﻳـﻦ ﮐـﻪ‬ ‫ﺁﻧﻘﺪﺭ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺑﮑﻨﺪ ﮐﻪ ﺟﺎﻱ ﺍﻧﮑﺎﺭ ﻧﻤﺎﻧﺪ .‬ ‫ﻫﻴﭙﻨﻮﺗﻴﺰﻡ ﻫﻢ ﺟﺰﺀ ﻫﻤﻴﻦ ﺍﻗﻼﻣﻲ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻮﺿﻮﻉ ﻓﺮﺍﺭﻭﺍﻧﺸﻨﺎﺳﻲ ﺍﺳﺖ . ﺣﺎﻻ ﻃـﺐ ﺳـﻮﺯﻧﻲ‬ ‫ﻫﻢ ﺣﺪﻭﺩﻱ ﻫﺴﺖ . ﻳﮏ ﻭﻗﺘﻲ ﻫﻴﭙﻨﻮﺗﻴﺰﻡ ﺭﺍ ﻳﮏ ﻧﻮﻉ ﺷﻴﺎﺩﻱ ﻭ ﻳﮏ ﺑﺎﺯﻱ ﻣﺎﺟﺮﺍﺟﻮﻳﺎﻧـﻪ ﻣـﻲ‬ ‫ﺩﺍﻧﺴﺘﻨﺪ . ﺍﻣﺎ ﺩﻳﮕﺮ ﻫﻴﭙﻨﻮﺗﻴﺰﻡ ﺷﺎﻳﻊ ﺷﺪ ، ﺩﺭ ﺟﻬﺎﻥ ﻗﺒﻮﻝ ﮐﺮﺩﻧﺪ ﮐﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﭘﺪﻳﺪﻩ ﺍﻱ ﺭﺥ ﻣـﻲ‬ ‫ﺩﻫﺪ . ﺍﻣﺎ ﭼﺮﺍ ﭼﻨﻴﻦ ﭘﺪﻳﺪﻩ ﺍﻱ ﺭﺥ ﻣﻲ ﺩﻫﺪ ؟ ﭼﺮﺍ ﻳﮑﻲ ﻣﻲ ﺗﻮﺍﻧﺪ ﺩﻳﮕﺮﻱ ﺭﺍ ﻫﻴﭙﻨﻮﺗﻴﺰﻡ ﮐﻨـﺪ .‬ ‫ﺣﺎﻻ ﺑﻌﺪ ﺍﺯ ﺍﻳﻦ ﮐﻪ ﻫﻴﭙﻨﻮﺗﻴﺰﻡ ﮐﺮﺩ ﺍﺯ ﺍﺳﺮﺍﺭﻱ ﺑﺎ ﺧﺒﺮ ﻣﻲ ﺷﻮﺩ ، ﺍﺯ ﺁﻳﻨﺪﻩ ﺑﺎ ﺧﺒـﺮ ﻣـﻲ ﺷـﻮﺩ .‬ ‫ﺣﺎﻻ ﻣﺎ ﻭﺍﺭﺩ ﺁﻥ ﺑﺤﺚ ﻧﻤﻲ ﺷﻮﻳﻢ . ﻋﻠﻢ ﻫﻢ ﻃﺐ ﺳﻮﺯﻧﻲ ﺭﺍ ﻗﺒﻮﻝ ﮐﺮﺩ ﮐﻪ ﮐـﺎﺭﺍﻳﻲ ﺩﺍﺭﺩ ، ﻣﻌﻨـﺎ‬ ‫ﺩﺍﺭﺩ ﻭ ﻳﮏ ﻣﺎﺟﺮﺍ ﺟﻮﻳﻲ ﻭ ﺧﺮﺍﻓﻪ ﻧﻴﺴﺖ ﻭ ﻫﻢ ﻫﻴﭙﻨﻮﺗﻴﺰﻡ ﺭﺍ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ . ﺍﻣـﺎ ﺗﻮﺟﻴـﻪ ﻧﮑـﺮﺩﻩ ،‬ ‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻋﻠﻤﻲ ﻧﺪﺍﺭﺩ . ﻳﺎ ﺗﺎﮐﻨﻮﻥ ) ﺯﻣﺴﺘﺎﻥ ﻫﺸﺘﺎﺩ ﻭ ﻳﮏ ( ﻧﺪﺍﺭﺩ . ) ﺣـﺎﻓﻆ ﺣﺎﻓﻈـﻪ ﻣﺎﺳـﺖ –‬ ‫۹۵۳-۴۸۳ (‬ ‫ﺩﺭ ﺍﺩﺑﻴﺎﺕ ﻋﺮﻓﺎﻧﻲ ﺍﻳﺮﺍﻥ ﻭ ﺷﺎﻳﺪ ﻫﻢ ﺩﺭ ﺍﺩﺑﻴﺎﺕ ﺩﻳﮕﺮ ﺯﺑﺎﻥ ﻫﺎ ، » ﺑﺰﺭﮒ ﺗﺮﻳﻦ ﻭ ﻣﺤﻮﺭﻱ ﺗﺮﻳﻦ‬ ‫ﺳﺨﻦ ﻋﺎﺭﻓﺎﻥ ، ﻋﺸﻖ ﺍﺳﺖ « ﻭ ﺍﺯ ﺍﻳﻦ ﺭﻭ ﺍﻧﮕﻴﺰﻩ ﻱ ﺁﻓﺮﻳﻨﺶ ﺭﺍ ﻧﻴﺰ ﻋﺸـﻖ ﻣـﻲ ﺩﺍﻧﻨـﺪ . ﭘـﺲ‬ ‫ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑﺎﻳﺪ ﻓﻀﺎﻱ ﺟﻬﺎﻥ ﺭﺍ ﻧﻮﻋﻲ ﻣﻮﺟﻮﺩﻳﺖ ﻏﻴﺮ ﻣﺎﺩﻱ ﭘﻮﺷﺎﻧﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻫﻤﻪ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎﺕ ﺭﺍ ﺑﻪ‬ ‫ﻃﻮﺭ ﻧﺎﻣﺮﺋﻲ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﺘﺼﻞ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ ﻭ ﻫﻤﻪ ﺍﻓﺮﺍﺩ ﺑﺎ ﺭﻭﻳﺪﺍﺩ ﻫﺎ ﻭ ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻮﺟـﻮﺩﺍﺕ ﺑـﻪ ﺷـﻴﻮﻩ ﺍﻱ‬ ‫ﺑﺴﻴﺎﺭ ﻣﺮﻣﻮﺯ ﻭ ﺣﻴﺮﺕ ﺍﻧﮕﻴﺰ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎﺷﻨﺪ . ﺍﻳﻦ ﺍﺭﺗﺒﺎﻁ ﺭﺍ ﺍﺯ ﻃﺮﻳﻖ ﺁﻧﭽﻪ » ﻳﻮﻧﮓ « ﺁﻥ‬ ‫ﺭﺍ » ﺿﻤﻴﺮ ﻧﺎﻫﺸﻴﺎﺭ ﺟﻤﻌﻲ « ﻣﻲ ﻧﺎﻣﺪ ﺑﺮﻗﺮﺍﺭ ﻣﻲ ﺷﻮﺩ ﻭ ﺍﺭﺗﺒﺎﻁ ﺭﻭﻳﺪﺍﺩ ﻫﺎ ﻭ ﺁﻓﺮﻳﺪﻩ ﻫﺎﻱ ﺟﻬﺎﻥ‬ ‫ﺍﺯ ﻃﺮﻳﻖ ﺁﻥ ﭼﻪ ﮐﻪ » ﻧﻴﺮﻭ ﻳﺎ ﺍﻧﺮﮊﻱ ﺍﻟﻬﻲ « ﻳﺎ » ﺭﻭﺡ ﻣﻘﺪﺱ « ﻳﺎ ﺩﺭ ﺍﺻﻄﻼﺡ ﺷـﺮﻕ » ﺗـﺎﺋﻮ «‬
فال_حافظ
فال_حافظ
فال_حافظ
فال_حافظ
فال_حافظ
فال_حافظ
فال_حافظ
فال_حافظ
فال_حافظ
فال_حافظ
فال_حافظ
فال_حافظ
فال_حافظ
فال_حافظ
فال_حافظ

Recomendados

ug_islam_iktisadshunasliki_hakkida_tetkikat
ug_islam_iktisadshunasliki_hakkida_tetkikatug_islam_iktisadshunasliki_hakkida_tetkikat
ug_islam_iktisadshunasliki_hakkida_tetkikattughchi
 
آفتاب دهی خاک Soil solarization
آفتاب دهی خاک Soil solarizationآفتاب دهی خاک Soil solarization
آفتاب دهی خاک Soil solarizationNaim Khalid
 
safeer-e-sindh
safeer-e-sindhsafeer-e-sindh
safeer-e-sindhdileep doshi
 
SIRAH TAHUN 3
SIRAH TAHUN 3SIRAH TAHUN 3
SIRAH TAHUN 3Fasyah Tutor
 
دور السياسة الدولية في إثارة النعرات الطائفية
دور السياسة الدولية في إثارة النعرات الطائفيةدور السياسة الدولية في إثارة النعرات الطائفية
دور السياسة الدولية في إثارة النعرات الطائفيةresismangt
 
الدعوة فى مجال_الزهرات
الدعوة فى مجال_الزهراتالدعوة فى مجال_الزهرات
الدعوة فى مجال_الزهراتGreenLife1978
 
Regimefiscale
RegimefiscaleRegimefiscale
RegimefiscaleJamaity
 
وعظتني نفسي
وعظتني نفسيوعظتني نفسي
وعظتني نفسيAli Abo Al-hasan
 

Recomendados

ug_islam_iktisadshunasliki_hakkida_tetkikat
ug_islam_iktisadshunasliki_hakkida_tetkikatug_islam_iktisadshunasliki_hakkida_tetkikat
ug_islam_iktisadshunasliki_hakkida_tetkikattughchi
 
آفتاب دهی خاک Soil solarization
آفتاب دهی خاک Soil solarizationآفتاب دهی خاک Soil solarization
آفتاب دهی خاک Soil solarizationNaim Khalid
 
safeer-e-sindh
safeer-e-sindhsafeer-e-sindh
safeer-e-sindhdileep doshi
 
SIRAH TAHUN 3
SIRAH TAHUN 3SIRAH TAHUN 3
SIRAH TAHUN 3Fasyah Tutor
 
دور السياسة الدولية في إثارة النعرات الطائفية
دور السياسة الدولية في إثارة النعرات الطائفيةدور السياسة الدولية في إثارة النعرات الطائفية
دور السياسة الدولية في إثارة النعرات الطائفيةresismangt
 
الدعوة فى مجال_الزهرات
الدعوة فى مجال_الزهراتالدعوة فى مجال_الزهرات
الدعوة فى مجال_الزهراتGreenLife1978
 
Regimefiscale
RegimefiscaleRegimefiscale
RegimefiscaleJamaity
 
وعظتني نفسي
وعظتني نفسيوعظتني نفسي
وعظتني نفسيAli Abo Al-hasan
 
صناع الحياة2
صناع الحياة2صناع الحياة2
صناع الحياة2محمد عبد الدايم
 
Kamarudin dan hashim
Kamarudin dan hashimKamarudin dan hashim
Kamarudin dan hashimKamarudin Jaafar
 
Berewebirdiny pol
Berewebirdiny polBerewebirdiny pol
Berewebirdiny poldr.luqmanraouf
 
نظرة في مصادر دعم البحث العلمي في المملكة العربية السعودية
نظرة في مصادر دعم البحث العلمي في المملكة العربية السعوديةنظرة في مصادر دعم البحث العلمي في المملكة العربية السعودية
نظرة في مصادر دعم البحث العلمي في المملكة العربية السعوديةiwan_rg
 
Descolarisation
DescolarisationDescolarisation
Descolarisationبسام البصيلي
 
Profil genre tunisie_2014_arabe_longue_fr
Profil genre tunisie_2014_arabe_longue_frProfil genre tunisie_2014_arabe_longue_fr
Profil genre tunisie_2014_arabe_longue_frJamaity
 
هونه‌ری كرین
هونه‌ری كرینهونه‌ری كرین
هونه‌ری كرینBrwa Chomani
 
مقتطف من مؤلف القات وشيوع تعاطيه في المجتمع اليمني
مقتطف من مؤلف القات وشيوع تعاطيه في المجتمع اليمنيمقتطف من مؤلف القات وشيوع تعاطيه في المجتمع اليمني
مقتطف من مؤلف القات وشيوع تعاطيه في المجتمع اليمنيحسن قروق
 
88 تحليل البيانات الإحصائية
88 تحليل البيانات الإحصائية88 تحليل البيانات الإحصائية
88 تحليل البيانات الإحصائيةDr. Ali Salem
 
ديداكتيك النشاط العلمي
ديداكتيك النشاط العلميديداكتيك النشاط العلمي
ديداكتيك النشاط العلميNoureddine Machchate
 
11 المحاسبة لغير المحاسبين
11 المحاسبة لغير المحاسبين11 المحاسبة لغير المحاسبين
11 المحاسبة لغير المحاسبينDr. Ali Salem
 
Woman and child abuse terms
Woman and child abuse termsWoman and child abuse terms
Woman and child abuse termsWISDOMADVISORY
 
KHAT TAHUN 3
KHAT TAHUN 3KHAT TAHUN 3
KHAT TAHUN 3Fasyah Tutor
 
وورك زلى
وورك زلىوورك زلى
وورك زلىabubakersargaty
 
One day Village School, Veterinary Science
One day Village School, Veterinary ScienceOne day Village School, Veterinary Science
One day Village School, Veterinary ScienceMubasher Solangi
 
رواية ايماجو لدعاء عبدالرحمن
رواية ايماجو لدعاء عبدالرحمنرواية ايماجو لدعاء عبدالرحمن
رواية ايماجو لدعاء عبدالرحمنmaktbahCom
 
نارگیل میوه ای سرشار از مواد مغذی
نارگیل میوه ای سرشار از مواد مغذینارگیل میوه ای سرشار از مواد مغذی
نارگیل میوه ای سرشار از مواد مغذیFarid Kamali
 
مصاحبه با خانم جهانگیری، شفایافته از بیماری لوپوس
مصاحبه با خانم جهانگیری، شفایافته از بیماری لوپوسمصاحبه با خانم جهانگیری، شفایافته از بیماری لوپوس
مصاحبه با خانم جهانگیری، شفایافته از بیماری لوپوسFarid Kamali
 
Fit for life
Fit for lifeFit for life
Fit for lifeFarid Kamali
 
تنفس صحیح و تاثیر آن بر افزایش تمرکز
تنفس صحیح و تاثیر آن بر افزایش تمرکزتنفس صحیح و تاثیر آن بر افزایش تمرکز
تنفس صحیح و تاثیر آن بر افزایش تمرکزFarid Kamali
 
ضربلمثلهای_فارسی
ضربلمثلهای_فارسیضربلمثلهای_فارسی
ضربلمثلهای_فارسیFarid Kamali
 
پارسی‌ _را_ پاس_ داریم
پارسی‌ _را_ پاس_ داریمپارسی‌ _را_ پاس_ داریم
پارسی‌ _را_ پاس_ داریمFarid Kamali
 

Mais conteúdo relacionado

Mais procurados

نظرة في مصادر دعم البحث العلمي في المملكة العربية السعودية
نظرة في مصادر دعم البحث العلمي في المملكة العربية السعوديةنظرة في مصادر دعم البحث العلمي في المملكة العربية السعودية
نظرة في مصادر دعم البحث العلمي في المملكة العربية السعوديةiwan_rg
 
Profil genre tunisie_2014_arabe_longue_fr
Profil genre tunisie_2014_arabe_longue_frProfil genre tunisie_2014_arabe_longue_fr
Profil genre tunisie_2014_arabe_longue_frJamaity
 
هونه‌ری كرین
هونه‌ری كرینهونه‌ری كرین
هونه‌ری كرینBrwa Chomani
 
مقتطف من مؤلف القات وشيوع تعاطيه في المجتمع اليمني
مقتطف من مؤلف القات وشيوع تعاطيه في المجتمع اليمنيمقتطف من مؤلف القات وشيوع تعاطيه في المجتمع اليمني
مقتطف من مؤلف القات وشيوع تعاطيه في المجتمع اليمنيحسن قروق
 
88 تحليل البيانات الإحصائية
88 تحليل البيانات الإحصائية88 تحليل البيانات الإحصائية
88 تحليل البيانات الإحصائيةDr. Ali Salem
 
ديداكتيك النشاط العلمي
ديداكتيك النشاط العلميديداكتيك النشاط العلمي
ديداكتيك النشاط العلميNoureddine Machchate
 
11 المحاسبة لغير المحاسبين
11 المحاسبة لغير المحاسبين11 المحاسبة لغير المحاسبين
11 المحاسبة لغير المحاسبينDr. Ali Salem
 
Woman and child abuse terms
Woman and child abuse termsWoman and child abuse terms
Woman and child abuse termsWISDOMADVISORY
 
One day Village School, Veterinary Science
One day Village School, Veterinary ScienceOne day Village School, Veterinary Science
One day Village School, Veterinary ScienceMubasher Solangi
 
رواية ايماجو لدعاء عبدالرحمن
رواية ايماجو لدعاء عبدالرحمنرواية ايماجو لدعاء عبدالرحمن
رواية ايماجو لدعاء عبدالرحمنmaktbahCom
 

Mais procurados (16)

صناع الحياة2
صناع الحياة2صناع الحياة2
صناع الحياة2
 
Kamarudin dan hashim
Kamarudin dan hashimKamarudin dan hashim
Kamarudin dan hashim
 
Berewebirdiny pol
Berewebirdiny polBerewebirdiny pol
Berewebirdiny pol
 
نظرة في مصادر دعم البحث العلمي في المملكة العربية السعودية
نظرة في مصادر دعم البحث العلمي في المملكة العربية السعوديةنظرة في مصادر دعم البحث العلمي في المملكة العربية السعودية
نظرة في مصادر دعم البحث العلمي في المملكة العربية السعودية
 
Descolarisation
DescolarisationDescolarisation
Descolarisation
 
Profil genre tunisie_2014_arabe_longue_fr
Profil genre tunisie_2014_arabe_longue_frProfil genre tunisie_2014_arabe_longue_fr
Profil genre tunisie_2014_arabe_longue_fr
 
هونه‌ری كرین
هونه‌ری كرینهونه‌ری كرین
هونه‌ری كرین
 
مقتطف من مؤلف القات وشيوع تعاطيه في المجتمع اليمني
مقتطف من مؤلف القات وشيوع تعاطيه في المجتمع اليمنيمقتطف من مؤلف القات وشيوع تعاطيه في المجتمع اليمني
مقتطف من مؤلف القات وشيوع تعاطيه في المجتمع اليمني
 
88 تحليل البيانات الإحصائية
88 تحليل البيانات الإحصائية88 تحليل البيانات الإحصائية
88 تحليل البيانات الإحصائية
 
ديداكتيك النشاط العلمي
ديداكتيك النشاط العلميديداكتيك النشاط العلمي
ديداكتيك النشاط العلمي
 
11 المحاسبة لغير المحاسبين
11 المحاسبة لغير المحاسبين11 المحاسبة لغير المحاسبين
11 المحاسبة لغير المحاسبين
 
Woman and child abuse terms
Woman and child abuse termsWoman and child abuse terms
Woman and child abuse terms
 
KHAT TAHUN 3
KHAT TAHUN 3KHAT TAHUN 3
KHAT TAHUN 3
 
وورك زلى
وورك زلىوورك زلى
وورك زلى
 
One day Village School, Veterinary Science
One day Village School, Veterinary ScienceOne day Village School, Veterinary Science
One day Village School, Veterinary Science
 
رواية ايماجو لدعاء عبدالرحمن
رواية ايماجو لدعاء عبدالرحمنرواية ايماجو لدعاء عبدالرحمن
رواية ايماجو لدعاء عبدالرحمن
 

Destaque

نارگیل میوه ای سرشار از مواد مغذی
نارگیل میوه ای سرشار از مواد مغذینارگیل میوه ای سرشار از مواد مغذی
نارگیل میوه ای سرشار از مواد مغذیFarid Kamali
 
مصاحبه با خانم جهانگیری، شفایافته از بیماری لوپوس
مصاحبه با خانم جهانگیری، شفایافته از بیماری لوپوسمصاحبه با خانم جهانگیری، شفایافته از بیماری لوپوس
مصاحبه با خانم جهانگیری، شفایافته از بیماری لوپوسFarid Kamali
 
تنفس صحیح و تاثیر آن بر افزایش تمرکز
تنفس صحیح و تاثیر آن بر افزایش تمرکزتنفس صحیح و تاثیر آن بر افزایش تمرکز
تنفس صحیح و تاثیر آن بر افزایش تمرکزFarid Kamali
 
ضربلمثلهای_فارسی
ضربلمثلهای_فارسیضربلمثلهای_فارسی
ضربلمثلهای_فارسیFarid Kamali
 
پارسی‌ _را_ پاس_ داریم
پارسی‌ _را_ پاس_ داریمپارسی‌ _را_ پاس_ داریم
پارسی‌ _را_ پاس_ داریمFarid Kamali
 
Nader Naderpour Cheshmha Va Dastha
Nader Naderpour Cheshmha Va DasthaNader Naderpour Cheshmha Va Dastha
Nader Naderpour Cheshmha Va DasthaFarid Kamali
 
تردید در جایگاه اسطوره ای پروتئین حیوانی جلد اول
تردید در جایگاه اسطوره ای پروتئین حیوانی جلد اول تردید در جایگاه اسطوره ای پروتئین حیوانی جلد اول
تردید در جایگاه اسطوره ای پروتئین حیوانی جلد اول Farid Kamali
 
چند واقعيت تلخ در مورد چای
چند واقعيت تلخ در مورد چایچند واقعيت تلخ در مورد چای
چند واقعيت تلخ در مورد چایFarid Kamali
 
swimming- آموزش_شنا
swimming- آموزش_شناswimming- آموزش_شنا
swimming- آموزش_شناFarid Kamali
 
کتاب «مرداب روح» نوشته دکتر جیمز هولیس
کتاب «مرداب روح» نوشته دکتر جیمز هولیسکتاب «مرداب روح» نوشته دکتر جیمز هولیس
کتاب «مرداب روح» نوشته دکتر جیمز هولیسFarid Kamali
 
۱۹ رمان_کوتاه_فارسی
۱۹ رمان_کوتاه_فارسی۱۹ رمان_کوتاه_فارسی
۱۹ رمان_کوتاه_فارسیFarid Kamali
 
آموزش نت خوانی
آموزش نت خوانی آموزش نت خوانی
آموزش نت خوانی Farid Kamali
 
مقدمه مترجم کتاب قابلمه رو فراموش کن
مقدمه مترجم کتاب قابلمه رو فراموش کنمقدمه مترجم کتاب قابلمه رو فراموش کن
مقدمه مترجم کتاب قابلمه رو فراموش کنFarid Kamali
 
برای جوانان کریشنا مورتی
برای جوانان کریشنا مورتیبرای جوانان کریشنا مورتی
برای جوانان کریشنا مورتیFarid Kamali
 
کارکرد ضمیر ناخود آگاه و قانون جذب
کارکرد ضمیر ناخود آگاه و قانون جذبکارکرد ضمیر ناخود آگاه و قانون جذب
کارکرد ضمیر ناخود آگاه و قانون جذبFarid Kamali
 
راهنمای تغذیه طبیعی دو جلد از ارشاویر در آوانسیان موسس انجمن خام گیاه خواری...
راهنمای تغذیه طبیعی دو جلد از ارشاویر در آوانسیان موسس انجمن خام گیاه خواری...راهنمای تغذیه طبیعی دو جلد از ارشاویر در آوانسیان موسس انجمن خام گیاه خواری...
راهنمای تغذیه طبیعی دو جلد از ارشاویر در آوانسیان موسس انجمن خام گیاه خواری...Farid Kamali
 
اشعار زیبای بابک بهزادی در مورد خام گیاهخواری
اشعار زیبای بابک بهزادی در مورد خام گیاهخواریاشعار زیبای بابک بهزادی در مورد خام گیاهخواری
اشعار زیبای بابک بهزادی در مورد خام گیاهخواریFarid Kamali
 
روزه آب میتواند زندگی ات را نجات دهد .دکترهربرت شلتون
روزه آب میتواند زندگی ات را نجات دهد .دکترهربرت شلتونروزه آب میتواند زندگی ات را نجات دهد .دکترهربرت شلتون
روزه آب میتواند زندگی ات را نجات دهد .دکترهربرت شلتونFarid Kamali
 

Destaque (19)

نارگیل میوه ای سرشار از مواد مغذی
نارگیل میوه ای سرشار از مواد مغذینارگیل میوه ای سرشار از مواد مغذی
نارگیل میوه ای سرشار از مواد مغذی
 
مصاحبه با خانم جهانگیری، شفایافته از بیماری لوپوس
مصاحبه با خانم جهانگیری، شفایافته از بیماری لوپوسمصاحبه با خانم جهانگیری، شفایافته از بیماری لوپوس
مصاحبه با خانم جهانگیری، شفایافته از بیماری لوپوس
 
Fit for life
Fit for lifeFit for life
Fit for life
 
تنفس صحیح و تاثیر آن بر افزایش تمرکز
تنفس صحیح و تاثیر آن بر افزایش تمرکزتنفس صحیح و تاثیر آن بر افزایش تمرکز
تنفس صحیح و تاثیر آن بر افزایش تمرکز
 
ضربلمثلهای_فارسی
ضربلمثلهای_فارسیضربلمثلهای_فارسی
ضربلمثلهای_فارسی
 
پارسی‌ _را_ پاس_ داریم
پارسی‌ _را_ پاس_ داریمپارسی‌ _را_ پاس_ داریم
پارسی‌ _را_ پاس_ داریم
 
Nader Naderpour Cheshmha Va Dastha
Nader Naderpour Cheshmha Va DasthaNader Naderpour Cheshmha Va Dastha
Nader Naderpour Cheshmha Va Dastha
 
تردید در جایگاه اسطوره ای پروتئین حیوانی جلد اول
تردید در جایگاه اسطوره ای پروتئین حیوانی جلد اول تردید در جایگاه اسطوره ای پروتئین حیوانی جلد اول
تردید در جایگاه اسطوره ای پروتئین حیوانی جلد اول
 
چند واقعيت تلخ در مورد چای
چند واقعيت تلخ در مورد چایچند واقعيت تلخ در مورد چای
چند واقعيت تلخ در مورد چای
 
swimming- آموزش_شنا
swimming- آموزش_شناswimming- آموزش_شنا
swimming- آموزش_شنا
 
کتاب «مرداب روح» نوشته دکتر جیمز هولیس
کتاب «مرداب روح» نوشته دکتر جیمز هولیسکتاب «مرداب روح» نوشته دکتر جیمز هولیس
کتاب «مرداب روح» نوشته دکتر جیمز هولیس
 
۱۹ رمان_کوتاه_فارسی
۱۹ رمان_کوتاه_فارسی۱۹ رمان_کوتاه_فارسی
۱۹ رمان_کوتاه_فارسی
 
آموزش نت خوانی
آموزش نت خوانی آموزش نت خوانی
آموزش نت خوانی
 
مقدمه مترجم کتاب قابلمه رو فراموش کن
مقدمه مترجم کتاب قابلمه رو فراموش کنمقدمه مترجم کتاب قابلمه رو فراموش کن
مقدمه مترجم کتاب قابلمه رو فراموش کن
 
برای جوانان کریشنا مورتی
برای جوانان کریشنا مورتیبرای جوانان کریشنا مورتی
برای جوانان کریشنا مورتی
 
کارکرد ضمیر ناخود آگاه و قانون جذب
کارکرد ضمیر ناخود آگاه و قانون جذبکارکرد ضمیر ناخود آگاه و قانون جذب
کارکرد ضمیر ناخود آگاه و قانون جذب
 
راهنمای تغذیه طبیعی دو جلد از ارشاویر در آوانسیان موسس انجمن خام گیاه خواری...
راهنمای تغذیه طبیعی دو جلد از ارشاویر در آوانسیان موسس انجمن خام گیاه خواری...راهنمای تغذیه طبیعی دو جلد از ارشاویر در آوانسیان موسس انجمن خام گیاه خواری...
راهنمای تغذیه طبیعی دو جلد از ارشاویر در آوانسیان موسس انجمن خام گیاه خواری...
 
اشعار زیبای بابک بهزادی در مورد خام گیاهخواری
اشعار زیبای بابک بهزادی در مورد خام گیاهخواریاشعار زیبای بابک بهزادی در مورد خام گیاهخواری
اشعار زیبای بابک بهزادی در مورد خام گیاهخواری
 
روزه آب میتواند زندگی ات را نجات دهد .دکترهربرت شلتون
روزه آب میتواند زندگی ات را نجات دهد .دکترهربرت شلتونروزه آب میتواند زندگی ات را نجات دهد .دکترهربرت شلتون
روزه آب میتواند زندگی ات را نجات دهد .دکترهربرت شلتون
 

Semelhante a فال_حافظ

كات وةك شمشيَر واية ئةطةر نةيبرِي دةتبرِيَت
كات وةك شمشيَر واية ئةطةر نةيبرِي دةتبرِيَتكات وةك شمشيَر واية ئةطةر نةيبرِي دةتبرِيَت
كات وةك شمشيَر واية ئةطةر نةيبرِي دةتبرِيَتQAMTARANI
 
War Strategy
War StrategyWar Strategy
War Strategys3loook
 
دیوانی شێخ ڕه‌زای تاڵه‌بــــــانی
دیوانی شێخ ڕه‌زای تاڵه‌بــــــانیدیوانی شێخ ڕه‌زای تاڵه‌بــــــانی
دیوانی شێخ ڕه‌زای تاڵه‌بــــــانیsaydsadq
 
رحلة إيمانية في خلق الإنسان باللغة الكردية
رحلة إيمانية في خلق الإنسان باللغة الكرديةرحلة إيمانية في خلق الإنسان باللغة الكردية
رحلة إيمانية في خلق الإنسان باللغة الكرديةF El Mohdar
 
یاخیبوون لە شیعرەکانی شێرکۆبێکەسدا
یاخیبوون لە شیعرەکانی شێرکۆبێکەسدا یاخیبوون لە شیعرەکانی شێرکۆبێکەسدا
یاخیبوون لە شیعرەکانی شێرکۆبێکەسداdr.luqmanraouf
 

Semelhante a فال_حافظ (20)

1251
12511251
1251
 
4061
40614061
4061
 
7drkeramatfar[1]
7drkeramatfar[1]7drkeramatfar[1]
7drkeramatfar[1]
 
كات وةك شمشيَر واية ئةطةر نةيبرِي دةتبرِيَت
كات وةك شمشيَر واية ئةطةر نةيبرِي دةتبرِيَتكات وةك شمشيَر واية ئةطةر نةيبرِي دةتبرِيَت
كات وةك شمشيَر واية ئةطةر نةيبرِي دةتبرِيَت
 
البحوث المجيدة
البحوث المجيدةالبحوث المجيدة
البحوث المجيدة
 
5842
58425842
5842
 
War Strategy
War StrategyWar Strategy
War Strategy
 
Aljanna
AljannaAljanna
Aljanna
 
دیوانی شێخ ڕه‌زای تاڵه‌بــــــانی
دیوانی شێخ ڕه‌زای تاڵه‌بــــــانیدیوانی شێخ ڕه‌زای تاڵه‌بــــــانی
دیوانی شێخ ڕه‌زای تاڵه‌بــــــانی
 
Jobb kurdish
Jobb kurdishJobb kurdish
Jobb kurdish
 
4206
42064206
4206
 
رحلة إيمانية في خلق الإنسان باللغة الكردية
رحلة إيمانية في خلق الإنسان باللغة الكرديةرحلة إيمانية في خلق الإنسان باللغة الكردية
رحلة إيمانية في خلق الإنسان باللغة الكردية
 
یاخیبوون لە شیعرەکانی شێرکۆبێکەسدا
یاخیبوون لە شیعرەکانی شێرکۆبێکەسدا یاخیبوون لە شیعرەکانی شێرکۆبێکەسدا
یاخیبوون لە شیعرەکانی شێرکۆبێکەسدا
 
458
458458
458
 
1502
15021502
1502
 
جوزية مورينيو
جوزية مورينيوجوزية مورينيو
جوزية مورينيو
 
4174
41744174
4174
 
462
462462
462
 
الصوفية والسلفية والإخوان لا يعملون لله تعالى فاحذر
الصوفية والسلفية والإخوان لا يعملون لله تعالى فاحذرالصوفية والسلفية والإخوان لا يعملون لله تعالى فاحذر
الصوفية والسلفية والإخوان لا يعملون لله تعالى فاحذر
 
1263
12631263
1263
 

Mais de Farid Kamali

ﺧﻼﺻﻪء ﮐﺘﺎب ﺗﻔﮑﺮ زاﺋﺪ ﺗﺎﻟﯿﻒ ﻣﺤﻤﺪﺟﻌﻔﺮ ﻣﺼﻔﺎ
ﺧﻼﺻﻪء ﮐﺘﺎب ﺗﻔﮑﺮ زاﺋﺪ ﺗﺎﻟﯿﻒ ﻣﺤﻤﺪﺟﻌﻔﺮ ﻣﺼﻔﺎﺧﻼﺻﻪء ﮐﺘﺎب ﺗﻔﮑﺮ زاﺋﺪ ﺗﺎﻟﯿﻒ ﻣﺤﻤﺪﺟﻌﻔﺮ ﻣﺼﻔﺎ
ﺧﻼﺻﻪء ﮐﺘﺎب ﺗﻔﮑﺮ زاﺋﺪ ﺗﺎﻟﯿﻒ ﻣﺤﻤﺪﺟﻌﻔﺮ ﻣﺼﻔﺎFarid Kamali
 
شرح هفت شهر عشق عطار نیشابوری
شرح هفت شهر عشق عطار نیشابوریشرح هفت شهر عشق عطار نیشابوری
شرح هفت شهر عشق عطار نیشابوریFarid Kamali
 
شفایافته گان با تغذیه طبیعی خام گیاهی
شفایافته گان با تغذیه طبیعی خام گیاهیشفایافته گان با تغذیه طبیعی خام گیاهی
شفایافته گان با تغذیه طبیعی خام گیاهیFarid Kamali
 
برنامه گنج حضور 616
برنامه گنج حضور 616برنامه گنج حضور 616
برنامه گنج حضور 616Farid Kamali
 
برنامه شماره 1 گنج حضور
برنامه شماره 1 گنج حضوربرنامه شماره 1 گنج حضور
برنامه شماره 1 گنج حضورFarid Kamali
 
کتاب گوسفند نباشید - محمود نامنی
کتاب گوسفند نباشید - محمود نامنی کتاب گوسفند نباشید - محمود نامنی
کتاب گوسفند نباشید - محمود نامنی Farid Kamali
 
عرفان مولانا
عرفان مولاناعرفان مولانا
عرفان مولاناFarid Kamali
 
مرگ از دیدگاه مولانا
مرگ از دیدگاه مولانامرگ از دیدگاه مولانا
مرگ از دیدگاه مولاناFarid Kamali
 
قلمه زدن درختان
قلمه زدن درختان قلمه زدن درختان
قلمه زدن درختان Farid Kamali
 
شناخت ضمیر ناخودآگاه
شناخت ضمیر ناخودآگاهشناخت ضمیر ناخودآگاه
شناخت ضمیر ناخودآگاهFarid Kamali
 
سم موجود در بادام زمینی
سم موجود در بادام زمینیسم موجود در بادام زمینی
سم موجود در بادام زمینیFarid Kamali
 
کتاب بدن سازی با خام گیاهخواری
کتاب بدن سازی با خام گیاهخواریکتاب بدن سازی با خام گیاهخواری
کتاب بدن سازی با خام گیاهخواریFarid Kamali
 
آیا می دانید مرغی که می خورید چیست
آیا می دانید مرغی که می خورید چیستآیا می دانید مرغی که می خورید چیست
آیا می دانید مرغی که می خورید چیستFarid Kamali
 
روزه آب میتواند زندگی تورا نجات دهد
روزه آب میتواند زندگی تورا نجات دهدروزه آب میتواند زندگی تورا نجات دهد
روزه آب میتواند زندگی تورا نجات دهدFarid Kamali
 
مضرات چای , چای سبز و قهوه و تاثیر آنها بر غدد فوق کلیوی
مضرات چای , چای سبز و قهوه و تاثیر آنها بر غدد فوق کلیویمضرات چای , چای سبز و قهوه و تاثیر آنها بر غدد فوق کلیوی
مضرات چای , چای سبز و قهوه و تاثیر آنها بر غدد فوق کلیویFarid Kamali
 
تجلي مدارا در انديشه‌هاي مولانا
تجلي مدارا در انديشه‌هاي مولاناتجلي مدارا در انديشه‌هاي مولانا
تجلي مدارا در انديشه‌هاي مولاناFarid Kamali
 
رنگین کمان تغذیه
رنگین کمان تغذیهرنگین کمان تغذیه
رنگین کمان تغذیهFarid Kamali
 
مـــراقبــه
مـــراقبــهمـــراقبــه
مـــراقبــهFarid Kamali
 
تندرست و با نشاط برای زندگی
تندرست و با نشاط برای زندگیتندرست و با نشاط برای زندگی
تندرست و با نشاط برای زندگیFarid Kamali
 
هدایایی از دندان پزشکان
هدایایی از دندان پزشکانهدایایی از دندان پزشکان
هدایایی از دندان پزشکانFarid Kamali
 

Mais de Farid Kamali (20)

ﺧﻼﺻﻪء ﮐﺘﺎب ﺗﻔﮑﺮ زاﺋﺪ ﺗﺎﻟﯿﻒ ﻣﺤﻤﺪﺟﻌﻔﺮ ﻣﺼﻔﺎ
ﺧﻼﺻﻪء ﮐﺘﺎب ﺗﻔﮑﺮ زاﺋﺪ ﺗﺎﻟﯿﻒ ﻣﺤﻤﺪﺟﻌﻔﺮ ﻣﺼﻔﺎﺧﻼﺻﻪء ﮐﺘﺎب ﺗﻔﮑﺮ زاﺋﺪ ﺗﺎﻟﯿﻒ ﻣﺤﻤﺪﺟﻌﻔﺮ ﻣﺼﻔﺎ
ﺧﻼﺻﻪء ﮐﺘﺎب ﺗﻔﮑﺮ زاﺋﺪ ﺗﺎﻟﯿﻒ ﻣﺤﻤﺪﺟﻌﻔﺮ ﻣﺼﻔﺎ
 
شرح هفت شهر عشق عطار نیشابوری
شرح هفت شهر عشق عطار نیشابوریشرح هفت شهر عشق عطار نیشابوری
شرح هفت شهر عشق عطار نیشابوری
 
شفایافته گان با تغذیه طبیعی خام گیاهی
شفایافته گان با تغذیه طبیعی خام گیاهیشفایافته گان با تغذیه طبیعی خام گیاهی
شفایافته گان با تغذیه طبیعی خام گیاهی
 
برنامه گنج حضور 616
برنامه گنج حضور 616برنامه گنج حضور 616
برنامه گنج حضور 616
 
برنامه شماره 1 گنج حضور
برنامه شماره 1 گنج حضوربرنامه شماره 1 گنج حضور
برنامه شماره 1 گنج حضور
 
کتاب گوسفند نباشید - محمود نامنی
کتاب گوسفند نباشید - محمود نامنی کتاب گوسفند نباشید - محمود نامنی
کتاب گوسفند نباشید - محمود نامنی
 
عرفان مولانا
عرفان مولاناعرفان مولانا
عرفان مولانا
 
مرگ از دیدگاه مولانا
مرگ از دیدگاه مولانامرگ از دیدگاه مولانا
مرگ از دیدگاه مولانا
 
قلمه زدن درختان
قلمه زدن درختان قلمه زدن درختان
قلمه زدن درختان
 
شناخت ضمیر ناخودآگاه
شناخت ضمیر ناخودآگاهشناخت ضمیر ناخودآگاه
شناخت ضمیر ناخودآگاه
 
سم موجود در بادام زمینی
سم موجود در بادام زمینیسم موجود در بادام زمینی
سم موجود در بادام زمینی
 
کتاب بدن سازی با خام گیاهخواری
کتاب بدن سازی با خام گیاهخواریکتاب بدن سازی با خام گیاهخواری
کتاب بدن سازی با خام گیاهخواری
 
آیا می دانید مرغی که می خورید چیست
آیا می دانید مرغی که می خورید چیستآیا می دانید مرغی که می خورید چیست
آیا می دانید مرغی که می خورید چیست
 
روزه آب میتواند زندگی تورا نجات دهد
روزه آب میتواند زندگی تورا نجات دهدروزه آب میتواند زندگی تورا نجات دهد
روزه آب میتواند زندگی تورا نجات دهد
 
مضرات چای , چای سبز و قهوه و تاثیر آنها بر غدد فوق کلیوی
مضرات چای , چای سبز و قهوه و تاثیر آنها بر غدد فوق کلیویمضرات چای , چای سبز و قهوه و تاثیر آنها بر غدد فوق کلیوی
مضرات چای , چای سبز و قهوه و تاثیر آنها بر غدد فوق کلیوی
 
تجلي مدارا در انديشه‌هاي مولانا
تجلي مدارا در انديشه‌هاي مولاناتجلي مدارا در انديشه‌هاي مولانا
تجلي مدارا در انديشه‌هاي مولانا
 
رنگین کمان تغذیه
رنگین کمان تغذیهرنگین کمان تغذیه
رنگین کمان تغذیه
 
مـــراقبــه
مـــراقبــهمـــراقبــه
مـــراقبــه
 
تندرست و با نشاط برای زندگی
تندرست و با نشاط برای زندگیتندرست و با نشاط برای زندگی
تندرست و با نشاط برای زندگی
 
هدایایی از دندان پزشکان
هدایایی از دندان پزشکانهدایایی از دندان پزشکان
هدایایی از دندان پزشکان
 

فال_حافظ

  • 1.
  • 2. ‫ﻓﺎﻝ ﺣﺎﻓﻆ ...‬ ‫ﺑﺨﺶ ﻧﺨﺴﺖ‬ ‫ﭘﻴﺶ ﺩﺭ ﺁﻣﺪ‬ ‫ﺷﻔﻴﻊ ﺷﺠﺎﻋﻲ ﺍﺩﻳﺐ ﻣﺼﺤﺢ ﻭ ﮔﺮﺩ ﺁﻭﺭﻧﺪﻩ ﺍﺛﺮ ﮔﺮﺍﻧﺴﻨﮓ » ﺧﺎﻃﺮ ﻣﺠﻤـﻮﻉ « - ﺟـﺎﻣﻊ ﻧﺴـﺦ‬ ‫ﭼﺎﭘﻲ ﺩﻳﻮﺍﻥ ﺣﺎﻓﻆ - ﺍﺳﺖ . ﺁﻥ ﭼﻪ ﻣﻲ ﺧﻮﺍﻧﻴﺪ ، ﺑﺨﺶ ﻧﺨﺴﺖ ﻳﮑﻲ ﺍﺯ ﺗﺎﻟﻴﻒ ﻫﺎﻱ ﺍﻭﺳﺖ ﮐﻪ‬ ‫ﺗﺎ ﮐﻨﻮﻥ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻧﺸﺪﻩ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﭼﺎﭖ ﺁﻥ ﺩﺭ ﭼﺎﭖ ﺟﺪﻳﺪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﺠﻤﻮﻉ ﺑﻮﺩﻩ ﮐـﻪ ﻭﺑـﻼﮒ‬ ‫ﺣﺎﻓﻆ ﭘﮋﻭﻫﻲ ﺑﺮﺍﻱ ﺍﻭﻟﻴﻦ ﺑﺎﺭ – ﻭ ﺩﺭ ﭼﻨﺪ ﺑﺨﺶ - ﺁﻥ ﺭﺍ ﺩﺭ ﻣﻨﻈﺮ ﻧﻈﺮ ﺩﻭﺳﺘﺎﺭﺍﻥ ﻭ ﻋﻼﻗﻤﻨﺪﺍﻥ‬ ‫ﺣﺎﻓﻆ ﻗﺮﺍﺭ ﻣﻲ ﺩﻫﺪ .‬ ‫ﻓﺎﻝ ﺣﺎﻓﻆ‬ ‫ﻭﺟﻮﺩ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺍﻱ ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﻣﺘﻦ ، ﻣﻤﮑﻦ ﺍﺳﺖ ﺍﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﺭﺍ ﺑﺮﺍﻧﮕﻴﺰﺩ ﮐﻪ ﺁﻳﺎ ﭘﮋﻭﻫﺶ ﻭ ﮔﺮﺩ‬ ‫ﺁﻭﺭﻱ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺩﺭﺑﺎﺭﻩ ﻱ ﻓﺎﻝ ﺣﺎﻓﻆ » ﺁﮔﺎﻫﺎﻧﻪ ﻳﺎ ﻧﺎ ﺁﮔﺎﻫﺎﻧﻪ ، ﻗﺪﻣﻲ ﺩﺭ ﺭﺍﻩ ﺭﻭﺍﺝ ﺧﺮﺍﻓﺎﺕ ﻧﻴﺴﺖ ؟‬ ‫ﻭ ﺩﺭ ﺣﺎﻟﻲ ﮐﻪ ﻫﻨﻮﺯ ﻋﺪﻩ ﺯﻳﺎﺩﻱ ﺍﺯ ﻣﺮﺩﻡ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻱ ﻣﺎ ، ﺍﺯ ﺩﺭﺩ ﺑﻲ ﺳﻮﺍﺩﻱ ﻭ ﻧﺎ ﺁﮔﺎﻫﻲ ﺭﻧﺞ ﻣـﻲ‬ ‫ﺑﺮﻧﺪ ، ﺁﻳﺎ ﻣﻬﺮ ﺗﺎﻳﻴﺪﻱ ﺑﺮ ﺍﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎ ﮐﻪ ﺩﺭ ﮔﻮﺷﻪ ﻭ ﮐﻨﺎﺭ ، ﻭﺳﻴﻠﻪ ﺷـ ‪‬ﺎﺩﻱ ﻭ ﺍﺭﺗـﺰﺍﻕ‬ ‫ﻴ‬ ‫ﺍﺳﺖ ﻧﻤﻲ ﺑﺎﺷﺪ ؟ « ) ﺑﺎﻭﺭﻫﺎﻱ ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ ﺩﺭ ﺑﺎﺭﻩ ﻓﺎﻝ ﺣﺎﻓﻆ – ﺹ ۵ (‬ ‫ﻫﻤﻴﻦ ﺍﻣﺮ ﺳﺒﺐ ﮔﺸﺖ ﮐﻪ ﺍﻳﻦ ﺣﻘﻴﺮ ﻣﺼﻤﻢ ﺷﻮﺩ ﺗﺎ ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﻣﺠـﺎﻟﻲ ﮐـﻪ ﺩﺳـﺖ ﺩﺍﺩﻩ ﺍﺳـﺖ ﻭ‬ ‫ﺗﻮﻓﻴﻘﻲ ﺍﺟﺒﺎﺭﻱ ﻧﻴﺰ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ، ﺍﻗﺪﺍﻣﻲ ﺑﻨﻤﺎﻳﻢ ﺩﺭ ﺟﻬﺖ ﺧﻨﺜﻲ ﻧﻤﻮﺩﻥ ﺁﻥ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎﻱ ﺷﻴﺎﺩﺍﻧﻪ‬ ‫ﻭ ﺳﻮﺩﺍﮔﺮﻱ ﺑﺮﺧﻲ ﻓﺮﺻﺖ ﻃﻠﺒﺎﻥ – ﮐﻪ ﻣﺘﺎﺳﻔﺎﻧﻪ ﺗﻌﺪﺍﺩﺷﺎﻥ ﺭﻭ ﺑﻪ ﻓﺰﻭﻧﻲ ﺍﺳﺖ – ﮐﻪ ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ‬ ‫ﺍﺣﺴﺎﺱ ﻣﺴﻮﻭﻟﻴﺖ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻭ ﺍﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺩﺭ ﺿﻤﻴﺮﺷﺎﻥ ﻭﺟﻮﺩ ﻧﺪﺍﺭﺩ . ﺯﻳﺮﺍ ﮐﻪ ﺧﻮﺩ ﺷﺎﻫﺪﻡ ﺑﺎﺯﺍﺭ‬ ‫ﮐﺘﺎﺏ ﺑﻪ ﻭﻳﮋﻩ ﺩﺭ ﺣﻮﺯﻩ ﺣﺎﻓﻆ ﭘﮋﻭﻫﻲ ، ﺍﻧﺒﺎﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ ﺍﺯ ﮐﺘﺎﺏ ﻫﺎﻱ ﻓﺎﻝ ﻭ ﻓﺎﻟﻨﺎﻣـﻪ ﻫـﺎﻳﻲ‬
  • 3. ‫ﮐﻪ ﻧﺎﻡ » ﺣﺎﻓﻆ « ﺭﺍ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺧﻮﺩ ﻳﺪﮎ ﻣﻲ ﮐﺸﻨﺪ ، ﻭﻟﻲ ﺟﺰ ﺗﺤﻤﻴﻖ ﺩﻳﮕﺮﺍﻥ ﻭ ﮐﺴﺐ ﺳﻮﺩ ﻣﺎﺩﻱ‬ ‫ﻭ ﺩﺭ ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻧﺎﺑﻮﺩﻱ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻭ ﺍﺩﺏ ﺍﻳﻦ ﻣﺮﺯ ﻭ ﺑﻮﻡ ، ﻫﺪﻑ ﺩﻳﮕﺮﻱ ﺭﺍ ﺩﺭ ﺳﺮ ﻧﻤﻲ ﭘﺮﻭﺭﺍﻧﻨﺪ .‬ ‫» ﺑﺮﺭﺳﻲ ﺑﻴﺶ ﺍﺯ ﺑﻴﺴﺖ ﻧﻮﻉ ﺍﺯ ﺁﻧﻬﺎ ﺍﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﺭﺍ ﭘﻴﺶ ﺁﻭﺭﺩﻩ ﮐﻪ ﺁﻳﺎ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻓـﺎﻝ ﺣـﺎﻓﻆ ﺑـﻪ‬ ‫ﮔﻮﻧﻪ ﺍﻱ ﮐﻪ ﺍﮐﻨﻮﻥ ﺭﺍﻳﺞ ﺍﺳﺖ ﮐﺎﺭﻱ ﺩﺭﺳﺖ ﺍﺳﺖ ؟ ﻭ ﺁﻳﺎ ﻣﻲ ﺗﻮﺍﻥ ﺑﺎ ﺑﺮﺩﺍﺷﺖ ﻫﺎﻱ ﺷﺨﺼﻲ ﮐﻪ‬ ‫ﺍﺣﻴﺎﻧﺎ ﺁﻟﻮﺩﻩ ﺑﻪ ﺑﺴﻴﺎﺭﻱ ﺍﺯ ﭘﻴﺶ ﺩﺍﻭﺭﻱ ﻫﺎ ﻭ ﮐﻠﻴﺸﻪ ﻫﺎﺳﺖ ، ﺑﻪ ﺧﻮﺍﺳﺖ ﻭ ﻧﻴﺖ ﮐﺴـﻲ ﭘﺎﺳـﺦ‬ ‫ﻳﮑﺴﺎﻥ ﻭ ﻗﺎﻟﺒﻲ ﺩﺍﺩ ؟ ﺯﻳﺮﺍ ﻫﻤﺎﻥ ﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﺭﻭﻳﺎ ﻫﺎﻱ ﻫﺮ ﺷﺨﺺ ﺩﻗﻴﻘـﺎ ﻭﻳـﮋﻩ ﻭ ﺍﺯ ﺁﻥ ﺧـﻮﺩ ﺁﻥ‬ ‫ﺷﺨﺺ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺑﺮ ﺁﻣﺪﻩ ﺍﺯ ﺿﻤﻴﺮ ﻧﺎﺧﻮﺩﺁﮔﺎﻩ ﺍﻭﺳﺖ ﻭ ﻧﻤﻲ ﺗﻮﺍﻥ ﺑﺮﺍﻱ ﺭﻭﻳﺎﻫﺎ ﻧﺴﺨﻪ ﻫﺎﻱ ﻳﮑﺴﺎﻥ‬ ‫ﻭ ﺍﺯ ﭘﻴﺶ ﻃﺮﺍﺣﻲ ﺷﺪﻩ ﺍﻱ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎﺩ ﮐﺮﺩ ، ﺑﺮﺩﺍﺷﺖ ﻫﺎﻱ ﻫﺮ ﮐﺲ ﺍﺯ ﭘﻴﺎﻡ ﻫﺎ ﻭ ﮔﻔﺘﻪ ﻫﺎﻱ ﺣﺎﻓﻆ‬ ‫ﻧﻴﺰ ﻭﻳﮋﻩ ﻱ ﻫﻤﺎﻥ ﺷﺨﺺ ﻭ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺧﻮﺩ ﺍﻭﺳﺖ . ﻳﻮﻧﮓ ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﻣﻮﺭﺩ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﺑﻪ ﻃﻮﺭ ﮐﻠﻲ‬ ‫ﺣﻤﺎﻗﺖ ﻣﺤﺾ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﺴﻲ ﺑﻪ ﮐﺘﺎﺑﭽﻪ ﻫﺎﻱ ﺣﺎﺿﺮ ﻭ ﺁﻣﺎﺩﻩ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﺭﻭﻳـﺎ ﺍﻋﺘﻤـﺎﺩ ﮐﻨـﺪ ﻭ ﻓـﻲ‬ ‫ﺍﻟﻤﺜﻞ ﮐﺘﺎﺑﻲ ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﺯﻣﻴﻨﻪ ﺑﺨﺮﺩ ﻭ ﻣﻌﻨﻲ ﺳﻤﺒﻮﻝ ﺑـﻪ ﺧﺼﻮﺻـﻲ ﺭﺍ ﺩﺭ ﺁﻥ ﭘﻴـﺪﺍ ﮐﻨـﺪ . ﻫـﻴﭻ‬ ‫ﺳﻤﺒﻮﻝ ﺭﻭﻳﺎ ﺭﺍ ﻧﻤﻲ ﺗﻮﺍﻥ ﺍﺯ ﻓﺮﺩ ﺑﻴﻨﻨﺪﻩ ﺭﻭﻳﺎ ﺟﺪﺍ ﮐﺮﺩ ﻭ ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻗﻄﻌﻲ ﻭ ﺳﺮ ﺭﺍﺳﺖ ﺍﺯ‬ ‫ﻫﻴﭻ ﺭﻭﻳﺎﻳﻲ ﻧﻤﻲ ﺗﻮﺍﻥ ﮐﺮﺩ . ﺍﻓﺮﺍﺩ ﺍﺯ ﺍﻳﻦ ﻟﺤﺎﻅ ﮐﻪ ﻧﺎﺧﻮﺩ ﺁﮔﺎﻩ ﺷﺎﻥ ﺗﺎ ﭼﻪ ﺍﻧﺪﺍﺯﻩ ﺫﻫـﻦ ﺧـﻮﺩ‬ ‫ﺁﮔﺎﻩ ﺁﻧﺎﻥ ﺭﺍ ﺗﮑﻤﻴﻞ ﻳﺎ ﻧﻘﺎﻳﺺ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺟﺒﺮﺍﻥ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ ، ﺑﺎ ﻫﻢ ﺁﻥ ﻗﺪﺭ ﻣﺘﻔﺎﻭﺕ ﺍﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺭﺍﺳـﺘﻲ‬ ‫ﻧﻤﻲ ﺗﻮﺍﻥ ﻳﻘﻴﻦ ﺩﺍﺷﺖ ﮐﻪ ﺭﻭﻳﺎ ﻫﺎ ﻭ ﺳﻤﺒﻮﻝ ﻫﺎﻱ ﺁﻧﺎﻥ ﺗﺎ ﭼﻪ ﺍﻧﺪﺍﺯﻩ ﻗﺎﺑﻞ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪﻱ ﻫﺴﺘﻨﺪ .‬ ‫) ﺍﻧﺴﺎﻥ ﻭ ﺳﻤﺒﻮﻝ ﻫﺎﻳﺶ – ﺹ ۷۱ – ﺑﻪ ﻧﻘﻞ ﺍﺯ ﺭﺍﺣﺖ ﺟﺎﻥ – ﺹ ۰۵ (‬ ‫ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﺍﻳﻦ ، ﺑﺎ ﺍﻳﻦ ﻧ ‪‬ﺖ ﮐﻪ ﺍﮔﺮ ﺍﻳﻦ ﻣﺘﻦ ) ﺟﺎﻣـــﻊ ﺩﻳـــــﻮﺍﻥ ﺣــــﺎﻓﻆ ( ﺗﻮﺍﻧﺴﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‬ ‫ﻴ‬ ‫ﻣﺸﮑﻞ ﺗﻌﺪﺩ ﻭ ﺗﮑ ﹼﺮ ﭼﺎﭖ ﻫﺎﻱ ﺩﻳﻮﺍﻥ ﺣﺎﻓﻆ ﺭﺍ ﺭﻓﻊ ﻧﻤﻮﺩﻩ ﻭ ﺧﻮﺍﻧﻨﺪﻩ ﺭﺍ ﺿﻤﻦ ﺑﻲ ﻧﻴﺎﺯ ﮐﺮﺩﻥ ﺍﺯ‬ ‫ﺜ‬ ‫ﻫﻤﻪ ﻱ ﺁﻥ ﻣﺘﻦ ﻫﺎ ﺩﺭ ﺍﻧﺘﺨﺎﺏ ﻗﺮﺍﺋﺖ ﻫﺎﻱ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺷﻌﺮ ﺣﺎﻓﻆ ﺁﺯﺍﺩ ﺑﮕـﺬﺍﺭ ؛ ﺍﻳـﻦ ﻣﻘﺎﻟـﻪ ﻧﻴـﺰ‬ ‫ﺑﺘﻮﺍﻧﺪ ﮐﻤﮏ ﻭ ﺭﺍﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺮﺍﻱ ﺁﻥ ﺩﺳﺘﻪ ﺍﺯ ﻋﺰﻳﺰﺍﻧﻲ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺍﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮﻉ ﻋﻼﻗﻤﻨﺪ ﻫﺴـﺘﻨﺪ‬ ‫ﻭﻟﻲ ﺁﮔﺎﻫﻲ ﮐﻤﺘﺮﻱ ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﺯﻣﻴﻨﻪ ﺩﺍﺭﻧﺪ ﻭ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﻋﻠﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺍﻣﮑـﺎﻥ ﺗﺤﻘﻴـﻖ ﻭ ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ‬ ‫ﺍﻳﻦ ﻣﺒﺤﺚ ﺭﺍ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﮔﺴﺘﺮﺩﻩ ﻧﺪﺍﺭﻧﺪ . ﻟﺬﺍ ﺑﻪ ﺍﻳﻦ ﺍﻣﻴﺪ ﮐﻪ ﺍﻳﻦ ﻧﻮﺷـﺘﻪ ﺍﻳـﻦ ﮔـﺮﻭﻩ ﺭﺍ ﺩﺭ‬ ‫ﺟﻬﺖ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺩﺭﺳﺖ ﻭ ﺩﺭﻳﺎﻓﺖ ﺑﻬﺘﺮ ﺷﻌﺮ ﺣﺎﻓﻆ ﻭ ﺗﻔﺂﻝ ﺑﻪ ﺩﻳﻮﺍﻥ ﺍﻭ ﻳﺎﺭﻱ ﻧﻤﺎﻳـﺪ ، » ﺩﺭ ﺍﻳـﻦ‬ ‫ﮔﻔﺘﺎﺭ ﺑﺎ ﻧﮕﺮﺷﻲ ﺟﺴﺘﺠﻮ ﮔﺮﺍﻧﻪ ، ﺩﺭﺑﺎﺭﻩ ﻱ ﺣﺎﻓﻆ ، ﺗﻼﺵ ﺷﺪﻩ ﺗﺎ ﺑﺴﻴﺎﺭﻱ ﺍﺯ ﺳـﺨﻨﺎﻥ ﻭ ﮔﻔﺘـﻪ‬ ‫ﻫﺎﻱ ﺑﺰﺭﮔﺎﻥ ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﻣﻮﺭﺩ ﻭﺍﮐﺎﻭﻱ ﺷﻮﺩ . ﺁﻧﮕﺎﻩ ﭼﻴﺴﺘﻲ ﻭ ﭼﺮﺍﻳﻲ ﺁﻥ ﺍﺯ ﺩﻳـﺪﮔﺎﻩ ﺭﻭﺍﻧﺸﻨﺎﺳـﺎﻥ‬ ‫ﺑﺮﺭﺳﻲ ﺷﺪﻩ ﮐﻪ ﺍﻣﻴﺪ ﺍﺳﺖ ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎﻱ ﺗﺎﺯﻩ ﺍﻱ ﺍﺯ ﺍﻳﻦ ﻭﻳﮋﮔﻲ ) ﻓﺎﻝ ( ﺣﺎﻓﻆ ﺑﻪ ﺩﺳﺖ ﺩﺍﺩﻩ ﺷﺪﻩ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ ، ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻫﺮﮔﺰ ﻫﻴﭻ ﮐﺲ ﻧﻤﻲ ﺗﻮﺍﻧﺪ ﺑﮕﻮﻳﺪ ﺳﺨﻦ ﺁﺧﺮ ﺭﺍ ﮔﻔﺘﻪ ﺍﺳﺖ .‬ ‫ﺟﺴﺘﺠﻮﻱ ﺯﻣﻴﻨﻪ ﻫﺎﻱ ﭘﻨﻬﺎﻥ ﺭﻭﺍﻧﻲ ﻭ ﺑﺎﻭﺭ ﻫﺎﻱ ﻣﻌﻤﺎ ﮔﻮﻧﻪ ﻭ ﺭﻓﺘﺎﺭ ﺍﻣﻴﺪﻭﺍﺭﺍﻧﻪ ﻱ ﺍﻧﺴﺎﻥ ﺍﻳﺮﺍﻧﻲ ﺑﺎ‬ ‫ﺩﻳﻮﺍﻥ ﺣﺎﻓﻆ ﮐﺎﺭﻱ ﺩﺷﻮﺍﺭ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺭﻭﺷﻦ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﭘﺪﻳﺪﻩ ﺍﻱ ﺑﻪ ﺍﻳﻦ ﺩﻟﻴﻞ ﮐﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑـﺮ‬
  • 4. ‫ﺑﺴﺘﺮﻱ ﺍﺯ ﺍﺣﺴﺎﺳﺎﺕ ﻭ ﺍﻧﮕﻴﺰﺵ ﻫﺎﻱ ﺩﺭﻭﻧﻲ ﮐﻪ ﺩﻝ ﺑﺮ ﺁﻥ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮﻭﺍﺳـﺖ ﺟﺮﻳـﺎﻥ ﺩﺍﺭﺩ ، ﻭ ﺩﻝ‬ ‫ﺁﺩﻣﻲ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﺬﻳﺮﺍﻱ ﺁﻥ ﭘﻴﺎﻡ ﺗﻠﻘﻴﻨﻲ ﺍﺯ ﺣﺎﻓﻆ ﻣﻲ ﺷﻮﺩ ؛ ﻧﻤﻲ ﺗﻮﺍﻥ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺑﺎ ﻣﺘﺮ ﻭ ﻣﻌﻴـﺎﺭ ﻭ‬ ‫ﻗﺎﻋﺪﻩ ﻭ ﺍﺳﺘﺪﻻﻝ ﺳﻨﺠﻴﺪ . « ) ﺭﺍﺣﺖ ﺟﺎﻥ – ﺹ ۵۱ (‬ ‫ﻗﺒﻞ ﺍﺯ ﺁﻏﺎﺯ ﻣﺒﺤﺚ ﻓﺎﻝ ﻻﺯﻡ ﺍﺳﺖ ﻣﻘﺪﻣﻪ ﺍﻱ ﻧﻴﺰ ﺩﺭ ﺟﺎﻳﮕﺎﻩ ﻭ ﺧﺎﺳﺘﮕﺎﻩ ﻓﺎﻝ ﻭ ﺗﻔﺄﻝ ﺑﻴﺎﻥ ﺷﻮﺩ،‬ ‫ﺗﺎ ﺑﺎ ﺁﮔﺎﻫﻲ ﺍﺯ ﺍﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮﻉ ﺍﺻﻠﻲ ﺍﻳﻦ ﻧﻮﺷﺘﺎﺭ ﻳﻌﻨﻲ ﻓﺎﻝ ﺣﺎﻓﻆ ﭘﺮﺩﺍﺧﺘﻪ ﺷﻮﺩ .‬ ‫ﻋﻠﻮﻡ ﻏﺮﻳﺒﻪ‬ ‫» ﻋﻠﻮﻣﻲ ﮐﻪ ﻣﻮﺿﻮﻉ ﺁﻥ ﻫﺎ ﻧﻴﺮﻭﻫﺎﻱ ﻓﻮﻕ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻣﮑﺘﻮﻡ ﻳﺎ ﺍﺳﺮﺍﺭ ﺁﻣﻴﺰ ﺍﺳـﺖ ، ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﻋﻠـﻮﻡ‬ ‫ﺳﺤﺮ ، ﺟﺎﺩﻭ ، ﺟﻔﺮ ، ﺗﺴﺨﻴﺮ ﺍﺭﻭﺍﺡ ﻭ ﺗﺴﺨﻴﺮ ﺟﻦ ﻭ ﻋﻠﻮﻡ ﺧﻤﺴﻪ ﻣﺤﺘﺠﺒﻪ ) ﭘﻨﺞ ﻋﻠﻢ ﺍﺯ ﺟﻤﻠـﻪ‬ ‫ﻱ ﻋﻠﻮﻡ ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ ﮐﻪ ﻫﺮ ﮐﺲ ﺭﺍ ﻭﻗﻮﻑ ﺑﺮ ﺍﺳﺮﺍﺭ ﺁﻥ ﻫﺎ ﻣﻴ ‪‬ﺮ ﻧﻴﺴﺖ ﻭ ﺑﻲ ﺭﻳﺎﺿﺖ ﻭ ﻣﺠﺎﻫـﺪﻩ ﻱ‬ ‫ﺴ‬ ‫ﺗﻤﺎﻡ ﺍﻃﻼﻉ ﺑﺮ ﻗﻮﺍﻧﻴﻦ ﻭ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﭘﻮﺷﻴﺪﻩ ﻱ ﺁﻥ ﻫﺎ ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﻲ ﺷﻮﺩ ﻭ ﻋﺒﺎﺭﺗﻨﺪ ﺍﺯ ﮐﻴﻤﻴﺎ ؛ ﻟﻴﻤﻴﺎ‬ ‫ﻳﺎ ﻋﻠﻢ ﻃﻠﺴﻤﺎﺕ ؛ ﻫﻴﻤﻴﺎ ؛ ﺳﻴﻤﻴﺎ ﻳﺎ ﻋﻠﻢ ﺧﻮﺍﺹ ﺣﺮﻭﻑ ؛ ﻭ ﺭﻳﻤﻴﺎ ﻳﺎ ﻋﻠﻢ ﺷـﻌﺒﺪﻩ ( « . ) ﺩﺍﺋـﺮﺓ‬ ‫ﺍﻟﻤﻌﺎﺭﻑ ﻓﺎﺭﺳﻲ (‬ ‫ﻭ ﺑﻪ ﻋﺒﺎﺭﺗﻲ ﺩﻳﮕﺮ » ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻫﺎﻱ ﻣﻨﻈﻮﻡ ﻭ ﻣﻨﺜﻮﺭﻱ ﮐﻪ ﺩﺭﺑﺎﺭﻩ ﻋﻠﻮﻡ ﻭ ﻓﻨﻮﻧﻲ ﭼﻮﻥ ﺭﻣﻞ ، ﻧﺠﻮﻡ‬ ‫، ﺗﻌﺒﻴﺮ ﺧﻮﺍﺏ ، ﻃﺎﺱ ﺑﺎﺯﻱ ، ﻓﺎﻝ ، ﮐﺘﺎﺏ ﺑﻴﻨﻲ ، ﺁﻳﻴﻨﻪ ﺑﻴﻨﻲ ﻭ ﮐﻒ ﺑﻴﻨﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﺩﺭ ﺣﻴﻄﻪ ﺍﺩﺑﻴﺎﺕ‬ ‫ﻋﻠﻮﻡ ﻏﺮﻳﺒﻪ ﺟﺎﻱ ﻣﻲ ﮔﻴﺮﺩ . ﺧﺎﺳﺘﮕﺎﻩ ﺍﻳﻦ ﻋﻠﻮﻡ ﻭ ﻓﻨﻮﻥ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﺩﺍﻧﺴﺘﻪ ﻧﻴﺴﺖ ، ﺍﻣﺎ ﺗـﺎﺭﻳﺦ‬ ‫ﮔﻮﺍﻩ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺍﻳﻦ ﻋﻠﻮﻡ ﻭ ﻓﻨﻮﻥ ﺍﺯ ﺭﻭﺯﮔﺎﺭﻱ ﭘﻴﺪﺍ ﺷﺪ ﮐﻪ ﺍﻧﺴﺎﻥ ﺑﻪ ﻧـﺎﺗﻮﺍﻧﻲ ﺧـﻮﻳﺶ ﺩﺭ ﺑﺮﺍﺑـﺮ‬ ‫ﻧﻴﺮﻭﻫﺎﻱ ﻣﺎﻭﺭﺍﻳﻲ ، ﻓﻠﮏ ﻭ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻣﺤﺘﻮﻡ ﺧﻮﺩ ﭘﻲ ﺑﺮﺩﻩ ﺍﺳﺖ . « ) ﺩﺍﻧﺸﻨﺎﻣﻪ ﻱ ﺍﺩﺏ ﻓﺎﺭﺳﻲ‬ ‫(‬ ‫» ﻫﺪﻑ ﺍﻳﻦ ﻋﻠﻮﻡ ، ﺍﺯﺩﻳﺎﺩ ﻗﺪﺭﺕ ﺍﻧﺴﺎﻧﻲ ﻳﺎ ﺣﻔﻆ ﺍﻭ ﺩﺭ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻧﻴﺮﻭﻫﺎﻱ ﻣﻮﺫﻱ ﺑﺎ ﺧﺒـﺮ ﺩﺍﺩﻥ ﺍﺯ‬ ‫ﺁﺗﻴﻪ ﺍﺳﺖ . ﻋﻠﻮﻡ ﻏﺮﻳﺒﻪ ﻭ ﻋﻤﻞ ﺑﻪ ﺁﻥ ﻫﺎ ﺑﺎ ﺍﺩﻳﺎﻥ ﺑﺴﺘﮕﻲ ﻧﺰﺩﻳـﮏ ﺩﺍﺷـﺘﻪ ﺍﺳـﺖ ﻭ ﺍﺯ ﺟﻨﺒـﻪ‬ ‫ﺟﻐﺮﺍﻓﻴﺎﻳﻲ ﺩﺭ ﺁﻓﺮﻳﻘﺎ ﻭ ﺁﺳﻴﺎ ﺑﻴﺶ ﺍﺯ ﺟﺎﻫﺎﻱ ﺩﻳﮕﺮ ﺭﻭﺍﺝ ﺩﺍﺭﺩ ﻭ ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ ﻫﻨﺪ ﻭ ﺗ ‪‬ﺖ ﻣﻮﺭﺩ ﻧﻈﺮ‬ ‫ﺒ‬ ‫ﺧﻮﺍﺳﺘﺎﺭﺍﻥ ﺍﺳﺮﺍﺭ ﻋﻠﻮﻡ ﻏﺮﻳﺒﻪ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ .« ) ﺩﺍﺋﺮﺓ ﺍﻟﻤﻌﺎﺭﻑ ﻓﺎﺭﺳﻲ (‬ ‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻓﻮﻕ ﺩﺭ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﻴﻢ ﮐﻪ ﻓﺎﻝ ﻧﻴﺰ ﺯﻳﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺍﻱ ﺍﺯ ﻋﻠـﻮﻡ ﻏﺮﻳﺒـﻪ ) ﺧﻔﻴـﻪ (‬ ‫ﻣﺤﺴﻮﺏ ﻣﻲ ﮔﺮﺩﺩ ﻭ ﺍﺯ ﺯﻣﺎﻥ ﻫﺎﻱ ﺑﺴﻴﺎﺭ ﺩﻭﺭ ﻣﻮﺭﺩ ﺗﻮﺟﻪ ﻭ ﻋﻼﻗﻪ ﺍﻧﺴﺎﻥ ﻗﺮﺍﺭ ﺩﺍﺷـﺘﻪ ﺍﺳـﺖ .‬
  • 5. ‫ﺍﻣﺎ ﺍﻳﻦ ﮐﻪ ﺍﻳﻦ ﮐﺎﺭ ﺯﺍﺋﻴﺪﻩ ﭼﻪ ﻋﻠﻞ ﻭ ﻋﻮﺍﻣﻠﻲ ﺍﺳﺖ ﻭ ﻳﺎ ﺍﻳﻦ ﻋﻤﻞ ) ﻓﺎﻝ ( ﻋﻠﻤﻲ ﺍﺳﺖ ﻳﺎ ﺧﻴﺮ ؟‬ ‫ﻭ ﻳﺎ ﺑﻪ ﻫﺮ ﺻﻮﺭﺕ ﻋﻤﻞ ﭘﺴﻨﺪﻳﺪﻩ ﺍﻱ ﻫﺴﺖ ﻳﺎ ﻧﻪ ؟ ﻣﺴﺘﻠﺰﻡ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻧﻈﺮﻳﺎﺕ ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ‬ ‫ﺩﺭ ﺳﻄﻮﺭ ﺁﻳﻨﺪﻩ ﻣﻮﺭﺩ ﺑﺮﺭﺭﺳﻲ ﻗﺮﺍﺭ ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ ﻭﻟﻲ ﻗﺒﻞ ﺍﺯ ﺁﻥ ﺑﺎﻳﺪ ﺧﻮﺩ ﻓﺎﻝ ﺭﺍ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ .‬ ‫ﻣﻌﻨﻲ ﻭ ﻣﻔﻬﻮﻡ ﻓﺎﻝ‬ ‫ﻓﺎﻝ ﺩﺭ ﻟﻐﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻃﺎﻟﻊ ﻭ ﺑﺨﺖ ﻭ ﻧﻴﺰ ﭘﻴﺶ ﮔﻮﻳﻲ ، ﻋﺎﻗﺒﺖ ﺑﻴﻨﻲ ﻭ ﻏﻴﺐ ﮔﻮﻳﻲ ﺍﺳﺖ . ﻓـﺎﻝ‬ ‫ﮐﻠﻤﻪ ﺍﻱ ﺍﺳﺖ ﻋﺮﺑﻲ ﮐﻪ ﺍﺻﻞ ﺁﻥ » ﻓﺄﻝ « ﺑﺎ ﻫﻤﺰﻩ ، ﺑﺮ ﻭﺯﻥ » ﻟﻌﻞ « ﻳﺎ » ﺷﺄﻥ « ﺑﻮﺩﻩ ﺍﺳﺖ ﮐـﻪ‬ ‫ﺑﺮﺍﻱ ﺁﺳﺎﻥ ﺗﻠﻔﻆ ﮐﺮﺩﻥ ﺁﻥ ، ﻫﻤﺰﻩ ﺍﺵ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺍﻟﻒ ﺗﺒﺪﻳﮏ ﮐﺮﺩﻧﺪ ﻭ ﻓﺎﻝ ﺑﺮ ﻭﺯﻥ » ﺣﺎﻝ « ﺳﺎﺧﺘﻪ‬ ‫ﺷﺪ . ﻣﻌﻨﻲ ﻓﺎﻝ ﺑﻪ ﻓﺎﺭﺳﻲ ﺷﮕﻮﻥ ﺍﺳﺖ ، ﮐﻪ ﻫﻢ ﺷﮕﻮﻥ ﺧﻮﺏ ، ﻭ ﻫﻢ ﺷﮕﻮﻥ ﺑﺪ ؛ ﻫـﺮ ﺩﻭ ﺭﺍ ﺩﺭ‬ ‫ﺑﺮ ﻣﻲ ﮔﻴﺮﺩ . ﻫﻤﺎﻥ ﻃﻮﺭ ﮐﻪ ﻓﺎﻝ ﻧﻴﮏ ﻭ ﻓﺎﻝ ﻓﻴﺮﻭﺯ ﻓﺎﻝ ﺳﻌﺪ ﻭ ﻓﺎﻝ ﻓ ‪‬ﺥ ﺩﺭ ﻣﻘﺎﺑـﻞ ﻓـﺎﻝ ﺑـﺪ ﻭ‬ ‫ﺮ‬ ‫ﻓﺎﻝ ﺷﻮﻡ ﻭ ﻓﺎﻝ ﺯﺷﺖ ﻭ ﻓﺎﻝ ﻧﺎ ﻣﺒﺎﺭﮎ ﺑﻪ ﮐﺎﺭ ﻣﻲ ﺭﻭﺩ . ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﺍﻳﻦ ﻓﺎﻝ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻳﺎ ﻓﺎﻝ ﺯﺩﻥ ﻳﻌﻨﻲ‬ ‫ﺍﻃﻼﻉ ﺩﺍﺩﻥ ﺍﺯ ﺁﻳﻨﺪﻩ ﻭ ﺷﻨﺎﺧﺘﻦ ﺣﻮﺍﺩﺙ ﺁﻥ ﺍﺯ ﺭﺍﻩ ﺷﻨﻴﺪﻧﻲ ﻫﺎ ﻭ ﺩﻳﺪﻧﻲ ﻫـﺎ . ﺩﺭ ﻋﺮﺑـﻲ ﻓـﺎﻝ‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺭﺍ ﺗﻔﺄﻝ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﮐﻪ ﺍﺳﺘﻌﻤﺎﻝ ﻓﺎﻝ ﻧﻴﮏ ﺯﺩﻥ ﺑﺮ ﻓﺎﻝ ﺑﺪ ﺯﺩﻥ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺩﺭ ﻣﻘﺎﺑـﻞ‬ ‫ﻓﺎﻝ ، ﻃﻴﺮﻩ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻓﻘﻂ ﺩﺭ ﻣﻌﻨﻲ ﻓﺎﻝ ﺑﺪ ﺑﻪ ﮐﺎﺭ ﻣﻲ ﺭﻭﺩ ﻭ ﺍﺳﻢ ﻣﺼﺪﺭ ﺁﻥ ﺗﻄ ‪‬ﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﻨـﻲ‬ ‫ﻴ‬ ‫ﻓﺎﻝ ﺑﺪ ﺯﺩﻥ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ . ﻃﻴﺮﻩ ﺩﺭ ﺍﺻﻞ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻣﺮﻍ ﺍﺳﺖ ﻭ ﻋﺮﺏ ﻫﺎ ﺑﻪ ﺍﻳﻦ ﺩﻟﻴﻞ ﻃﻴﺮﻩ ﻭ ﺗﻄ ‪‬ﺮ‬ ‫ﻴ‬ ‫ﺭﺍ ﺍﺳﺘﻌﻤﺎﻝ ﻣﻲ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺭﺍﻧﺪﻥ ﻣﺮﻍ ﻭ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺟﻬﺖ ﻭ ﺳﻤﺖ ﺣﺮﮐﺖ ﻣﺮﻏﺎﻥ ﻓﺎﻝ ﻣﻲ ﺯﺩﻩ ﺍﻧﺪ .‬ ‫ﻣﻌﺎﺩﻝ ﻓﺎﻝ ﻭ ﻃﻴﺮﻩ ﺩﺭ ﺯﺑﺎﻥ ﻓﺎﺭﺳﻲ ﺍﺩﺑﻲ ، » ‪‬ﺮﻭﺍ « ﺑﺮ ﻭﺯﻥ » ﹸﺮﻣﺎ « ﺍﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻓﺎﻝ ﻧﻴﮏ ﻭ‬ ‫ﺧ‬ ‫ﻣ‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻓﺎﻝ ﺑﺪ ﺭﺍ » ﻣﺮﻏﻮﺍ « ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺍﺷﻌﺎﺭ ﺷﺎﻋﺮﺍﻥ ، ﺍﻳﻦ ﺩﻭ ﮐﻠﻤـﻪ ﻳﻌﻨـﻲ ﻣـﺮﻭﺍ ﻭ‬ ‫ﻣﺮﻏﻮﺍ ﺯﻳﺎﺩ ﺍﺳﺘﻌﻤﺎﻝ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ . » ﻣﺮ « ﺩﺭ ﻣﺮﻭﺍ ﻭ ﻣﺮﻏﻮﺍ ﻫﻤﺎﻥ ﻣﺮﻍ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺩﺭ ﻫﺮ ﺩﻭ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ‬ ‫ﻣﺮﻍ ﺁﻭﺍ ) ﺁﻭﺍﺯ ﻣﺮﻍ ( ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﺯﻳﺮﺍ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺁﻭﺍﺯ ﻭ ﺟﻬﺖ ﺣﺮﮐﺖ ﭘﺮﻧﺪﮔﺎﻥ ﻓﺎﻝ ﻣﻲ ﺯﺩﻧـﺪ . ﻧـﺎﻡ‬ ‫ﺑﻌﻀﻲ ﭘﺮﻧﺪﮔﺎﻥ ﻧﻴﺰ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺍﻱ ﺑﻮﺩﻩ ﺍﺳﺖ ﺩﺭ ﻧﻮﻉ ﻓﺎﻝ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺩﻳﺪﺍﺭ ﺁﻥ ﻫﺎ ﺗﻌﺒﻴـﺮ ﻣـﻲ ﮐﺮﺩﻧـﺪ .‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺎ ﺩﻳﺪﻥ ﻋﻘﺎﺏ ﺑﻪ ﻋﻘﻮﺑﺖ ، ﺍﺯ ﺩﻳﺪﻥ ﻫﺪﻫﺪ ﺑﻪ ﻫﺪﺍﻳﺖ ، ﻭ ﺍﺯ ﺩﻳﺪﺍﺭ ﻏﺮﺍﺏ ﺑﻪ ﻏﺮﺑﺖ ﺗﻔـﺄﻝ‬ ‫ﻣﻲ ﺯﺩﻩ ﺍﻧﺪ . ﺍﻳﻦ ﺗﻔﺄﻝ ﺩﺭ ﺑﺎﺭ? ﻭﺍﻗﻌﻪ ﻭ ﻋﻤﻠﻲ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺍﺛﺮ ﻧﺎﻣﻌﻠﻮﻡ ﺑﻮﺩﻥ ﭘﻴﺶ ﺁﻣﺪ ، ﺑﺎﻋـﺚ‬ ‫ﺍﻳﺠﺎﺩ ﺩﻟﻬﺮﻩ ﻭ ﻧﮕﺮﺍﻧﻲ ﮔﺮﺩﺩ . ﺩﺭ ﭼﻨﻴﻦ ﻭﺿﻊ ﺭﻭﺣﻲ ﺷﺨﺺ ﻣﻲ ﮐﻮﺷﺪ ، ﺍﺯ ﺁﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﻃﻮﺭ ﺍﺗﻔﺎﻗﻲ‬ ‫ﻭ ﺗﺼﺎﺩﻓﻲ ﻣﻲ ﺷﻨﻮﺩ ﻳﺎ ﻣﻲ ﺑﻴﻨﺪ ، ﺯﻣﻴﻨﻪ ﺍﻱ ﺑﺮﺍﻱ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻭﺍﻗﻊ? ﻣﻮﺭﺩ ﻧﻈﺮﺵ ﺑﺴﺎﺯﺩ . ﻣـﺜﻼ‬ ‫ﮐﺴﻲ ﺑﻴﻤﺎﺭ ﭘﺮﻳﺸﺎﻥ ﺣﺎﻟﻲ ﺩﺭ ﺧﺎﻧﻪ ﺩﺍﺭﺩ ، ﻧﮕﺮﺍﻥ ﺣﺎﻝ ﺍﻭﺳﺖ ، ﭘﺮﻧﺪﻩ ﺍﻱ ﺑﺮ ﺷﺎﺥ? ﺩﺭﺧﺖ ﻣـﻲ‬ ‫ﻧﺸﻴﻨﺪ ، ﺁﻭﺍﺯﻱ ﺳﺮ ﻣﻲ ﺩﻫﺪ ﻭ ﭘﺮﻭﺍﺯ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ ، ﺁﻭﺍﺯ ﭘﺮﻧﺪﻩ ﺭﺍ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺍﻱ ﺑﺮ ﺑﻬﺒﻮﺩﻱ ﺑﻴﻤﺎﺭﺵ ﻣـﻲ‬ ‫ﺩﺍﻧﺪ ﻭ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺑﻪ ﻓﺎﻝ ﻧﻴﮏ ﻣﻲ ﮔﻴﺮﺩ .‬
  • 6. ‫» ﻓﺎﻝ ﻭ ﺍﻧﻮﺍﻉ ﮔﻮﻧﻪ ﮔﻮﻥ ﺁﻥ ، ﺍﺯ ﮐﻒ ﺑﻴﻨﻲ ، ﺷﺎﻧﻪ ﺑﻴﻨﻲ ، ﺟﮕﺮ ﺑﻴﻨـﻲ ، ﻣﺎﺳـﻪ ﺑﻨـﺪﻱ ﻭ ﺗﻌﺒﻴـﺮ‬ ‫ﺧﻮﺍﺏ ، ﺍﺯ ﻗﺪﻳﻢ ﺩﺭ ﻣﺸﺮﻕ ﺭﻭﺍﺝ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺍﺳﺖ ﻭ ﻋﺎ ‪ ?‬ﻣﺮﺩﻡ ﺩﺭ ﻣﻮﺍﻗـﻊ ﺩﻭﺩﻟـﻲ ﻭ ﺩﺭﻣﺎﻧﺪﮔﻴﺒـﻪ‬ ‫ﻡ‬ ‫ﺭﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﮐﺎﻫﻨﺎﻥ ﻭ ﺳﺎﺣﺮﺍﻥ ﺩﺳﺖ ﺑﻪ ﺍﻳﻦ ﮐﺎﺭ ﻣﻲ ﺯﺩﻩ ﺍﻧﺪ . ﺩﺭ ﺣﺪﻳﺚ ﺁﻣﺪﻩ ﺍﺳﺖ ﮐـﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒـﺮ‬ ‫ﻓﺎﻝ ﺭﺍ ﺩﻭﺳﺖ ﻣﻲ ﺩﺍﺷﺖ ﻭ ﻃﻴﺮﻩ ﺭﺍ ﻣﮑﺮﻭﻩ ﻣﻲ ﺷﻤﺮﺩ . ﺑﺎﺭﻱ ﻟﻔﻆ ﻃﻴﺮﻩ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮﺍﻱ ﻓﺎﻝ ﺑـﺪ ﺑـﻪ‬ ‫ﮐﺎﺭ ﺭﻓﺘﻪ ﺍﺳﺖ ﺩﺭ ﺣﺎﻟﻲ ﮐﻪ ﻓﺎﻝ ﺑﺮﺍﻱ ﻧﻴﮏ ﻭ ﺑﺪ ، ﻫﺮ ﺩﻭ ، ﺑﻪ ﮐﺎﺭ ﻣـﻲ ﺭﻭﺩ . ﺩﺭ ﺍﻳـﺮﺍﻥ ﻧﻴـﺰ ﺍﺯ‬ ‫ﻗﺪﻳﻢ ﺩﺭ ﺑﺎﺏ ﻓﺎﻝ ﻭ ﺩﺍﻧﺴﺘﻨﻲ ﻫﺎﻱ ﺭﺍﺟﻊ ﺑﻪ ﺁﻥ ﺳﺨﻦ ﻫﺎ ﻭ ﺩﺍﺳﺘﺎﻥ ﻫﺎ ﺩﺍﺷـﺘﻪ ﺍﻧـﺪ . ﺩﺭ ﻋﻬـﺪ‬ ‫ﺍﺳﻼﻣﻲ ، ﺗﻤ ‪‬ﮏ ﺑﻪ ﻓﺎﻝ ﻭ ﻃﻴﺮﻩ ، ﮔﺎﻩ ﻧﺰﺩ ﺑﻌﻀﻲ ﻣﺮﺩﻡ ﺑﻪ ﺧﺮﺍﻓﺎﺕ ﭘﺮﺳﺘﻲ ﻭ ﻧﻮﻣﻴﺪﻱ ﻭ ﻭﺣﺸﺖ‬ ‫ﺴ‬ ‫ﺩﺍﺋﻢ ﻣﻨﺘﻬﻲ ﻣﻲ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ .‬ ‫ﺩﺭ ﻣﻴﺎﻥ ﺍﻧﻮﺍﻉ ﻓﺎﻝ ، ﺁﻥ ﭼﻪ ﺑﻴﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻥ ﺧﻴﻠﻲ ﻣﻮﺭﺩ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎﺭ ﺁﻣﺪﻩ ﺍﺳـﺖ ﮔﺬﺷـﺘﻪ ﺍﺯ‬ ‫ﺭﻣﻞ ﻭ ﺟﻔﺮ ، ﺑﺎﻳﺪ ﺍﺯ ﺁﻧﭽﻪ ﺍﺳﺘﺨﺎﺭﻩ ﺧﻮﺍﻧﺪﻩ ﻣﻲ ﺷﻮﺩ ﻳﺎﺩ ﮐﺮﺩ . ﻭ ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ ﺍﻳﻦ ﻧـﻮﻉ ﻓـﺎﻝ ﮐـﻪ‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﭘﺎﺭﺳﺎﻳﺎﻥ ﻋﺼﺮ ، ﺁﻥ ﺭﺍ ﻣﻲ ﭘﺴﻨﺪﻳﺪﻩ ﺍﻧﺪ ، ﻧﺰﺩ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻥ ﺍﺯ ﺧﻴﻠﻲ ﻗـﺪﻳﻢ ﺭﻭﺍﺝ ﺩﺍﺷـﺘﻪ‬ ‫ﺍﺳﺖ . ﺩﺭ ﻭﺍﻗﻊ ﺍﺳﺘﺨﺎﺭﻩ ﻓﺎﻝ ﺷﺮﻋﻲ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺍﻳﻦ ﻧﺎﻡ ﺑﺮ ﺑﻌﻀﻲ ﺍﻧﻮﺍﻉ ﻓﺎﻝ ﭼﻮﻥ ﻓﺎﻝ ﻗﺮﺁﻥ ﻭ ﻓﺎﻝ‬ ‫ﺗﺴﺒﻴﺢ ﺍﻃﻼﻕ ﻣﻲ ﺷﻮﺩ . ﻓﺎﻝ ﻗﺮﺁﻥ ﭼﻨﺎﻥ ﮐﻪ ﺍﺯ ﺍﺣﺎﺩﻳﺚ ﻭ ﺭﻭﺍﻳﺎﺕ ﮔﻮﻧﻪ ﮔﻮﻥ ﺑﺮ ﻣـﻲ ﺁﻳـﺪ ، ﺩﺭ‬ ‫ﺑﻴﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻥ ﺳﺎﺑﻘﻪ ﺍﻱ ﺩﺭﺍﺯ ﺩﺍﺭﺩ . « ) ﻳﺎﺩﺩﺍﺷﺖ ﻫﺎ ﻭ ﺍﻧﺪﻳﺸﻪ ﻫﺎ – ﺹ ۱۵۲-۴۷۲ (‬ ‫» ﺗﻨﻬﺎ ﻗﺴﻤﻲ ﺍﺯ ﺗﻔﺄﻝ ﮐﻪ ﻗﺪﻣﺖ ﻭ ﺩﻳﺮﻳﻨﮕﻲ ﺳﺎﻳﺮ ﺍﻗﺴﺎﻡ ﻭ ﺍﻧﻮﺍﻉ ﺗﻔﺄﻝ ﺭﺍ ﻧﺪﺍﺭﺩ ، ﺳﺮ ﮐﺘﺎﺏ ﺑـﺎﺯ‬ ‫ﮐﺮﺩﻥ ﺍﺳﺖ . ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻮﺳﻴﻞ? ﺑﺎﺯ ﮐﺮﺩﻥ ﮐﺘﺎﺏ ﻭ ﻣﻼﺣﻆ? ﺍﻭﻝ ﺻﻔﺢ? ﻃﺮﻑ ﺭﺍﺳﺖ ﮐـﻪ ﻇـﺎﻫﺮﺍ ﻭ‬ ‫ﺑﻠﮑﻪ ﻣﺤ ﹼﻘﺎ ﺩﺭ ﻋﺼﺮ ﺍﺳﻼﻣﻲ ﺭﺍﻳﺞ ﻭ ﻣﻌﻤﻮﻝ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ . ﺍﺳﺘﺨﺎﺭﻩ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻃﻠﺐ ﺧﻴـﺮﻩ ) ﺑـﺮ‬ ‫ﻘ‬ ‫ﻭﺯﻥ ﺟﻴﺮﻩ ( ﮐﺮﺩﻥ ﻭ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﮔﺰﻳﺪﻩ ﻭ ﻣﻨﺘﺨﺐ ﺍﺯ ﻫﺮ ﭼﻴﺰ ﺍﺳﺖ . ﻭ ﺍﺳﺘﺨﺎﺭﻩ ﮐﺮﺩﻥ ﻳﻌﻨـﻲ ﺑـﺎ‬ ‫ﺧﺪﺍﻭﻧﺪ ﻣﺸﻮﺭﺕ ﮐﺮﺩﻥ ﻭ ﺩﺭ ﺧﻮﺍﺳﺖ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﻨﻈﻮﺭ ﻭ ﻧﻴﺘﻲ ﺭﺍ ﮐﻪ ﺩﺍﺭﻧﺪ ﺑﻪ ﺧﻴﺮ ﻭ ﺻﻼﺡ ﺁﻧﻬﺎ‬ ‫ﮔﺮﺩﺍﻧﺪ ﻭ ﺍﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﺧﻮﺏ ﺑﻮﺩﻥ ﻳﺎ ﺑﺪ ﺑﻮﺩﻥ ﺍﻣﺮﻱ ﺭﺍ ﻧﻤﻲ ﺭﺳﺎﻧﺪ ﻭ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺍﻫـﻞ ﻟﻐـﺖ ،‬ ‫ﺍﺳﺘﺨﺎﺭﻩ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﺧﻮﺍﺳﺘﻦ ﺗﻘﺪﻳﺮ ﺧﻴﺮ ﺍﺳﺖ ، ﻧﻪ ﺧﻮﺍﺳﺘﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺧﻴﺮ . ﻭ ﻣﻌﻨﻲ ﺍﺻـﻄﻼﺣﻲ ﻭ‬ ‫ﺷﺮﻋﻲ ﺁﻥ ﺍﻳﻦ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﺭ ﻭﻗﺖ ﻣﺮ ‪‬ﺩ ﺑﻮﺩﻥ ﺩﺭ ﮐﺎﺭﻱ ﻣﺴﺄﻟﺖ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﻧﻴﮏ ﻭ ﺑﺪ ﺑـﻮﺩﻥ ﺁﻥ ﺭﺍ‬ ‫ﺩ‬ ‫ﺑﻨﻤﺎﻳﺎﻧﺪ ﺗﺎ ﺍﮔﺮ ﻧﻴﮏ ﺍﺳﺖ ﺑﺪﺍﻥ ﺍﻗﺪﺍﻡ ﻭ ﺍﮔﺮ ﺑـﺪ ﺍﺳـﺖ ﺍﺯ ﺁﻥ ﺻـﺮﻑ ﻧﻈـﺮ ﮐﻨﻨـﺪ ﻭ ﺍﺯ ﺷـﺮﻭﻁ‬ ‫ﺍﺳﺘﺨﺎﺭﻩ ﺍﻳﻦ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ ﻋﻴﻦ ﻣﺼﻠﺤﺖ ﺩﺭ ﺁﻥ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺍﺳﺘﺨﺎﺭﻩ ﺣﮑﻢ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ .‬ ‫ﺍﻣﺎ ﺗﻔﺄﻝ ﺑﻪ ﻗﺮﺁﻥ ﻳﻌﻨﻲ ﺍﻃﻼﻉ ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺍﺯ ﺍﻣﻮﺭ ﺁﻳﻨﺪﻩ ﻭ ﻣﻌﻠﻮﻡ ﺩﺍﺷﺘﻦ ﻭﻗﻮﻉ ﻳـﺎ ﻋـﺪﻡ ﻭﻗـﻮﻉ ﺁﻥ‬ ‫ﺍﺳﺖ . ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺍﻳﻦ ﮐﻪ ﺁﻳﺎ ﺑﻴﻤﺎﺭ ﺷﻔﺎ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ﻳﺎ ﻣﻲ ﻣﻴﺮﺩ ، ﻭ ﮔﻤﺸﺪﻩ ﭘﻴﺪﺍ ﻣﻲ ﺷﻮﺩ ﻳﺎ ﻧﻤﻲ ﺷﻮﺩ ،‬ ‫ﻳﺎ ﺩﺭ ﻫﻨﮕﺎﻡ ﺧﺸﮑﺴﺎﻟﻲ ﺑﺎﺭﺍﻥ ﻣﻲ ﺑﺎﺭﺩ ﻳﺎ ﻧﻤﻲ ﺑﺎﺭﺩ . ﻭﻟﻲ ﺍﺳﺘﻨﺒﺎﻁ ﻧﻴﮏ ﻭ ﺑﺪ ﺍﺳﺘﺨﺎﺭﻩ ﻭ ﺗﻔـﺄﻝ‬ ‫ﺑﻪ ﻗﺮﺁﻥ ﺷﺄﻥ ﻫﺮ ﮐﺴﻲ ﻧﻴﺴﺖ . ﺯﻳﺮﺍ ﺩﺭﻳﺎﻓﺖ ﺧﻮﺏ ﻭ ﺑﺪ ﺍﺯ ﻣـﺪﻟﻮﻝ ﺁﻳـﺎﺕ ﻗﺮﺁﻧـﻲ ﺩﺭ ﻧﻬﺎﻳـﺖ‬ ‫ﺩﺷﻮﺍﺭﻱ ﺍﺳﺖ . ﻫﺮ ﮐﺴﻲ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺯﺑﺎﻥ ﻋﺮﺑﻲ ﺩﺳﺖ ﺩﺍﺭﺩ ﻳﺎ ﻓﻘـﻪ ﻭ ﺍﺻـﻮﻝ ﺧﻮﺍﻧـﺪﻩ ﺑﺎﺷـﺪ ﻭ ﺩﺭ‬
  • 7. ‫ﻋﻠﻮﻡ ﻏﺮﻳﺒﻪ ﮐﺎﺭ ﮐﺮﺩﻩ ﺍﺳﺖ ﻧﻤﻲ ﺗﻮﺍﻧﺪ ﺍﺯ ﻋﻬﺪﻩ ﺁﻥ ﺑﺮ ﺁﻳﺪ . ﺍﺯ ﺍﻳﻦ ﺭﻭ ﺗﻔﺄﻝ ﺑﻪ ﻗﺮﺁﻥ ﺩﺭ ﺣـﺎﻟﻲ‬ ‫ﮐﻪ ﻳﮕﺎﻧﻪ ﻭﺳﻴﻞ? ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻭ ﻧﻬﺎﻥ ﻳﺎﺑﻲ ﻫﻤﮕﺎﻥ ﺑﻮﺩ ، ﺍﺷﮑﺎﻻﺗﻲ ﻧﻴﺰ ﺩﺍﺷﺖ . ﺍﺯ ﺟﻤﻠﻪ ﺍﻳﻦ ﮐـﻪ‬ ‫ﻓﻬﻢ ﻣﻌﺎﻧﻲ ﺑﺴﻴﺎﺭﻱ ﺍﺯ ﺁﻳﺎﺕ ﺁﻥ ﺩﺷﻮﺍﺭ ﻭ ﺍﺳﺘﻨﺒﺎﻁ ﺣﮑﻢ ﻭ ﺟﻮﺍﺏ ﺗﻔﺄﻝ ﺍﺯ ﺁﻧﻬﺎ ﺩﺷﻮﺍﺭﺗﺮ . ﺑﻨﺎ ﺑﺮ‬ ‫ﺍﻳﻦ ﻋﺎﻡ? ﻣﺮﺩﻡ ﻣﻨﺘﻈﺮ ﻭ ﻣﺘﺮ ﹼﺪ ﻭﺳﻴﻠﻪ ﺍﻱ ﺑﻮﺩﻧﺪ ﮐﻪ ﺍﻳﻦ ﻣﺸﮑﻼﺕ ﺭﺍ ﻧﺪﺍﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ ﻭ ﺗﻔـﺄﻝ‬ ‫ﺻ‬ ‫ﺑﺪﺍﻥ ﺩﺭ ﻫﺮ ﻭﻗﺖ ﻭ ﻫﺮ ﺣﺎﻝ ﻣﻤﮑﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺍﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻭﺳﻴﻠﻪ ﺍﺯ ﺯﻣﺎﻥ ﺧﻼﻓﺖ ﺑﻨﻲ ﻋ ‪‬ﺎﺱ ﻣﻬ ‪‬ـﺎ‬ ‫ﻴ‬ ‫ﺒ‬ ‫ﺷﺪ ﻭ ﺁﻥ ﻫﻢ ﮐﺘﺐ ﻋﻠﻤﻲ ﻭ ﺍﺩﺑﻲ ﻭ ﺍﺷﻌﺎﺭ ﺷﻌﺮﺍﻱ ﻧﺎﻣﻲ ﺁﻥ ﺯﻣﺎﻥ ﺑﻪ ﻭﻳﮋﻩ ﺷﻌﺮﺍﻳﻲ ﮐـﻪ ﻣﺸـﺮﺏ‬ ‫ﻋﺮﻓﺎﻥ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺍﻧﺪ ؛ ﺍﺯ ﻗﺒﻴﻞ ﺍﺑﻦ ﻓﺎﺭﺽ ﺩﺭ ﻋﺮﺑﻲ ﻭ ﻋﻄﺎﺭ ﻭ ﺳﻨﺎﻳﻲ ﺩﺭ ﻓﺎﺭﺳﻲ ﻣﻌﻤﻮﻝ ﻭ ﻣﺘـﺪﺍﻭﻝ‬ ‫ﺷﺪ . ﺗﺎ ﺯﻣﺎﻧﻲ ﮐﻪ ، ﻣﺜﻨﻮﻱ ﻣﻮﻟﻮﻱ ﺧﻠﻖ ﺷﺪ ﻭ ﺗﻔﺄﻝ ﺑﺪﺍﻥ ﮔﻨﺠﻴﻨﻪ ﺣﮑﻤﺖ ﻭ ﻋﺮﻓﺎﻥ ، ﺗﻔـﺄﻝ ﺑـﻪ‬ ‫ﮐﺘﺐ ﺩﻳﮕﺮ ﺭﺍ ﺗﺤﺖ ﺍﻟﺸﻌﺎﻉ ﻗﺮﺍﺭ ﺩﺍﺩ . « ) ﺍﻟﻬﺎﻣﺎﺕ ﺧﻮﺍﺟﻪ (‬ ‫ﺍﻣﺎ ﺑﻲ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮﺩ ﺍﻳﻦ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻨﻲ ، ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺟﻨﺒﻪ ﺍﻋﺘﻘﺎﺩ ﻭ ﺍﺣﺘﺮﺍﻡ ﺧﺎﺹ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻥ ﺑﻪ ﻭﻳﮋﻩ ﺍﻳﺮﺍﻧﻴﺎﻥ ﺑﻪ ﻗﺮﺁﻥ ، ﺑﺪﻭﻥ ﺳﺎﺑﻘﻪ ﻧﺒﻮﺩﻩ ﻭ ﺑﻪ ﻃﻮﺭ ﺣـﺘﻢ ﺑـﺎ ﻋﻨﺎﻳـﺖ ﺑـﻪ ﺍﻳـﻦ‬ ‫ﻣﻮﺿﻮﻉ ، ﻳﻌﻨﻲ ﺳﺎﺑﻖ? ﺗﻔﺄﻝ ﺑﻪ ﮐﺘﺐ ﻭ ﺩﻳﻮﺍﻥ ﺷﻌﺮﺍ ﺑﻪ ﻓﮑﺮ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻨﻲ ﮐﺘﺐ ﺍﺷـﻌﺎﺭ ﺷـﻌﺮﺍ ﺑـﻪ‬ ‫ﺟﺎﻱ ﮐﺘﺎﺏ ﺁﺳﻤﺎﻧﻲ ﺍﺳﻼﻡ ﺍﻓﺘﺎﺩﻧﺪ . ﺯﻳﺮﺍ ﮐﻪ » ﺩﺭ ﺁﻏﺎﺯ ، ﻓﺎﻟﮕﻴﺮﻱ ﺑﻪ ﻭﺳﻴﻞ? ﺷﻌﺮ ، ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑـﺮ‬ ‫ﺍﻋﺘﻘﺎﺩﻱ ﺑﻮﺩﻩ ﮐﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺷﻌﺮﺍ ﻭﺟﻮﺩ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺍﺳﺖ‬ ‫ﻋﺮﺏ ، ﺷﺎﻋﺮ ﺭﺍ ﺩﺍﺭﺍﻱ ﻣﻮﻫﺒﺘﻲ ﻣﻲ ﺩﺍﻧﺴﺖ ﮐﻪ ﭼﻴﺰﻫﺎﻱ ﻣﮑﺘﻮﻡ ﺍﺯ ﻣﺮﺩﻡ ﻋﺎﺩﻱ ﺭﺍ ﺩﺭ ﻣﻲ ﻳﺎﻓـﺖ‬ ‫ﻭ ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﺍﺩﺭﺍﮎ ﺍﺯ ﺷﻴﻄﺎﻥ ﺧﺎﺹ ﺧﻮﺩ ﺍﻟﻬﺎﻡ ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺖ ، ﺑﺎ ﻧﻴﺮﻭﻫﺎﻱ ﻧﺎﻣﺮﺋﻲ ﺑﺴـﺘﮕﻲ ﺩﺍﺷـﺖ ﻭ‬ ‫ﻣﻲ ﺗﻮﺍﻧﺴﺖ ﺑﺎﺷﻌﺮ ﺧﻮﺩ ﺟﻨﮓ ﻫﺎ ﺑﺮﭘﺎ ﮐﻨﺪ ﻭ ﻓﺘﻨﻪ ﻫﺎ ﺭﺍ ﺧﺎﻣﻮﺵ ﺳﺎﺯﺩ .‬ ‫ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮﺩﻧﺪ ﻫﺮ ﺍﻧﺴﺎﻧﻲ ﻫﻤﺰﺍﺩﻱ ﺍﺯ ﺟ ﹼﻴﺎﻥ ﺩﺍﺭﺩ ﮐﻪ ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﻫﻤﺮﺍﻩ ﺍﻭﺳﺖ ﻭ ﻧﺎﻡ ﭼﻨﻴﻦ ﻫﻤﺰﺍﺩﻱ‬ ‫ﻨ‬ ‫ﺍﮔﺮ ﻣﺮﺩ ﺑﺎﺷﺪ ، » ﺗﺎﺑﻊ « ﻭ ﺍﮔﺮ ﺯﻥ ﺑﺎﺷﺪ » ﺗﺎﺑﻌﻪ « ﺍﺳﺖ . ﻭ ﺍﻳﻦ ﻫﺎ ﮐﻪ ﻧﺎﻣﺮﺋﻲ ﻫﺴـﺘﻨﺪ ﺍﺯ ﺍﻣـﻮﺭ‬ ‫ﻧﺎﻣﺮﺋﻲ ﻫﻢ ﺁﮔﺎﻫﻨﺪ . ﻫﻤﺰﺍﺩ ﺷﻌﺮﺍ ﺩﺍﻧﺎﺗﺮ ﺍﺯ ﺩﻳﮕﺮﺍﻥ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻭ ﺍﺯ ﺩﺍﻧﺶ ﻫﺎ ﻭ ﺁﮔﺎﻫﻲ ﻫﺎﻱ ﺧﻮﺩ ﻫﺮ‬ ‫ﻳﮏ ﺷﺎﻋﺮﺵ ﺭﺍ ﺑﺎ ﺧﺒﺮ ﻣﻲ ﺳﺎﺯﺩ ﻭ ﺍﻭ ﺑﺎ ﺍﻟﻬﺎﻡ ﺍﺯ ﺍﻳﻦ ﺧﺒﺮ ﻫﺎ ﺷﻌﺮ ﻣﻲ ﮔﻮﻳـﺪ ﻭ ﮔـﺎﻩ ﺍﺯ ﺿـﻤﻴﺮ‬ ‫ﺁﺩﻣﻴﺎﻥ ﺭﺍﺯﻱ ﺭﺍ ﻓﺎﺵ ﻣﻲ ﺳﺎﺯﺩ .‬ ‫ﻳﻮﻧﺎﻧﻴﺎﻥ ﻧﻴﺰ ﺷﻌﺮﺍﻱ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﮐﻪ ﺍﻏﻠﺐ ﮐﺎﻫﻦ ﻭ ﻏﻴﺒﮕﻮ ﺑﻮﺩﻧﺪ ، ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﻗﻮﺍﻱ ﻣﺮﻣﻮﺯ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻣﻲ‬ ‫ﺩﺍﻧﺴﺘﻨﺪ ﻭ ﻣﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﺍﻳﻦ ﻭﺳﻴﻠﻪ ﺷﻌﺮﺍﻱ ﻣﺎ ﺍﺯ ﻧﺎﻣﺮﺋﻲ ﻫﺎ ﺁﮔﺎﻩ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻭ ﻏﻴﺐ ﻣﻲ ﺩﺍﻧﻨﺪ . ﺑﻨﺎ‬ ‫ﺑﺮ ﻫﻤﻴﻦ ﺍﻋﺘﻘﺎﺩ ﺧﺮﺍﻓﻲ ، ﻣﺮﺩﻡ ﻳﻮﻧﺎﻥ ﻭ ﻋﺮﺏ ﺣﻞ ﻣﺸﮑﻼﺕ ﺧـﻮﻳﺶ ﺭﺍ ﺍﺯ ﺷـﺎﻋﺮ ﻃﻠـﺐ ﻣـﻲ‬ ‫ﮐﺮﺩﻧﺪ ﻭ ﭘﺲ ﺍﺯ ﻣﺮﮔﺶ ﻫﻢ ﺍﺯ ﺷﻌﺮﺵ ﻣﻲ ﺧﻮﺍﺳﺘﻨﺪ ﺑﻬﺮﻩ ﻣﻨﺪ ﺷﻮﻧﺪ . ﺍﻳﻦ ﺍﻋﺘﻘﺎﺩ ﺩﺭ ﺑﻴﻦ ﺍﻗﻮﺍﻡ‬ ‫ﺩﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ ﻭﺟﻮﺩ ﺩﺍﺷﺖ ﻭ ﺩﺭ ﺍﺳﻼﻡ ﺳﺨﻦ ﺍﺯ ﺗﺎﺑﻊ ﻭ ﺗﺎﺑﻌﻪ ﺑﻪ ﻣﻴﺎﻥ ﻧﻴﺎﻣﺪﻩ ، ﺍﻣﺎ ﺷﻌﺮﺍ ﺭﺍ ﻭﺍﻗﻒ ﺑـﺮ‬ ‫ﮔﻨﺞ ﻫﺎﻱ ﺍﺳﺮﺍﺭ ﺧﺪﺍﻭﻧﺪﻱ ﺩﺍﻧﺴﺘﻪ ﺍﻧﺪ . « ) ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺕ ﺍﺩﺑﻲ – ﺹ ۱۰۳ – ۲۳۳ (‬
  • 8. ‫ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﻫﻤﻴﻦ ﺍﻋﺘﻘﺎﺩ ﺭﺍﻳﺞ ، ﻣﺮﺩﻡ ﻣﺮﺩﻡ ﺍﻳﺮﺍﻥ ﻧﻴﺰ ، ﭘﺲ ﺍﺯ ﻳﮏ ﻗﺮﻥ ﺍﺯ ﺧﻠﻖ ﻣﺜﻨﻮﻱ ، ﮐـﻪ ﺷـﻌﺮ‬ ‫ﺣﺎﻓﻆ ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪ ، ﻧﻈﺮﺷﺎﻥ ﺑﻪ ﺳﻮﻱ ﺷﺎﻋﺮ ﺷﻴﺮﺍﺯ ﻣﺘﻮ ‪‬ﻪ ﮔﺮﺩﻳﺪ ﻭ ﺍﻭ ﺭﺍ ﻭﺍﻗﻒ ﺑـﺮ ﮔـﻨﺞ ﻫـﺎﻱ‬ ‫ﺟ‬ ‫ﺍﺳﺮﺍﺭ ﺍﻟﻬﻲ ﺩﺍﻧﺴﺘﻨﺪ . ﺗﺎ ﺍﻣﺮﻭﺯ ﻧﻴﺰ ﻳﮑﻲ ﺍﺯ ﻭﺳﻴﻠﻪ ﻫﺎﻱ ﺍﻧﺲ ﻭ ﺍﻟﻔﺖ ﺑﺎ ﺣﺎﻓﻆ ، ﺗﻔﺄﻝ ﺑﻪ ﺩﻳـﻮﺍﻥ‬ ‫ﺍﺷﻌﺎﺭﺵ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ .‬ ‫===============‬ ‫- ﺑﺨﺶ ﺩﻭﻡ‬ ‫ﻓﺎﻝ ﺣﺎﻓﻆ‬ ‫ﺩﻳﺪﮔﺎﻩ ﻫﺎ‬ ‫» ﺑﺎ ﺍﻳﻦ ﻣﻌﻤﻮﻻ ﻣﺮﺩﻡ ﺑﻪ ﺍﻧﺪﺍﺯﻩ ﺍﻱ ﮐﻪ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﺎﺭ ﻣﺮﺗﺎﺿﻴﻦ ﻭ ﻣﻨﺠﻤﻴﻦ ﺍﻋﺘﻨﺎ ﺩﺍﺭﻧﺪ ﺑﻪ ﺻ ‪‬ﺖ ﻓﺎﻝ‬ ‫ﺤ‬ ‫ﻭ ﺗﻄ ‪‬ﺮ ﺑﻪ ﻭﺳﺎﻳﻞ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻥ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ؛ ﻣﻌﺬﻟﮏ ﺍﺯ ﺭﺍﻳﺞ ﺗﺮﻳﻦ ﮐﺎﺭﻫﺎ ﺑﺮﺍﻱ ﺁﮔﺎﻫﻲ ﺍﺯ ﺁﻳﻨﺪﻩ ،‬ ‫ﻴ‬ ‫ﺗﻔﺄﻝ ﻭ ﺗﻄ ‪‬ﺮ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻴﭻ ﻳﮏ ﻣﺒﻨﺎﻱ ﻋﻠﻤﻲ ﻧﺪﺍﺭﺩ ﻭ ﻣﻮﺍﻓﻖ ﺑﺎ ﻋﻘﻞ ﻭ ﻣﻨﻄﻖ ﻧﻴﺴﺖ . ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ‬ ‫ﻴ‬ ‫ﺳﺒﺐ ﻣﺮﺩﻡ ﺑﻪ ﺍﻧﺪﺍﺯ? ﮐﺎﺭ ﻣﻨﺠﻤﺎﻥ ﻫﻢ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺑﺎﻭﺭ ﻧﺪﺍﺭﻧﺪ ﻭ ﺍﻏﻠﺐ ﺁﻥ ﺭﺍ ﮐﺎﺭ ﺗﻔ ﹼﻨﻲ ﻣﻲ ﺩﺍﻧﻨﺪ .‬ ‫ﻨ‬ ‫ﺗﻔﺄﻝ ﻣﻮﻟﻮﺩ ﺍﻣﻴﺪ ﻭ ﺗﻄ ‪‬ﺮ ﺯﺍﻳﻴﺪ? ﺑﻴﻢ ﺍﺳﺖ . ﮔﻮﻳﺎ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺗﻄ ‪‬ﺮ ﺯﻳﺎﺩ ﺗﺮ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺷـﺎﻳﺪ ﻋﻠـﺘﺶ ﺁﻥ‬ ‫ﻴ‬ ‫ﻴ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺷﻨﺎﺧﺘﻦ ﭘﻴﺶ ﺁﻣﺪ ﻫﺎﻱ ﺧﻮﺏ ﻓﻘـﻂ ﺧﻮﺷـﺤﺎﻝ ﻣـﻲ ﺷـﻮﻧﺪ ، ﺩﺭ ﺣـﺎﻟﻲ ﮐـﻪ ﺩﺭ‬ ‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻦ ﭘﻴﺶ ﺁﻣﺪ ﻫﺎﻱ ﺑﺪ ، ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻧﺎﺭﺍﺣﺖ ﻣﻲ ﮔﺮﺩﻧﺪ ، ﺑﻠﮑﻪ ﻣﻲ ﮐﻮﺷﻨﺪ ﺁﻧﻬـﺎ ﺭﺍ ﺍﺯ ﺳـﺮ ﺭﺍﻩ‬ ‫ﺯﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮﺩ ﺩﻭﺭ ﺳﺎﺯﻧﺪ ﻭ ﺍﺯ ﺍﻳﻦ ﺭﻭﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺁﻥ ﺩﺭ ﻧﻔﻮﺱ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺍﺳﺖ .‬ ‫ﻓﺎﻝ ﻭ ﻃﻴﺮﻩ ﮐﻪ ﺯﺍﻳﻴﺪ? ﺑﻴﻢ ﻭ ﺍﻣﻴﺪ ﺍﺳﺖ ، ﺩﻭ ﭼﻴﺰ ﺩﺭ ﺁﻧﻬﺎ ﻣﻮﺛﺮ ﻣﻲ ﺑﺎﺷـﺪ ؛ ﻳﮑـﻲ ﺍﻋﺘﻘـﺎﺩ ﺑـﻪ‬ ‫ﺩﻧﻴﺎﻱ ﻣﺒﻬﻢ ﻭ ﻣﺠﻬﻮﻱ ﻭ ﺩﻳﮕﺮﻱ ، ﺍﺣﺴﺎﺱ ﻋﺠﺰ ﺍﺯ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺁﻳﻨﺪ? ﺯﻧﺪﮔﻲ ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﻓﮑﺮ ﺧـﻮﺩ .‬ ‫ﺩﻟﻴﻞ ﺑﺮ ﺻ ‪‬ﺖ ﺍﻳﻦ ﺍﻣﺮ ﺁﻥ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺍﺷﺨﺎﺹ ﺩﺍﻧﺎ ﻭ ﺑﻴﻨﺎ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺩﻧﻴﺎﻱ ﻣﺒﻬﻢ ﻭ ﻣﺠﻬـﻮﻝ ﺍﻋﺘﻘـﺎﺩ‬ ‫ﺤ‬ ‫ﻧﺪﺍﺭﻧﺪ ﻭ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺍﻓﺮﺍﺩ ﺗﻮﺍﻧﺎ ﻭ ﺻﺎﺣﺐ ﻗﺪﺭﺕ ﺭﻭﺣﻲ ﮐﻪ ﻋﺎﺟﺰ ﺍﺯ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺁﻳﻨﺪ? ﺯﻧـﺪﮔﻲ ﺧـﻮﺩ‬ ‫ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ، ﻫﻴﭻ ﻳﮏ ﺍﺯ ﺁﻥ ﻫﺎ ، ﺑﻨﺎﻱ ﮐﺎﺭﻫﺎ ﺭﺍ ﺑﺮ ﺍﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺍﻣﻮﺭ ﻧﻤﻲ ﻧﻬﻨﺪ . ﭘـﺲ ﻏـﺮﺽ ﺍﻏﻠـﺐ‬ ‫ﻣﺮﺩﻡ ﺍﺯ ﻓﺎﻝ ﻭ ﻃﻴﺮﻩ ﺷﻨﺎﺧﺘﻦ ﺣﻮﺍﺩﺙ ﺁﻳﻨﺪﻩ ﺍﺳﺖ ﻭ ﻣﻲ ﺧﻮﺍﻫﻨﺪ ﺑﺎ ﺷﻨﺎﺧﺘﻦ ﺁﻧﻬﺎ ﺑـﻪ ﻭﺳـﺎﻳﻠﻲ‬ ‫ﺗﻮﺳﻞ ﺟﻮﻳﻨﺪ ﮐﻪ ﺟﻠﺐ ﺧﻴﺮ ﻭ ﺭﻓﻊ ﺷ ‪ ‬ﮐﻨﻨﺪ .‬ ‫ﺮ‬
  • 9. ‫ﺯﻧﺪﮔﻲ ﺩﺭ ﺩﻧﻴﺎﻱ ﭘﺮ ﺍﺯ ﺭﺍﺯ ﻭ ﭘﻴﭽﻴﺪﻩ ﺍﻱ ﮐﻪ ﺑﺸﺮ ﺭﺍ ﺍﺣﺎﻃﻪ ﮐﺮﺩﻩ ، ﺑﻪ ﺍﻭ ﺣﻖ ﻣﻲ ﺩﺍﺩﻩ ﺍﺳﺖ ﮐـﻪ‬ ‫ﺩﺭ ﻭﺭﺍﻱ ﻣﺴﺎﻳﻞ ﭘﻴﺶ ﭘﺎ ﺍﻓﺘﺎﺩ? ﺭﻭﺯ ﻭ ﺭﻭﺯﮔﺎﺭﺵ ﺑﻪ ﺩﻧﺒﺎﻝ ﺧﻴﻠﻲ ﺍﺯ ﻋﻮﺍﻣﻞ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺳﺎﺯ ﻭ ﮔﺎﻩ‬ ‫ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺖ? ﺩﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﮕﺮﺩﺩ . ﺍﻭ ﻧﻤﻲ ﺗﻮﺍﻧﺴﺘﻪ ﺍﺳﺖ ﺑﺎﻭﺭ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺩﻧﻴـﺎﻱ ﺍﻭ ﻫﻤـﻴﻦ ﺍﺳـﺖ ﮐـﻪ‬ ‫ﻫﺴﺖ ﻭ ﭘﻴﻮﻧﺪﻱ ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻣﺒﻬﻢ ﻭ ﻣﺠﻬﻮﻝ ﺑﺎ ﺩﻧﻴﺎﻱ ﺑﺮﺗﺮ ﻭ ﻋﻮﺍﻟﻢ ﻏﻴﺐ ﻧﺪﺍﺭﺩ . ﺩﺭ ﻣﺴﻴﺮ ﭼﻨـﻴﻦ‬ ‫ﭘﻨﺪﺍﺭﻱ ﻃﻮﻻﻧﻲ ﻭ ﺣﺎﺩﺛﻪ ﺳﺎﺯ ﺑﻮﺩﻩ ﮐﻪ ﺑﺴﻴﺎﺭﻱ ﺍﺯ ﻣﻌﺘﻘﺪﺍﺕ ﺑﺸﺮ ﺍﺯ ﺭﻭﺯﻫﺎﻱ ﻧﺨﺴﺖ ﺗﺎ ﺍﻣﺮﻭﺯ ﭘﺎ‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺍﺳﺖ . ﺁﻧﭽﻨﺎﻥ ﮐﻪ ﺁﺩﻣﻲ ﻫﻤﺎﻥ ﺍﻧﺪﺍﺯﻩ ﮐﻪ ﻣﺴ ﹼﺮ ﻭ ﻣﻘﻬـﻮﺭ ﻭﺍﻗﻌﻴـﺎﺕ ﺁﺷـﻨﺎ ﻭ ﻣﻠﻤـﻮﺱ‬ ‫ﺨ‬ ‫ﺯﻧﺪﮔﻲ ﺍﺳﺖ ﺑﻪ ﺩﻧﻴﺎﻱ ﺭﺍﺯﻫﺎ ، ﺩﻧﻴﺎﻳﻲ ﮐﻪ ﺁﻥ ﺭﺍ ﮔﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﺗﻘﺪﻳﺮ ﻭ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﮐﺮﺩﻩ ﺍﺳـﺖ‬ ‫ﻧﻴﺰ ﺑﺴﺘﮕﻲ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﻧﺸﺎﻥ ﺩﺍﺩﻩ ﺍﺳﺖ .‬ ‫ﺗﻔﺄﻝ ﻧﻴﺰ ﺍﮔﺮ ﺯﺍﻳﻴﺪ? ﺍﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺍﻋﺘﻘﺎﺩ ﻳﺎ ﭘﻨﺪﺍﺭﻫﺎ ﻧﺒﺎﺷﺪ ، ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎﻝ ﺑﺎ ﺁﻥ ﺭﺍﺑﻂ? ﻧﺰﺩﻳﮏ ﺩﺍﺭﺩ ﻭ‬ ‫ﻧﺎﺷﻲ ﺍﺯ ﺑﻴﻢ ﻭ ﺍﻣﻴﺪ ، ﻧﮕﺮﺍﻧﻲ ﻭ ﺩﻟﻮﺍﭘﺴﻲ ، ﺩﻟﺒﺴﺘﮕﻲ ﻭ ﺩﻝ ﮔﺴﺴﺘﮕﻲ ﺁﺩﻣﻲ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺑﺎ ﺍﻳﻦ ﻫﻤﻪ‬ ‫ﻧﺸﺎﻧﻲ ﺍﺯ ﺿﻌﻒ ﻭ ﺩﻟﻬﺮﻩ ﮐﻪ ﺩﺭ ﻫﺮ ﺣﺎﻝ ﺯﻧﺪﮔﻲ ﺑﺸﺮ ﺑﺎ ﺁﻥ ﺁﻣﻴﺨﺘﻪ ﺍﺳﺖ ﻧﻴﺰ ﺑـﻪ ﻫﻤـﺮﺍﻩ ﺧـﻮﺩ‬ ‫ﺩﺍﺭﺩ .« ) ﮐﻴﻮﺍﻥ ﺳﻤﻴﻌﻲ – ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺕ ﺍﺩﺑﻲ (‬ ‫» ﻏﻴﺮ ﺍﺯ ﺍﻧﻮﺍﻉ ﺍﺳﺘﺨﺎﺭﻩ ﮐﻪ ﻧﺰﺩ ﻋﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺁﻥ ﮐﻪ ﻣﺴﺘﺤﺐ ﺷﻤﺮﺩﻩ ﻣﻲ ﺷـﺪﻩ ﺍﻧـﺪ ، ﺯﻳـﺎﺩﻩ‬ ‫ﻣﻄﻠﻮﺏ ﻭﺍﻗﻊ ﮔﺸﺘﻪ ﺍﻧﺪ ، ﻫﻢ ﺍﮐﻨﻮﻥ ﺑﻌﻀﻲ ﺍﻧﻮﺍﻉ ﺳﺎﺩﻩ ﺗﺮ ﻓﺎﻝ ﻧﻴﺰ ﺭﺍﻳـﺞ ﺍﺳـﺖ . ﺍﺯ ﺁﻥ ﺟﻤﻠـﻪ‬ ‫ﺍﺳﺖ ﻓﺎﻝ ﻗﻬﻮﻩ ، ﻓﺎﻝ ﻭﺭﻕ ، ﻓﺎﻝ ﭘﺎﮐﺖ ، ﻓﺎﻝ ﻧﺨﻮﺩ ، ﻓﺎﻝ ﺧﺎﮎ ، ﻓﺎﻝ ﺳﻬﺮﻩ ، ﻓﺎﻝ ﺍﻧﮕﺸﺖ ، ﻓﺎﻝ‬ ‫ﻭﺟﺐ ، ﻓﺎﻝ ﮔﻮﺵ ، ﻓﺎﻝ ﺷﻴﺦ ﺑﻬﺎﻳﻲ ﻭ ﻓﺎﻝ ﺣﺎﻓﻆ .‬ ‫ﻓﺎﻝ ﺣﺎﻓﻆ ﺗﺎ ﺣ ‪‬ﻱ ﺷﺒﻴﻪ ﻓﺎﻝ ﻗﺮﺁﻥ ﺍﺳﺖ . ﺩﺭ ﻫﺮ ﺩﻭ ﻧﻮﻉ ﺍﺯ ﺭﻭﻱ ﺳﺨﻨﺎﻧﻲ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﺍﺗﻔـﺎﻕ‬ ‫ﺪ‬ ‫ﺩﺭ ﻫﻨﮕﺎﻡ ﮔﺸﻮﺩﻩ ﺷﺪﻥ ﮐﺘﺎﺏ ، ﭘﻴﺶ ﭼﺸﻢ ﺁﻳﺪ ﺗﻔﺄﻝ ﻣﻲ ﺯﻧﻨﺪ .ﻧﻈﻴﺮ ﺍﻳﻦ ﮐـﺎﺭ ﺩﺭ ﻗـﺪﻳﻢ ﺑـﻴﻦ‬ ‫ﻳﻮﻧﺎﻧﻲ ﻫﺎ ﻭ ﺭﻭﻣﻲ ﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﺘﺪﺍﻭﻝ ﺑﻮﺩﻩ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺍﺯ ﮐﺘﺎﺏ ﻫﻮﻣﺮ ﻳﺎ ﻭﻳﺮﮊﻳﻞ ﻣﻲ ﮔﺸﻮﺩﻩ ﺍﻧﺪ ﻭ‬ ‫ﺑﻪ ﻋﺒﺎﺭﺗﻲ ﻣﻲ ﺧﻮﺍﻧﺪﻩ ﺍﻧﺪ ﮐﻪ ﻓﺎﻝ ﻭﻳﺮﮊﻳﻞ ﻭ ﻓﺎﻝ ﻫﻮﻣﺮ ﻣﻲ ﺗﻮﺍﻥ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﮐﺮﺩ . ﭼﻨـﺎﻥ ﮐﻬﻬﻨـﻮﺯ‬ ‫ﻫﻢ ﺩﺭ ﺍﺭﻭﭘﺎ ، ﺧﺎ ﹼﻪ ﺁﻟﻤﺎﻥ ، ﺍﺯ ﮐﺘﺎﺏ ﻣﻘ ‪‬ﺱ ﻓﺎﻝ ﻣﻲ ﮔﺸﺎﻳﻨﺪ ﻭ ﺍﻳﻦ ﮐﺎﺭ ﺭﺍ ﺑﺎ ﻋﺒﺎﺭﺗﻲ ﺑﻴﺎﻥ ﻣـﻲ‬ ‫ﺪ‬ ‫ﺻ‬ ‫ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﻌﺎﺩﻝ » ﺳﺮﮐﺘﺎﺏ ﮔﺸﻮﺩﻥ « ﻭ ﺳﺮ ﮐﺘﺎﺏ ﺑﺎﺯ ﮐﺮﺩﻥ ﺧﻮﺩﻣﺎﻥ ﺍﺳﺖ .‬ ‫ﺩﺭ ﺍﻳﺮﺍﻥ ﮔﺸﻮﺩﻥ ﺍﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻓﺎﻝ ﺍﻟﺒﺘﻪ ﺑﻪ ﺣﺎﻓﻆ ﺍﺧﺘﺼﺎﺹ ﻧﺪﺍﺷﺘﻪ ﺍﺳﺖ . ﺍﺯ ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ ﻭ ﻣﺜﻨﻮﻱ ﻭ‬ ‫ﺣﺘﻲ ﺩﻳﻮﺍﻥ ﻫﺎﻱ ﺩﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ ﻓﺎﻝ ﻣﻲ ﮔﺸﻮﺩﻩ ﺍﻧﺪ . ﺍﻣﺎ ﺩﻳﻮﺍﻥ ﺣﺎﻓﻆ ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﮐﺎﺭ ﺷـﻬﺮﺗﻲ ﺑﻴﺸـﺘﺮ‬ ‫ﺣﺎﺻﻞ ﮐﺮﺩﻩ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺭﻓﺘﻪ ﺭﻓﺘﻪ ﺍﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻓﺎﻝ ﻓﻘﻂ ﺍﺯ ﺩﻳﻮﺍﻥ ﺍﻭ ﮔﺸﻮﺩﻩ ﻣﻲ ﺷـﻮﺩ . ﻇـﺎﻫﺮﺍ ﺑـﻪ‬ ‫ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺒﺐ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻟﻘﺐ ﻟﺴﺎﻥ ﺍﻟﻐﻴﺐ ﺑﺮﺍﻱ ﺍﻭ ﺗﺎ ﺍﻳﻦ ﺣ ‪ ‬ﻣﺸﻬﻮﺭ ﻭ ﺯﺑﺎﻧﺰﺩ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ .‬ ‫ﺪ‬
  • 10. ‫ﺩﺭ ﺑﺎﺏ ﺩﺭﺳﺖ ﺩﺭ ﺁﻣﺪﻥ ﻭ ﻣﺤﺒﻮﺏ ﺑﻮﺩﻥ ﻓﺎﻝ ﺣﺎﻓﻆ ﻗ ﹼﻪ ﻫﺎﻱ ﻣﺠﻌﻮﻝ ﺷﻴﺮﻳﻦ ﺭﺍﻳﺞ ﺍﺳﺖ ﮐـﻪ‬ ‫ﺼ‬ ‫ﺍﺯ ﻫﻢ? ﺁﻧﻬﺎ ﺧﻮﺍﺳﺘﻪ ﺍﻧﺪ ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﻨﺪ ﺷﺎﻋﺮ ﺑﻴﭽﺎﺭﻩ ﺍﻱ ﮐـﻪ ﺩﺭ ﺯﻧـﺪﮔﻲ ﺍﺯ ﻓـﺮﺩﺍﻱ ﺧـﻮﺩ ﺧﺒـﺮ‬ ‫ﻧﺪﺍﺷﺘﻪ ﺍﺳﺖ ، ﺣﺎﻻ ﺩﺭ ﺩﻳﻮﺍﻥ ﺧﻮﻳﺶ ﺍﺯ ﭘﺸﺖ ﭘﺮﺩ? ﻏﻴﺐ ﺳﺨﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳـﺪ ﻭ ﻧﻴـﮏ ﻭ ﺑـﺪ ﺭﺍﻩ‬ ‫ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺭﺍ ﺑﺎ ﺍﻧﮕﺸﺖ ﻫﺎﻱ ﺍﺳﺘﺨﻮﺍﻧﻲ ﺳﺮﺩ ﺧﺎﮎ ﺧﻮﺭﺩ? ﻓﺮﻭ ﺭﻳﺨﺖ? ﺧـﻮﻳﺶ ﺑـﻪ ﺧﻮﺍﻧﻨـﺪ?‬ ‫ﺳﺮﮔﺮﺩﺍﻥ ﻧﺸﺎﻥ ﻣﻲ ﺩﻫﺪ .‬ ‫ﻫﻨﻮﺯ ﺩﺭ ﺍﻳﺮﺍﻥ ، ﻋﺎ ‪‬ﻪ ﻭ ﮔﺎﻩ ﺑﻌﻀﻲ ﻃﺒﻘﺎﺕ ﺧﺎ ﹼﻪ ، ﺩﺭ ﺗﻮ ‪‬ﻞ ﺑﻪ ﻓﺎﻝ ﻭ ﺍﺳﺘﺨﺎﺭﻩ ﺍﻓﺮﺍﻁ ﻣﻲ ﮐﻨﻨﺪ‬ ‫ﺳ‬ ‫ﺻ‬ ‫ﻣ‬ ‫. ﺍﻟﺒﺘﻪ ﺍﻳﻦ ﮐﺎﺭ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺍﻳﺮﺍﻥ ﺍﺧﺘﺼﺎﺹ ﻧﺪﺍﺭﺩ ﻭ ﺗﺎ ﻭﻗﺘﻲ ﻋﺪﻝ ﻭ ﺣﮑﻤـﺖ ﺑـﺮ ﺳﺮﻧﻮﺷـﺖ ﺍﻧﺴـﺎﻥ‬ ‫ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻧﮑﻨﺪ ، ﺍﻳﻦ ﺗﻤ ‪‬ﮏ ﺑﻪ ﻓﺎﻝ ﻭ ﻃﻠﺴﻢ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﻫﺎﻱ ﮔﻮﻧﻪ ﮔـﻮﻥ ﺩﺭ ﺟﻬـﺎﻥ ﻣـﺎ ﺑـﺎﻗﻲ‬ ‫ﺴ‬ ‫ﺧﻮﺍﻫﺪ ﻣﺎﻧﺪ . ﺍﻣﺎ ﺍﻳﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﺟﺎﻟﺐ ﺗﻮﺟﻪ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻳﺄﺱ ﻭ ﺗﺮﺱ ، ﺗﺎ ﭼﻪ ﺣﺪ ﻣﺮﺩﻡ ﺩﺭﻣﺎﻧﺪﻩ ﺭﺍ ﺩﺭ‬ ‫» ﺟﻮﺍﻝ ﻏﺮﻭﺭ « ﺭﻣﺎﻻﻥ ﻭ ﻓﺎﻝ ﮔﻴﺮﺍﻥ ﺍﺳﺖ .‬ ‫ﻓﺎﻝ ﻭ ﺍﺳﺘﺨﺎﺭﻩ ﺩﺭﻳﭽﻪ ﻫﺎﻳﻲ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﺳﺖ ﭘﻨﺪﺍﺭ ﺍﻧﺴﺎﻥ ﺭﺍ ﺭﻭ ﺑﻪ ﺩﻧﻴﺎﻱ ﻏﻴﺐ ﮔﺸﻮﺩﻩ ﺍﺳـﺖ .‬ ‫ﺍﻣﺎ ﺩﺭﻭﺍﺯﻩ ﻫﺎﻳﻲ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺁﻥ ﺩﻧﻴﺎﻱ ﺗﺴﺨﻴﺮ ﻧﺸﺪﻩ ﺭﺍﻩ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﻃﻠﺴﻢ ﻭ ﺍﻓﺴﻮﻥ ﻭ ﺗﻌﻮﻳﺬ ﻭ ﺩﻋﺎ ﻭ‬ ‫ﺳﺤﺮ ﻭ ﺟﺎﺩﻭ ﻭ ﺑﻨﮓ ﻭ ﺣﺸﻴﺶ ﻭ ﺷﻌﺮ ﻭ ﻋﺮﻓﺎﻥ ﺍﺳﺖ . ﺗﺎ ﻭﻗﺘﻲ ﺍﻧﺴﺎﻥ » ﻇﻠﻮﻡ ﺟﻬﻮﻝ « ﺩﻳﻮﺍﻥ‬ ‫ﻃﺎﻟﻊ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﺭﻗﻢ ﻣﻨﺸﻴﺎﻥ ﻗﻀﺎ ﻭ ﻗﺪﺭ ﻣﻲ ﺩﺍﻧﺪ ﻭ ﺍﺯ ﺳ ‪ ‬ﻗﺪﺭﺕ ﺧﻮﻳﺶ ﺧﺒﺮ ﻧﺪﺍﺭﺩ، ﺗﺎ ﻭﻗﺘﻲ ﮐـﻪ‬ ‫ﺮ‬ ‫ﻣﺮﺩ ﺁﺯﺍﺩﻩ ﻧﺴﺞ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﻓﺮﺁﻭﺭﺩ? ﮐﺎﺭﮔﺎﻩ ﻏﻴﺐ ﻭ ﺑﻪ ﻫﻢ ﺑﺎﻓﺖ? ﺗﺎﺭ ﻭ ﭘﻮﺩ ﺗﻘﺪﻳﺮ ﻭ ﮔﻨﺎﻩ‬ ‫ﻣﻲ ﺷﻨﺎﺳﺪ ﻭ ﺍﺯ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻭﺟﻮﺩ ﻏﺎﻓﻞ ﺍﺳﺖ ، ﺩﺭ ﻫﺮ ﺟﺎ ﮐﻪ ﺩﺭﻳﭽﻪ ﺍﻱ ﺑﻪ ﺩﻧﻴﺎﻱ ﻏﻴﺐ ﺳـﺮﺍﻍ ﻣـﻲ‬ ‫ﮔﻴﺮﺩ ﭼﺎﺭﻩ ﺍﻱ ﻧﺪﺍﺭﺩ ﺍﻻ ﮐﻪ ﮔﺮﺩﻥ ﺩﺭﺍﺯ ﮐﻨﺪ ﻭ ﺍﺯ ﺁﻥ ﺟﺎ ﺑﺎ ﺑﻴﻢ ﻭ ﺍﻣﻴﺪ ﻧﻘﺶ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻧﺎﭘﻴـﺪﺍﻱ‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ ﺧﻮﻳﺶ ﺭﺍ ﺩﺭ ﺁﻓﺎﻕ ﺩﻭﺭﺩﺳﺖ ﺁﻥ ﺩﻧﻴﺎ ﺟﺴﺘﺠﻮ ﮐﻨﺪ . ﻫﻤﻪ ﺟـﺎ ﻓﻘـﺮ ﻭ ﺟﻬـﻞ ﻭ ﻋﺠـﺰ ﻭ‬ ‫ﺍﺳﺎﺭﺕ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺁﺯﺍﺩﻩ ﻣﺮﺩ ﺭﺍ ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺍﻭﻫﺎﻡ ﻣﺤﮑﻮﻡ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ . « ) ﺩﮐﺘﺮ ﻋﺒﺪﺍﻟﺤﺴﻴﻦ ﺯﺭﻳﻦ‬ ‫ﮐﻮﺏ – ﻳﺎﺩﺩﺍﺷﺖ ﻫﺎ ﻭ ﺍﻧﺪﻳﺸﻪ ﻫﺎ (‬ ‫» ﮐﺴﻲ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﻘﺶ ﺑﺮﺗﺮ ﺗﻘﺪﻳﺮ ﻳﺎ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻋﻮﺍﻣﻞ ﻧﺎ ﭘﻴﺪﺍ ﻭ ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺩﺭ ﺑﺮﺍﺑﺮ ﺗـﺪﺑﻴﺮ ﮐـﻪ ﺁﻥ‬ ‫ﺧﻮﺩ ﻧﻴﺰ ﮔﻮﻧﻪ ﻭ ﺍﺿﻄﺮﺍﺭﻱ ﺍﺯ ﺗﻘﺪﻳﺮ ﺍﺳﺖ ﺑﺎﻭﺭ ﺩﺍﺭﺩ ، ﻓﺎﻝ ﻭ ﻃﺎﻟﻊ ﺭﺍ ﺗﮑﺎﭘﻮ ﻭ ﺟﺴﺘﺠﻮﻳﻲ ﺍﺯ ﺳﺮ‬ ‫ﻧﻮﻣﻴﺪﻱ ﺑﺮﺍﻱ ﭘﺎﺳﺦ ﻳﺎﻓﺘﻦ ﻫﻤﺎﻥ ﻋﻮﺍﻣﻠﻮ ﻋﻠﻠﻲ ﮐﻪ ﺗﻘﺪﻳﺮ ﻧﺎﻣﻴﺪﻩ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎﺭ ﻣـﻲ ﺁﻭﺭﺩ .‬ ‫ﻭ ﺭﺍﺯ ﺍﻋﺘﻘﺎﺩ ﺑﻪ ﻟﺴﺎﻥ ﺍﻟﻐﻴﺐ ﺑﻮﺩﻥ ﺣﺎﻓﻆ ﺭﺍ ﺩﺭ ﭼﻨﺪ ﺑﻌﺪﻱ ﺳﺨﻦ ﮔﻔـﺘﻦ ﻭ ﺍﻭﺝ ﻭ ﮐﻤـﺎﻝ ﺧﻴـﺎﻝ‬ ‫ﺍﻧﮕﻴﺰﻱ ﻭ ﺍﻳﻬﺎﻡ ﺷﻌﺮ ﺣﺎﻓﻆ ﻣﻲ ﺟﻮﻳﺪ ﻭ ﺩﺭﺑﺎﺭ? ﺩﺭﺳﺖ ﺩﺭﺁﻣﺪﻥ ﺗﻔﺄﻝ ﺍﺯ ﺩﻳﻮﺍﻥ ﺍﻭ ﺍﻭ ﺁﻧﭽﻪ ﻣـﻲ‬ ‫ﺩﺍﻧﺪ ﺍﺯ ﻣﺤﺪﻭﺩ? ﺧﻮﺍﻧﺪﻩ ﻫﺎ ﻭ ﺷﻨﻴﺪﻩ ﻫﺎ ﺑﻪ ﺩﺭ ﻧﻤﻲ ﺭﻭﺩ ﻭ ﺑﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪﻩ ﻧﻤﻲ ﺭﺳﺪ ﻭ ﺑﻪ ﺑﺎﻭﺭ ﻧﻤـﻲ‬ ‫ﺍﻧﺠﺎﻣﺪ . « ) ﺩﮐﺘﺮ ﭘﺮﻭﻳﺰ ﺍﻫﻮﺭ – ﺣﺎﻓﻈﻴﻪ (‬
  • 11. ‫ﺍﮔﺮ ﺩﺭ ﺟﺎﻳﻲ ﺛﺒﺖ ﮐﺮﺩﻩ ﺑﻮﺩﻧﺪ ﮐﻪ ﭼﻪ ﺑﺴﻴﺎﺭ ﻓﺎﻝ ﻫﺎ ﮐﻪ ﺍﺯ ﺩﻳﻮﺍﻥ ﺣﺎﻓﻆ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺍﻧـﺪ ﺩﺭﺳـﺖ ﺩﺭ‬ ‫ﻧﻴﺎﻣﺪﻩ ﺍﺳﺖ ، ﺩﻳﮕﺮ ﮐﺴﻲ ﺍﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﺑﺮﺍﻱ ﺍﻳﻦ ﻓﺎﻝ ﻫﺎ ﺳﺮ ﻭ ﺩﺳﺖ ﻧﻤﻲ ﺷﮑﺴـﺖ . ﺑـﻪ ﻋﺒـﺎﺭﺕ‬ ‫ﺩﻳﮕﺮ ﺣﮑﻢ ﺑﻪ ﺍﻋﺘﺒﺎﺭ ﺗﻔﺄﻝ ، ﺣﮑﻤﻲ ﺍﺳﺖ ﺍﺑﻄﺎﻝ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﻭ ﻟﺬﺍ ﺍﻋﺘﻤﺎﺩ ﭘﺬﻳﺮ . ﺍﻣﺎ ﻣﮕﺮ ﻣﺸﻲ ﻣﺮﺩﻡ‬ ‫ﻫﻤﻮﺍﺭﻩ ﻋﻠﻤﻲ ﻭ ﺳﻨﺠﻴﺪﻩ ﺍﺳﺖ ؟ ﺳﺎﺋﻖ ﻫﺎﻱ ﺑﺴﻴﺎﺭ ﺩﺭ ﮐﺎﺭﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺮﺩﻡ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺭﻓﺘﺎﺭﻫﺎﻱ ﺧـﺎﺹ ﻭﺍ‬ ‫ﻣﻲ ﺩﺍﺭﻧﺪ ، ﻳﮑﻲ ﺍﺯ ﺁﻥ ﻫﺎ ﺍﺷﺒﺎﻉ ﻧﻴﺎﺯ ﺁﻳﻨﺪﻩ ﺩﺍﻧـﻲ ﺍﺳـﺖ . « ) ﺩﮐﺘـﺮ ﻋﺒـﺪﺍﻟﮑﺮﻳﻢ ﺳـﺮﻭﺵ –‬ ‫ﺣﺎﻓﻈﻴﻪ (‬ ‫» ﺍﻋﻢ ﺍﺯ ﺁﻥ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻟﺴﺎﻥ ﺍﻟﻐﻴﺐ ﺑﻮﺩﻥ ﺣﺎﻓﻆ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﺎﺷﻴﻢ ﻳﺎ ﻧﺒﺎﺷﻴﻢ ، ﻓﺎﻝ ﺣﺎﻓﻆ ﻗﺎﺑـﻞ ﺗﻮ ‪‬ـﻪ‬ ‫ﺟ‬ ‫ﺍﺳﺖ . ﻣﻦ ﺑﺎ ﻟﺴﺎﻥ ﺍﻟﻐﻴﺐ ﺑﻮﺩﻥ ﺣﺎﻓﻆ ﮐﺎﺭﻱ ﻧﺪﺍﺭﻡ ﻭ ﻣﺴﺄﻝ? ﻓﺎﻝ ﺭﺍ ﺻﺮﻓﺎ ﺍﺯ ﺩﻳـﺪﮔﺎﻩ ﻋﻠﻤـﻲ ﻭ‬ ‫ﺍﺛﺒﺎﺗﻲ ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻢ ﻭ ﺑﺮ ﺁﻧﻢ ﮐﻪ ﺍﻣﺮﻱ ﺍﺳﺖ ﻣﻮﺟﻪ ، ﺍﮔﺮ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﺭﺍ ﺍﺯ ﺍﻳﻦ ﺩﻳﺪﮔﺎﻩ ﺑﻨﮕﺮﻳﻢ ﮐـﻪ ﻫﻨـﺮ‬ ‫ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺟﻮﺳﺖ ﻭ ﺑﺪﺍﻥ ﺳﺎﻥ ﮐﻪ ﺩﺭ ﻳﺎﺩ ﺩﺍﺭﻳﻢ ، ﻫﻴﭻ ﺷﺎﻋﺮﻱ ﭼﻮﻥ ﺣﺎﻓﻆ ﺩﺭﺩﻫـﺎﻱ ﺍﻧﺴـﺎﻧﻲ ﻭ‬ ‫ﺍﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﺮﺩﻡ ﺭﺍ ﺣﺲ ﻧﮑﺮﺩﻩ ﻭ ﻫﻴﭻ ﮐﺲ ﭼﻮﻥ ﺍﻭ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪﺍﻧﻪ ﺁﻥ ﻫﺎ ﺭﺍ ﺑﻴﺎﻥ ﻧﺪﺍﺷـﺘﻪ ﺍﺳـﺖ .‬ ‫ﻣﻨﻄﻘﺎ ﻣﻲ ﺗﻮﺍﻧﻴﻢ ﺑﭙﺬﻳﺮﻳﻢ ﮐﻪ ﻓﺎﻝ ﻣﻮﺟﻪ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺗﻔﺄﻝ ﺩﺭﺳﺖ ﻭ ﺑﺎﺯﮔﻮﻳﻨﺪ? ﺁﺭﺯﻭﻫـﺎ ﻭ ﺩﺭﺩﻫـﺎﻱ‬ ‫ﺁﻥ ﮐﻪ ﺗﻔﺄﻝ ﻣﻲ ﺯﻧﺪ . « ) ﺩﮐﺘﺮ ﺍﺻﻐﺮ ﺩﺍﺩﺑﻪ – ﺣﺎﻓﻈﻴﻪ (‬ ‫» ﺍﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﺍﺻﻮﻻ ﺧﻮﺩ ﺟﺎﻱ ﺗﺄﻣﻞ ﻭ ﺩ ﹼﺖ ﺩﺍﺭﺩ ﮐﻪ ﭼﺮﺍ ﺍﺯ ﺑﻴﻦ ﻏﺰﻟﻴـﺎﺕ ﺩﻳﮕـﺮ ﺷـﻌﺮﺍ ، ﺍﻳـﻦ‬ ‫ﻗ‬ ‫ﺩﻳﻮﺍﻥ ﻏﺰﻟﻴﺎﺕ ﺣﺎﻓﻆ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮﺍﻥ ﺗﻔﺄﻝ ﻣﻮﺭﺩ ﺍﺳـﺘﻔﺎﺩﻩ ﺍﺳـﺖ ؟ ﻣﻀـﺎﻣﻴﻦ ﻓـﻮﻕ ﺍﻟﻌـﺎﺩﻩ‬ ‫ﻣﺘﻨﻮﻉ ﻭ ﻣﺘﻠ ‪‬ﻧﻲ ﺩﺭ ﻏﺰﻟﻴﺎﺕ ﺣﺎﻓﻆ ﻫﺴﺖ ، ﺍﺯ ﮔﻞ ﻭ ﮔﻴﺎﻩ ﻭ ﺣﻴﻮﺍﻥ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ ﻋﺮﺹ? ﺷـﻄﺮﻧﺞ ﻭ‬ ‫ﻮ‬ ‫ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻭ ﻃﺐ ﻭ ﻧﺠﻮﻡ ﻭ ﻏﻴﺮﻩ ﮐﻪ ﺑﺎﻟﻄﺒﻊ ، ﺍﻳﻦ ﻣﻀﺎﻣﻴﻦ ﻣﻲ ﺗﻮﺍﻧﻨﺪ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﻣﻄﻠﺐ ﻣﻮﺭﺩ ﻧﻈﺮ‬ ‫ﻓﺮﺩﻱ ﮐﻪ ﻓﺎﻝ ﻣﻲ ﮔﻴﺮﺩ ﺑﺎﺷﺪ ، ﻧﻴﺰ ؛ ﺑﺴﻴﺎﺭﻱ ﺍﺯ ﻏﺰﻟﻴﺎﺕ ﺩﻳﻮﺍﻥ ﺣﺎﻓﻆ ﺗﻠﻮﻳﺤﺎ ﻳـﺎ ﺗﺼـﺮﻳﺤﺎ ﺑـﻪ‬ ‫ﺧﻮﺍﻧﻨﺪﻩ ﺍﻣﺮ ﻳﺎ ﻧﻬﻲ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ ﻭ ﭘﻴﺪﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﻻﺧﺺ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎﻡ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺩﺭﺑﺎﺭ? ﺍﻣﺮﻱ ﻳﺎ ﺍﺷـﺘﻴﺎﻕ‬ ‫ﺑﺮﺍﻱ ﺩﺍﻧﺴﺘﻦ ﺍﻧﺠﺎﻡ ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ ، ﻣﺸﻮﺭﺕ ﺑﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺸﺎﻭﺭ ﺻﺮﻳﺢ ﺍﻟﻠﻬﺠﻪ ﻭ ﻗـﺎﻃﻊ ﭼﮕﻮﻧـﻪ ﻣـﻲ‬ ‫ﺗﻮﺍﻧﺪ ﺩﺭ ﺫﻫﻦ ﻓﺮﺩ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﻣﻮﺛﺮ ﺑﺎﺷﺪ .« ) ﺳﻌﺪ ﺍﻟﺪﻳﻦ ﮐﻮﺟﺎ ﺗﺮﮎ – ﺣﺎﻓﻈﻴﻪ (‬ ‫» ﻳﮑﻲ ﺍﺯ ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎﻱ ﺍﻧﺲ ﻭ ﺍﺭﺗﺒﺎﻁ ﻣﺮﺩﻡ ﺑﺎ ﺷﺎﻋﺮ ﻣﺤﺒﻮﺑﺸﺎﻥ ﺣـﺎﻓﻆ ، ﻓـﺎﻝ ﮔﻴـﺮﻱ ﺍﺯ ﺩﻳـﻮﺍﻥ‬ ‫ﺍﻭﺳﺖ ﻭ ﻏﺎﻟﺒﺎ ﻫﻢ ﺑﻪ ﭘﺎﺳﺦ ﺩﻟﺨﻮﺍﻩ ﺧﻮﺩ ﻣﻲ ﺭﺳﻨﺪ . ﺯﻳﺮﺍ ﺍﮔﺮ ﭼﻪ ﺣﺎﻓﻆ ، ﻋـﺎﺭﻑ ﻭ ﺍﻧﺪﻳﺸـﻤﻨﺪ‬ ‫ﺑﺰﺭﮔﻲ ﺍﺳﺖ ، ﺍﻣﺎ ﺩﻳﻮﺍﻥ ﺍﻭ ﻣﺘﻦ ﻋﺮﻓﺎﻧﻲ ﻳﺎ ﻣﺘﻦ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻧﻴﺴﺖ . ﺍﻭ ﺍﻧﺪﻳﺸﻪ ﻫﺎﻱ ﻭﺍﻻﻱ ﺧـﻮﺩ ﺭﺍ‬ ‫ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﺍﻱ ﺑﻴﺎﻥ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺩﺳﺘﺮﺱ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﻭ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻲ ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻃـﺐ ﺧـﻮﺩ ﺍﺭﺗﺒـﺎﻁ‬ ‫ﺑﺮﻗﺮﺍﺭ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ . ﺩﺭ ﻫﻤﺎﻥ ﺣﺎﻝ ، ﺣﺎﻓﻆ ﺍﺯ ﺫﮐﺮ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺧﻴﻠﻲ ﺟﺰﺋﻲ ﻭ ﺧﻴﻠﻲ ﺷﺨﺼﻲ ﭘﺮﻫﻴﺰﻣﻲ‬ ‫ﮐﻨﺪ ﻭ ﺣﺘﻲ ﺍﻣﻮﺭ ﺟﺰﺋﻲ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺷﻴﻮﻩ ﺍﻱ ﻋﺎﻡ ﻭ ﮐﻠﻲ ﺑﻴﺎﻥ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺍﺳﺖ . ﺑﻨﺎﺑﺮ ﺍﻳﻦ ﺷﻌﺮ ﺍﻭ ﮐﻠ ‪‬ﺘـﻲ‬ ‫ﻴ‬ ‫ﭘﻴﺪﺍ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺍﻣﻮﺭ ﺟﺰﺋﻲ ﺭﺍ ﻧﻴﺰ ﺯﻳﺮ ﭼﺘﺮ ﺷﻤﻮﻝ ﻭ ﻋﻤﻮﻣﻴﺖ ﺧﻮﺩ ﻣﻲ ﮔﻨﺠﺎﻧﺪ . ﭼﻨﻴﻦ ﺍﺳـﺖ‬
  • 12. ‫ﮐﻪ ﻭﻗﺘﻲ ﻳﮏ ﺍﻳﺮﺍﻧﻲ ﺍﺯ ﻫﺮ ﻃﺒﻘﻪ ﻭ ﻗﺸﺮﻱ ﺑﺎ ﻳﮏ ﻧ ‪‬ﺖ ﺷﺨﺼﻲ ﻭ ﺧﺼﻮﺻﻲ ، ﺍﺯ ﺩﻳـﻮﺍﻥ ﺍﻭ ﻓـﺎﻝ‬ ‫ﻴ‬ ‫ﻣﻲ ﺯﻧﺪ ، ﻣﻲ ﭘﻨﺪﺍﺭﺩ ﺣﺎﻓﻆ ﺑﻪ ﺧﺎﻝ ﺯﺩﻩ ﺍﺳﺖ .« ) ﻋﻠﻲ ﻣﻮﺳﻮﻱ ﮔﺮﻣﺎﺭﻭﺩﻱ – ﺣﺎﻓﻈﻴﻪ (‬ ‫» ﻣﺮﺩﻡ ﺳﺎﻝ ﻫﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﺍﺯ ﺣﺎﻓﻆ ﻓﺎﻝ ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ . ﺍﮔﺮ ﺟﻮﺍﺏ ﻗﺎﻧﻊ ﮐﻨﻨﺪﻩ ﺍﻱ ﻧﻤﻲ ﺷـﻨﻴﺪﻧﺪ ﺍﻭ ﺭﺍ‬ ‫ﺭﻫﺎ ﻣﻲ ﮐﺮﺩﻧﺪ . ﻧﺴﻞ ﺑﻪ ﻧﺴﻞ ﻭ ﺩﻫﺎﻥ ﺑﻪ ﺩﻫﺎﻥ ﻣﻲ ﭼﺮﺧﺪ ﮐﻪ ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ ﺣﺎﻓﻆ ﭼـﻪ ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ ﻭ‬ ‫ﺩﻳﻮﺍﻥ ﺭﺍ ﻣﻲ ﮔﺸﺎﻳﻨﺪ . ﺍﻳﻦ ، ﻋﻠﺘﺶ ﺁﻥ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺍﺯ ﮐﻼﻡ ﺍﻭ ﺗﺴﻼﻱ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﻲ ﺗﻮﺍﻥ ﺷﻨﻴﺪ .‬ ‫ﭼﻴﺰﻱ ﺍﺯ ﺣﺎﻓﻆ ﻣﻲ ﺷﻨﻮﻧﺪ ﻭ ﺍﻳﻦ ﺁﻥ ﭼﻴﺰﻱ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺁﻥ ﻫﺎ ﺭﺍ ﻗﺎﻧﻊ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ ﻭ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑـﺎ ﻧ ‪‬ـﺖ‬ ‫ﻴ‬ ‫ﺁﻥ ﻫﺎ ﺣﺮﮐﺖ ﮐﺮﺩﻩ ﺍﺳﺖ . ﻧﻪ ﺍﻳﻦ ﮐﻪ ﺍﻭ ﻭﺍﻗﻌﺎ ﻏﻴﺒﮕﻮ ﺍﺳﺖ . ﺑﺮﺍﻱ ﺍﻳﻦ ﮐﻪ ﻳـﮏ ﮔﻮﺷـﻪ ﻭ ﻳـﮏ‬ ‫ﺯﺍﻭﻳﻪ ﺍﻱ ﺍﺯ ﺯﻧﺪﮔﻲ ﺭﺍ ﻟﻤﺲ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ ﻭ ﺑﻴﺎﻥ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻧﻴﺖ ﺁﻥ ﺷﺨﺼﻲ ﮐﻪ ﻣﻲ ﺧﻮﺍﻫﺪ ﻓـﺎﻝ‬ ‫ﺑﮕﻴﺮﺩ ، ﺑﺮﺧﻮﺭﺩ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ ﻭ ﻫﺎﻝ? ﺍﺑﻬﺎﻣﻲ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺍﻃﺮﺍﻓﺶ ﻫﺴﺖ ﻫﺴﺖ ، ﺷﺨﺺ ﺭﺍ ﻗﺎﻧﻊ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ‬ ‫ﮐﻪ ﻣﻦ ﺟﻮﺍﺏ ﺧﻮﺩﻡ ﺭﺍ ﺗﺎ ﺣﺪﻱ ﺷﻨﻴﺪﻡ . ﺣﺎﻻ ﺍﻳﻦ ﺟﻮﺍﺏ ﺭﺍ ﺧﻮﺩ ﺷﻤﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﮐﻨﻴﺪ ، ﺩﺭ ﻫﺮ‬ ‫ﺣﺎﻝ ﭘﻴﺎﻣﻲ ﺩﺭ ﺁﻥ ﻧﻬﻔﺘﻪ ﺍﺳﺖ .« ) ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﻲ ﺍﺳﻼﻣﻲ ﻧﺪﻭﺷﻦ – ﮐﺘﺎﺏ ﻣﺎﻩ ﺍﺩﺑﻴـﺎﺕ ﻭ ﻓﻠﺴـﻔﻪ‬ ‫ﺵ ۷۷. ﺹ ۸۲ (‬ ‫ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻳﺎ ﻣﺠﺎﺯ ﺑﻮﺩﻥ ﻓﺎﻝ ﺣﺎﻓﻆ‬ ‫ﺧﻮﺍﻧﻨﺪﻩﻱ ﮔﺮﺍﻣﻲ ﺍﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ، ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﻟﺤﻈﻪ ﻣﻨﺘﻈﺮ ﺩﺭﻳﺎﻓﺖ ﭘﺎﺳﺨﻲ ﺑﺮﺍﻱ ﺳﻮﺍﻝ ﺧﻮﺩ ﺍﺳﺖ ﮐـﻪ‬ ‫ﺑﺎﻻﺧﺮﻩ ﺗﮑﻠﻴﻒ ﻓﺎﻝ ﺣﺎﻓﻆ ﭼﻴﺴﺖ ؟ ﺁﻳﺎ ﭘﺎﺳﺦ ﻫﺎﻱ ﺣﺎﻓﻆ ﺑﻪ ﺑﺮﺧﻲ ﺍﺯ ﻓـﺎﻝ ﻫـﺎﻳﻲ ﮐـﻪ ﺍﻓـﺮﺍﺩ‬ ‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻪ ﺩﻳﻮﺍﻥ ﺍﻭ ﺯﺩﻩ ﺍﻧﺪ ﻭ ﺩﺭ ﮐﺘﺐ ﺗﺎﺭﻳﺨﻲ ﻭ ﺍﺩﺑﻲ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻭ ﻣﻌﺎﺻﺮ ، ﺩﻳﺪﻩ ﻭ ﺧﻮﺍﻧﺪﻩ ﻣـﻲ‬ ‫ﺷﻮﻧﺪ ، ﺣﻘﻴﻘﻲ ﺍﺳﺖ ﻳﺎ ﻫﻢ? ﺁﻥ ﻫﺎ ﻳﮏ ﺍﺗﻔﺎﻕ ﺻﺪ ﺩﺭ ﺻﺪ ﺗﺼﺎﺩﻓﻲ ﺍﺳﺖ ؟ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﺻـﻮﺭﺕ‬ ‫ﺩﺭﺻﺪ ﻭ ﻳﺎ ﺍﺣﺘﻤﺎﻝ ﺗﺼﺎﺩﻓﻲ ﺑﻮﺩﻥ ﺍﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﻓﺎﻝ ﮐﻪ ﺗﺎﮐﻨﻮﻥ ﺻﻮﺭﺕ ﮔﺮﻓﺘـﻪ ﻭ ﭘﺎﺳـﺦ ﻣﻄﻠـﻮﺏ‬ ‫ﺩﺭﻳﺎﻓﺖ ﮐﺮﺩﻩ ﺍﻧﺪ ، ﺑﺮﺍﻱ ﻳﮏ ﺩﻳﻮﺍﻥ ﺷﻌﺮ ﭼﻘﺪﺭ ﺍﺳﺖ ؟ ﺍﮔﺮ ﺑﺨﻮﺍﻫﻴﻢ ﺑـﻪ ﭘﻴـﺮﻭﻱ ﺍﺯ ﻧﻈﺮﻳـﺎﺕ‬ ‫ﺻﺎﺣﺐ ﻧﻈﺮﺍﻧﻲ ﮐﻪ ﮐﺎﻣﻼ ﻧﻔﻲ ﮐﺮﺩﻩ ﺍﻧﺪ ﻭ ﺷﺪﻳﺪﺍ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻓﺎﻝ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ ، ﺿﻤﻦ ﺍﺣﺘﺮﺍﻡ ﺑـﻪ‬ ‫ﻧﻈﺮ ﺍﻳﻦ ﺑﺰﺭﮔﻮﺍﺭﺍﻥ ﻭ ﻓﺮﻫﻴﺨﺘﮕﺎﻥ ﻭ ﭘﻮﺯﺵ ﺍﺯ ﻣﺤﻀﺮ ﮔﺮﺍﻣﻲ ﺷﺎﻥ ، ﺍﻳﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﺫﮐﺮ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ‬ ‫ﺍﻣﺮﻭﺯ ﻓﺎﻝ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺑﺎ ﺩﻳﻮﺍﻥ ﺣﺎﻓﻆ ﮐﺎﺭﻱ ﻓﺮﺍﮔﻴﺮ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ ﻭ ﻧﺎﻡ ﺣﺎﻓﻆ ﻭ ﺩﻳﻮﺍﻥ ﺣﺎﻓﻆ ﺑﻪ ﻭﻳـﮋﻩ‬ ‫ﻧﺰﺩ ﺟﻮﺍﻧﺎﻥ ، ﻓﻮﺭﺍ ﻓﺎﻝ ﺣﺎﻓﻆ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺫﻫﻦ ﻣﺘﺒﺎﺩﺭ ﻣﻲ ﺳﺎﺯﺩ ؛ ﻭ ﻣﻲ ﺗﻮﺍﻥ ﮔﻔﺖ ﮐـﻪ ﺍﻳـﻦ ﻣﺴـﺄﻟﻪ‬ ‫ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﭘﺪﻳﺪﻩ ﺍﻱ ) ﺍﻟﺒﺘﻪ ﺑﺎ ﺧﻮﺵ ﺑﻴﻨﻲ ﻭ ﺍﻻ ﺷﺎﻳﺪ ﺑﻬﺘﺮ ﺍﺳﺖ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ ﻣﻌﻀﻠﻲ ( ﺷﺪﻩ ﺍﺳـﺖ‬ ‫ﮐﻪ ﺑﺎ ﻧﻔﻲ ﻭ ﺳﺮﺯﻧﺶ ﺑﻪ ﺑﻮﺗﻪ ﻓﺮﺍﻣﻮﺷﻲ ﺳﭙﺮﺩﻩ ﻧﺨﻮﺍﻫﺪ ﺷﺪ . ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﺩﺭ ﺁﻳﻨﺪﻩ ﻓﺮﺍﮔﻴﺮ ﺗﺮ ﻧﻴـﺰ‬ ‫ﺑﺸﻮﺩ .‬
  • 13. ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺍﮔﺮ ﺑﺨﻮﺍﻫﻴﻢ ﺭﺃﻱ ﮔﺮﻭﻩ ﺩﻭﻡ ﺍﺯ ﺩﺍﻧﺸﻮﺭﺍﻥ ﻋﺰﻳﺰ ﺭﺍ ﮐﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻮﺍﻓﻖ ﻭ ﺧﻮﺷﺒﻴﻨﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻓﺎﻝ‬ ‫ﺣﺎﻓﻆ ﺩﺍﺭﻧﺪ ، ﺑﭙﺬﻳﺮﻳﻢ ، ﺑﺎﻳﺪ ﺩﺭ ﻗﺒﺎﻝ ﺍﻳﺖ ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻭ ﭘﺬﻳﺮﺵ ﻗﻮﻝ ﺁﻧﺎﻥ ، ﺗﻮﺟﻴﻬﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒـﻮﻝ ﻭ‬ ‫ﻗﺎﻧﻊ ﮐﻨﻨﺪﻩ ، ﺑﻴﺶ ﺍﺯ ﺁﻥ ﭼﻪ ﮐﻪ ﺧﻮﺩ ﺁﻧﺎﻥ ﺑﻴﺎﻥ ﮐﺮﺩﻩ ﺍﻧﺪ ﺍﺭﺍﺋﻪ ﻧﻤﻮﺩ ، ﺁﻳﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﺍﻣـﺮﻱ ﺍﻣﮑـﺎﻥ‬ ‫ﭘﺬﻳﺮ ﺍﺳﺖ ؟ ﭘﺎﺳﺦ ﺳﺮﻳﻊ ﻭ ﺩﻡ ﺩﺳﺘﻲ ﺑﻪ ﺍﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﻣﻨﻔﻲ ﺍﺳﺖ ! ﭼﺮﺍ ؟ ﺯﻳﺮﺍ ﮐﻪ ﺍﻳﻦ ﻣﻘﻮﻟـﻪ ،‬ ‫ﻣﻘﻮﻟﻪ ﺍﻱ ﺗﺠﺮﺑﻲ ﻭ ﺁﺯﻣﺎﻳﺸﮕﺎﻫﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﺸﻮﺩ ﺑﺎ ﻣﺤﺎﺳﺒﺎﺕ ﻋﻠﻢ ﺭﻳﺎﺿﻲ ﻭ ﺍﻧﺠـﺎﻡ ﺁﺯﻣـﺎﻳﺶ‬ ‫ﻫﺎﻱ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﻭ ﻏﻴﺮﻩ ، ﺑﻪ ﭘﺎﺳﺦ ﺻﺪ ﺩﺭ ﺻﺪ ) ﻣﺜﺒﺖ ﻳﺎ ﻣﻨﻔﻲ ( ﺩﺳﺖ ﻳﺎﻓﺖ . ﺑﻠﮑـﻪ ﺍﻳـﻦ ﺍﻣـﺮ‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ ﻓﺎﻝ ﻭ ﺗﻔﺄﻝ ، ﻫﻤﺎﻥ ﻃﻮﺭ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺑﺨﺶ ﻫﺎﻱ ﻗﺒﻞ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺩﺍﺩﻩ ﺷـﺪ ، ﺯﻳـﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋـﻪ ﺍﻱ ﺍﺯ‬ ‫ﻋﻠﻮﻣﻲ ﺍﺳﺖ ﻣﻌﺮﻭﻑ ﺑﻪ ﻋﻠﻮﻡ ﻏﺮﻳﺒﻪ ) ﺧﻔﻴﻪ ( ﮐﻪ ﺩﺭﺑﺎﺭﻩ ﻣﺴﺎﻳﻞ ﻣﺎﻭﺭﺍﺀ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ‬ ‫؛ ﻭ ﻫﻨﻮﺯ ﻫﻢ ﻫﻢ? ﺯﻳﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫﺎﻱ ﺁﻥ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ، ﭼﻪ ﺑﺮﺳﺪ ﺑﻪ ﺍﻳﻦ ﮐﻪ ﺟﺎﻳﮕـﺎﻩ‬ ‫ﻋﻠﻤﻲ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ .‬ ‫ﻓﺎﻝ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﻴﻦ ﺷﺮﺍﻳﻂ ﺭﺍ ﺩﺍﺭﺍﺳﺖ ﻭ ﺩﺭ ﻃﻲ ﺳﺎﻟﻴﺎﻥ ﺩﺭﺍﺯﻱ ﮐﻪ ﺍﺯ ﻗﺪﻣﺖ ﺁﻥ ﺩﺭ ﺟﻮﺍﻣﻊ ﻣﺨﺘﻠـﻒ‬ ‫ﻣﻲ ﮔﺬﺭﺩ ، ﻣﻮﺭﺩ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻭ ﻧﻘﺪ ﻭ ﺑﺮﺭﺳﻲ ﻗﺮﺍﺭ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺍﺳﺖ ، ﺗﺎ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺘﻮﺍﻥ ﺑﺮﺍﻱ ﺁﻥ ﺟﺎﻳﮕـﺎﻫﻲ‬ ‫ﺩﺭ ﻋﻠﻮﻡ ﻣﺘﺪﺍﻭﻝ? ﻏﻴﺮ ﺗﺠﺮﺑﻲ ، ﻳﻌﻨﻲ ﺭﻭﺍﻧﺸﻨﺎﺳﻲ ﻭ ﻏﻴﺮﻩ ﺩﺳﺖ ﻭ ﭘﺎ ﮐﺮﺩ . ﺍﺯ ﺍﻳﻦ ﺭﻭ ﺍﻳﻦ ﺳﻴﺮ‬ ‫ﻭ ﺳﻠﻮﮎ » ﻋﻠﻢ ﺗﻔﺄﻟﻲ « ﺭﺍ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻭ ﭘﻴﮕﻴﺮﻱ ﻣﻲ ﮐﻨﻴﻢ ، ﺗﺎ ﺍﻥ ﺷﺎﺀ ﺍﷲ ﺑـﻪ ﻳـﮏ ﺟﻤـﻊ ﺑﻨـﺪﻱ‬ ‫ﻣﺤﮑﻤﻪ ﭘﺴﻨﺪ ﺩﺳﺖ ﻳﺎﺑﻴﻢ .‬ ‫» ﺍﺯ ﻣﺠﻤﻮﻉ ﺁﻳﺎﺕ ﻭ ﺍﺣﺎﺩﻳﺜﻲ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺑﺎﺏ ﻓﺎﻝ ﻧﻴﮏ ﻭ ﺑﺪ ﺯﺩﻥ ﻭﺍﺭﺩ ﺷﺪﻩ ﻣﺤﻘﻖ ﮔﺮﺩﻳﺪﻩ ﮐﻪ ﻓﺎﻝ‬ ‫ﺯﺩﻥ ﭼﻪ ﺧﻮﺏ ﻭ ﭼﻪ ﺑﺪ ، ﻣﻮﺛﺮ ﺍﺳﺖ ، ﺍﻣﺎ ﻧﻪ ﺑﻪ ﻃﻮﺭ ﺍﺳﺘﻘﻼﻝ ، ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ ﺍﺭﺍﺩﻩ ﻭ ﺍﻣﺮ ﭘﺮﻭﺭﺩﮔﺎﺭ ﮐﻪ‬ ‫ﻳﮕﺎﻧﻪ ﻣﻮﺛﺮ ﻭ ﻳﮑﺘﺎ ﻣﺤ ‪‬ﮎ ﺟﻬﺎﻥ ﻫﺴﺘﻲ ﺍﺳﺖ ﻭ ﻫﻤﻴﻦ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﺑـﺪﻭﻥ ﺍﺳـﺘﻘﻼﻝ ﻫـﻢ ﺩﺭ ﻭﺍﻗـﻊ ﻭ‬ ‫ﺮ‬ ‫ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺍﺯ ﻗ ‪‬ﻩ ﻓﮑﺮ‪‬ﻪ ﺍﺳﺖ ﻭ ﻧﻪ ﺍﺯ ﺁﻥ ﭼﻴﺰ ﮐﻪ ﺍﺯ ﺩﻳﺪﻥ ﻭ ﺷﻨﻴﺪﻧﺶ ﻓﺎﻝ ﺯﺩﻩ ﻣﻲ ﺷـﻮﺩ . ﭘـﺲ‬ ‫ﻳ‬ ‫ﻮ‬ ‫ﻫﺮ ﺗﺄﺛﻴﺮﻱ ﮐﻪ ﻫﺴﺖ ﺍﺯ ﻓﮑﺮﻱ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺫﻫﻦ ﺍﻟﻘﺎ ﻭ ﻣﺜﺎﻟﻲ ﺍﺯ ﺁﻥ ﺩﺭ ﺫﻫﻦ ﻭﺍﻗﻊ ﻣﻲ ﺷﻮﺩ ، ﻧﻪ‬ ‫ﭼﻴﺰ ﺩﻳﮕﺮ . ﻭ ﺍﺯ ﺍﻳﻦ ﺟﺎ ﺣﮑﻤﺖ ﺍﻳﻦ ﮐﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻣﺎ ) ﺹ ( ، ﻓﺎﻝ ﺭﺍ ﻣﻤﺪﻭﺡ ﻭ ﻣﺴﺘﺤﺐ ﻭ ﻃﻴﺮﻩ ﺭﺍ‬ ‫ﻣﺬﻣﻮﻡ ﻭ ﻣﮑﺮﻭﺡ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺍﺳﺖ ، ﻣﻌﻠﻮﻡ ﻣﻲ ﺷﻮﺩ ﮐﻪ ﻃﻴﺮﻩ ﺑﺪﺍﻥ ﺟﻬﺖ ﻣـﺬﻣﻮﻡ ﻭ ﻣﻤﻨـﻮﻉ ﺷـﺪﻩ‬ ‫ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺎﺷﻲ ﺍﺯ ﺑﺪﺑﻴﻨﻲ ﻭ ﺑﺪﮔﻤﺎﻧﻲ ﻭ ﻣﺎﻱ? ﻧﻮﻣﻴﺪﻱ ﺍﺳﺖ ﻭ ﻧﻮﻣﻴـﺪﻱ ﻣﻮﺟـﺐ ﺿـﻌﻒ ﺍﺭﺍﺩﻩ ﻭ‬ ‫ﺳﺴﺘﻲ ﻋﺰﻡ ﻭ ﭘﺴﺘﻲ ﻫ ‪‬ﺖ ﺍﻧﺴﺎﻥ ﻭ ﺑﺎﺯﺩﺍﺷﺘﻦ ﺍﻭ ﺍﺯ ﺳﻌﻲ ﻭ ﻋﻤﻞ ﻭ ﺍﻗﺪﺍﻡ ﺍﺳﺖ ﺑﺮ ﺧـﻼﻑ ﻓـﺎﻝ‬ ‫ﻤ‬ ‫ﮐﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺧﻮﺷﺒﻴﻨﻲ ﻭ ﺑﺎﻋﺚ ﺍﻣﻴﺪﻭﺍﺭﻱ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻬﻢ ﺗﺮﻳﻦ ﺷﺮﻁ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﻭ ﮐـﺎﻣﺮﻭﺍﻳﻲ ﺩﺭ ﻫـﺮ‬ ‫ﮐﺎﺭ ﺍﺳﺖ . ﺫﻫﻦ ﺍﻧﺴﺎﻥ ﺍﺯ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﺮ ﺁﻥ ﻭﺍﺭﺩ ﻣﻲ ﺷﻮﺩ ﻭ ﺩﺭ ﺁﻥ ﻧﻘﺶ ﺑﻨﺪﺩ ، ﺧﻮﺍﻩ ﺧﻮﺵ ﺑﺎﺷﺪ ﻭ‬ ‫ﺧﻮﺍﻩ ﻧﺎﺧﻮﺵ ، ﻣﺘﺄﺛﺮ ﻣﻲ ﺷﻮﺩ . ﻟﻴﮑﻦ ﺗﺄﺛﺮﺵ ﺍﺯ ﺍﻣﻮﺭ ﻧﺎﺧﻮﺵ ﻭ ﻧﺎﻣﻼﻳﻢ ﺳﺮﻳﻌﺘﺮ ﻭ ﺷﺪﻳﺪ ﺗـﺮ ﻭ‬ ‫ﭘﺎﻳﻨﺪﻩ ﺗﺮ ﺍﺳﺖ . ﻭ ﺩﻟﻴﻞ ﻣﺤﺴﻮﺱ ﻭ ﻣﺸﻬﻮﺩ ﺍﻳﻦ ﺍﻣﺮ ﮐﻪ ﻫﺮ ﮐﺲ ﺩﺭ ﺧﻮﺩ ﻣﺸﺎﻫﺪﻩ ﺗﻮﺍﻥ ﮐـﺮﺩ ،‬ ‫ﺍﻳﻦ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺍﺯ ﺣﺎﻻﺕ ﻭ ﺣﻮﺍﺩﺙ ﺯﻣﺎﻥ ﮐﻮﺩﮐﻲ ﺁﻥ ﭼﻪ ﺗﻮﺃﻡ ﺑﺎ ﺩﺭﺩ ﻭ ﺭﻧﺞ ﻳﺎ ﺑﻴﻢ ﻭ ﻫﺮﺍﺱ ﺷﺪﻳﺪ‬
  • 14. ‫ﺑﻮﺩﻩ ﺍﺳﺖ ، ﺩﺭ ﺫﻫﻦ ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ ﻭ ﺍﻏﻠﺐ ﺍﺯ ﺯﻣﺎﻥ ﻃﻔﻮﻟﻴﺖ ﺧﻮﺩ ﺁﻥ ﺣﻮﺍﺩﺙ ﻭ ﺣـﺎﻻﺕ ﺭﺍ ﺑـﻪ ﻳـﺎﺩ‬ ‫ﺩﺍﺭﻧﺪ .‬ ‫ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﺍﻳﻦ ﺍﺻﻞ ﮐﻠﻲ ﻭ ﻣﺴ ﹼﻢ ، ﻓﺎﻝ ﺑﺪ ﻭ ﺗﻄ ‪‬ﺮ ﻧﻴﺰ ﮐﻪ ﻧﺎﺷﻲ ﺍﺯ ﻓﮑﺮ ﺑﺪ ﻭ ﺯﻳﺎﻥ ﻭ ﻧﺎﮐﺎﻣﻲ ﻭ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬ ‫ﻴ‬ ‫ﻠ‬ ‫ﺁﻥ ﺍﺳﺖ ، ﺑﻴﺶ ﺍﺯ ﻓﺎﻝ ﺧﻮﺏ ﮐﻪ ﻧﺎﺷﻲ ﺍﺯ ﻓﮑﺮ ﺧﻮﺏ ﻭ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﺧﻮﺏ ﻭ ﻣﻄﻠﻮﺏ ﺍﺳﺖ ، ﺫﻫﻦ‬ ‫ﺍﻧﺴﺎﻥ ﺭﺍ ﻣﺘﺄﺛﺮ ﻭ ﺑﻪ ﺧﻮﺩ ﻣﺸﻐﻮﻝ ﻭ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﻲ ﺩﺍﺭﺩ ﻭ ﺷ ‪‬ﺕ ﺗﻮﺟﻪ ﺫﻫﻦ ﺳﺒﺐ ﻣﻲ ﺷﻮﺩ ﮐﻪ ﺁﻥ‬ ‫ﺪ‬ ‫ﭼﻪ ﺍﺯ ﺁﻥ ﻣﻨﺘﻈﺮﻧﺪ ﺻﻮﺭﺕ ﻓﻌﻠﻴﺖ ﭘﻴﺪﺍ ﮐﻨﺪ ﻭﻓﻌﻠﻴﺖ ﻭ ﻭﻗﻮﻉ ﺍﻳﻦ ﻗﺴـﻢ ﭘـﻴﺶ ﺑﻴﻨـﻲ ﻋﻘﻴـﺪ?‬ ‫ﺷﺨﺺ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺻ ‪‬ﺖ ﺁﻥ ﻗﻮﻱ ﻭ ﻣﺴﺘﺤﮑﻢ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ . « )ﺍﻟﻬﺎﻣﺎﺕ ﺧﻮﺍﺟﻪ(‬ ‫ﺤ‬ ‫» ﺑﺎ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺕ ﻋﻠﻤﻲ ، ﺑﻌﻀﻲ ﺍﺯ ﻋﻠﻮﻡ ﻏﺮﻳﺒﻪ ﺍﺯ ﺗﺤﺖ ﺍﻳﻦ ﻋﻨﻮﺍﻥ ﺧﺎﺭﺝ ﻭ ﺟﺰﺀ ﻋﻠﻢ ﺑﻪ‬ ‫ﻣﻌﻨﻲ ﻭﺍﻗﻌﻲ ﮐﻠﻤﻪ ﺩﺭ ﺁﻣﺪﻩ ﺍﻧﺪ ، ﻣﺜﻼ ﻫﻴﭙﻨﻮﺗﻴﺴﻢ ، ﮐﻪ ﻣﺪﺕ ﻫﺎﻱ ﻣﺪﻳـﺪ ﺍﺯ ﻋﻠـﻮﻡ ﻏﺮﻳﺒـﻪ ﺑـﻪ‬ ‫ﺷﻤﺎﺭ ﻣﻲ ﺁﻣﺪ ، ﺍﻣﺮﻭﺯﻩ ﺍﺯ ﻣﻮﺿﻮﻉ ﻫﺎﻱ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪ? ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺕ ﺭﻭﺍﻧﺸﻨﺎﺳﻲ ﺍﺳﺖ ، ﻭ ﺍﮔﺮ ﭼـﻪ‬ ‫ﺍﺻﻮﻟﻲ ﮐﻪ ﻫﻴﭙﻨﻮﺗﻴﺴﻢ ﺑﺮ ﺁﻧﻬﺎ ﺍﺳﺘﻮﺍﺭ ﺍﺳﺖ ، ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺍﺻﻮﻝ ﺍﻏﻠﺐ ﻓﺮﺍﻳﻨﺪ ﻫﺎﻱ ﺫﻫﻨـﻲ ، ﺩﺭﺳـﺖ‬ ‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻧﻴﺴﺖ ؛ ﺍﻣﺮﻭﺯﻩ ﺍﻳﻦ ﺍﺻﻮﻝ ﺭﺍ ﺍﺯ ﺍﻣﻮﺭ ﻏﻴﺒـﻲ ﻓـﻮﻕ ﻃﺒﻴﻌـﻲ ﻧﻤـﻲ ﺷـﻤﺎﺭﻧﺪ . ﺧـﻮﺍﺏ‬ ‫ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﻨﺪﻩ ﻭ ﻋﺸﻖ ﺍﺯ ﻓﺮﺍﻳﻨﺪ ﻫﺎﻱ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺍﺳﺖ ﻭ ﻏﺮﺍﺑﺖ ﺁﻥ ﺑﻴﺶ ﺍﺯ ﻫﻴﭻ ﻳـﮏ ﺍﺯ‬ ‫ﺍﻳﻦ ﺩﻭ ﻧﻤﻲ ﺑﺎﺷﺪ . ﻧﻴﺮﻭﻱ ﺭﻭﺷﻦ ﺑﻴﻨﻲ ﻭ ﻏﻴﺐ ﮔﻮﻳﻲ ﻭ ﺗﻠﻪ ﭘـﺎﺗﻲ ﻭ ﺗﻔـ ‪‬ﻕ ﻧﻔـﺲ ﺑـﺮ ﻣـﺎﺩﻩ ﺍﺯ‬ ‫ﻮ‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺑﻨﻴﺎﺩﻱ ﻫﻢ? ﻣﺪﻋﻴﺎﻥ ﻋﻠﻮﻡ ﻏﺮﻳﺒﻪ ﺍﺯ ﻗﺪﻳﻢ ﺗﺮﻳﻦ ﺍﻳﺎﻡ ﺗﺎ ﮐﻨﻮﻥ ﺑﻮﺩﻩ ﺍﺳﺖ . ﺍﻣﺎ ﺩﺭ ﺳـﺎﻝ‬ ‫ﻫﺎﻱ ﺍﺧﻴﺮ ﺍﻳﻦ ﻣﺴﺎﻳﻞ ﻣﻮﺭﺩ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺗﺠﺮﺑﻲ ﻋﻠﻤﻲ ﻭ ﻣﻮﺿﻮﻉ ﻋﻠﻢ ﺟﺪﻳـﺪ ﺭﻭﺡ ﺷﻨﺎﺳـﻲ ﻗـﺮﺍﺭ‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺍﺳﺖ . ﺑﺪﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ، ﺍﻳﻦ ﻧﻴﺮﻭ ﻫﺎ ﺍﻫﻤ ‪‬ﺖ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﺑﻪ ﻋﻨﻮﺍﻥ ﺍﻣﻮﺭ ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ ﻭ ﻏﻴﺒﻲ ﺍﺯ ﺩﺳـﺖ‬ ‫ﻴ‬ ‫ﺩﺍﺩﻩ ﺍﻧﺪ . ﺍﮔﺮ ﭼﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﺎﻓﻈﻪ ﻭ ﻋﻮﺍﻃﻒ ، ﭼﻨﺪﺍﻥ ﺍﻃﻼﻋﻲ ﺍﺯ ﮐﻴﻔﻴﺖ ﺁﻥ ﻫﺎ ﻧﺪﺍﺭﻳﻢ .‬ ‫ﺑﺎ ﭘﺮﺗﻮﻱ ﮐﻪ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺕ ﻋﻠﻤﻲ ﺑﺮ ﮔﻮﺷﻪ ﻫﺎﻱ ﺗﺎﺭﻳﮏ ﻋﺎﻟﻢ ﺍﺳـﺮﺍﺭ ﻣـﻲ ﺍﻓﮑﻨـﺪ ، ﻋﻠـﻮﻡ ﻏﺮﻳﺒـﻪ‬ ‫ﻣﺤﮑﻮﻡ ﺑﻪ ﺯﻭﺍﻝ ﺍﺳﺖ . ﻫﻤﭽﻨﺎﻥ ﮐﻪ ﻋﻠﻢ ﺍﺣﮑﺎﻡ ﻧﺠﻮﻡ ﺩﺭ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻋﻠﻢ ﻧﺠﻮﻡ ، ﮐﻴﻤﻴﺎ ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮﺍﻥ‬ ‫ﻳﮑﻲ ﺍﺯ ﻋﻠﻮﻡ ﻏﺮﻳﺒﻪ ﺩﺭ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺷﻴﻤﻲ ، ﺩﺭﻣﺎﻥ ﺑﺎ ﺩﻋﺎ ﻭ ﺳﺤﺮ ﻭ ﺟﺎﺩﻭ ﺩﺭ ﻣﻘﺎﺑـﻞ ﺩﺭﻣـﺎﻥ ﻃ ‪‬ـﻲ‬ ‫ﺒ‬ ‫ﻋﻠﻤﻲ ، ﻭ ِﺧﺒﺎﺭ ﺍﺯ ﺁﺗﻴﻪ ﺩﺭ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺭﻭﺡ ﺷﻨﺎﺳﻲ ﺍﺯ ﺭﻭﻧﻖ ﻭ ﺍﻋﺘﺒﺎﺭ ﺍﻓﺘﺎﺩﻩ ﺍﺳﺖ .‬ ‫ﺍ‬ ‫ﺑﺎ ﻣﺮﻭﺭ ﺯﻣﺎﻥ ، ﺳﺎﻳﺮ ﻋﻠﻮﻡ ﻏﺮﻳﺒﻪ ﻫﻢ ﺟﺎﻱ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﺑﻪ ﻣﺒﺎﺣﺜﻲ ﻣﺘﮑﻲ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﻫﺎﻳﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﺍﻋﺘﻤﺎﺩ‬ ‫ﺧﻮﺍﻫﺪ ﺩﺍﺩ ﻭ ﻣﺜﻼ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺭﻭﺍﻧﺸﻨﺎﺳﻲ ﻭ ﺩﺭﻣﺎﻥ ﺑﻴﻤﺎﺭﻱ ﻫﺎﻱ ﺭﻭﺍﻧﻲ ، ﺣـﺮﻑ? ﺑﻴـﺮﻭﻥ ﺁﻭﺭﺩﻥ‬ ‫ﺟ ‪ ‬ﻭ ﺍﺭﻭﺍﺡ ﺧﺒﻴﺜﻪ ﺭﺍ ﺍﺯ ﺑﺪﻥ ﻣﺮﻳﺾ – ﮐﻪ ﻫﻨﻮﺯ ﺑﺎﺯﺍﺭﺵ ﺭﻭﻧﻖ ﺩﺍﺭﺩ – ﻣﻨﺴﻮﺥ ﺧﻮﺍﻫﺪ ﺳـﺎﺧﺖ‬ ‫ﻦ‬ ‫.« ) ﺩﺍﺋﺮﺓ ﺍﻟﻤﻌﺎﺭﻑ ﻓﺎﺭﺳﻲ (‬ ‫=================‬
  • 15. ‫- ﻗﺴﻤﺖ ﺳﻮﻡ‬ ‫ﻓﺎﻝ ﺣﺎﻓﻆ‬ ‫ﺩﻳﺪﮔﺎﻩ ﺭﻭﺍﻥ ﺷﻨﺎﺳﺎﻥ‬ ‫» ﺑﺮﺭﺳﻲ ﮐﺘﺎﺏ ﻫﺎﻱ ﺭﻭﺍﻥ ﺷﻨﺎﺳﻲ ﺍﻳﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﺭﺍ ﺭﻭﺷﻦ ﻣـﻲ ﺳـﺎﺯﺩ ﮐﻬـﺮﻭﺍﻥ ﺷﻨﺎﺳـﺎﻥ ﻭ ﺭﻭﺍﻥ‬ ‫ﺩﺭﻣﺎﻥ ﮔﺮﺍﻥ ﺑﺎ ﺗﮑﻴﻪ ﺑﺮ ﺫﻫﻦ ﻭ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﮐﻨﺶ ﻫﺎ ﻭ ﻭﺍﮐﻨﺶ ﻫﺎﻱ ﺭﻭﺣﻲ ﺩﺭ ﺑﺮﺍﺑـﺮ ﭘﺪﻳـﺪﻩ ﻫـﺎﻱ‬ ‫ﻏﻴﺮ ﻣﺎﺩﻱ ، ﻧﻈﺮﻳﺎﺕ ﻭ ﺳﺨﻨﺎﻧﻲ ﺍﺭﺯﺷﻤﻨﺪ ﺩﺍﺭﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﻲ ﺗﻮﺍﻧﺪ ﺑﺮﺍﻱ ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﭼﺮﺍﻳﻲ ﻭ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ‬ ‫ﺗﺎﺛﻴﺮ ﺷﻌﺮ ﺣﺎﻓﻆ ﺑﺮ ﺭﻭﺍﻥ ﺁﺩﻣﻲ ﻭ ﮐﺸﻒ ﺭﺍﺯ ﺁﻥ ﻟﺤﻈﻪ ﻱ ﻧﺎﺏ ﮐﻪ ﺍﺣﺴﺎﺱ ﺭﺿـﺎﻳﺖ ﻭ ﺍﻣﻴـﺪ ﺩﺭ‬ ‫ﺩﻝ ﺁﺩﻣﻲ ﺟﻮﺍﻧﻪ ﻣﻲ ﺯﻧﺪ ﺑﻪ ﮐﺎﺭ ﺁﻳﺪ .‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﮐﺘﺎﺏ ﻫﺎﻱ ﺭﻭﺍﻥ ﺩﺭﻣﺎﻧﻲ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﻱ ﻳﮏ ﻧﮑﺘﻪ ﻧﮕﺎﺭﺵ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺍﻧﺪ ﻭ ﺁﻥ ﺗﻠﻘﻴﻦ ﻭ ﻣﻬﻨﺪﺳـﻲ‬ ‫ﺫﻫﻦ ﺁﺩﻣﻲ ﺍﺳﺖ . ﻭ ﺍﻳﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﺭﺍ ﺑﺎ ﺯﺑﺎﻥ ﻫﺎ ﻭ ﺳﺨﻨﺎﻥ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻥ ﻣﻄﺮﺡ ﮐﺮﺩﻩ ﺍﻧﺪ ﻭ ﺍ ‪‬ﻋﺎﻱ ﺁﻥ ﺭﺍ‬ ‫ﺩ‬ ‫ﺩﺍﺭﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻠﻘﻴﻨﺎﺕ ﻭ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺍﺯ ﺭﻭﺵ ﻫﺎﻱ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎﺩﻱ ﺁﻧﺎﻥ ﺑﺴﻴﺎﺭﻱ ﺍﺯ ﺑﻴﻤﺎﺭﺍﻥ ﺭﻭﺍﻧﻲ ﻧﺠـﺎﺕ‬ ‫ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻭ ﺍﺯ ﺍﺿﻄﺮﺍﺏ ﻭ ﺗﻨﺶ ﻫﺎﻱ ﺁﻧﺎﻥ ﺩﺭ ﺯﻧﺪﮔﻲ ﺁﻧﺎﻥ ﺗﺎ ﺍﻧﺪﺍﺯﻩ ﻱ ﻓﺮﺍﻭﺍﻧﻲ ﮐﺎﺳﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ .‬ ‫ﺍﻧﺪﺭﻭ ﻣﺎﺗﻴﻮﺯ ﺩﺭ ﮐﺘﺎﺏ ﺭﺍﺯ ﺷﺎﺩ ﺯﻳﺴﺘﻦ ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ ﺍﻧﺴﺎﻥ ﺁﻥ ﭼﻪ ﺭﺍ ﮐـﻪ ﺩﺭ ﺫﻫـﻦ ﺩﺍﺭﺩ ، ﺑـﻪ‬ ‫ﺳﻮﻱ ﺧﻮﺩ ﺟﺬﺏ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ . ﺫﻫﻦ ﺁﺩﻣﻲ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻳﮏ ﺁﻫﻦ ﺭﺑﺎﺳﺖ ﻭ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺭﺍ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺁﻥ ﻓﮑﺮ ﻣﻲ‬ ‫ﮐﻨﺪ ﺑﻪ ﻃﺮﻑ ﺧﻮﺩ ﻣﻲ ﮐﺸﺪ ﻭ ﻫﻤﺎﻥ ﺍﺻﻮﻟﻲ ﮐﻪ ﺩﺭ ﻣﻮﺭﺩ ﺧﺎﺻﻴﺖ ﺁﻫﻦ ﺭﺑﺎﻳﻲ ﺑـﺮ ﺟﻬـﺎﻥ ﻣـﺎﺩﻩ‬ ‫ﺣﺎﮐﻢ ﺍﺳﺖ ، ﻋﻴﻨﺎ ﺩﺭ ﻣﻮﺭﺩ ﺫﻫﻦ ﺁﺩﻣﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﺼﺪﺍﻕ ﭘﻴﺪﺍ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ .‬ ‫ﺑﺰﺭﮔﺘﺮﻳﻦ ﺍﺗﻔﺎﻕ ﻫﻨﮕﺎﻡ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻓﺎﻝ ﺣﺎﻓﻆ ﺑﺮﺍﻱ ﮐﺴﺎﻧﻲ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺍﻣﻴـﺪ ﻭ ﺍﻳﻤـﺎﻥ ﺑـﻪ ﺁﻥ ﺭﻭﻱ ﻣـﻲ‬ ‫ﺁﻭﺭﻧﺪ ، ﺍﻧﺘﻘﺎﻝ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﺫﻫﻨﻲ ﻣﺜﺒﺖ ﻭ ﺷﺎﺩ ﻭ ﺍﻣﻴﺪﻭﺍﺭﻱ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺠ ‪‬ﻢ ﺫﻫﻨﻴﺖ ﮐﻤـﺎﻝ ﻳﺎﻓﺘـﻪ ﻭ‬ ‫ﺴ‬ ‫ﻣﺜﺒﺖ ﻭ ﺷﺎﺩ ﺧﻮﺩ ﺣﺎﻓﻆ ﺑﻮﺩﻩ ﻭ ﺩﺭ ﻗﺎﻟﺐ ﮐﻼﻣﻲ ﺑﻪ ﺳﺮ ﺣ ‪ ‬ﺍﻋﺠـﺎﺯ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪﺍﻧـﻪ ﻭ ﺑـﻲ ﻧﻬﺎﻳـﺖ‬ ‫ﺪ‬ ‫ﺷﮕﻔﺖ ﺍﻧﮕﻴﺰ ﺍﺭﺍﺋﻪ ﺷﺪﻩ ﮐﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﺍﺷﺮﺍﻑ ﺧﻮﺍﺟﻪ ﺑﺮ ﺗﻤﺎﻡ ﺁﺭﻣﺎﻥ ﻫﺎ ﻭ ﺑﻴﻢ ﻭ ﺍﻣﻴﺪ ﻫﺎﻱ ﺑﺸـﺮﻱ‬ ‫ﺍﺳﺖ .‬ ‫ﺍﻣﺎ ﮔﺮﺍﻳﺶ ﺁﺩﻣﻲ ﺑﻪ ﭘﺪﻳﺪﻩ ﻫﺎﻳﻲ ﻫﻤﭽﻮﻥ ﻓﺎﻝ ﻭ ﻓﺎﻝ ﮔﻴﺮﻱ ﻣﻄﻠﺒﻲ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺭﻭﺍﻥ ﺷﻨﺎﺳﺎﻥ ﺩﺭ‬ ‫ﻣﻮﺭﺩ ﺁﻥ ﺳﺨﻦ ﺑﺴﻴﺎﺭ ﮔﻔﺘﻪ ﺍﻧﺪ . ﮔﻮﺳﺘﺎﻭ ﻟﻮﺑﻮﻥ ﺩﺭ ﮐﺘﺎﺏ ﺭﻭﺍﻥ ﺷﻨﺎﺳﻲ ﺗﻮﺩﻩ ﻫﺎ ، ﺍﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﺎﻭﺭ‬
  • 16. ‫ﻫﺎ ﻭ ﺩﻟﺒﺴﺘﮕﻲ ﻣﺮﺩﻡ ﺑﻪ ﺁﻥ ﻫﺎ ﺭﺍ ﻣﺮﺑﻮﻁ ﺑﻪ ﺣﻴﻄﻪ ﻱ ﻧﺎﺧﻮﺩﺁﮔﺎﻩ ﺁﺩﻣﻲ ﻣﻲ ﺩﺍﻧﺪ ﮐـﻪ ﺍﺯ ﻗﻠﻤـﺮﻭ‬ ‫ﺧﺮﺩ ﻭ ﻋﻘﻞ ﺩﻭﺭ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﺍﺣﺴﺎﺳﻲ ﺑﺮﺁﻣﺪﻩ ﺍﺯ ﻧﺎﺧﻮﺩﺁﮔﺎﻩ ﺍﺳﺖ .‬ ‫ﻳﻮﻧﮓ ﺭﻭﺍﻥ ﺷﻨﺎﺱ ﺳﻮﺋﺪﻱ ﻧﻴﺰ ﺩﺭ ﮐﺘﺎﺏ ﺍﻧﺴﺎﻥ ﻭ ﺳﻤﺒﻞ ﻫﺎﻳﺶ ، ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﺑﺮﺍﻱ ﺫﻫﻦ ﻋﻠﻤـﻲ‬ ‫ﭘﺪﻳﺪﻩ ﻫﺎﻳﻲ ﺍﺯ ﻗﺒﻴﻞ ﺍﻓﮑﺎﺭ ﺳﻤﺒﻮﻟﻴﮏ ﺯﻭﺍﻳﺪﻱ ﻧﺎﻣﻄﺒﻮﻉ ﺍﻧﺪ ، ﺯﻳـﺮﺍ ﺁﻥ ﻫـﺎ ﺭﺍ ﻧﻤـﻲ ﺗـﻮﺍﻥ ﺑـﻪ‬ ‫ﺻﻮﺭﺗﻲ ﺩﺭ ﺁﻭﺭﺩ ﮐﻪ ﺑﺮﺍﻱ ﻋﻘﻞ ﻭ ﻣﻨﻄﻖ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮﻝ ﺑﺎﺷﻨﺪ . ﺩﺭ ﺭﻭﺍﻥ ﺷﻨﺎﺳﻲ ، ﺳﻤﺒﻮﻝ ﻫﺎ ﺗﻨﻬـﺎ‬ ‫ﻣﻮﺭﺩ ﺍﺯ ﺍﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ . ﺩﺷﻮﺍﺭﻱ ﻣﻮﺭﺩ ﺑﺤﺚ ﺑﺎ ﭘﺪﻳﺪﻩ ﻱ ﻋﺎﻃﻔﻪ ﻳﺎ ﻫﻴﺠﺎﻥ ﺁﻏﺎﺯ ﻣـﻲ ﺷـﻮﺩ‬ ‫ﮐﻪ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﮐﻮﺷﺶ ﺑﺮﺍﻱ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺩﻗﻴﻖ ﻭ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺁﻥ ﺑﻲ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ . ﻋﻠﺖ ﺩﺷﻮﺍﺭﻱ ﻫـﺮ ﺩﻭ‬ ‫ﻣﻮﺭﺩ ﻳﮑﻲ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺁﻥ ﺩﺧﺎﻟﺖ ﺿﻤﻴﺮ ﻧﺎ ﺧﻮﺩﺁﮔﺎﻩ ﺍﺳﺖ . ﺍﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﺼﻮﺭﺍﺕ ﺍﺯ ﺯﻣﺎﻥ ﻫﺎﻱ ﻣﺎﻗﺒﻞ‬ ‫ﺗﺎﺭﻳﺦ ﺑﺎ ﺯﻧﺪﮔﻲ ﺍﻧﺴﺎﻥ ﻫﻤﺮﺍﻩ ﺑـﻮﺩﻩ ﺍﻧـﺪ ﻭ ﻫﻨـﻮﺯ ﺑـﻪ ﻣﺤـﺾ ﮐﻮﭼـﮏ ﺗـﺮﻳﻦ ﺗﺤﺮﻳﮑـﻲ ﻭﺍﺭﺩ‬ ‫ﺧﻮﺩﺁﮔﺎﻫﻲ ﺍﻭ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ .‬ ‫ﺍﻧﺴﺎﻥ ﺍﻣﺮﻭﺯ ﻣﻤﮑﻦ ﺍﺳﺖ ﺍﺩﻋﺎ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﻲ ﺗﻮﺍﻧﺪ ﺍﺯ ﺍﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺍﻓﮑﺎﺭ ﺑﻲ ﻧﻴﺎﺯ ﺑﺎﺷﺪ ﻭ ﻣﻤﮑﻦ ﺍﺳﺖ‬ ‫ﺑﺮﺍﻱ ﻣﻮ ‪‬ﻪ ﺟﻠﻮﻩ ﺩﺍﺩﻥ ﻋﻘﻴﺪﻩ ﻱ ﺧﻮﺩ ﺍﺻﺮﺍﺭ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﺷـﻮﺍﻫﺪ ﻋﻠﻤـﻲ ﺑـﺮﺍﻱ ﺍﺛﺒـﺎﺕ‬ ‫ﺟ‬ ‫ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺍﻳﻦ ﺍﻓﮑﺎﺭ ﻭﺟﻮﺩ ﻧﺪﺍﺭﺩ ، ﺍﻣﺎ ﭼﻮﻥ ﻣﺎ ﺑﺎ ﺍﺷﻴﺎﻱ ﻧﺎﻣﺮﺋﻲ ﻭ ﻧﺪﺍﻧﺴﺘﻨﻲ ﺳﺮ ﻭ ﮐـﺎﺭ ﺩﺍﺭﻳـﻢ )‬ ‫ﺯﻳﺮﺍ ﮐﻪ ﺧﺪﺍﻭﻧﺪ ﺍﺯ ﻓﻬﻢ ﺍﻧﺴﺎﻥ ﺑﺮﺗﺮ ﺍﺳﺖ ﻭ ﻭﺳﻴﻠﻪ ﺍﻱ ﻫﻢ ﺑﺮﺍﻱ ﺍﺛﺒﺎﺕ ﺟﺎﻭﺩﺍﻧﮕﻲ ﻭﺟﻮﺩ ﻧﺪﺍﺭﺩ (‬ ‫، ﭼﺮﺍ ﺑﺎﻳﺪ ﺩﺭ ﺑﺎﺭﻩ ﻱ ﺷﺎﻫﺪ ﻭ ﺩﻟﻴﻞ ﺑﻪ ﺧﻮﺩ ﺯﺣﻤﺖ ﺩﻫﻴﻢ ؟‬ ‫ﻭﺍﻧﮕﻬﻲ ﻣﺎ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺪﺍﻧﻴﻢ ﮐﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺍﻓﮑﺎﺭﻱ ﺩﺭﺳﺖ ﻧﻴﺴﺖ ؟ﺍﮔﺮ ﻣﻦ ﺻﺎﻑ ﻭ ﺳﺎﺩﻩ ﻣﻲ ﮔﻔﺘﻢ ﮐـﻪ‬ ‫ﺍﻳﻦ ﺍﻓﮑﺎﺭ ﺷﺎﻳﺪ ﺧﻴﺎﻻﺕ ﻭﺍﻫﻲ ﺑﻴﺶ ﻧﺒﺎﺷﺪ ، ﻣﻤﮑﻦ ﺑﻮﺩ ﺑﺴﻴﺎﺭﻱ ﺍﺯ ﻣﺮﺩﻡ ﺑﺎ ﻣﻦ ﻫﻢ ﺁﻭﺍﺯ ﺷﻮﻧﺪ .‬ ‫ﺁﻧﭽﻪ ﺍﻳﻦ ﺩﺳﺘﻪ ﺍﺯ ﻣﺮﺩﻡ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻧﻤﻲ ﺩﻫﻨﺪ ﺍﻳﻦ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺍﺛﺒﺎﺕ ﺍﻓﮑﺎﺭ ﻫﻤﺎﻥ ﻗﺪﺭ ﻏﻴﺮ ﻣﻤﮑـﻦ‬ ‫ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺍﺛﺒﺎﺕ ﻳﮏ ﺍﻋﺘﻘﺎﺩ ﺩﻳﻨﻲ .‬ ‫ﺩﺭﮎ ﻓﺎﻝ ﺣﺎﻓﻆ ﺑﺎ ﺍﺣﺴﺎﺱ ﻫﺎﻳﻲ ﻧﻈﻴﺮ ﺷﮕﻔﺘﻲ ﻭ ﻭﺍﻫﻤﻪ ﺳﺮ ﻭ ﮐﺎﺭ ﺩﺍﺭﺩ . ﺍﻳـﻦ ﺩﻭ ﻋﻨﺼـﺮ ﮐـﻪ‬ ‫ﻣﻼﮎ ﻣﺸﺘﺮﮎ ﻫﻤﻪ ﻱ ﺁﺛﺎﺭ ﻫﻨﺮﻱ ﺍﺳﺖ ﺩﺭ ﺷﻌﺮ ﺑﻴﺶ ﺍﺯ ﻫﻤﻪ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺎﻧﻨﺪ . ﭼﻨـﺎﻥ ﮐـﻪ‬ ‫ﻣﺮﺩﻡ ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ ﺑﻪ ﺷﺎﻋﺮﺍﻥ ﭼﻨﺎﻥ ﻣﻲ ﻧﮕﺮﻧﺪ ﮐﻪ ﮔﻮﻳﻲ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﻧﻮﻋﻲ ﺟﺎﺩﻭ ﺁﺷﻨﺎﻳﻲ ﺩﺍﺭﻧﺪ ﻳﺎ ﻣﻤﮑﻦ‬ ‫ﺍﺳﺖ ﺣﺘﻲ ﺗﺼ ‪‬ﺭ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻋﺎﻟﻤﻲ ﺩﻳﮕﺮ ﺩﺭ ﺍﺭﺗﺒﺎﻁ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻭ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻮﺟـﺐ ﺷـﮕﻔﺘﻲ ، ﺳـﺮ‬ ‫ﻮ‬ ‫ﺳﭙﺮﺩﮔﻲ ﻭ ﺗﻮﻫﻢ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﮔﺬﺍﺭﻱ ﺩﺭ ﺁﻥ ﻫﺎ ﻣﻲ ﺷﻮﺩ . ﮔﻮﺳﺘﺎﻭ ﻟﻮﺑﻮﻥ ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﺑﺎﺭﻩ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‬ ‫ﺯﻧﺪﮔﻲ ﺍﻧﺴﺎﻥ ﺁﻣﻴﺰﻩ ﺍﻱ ﺍﺯ ﺗﻮ ‪‬ﻢ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﺎﻳﻪ ﻱ ﻫﻤﻪ ﻱ ﺁﻓﺮﻳﻨﺶ ﻫـﺎﻱ ﺫﻫﻨـﻲ ﻭ ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ ﻭ‬ ‫ﻫ‬ ‫ﻫﻨﺮﻱ ﺍﻭﺳﺖ . ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ ﺑﻲ ﭘﺎﻳﻪ ﺗﺮ ﺍﺯ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺍﻱ ﮐﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﺑﺎﻳـﺪ ﺗﻮﻫﻤـﺎﺕ ﺭﺍ ﺍﺯ ﺗـﻮﺩﻩ ﻫـﺎ‬ ‫ﮔﺮﻓﺖ ﻭ ﺁﻥ ﻫﺎ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺍﺻﻄﻼﺡ ﻣﺪﺭﻥ ﻭ ﻋﻠﻤﻲ ﮐﺮﺩ ﻧﻴﺴﺖ . ﺍﮔﺮ ﺍﻧﺴﺎﻥ ﻫﻤﻪ ﻱ ﺁﺛﺎﺭ ﻫﻨﺮﻱ ﻭ ﻳـﺎﺩ‬
  • 17. ‫ﺑﻮﺩﻫﺎ ﻱ ﻣﻮﺟﻮﺩ ﺩﺭ ﻣﻮﺯﻩ ﻫﺎ ﻭ ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﻫﺎ ﮐﻪ ﻣﻮﺟﻮﺩﻳﺖ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﻣﺪﻳﻮﻥ ﺍﺩﻳﺎﻥ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺧـﺮﺩ ﻭ‬ ‫ﻧﺎﺑﻮﺩ ﺳﺎﺯﺩ ﭼﻪ ﭼﻴﺰ ﺩﻳﮕﺮﻱ ﺍﺯ ﺭﻭﻳﺎﻫﺎﻱ ﺑﺰﺭﮒ ﺑﺸﺮﻳﺖ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ ؟ ﺣﻖ ﻣﻮﺟﻮﺩﻳﺖ ﺧﺪﺍﻳﺎﻥ‬ ‫، ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎﻥ ﻭ ﺷﺎﻋﺮﺍﻥ ﺩﺭ ﻭﺍﮔﺬﺍﺭ ﮐﺮﺩﻥ ﺳﻬﻤﻲ ﺍﺯ ﺍﻣﻴﺪ ﻫﺎ ﻭ ﺗﻮﻫﻤﺎﺕ ﺑﻪ ﺍﻧﺴﺎﻥ ﻫﺎﻳﻲ ﺍﺳـﺖ ﮐـﻪ‬ ‫ﺑﺪﻭﻥ ﺁﻥ ﻫﺎ ﻧﻤﻲ ﺗﻮﺍﻧﻨﺪ ﺯﻧﺪﮔﻲ ﮐﻨﻨﺪ . ﺭﻭﺯﮔﺎﺭﻱ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ ﺭﺳﻴﺪ ﮐﻪ ﺩﺍﻧـﺶ ﻫـﺎ ﺍﻳـﻦ‬ ‫ﻧﻘﺶ ﺭﺍ ﺑﺮ ﻋﻬﺪﻩ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺍﻧﺪ ، ﺍﻣﺎ ﺩﺍﻧﺶ ﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﺩﺭ ﻧﺰﺩ ﮐﺴﺎﻧﻲ ﮐﻪ ﺗﺸﻨﻪ ﻱ ﺍﻳﺪﻩ ﺁﻝ ﻫﺎ ﺑﻮﺩﻧـﺪ ،‬ ‫ﺣﻴﺜﻴﺖ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﺍﺯ ﺁﻥ ﺟﻬﺖ ﺍﺯ ﺩﺳﺖ ﺩﺍﺩﻩ ﺍﻧﺪ ﮐﻪ ﺩﻳﮕﺮ ﻧﻪ ﺟﺮﺃﺕ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﻮﻳﺪ ﺩﺍﺩﻥ ﻭ ﻧﻪ ﻳﺎﺭﺍﻱ‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺩﺭﻭﻍ ﮔﻔﺘﻦ ﺩﺍﺭﻧﺪ .‬ ‫ﺑﻲ ﮔﻤﺎﻥ ﺩﺭ ﻧﻬﺎﺩ ﺁﺩﻣﻲ ﺣﺴﻲ ﻭﺟﻮﺩ ﺩﺍﺭﺩ ﮐﻪ ﺍﻭ ﺭﺍ ﺍﺯ ﻣﺮﺯﻫﺎﻱ ﺩﺍﻧﺶ ﻭ ﺩﺳﺘﺎﻭﺭﺩ ﻫﺎﻱ ﺁﻥ ﻓﺮﺍﺗﺮ‬ ‫ﻣﻲ ﺑﺮﺩ ، ﺯﻳﺮﺍ ﺍﻳﻦ ﺣﺲ ﺑﻪ ﺍﻭ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﮐﻪ ﺩﺍﻧﺶ ﺗﻨﻬﺎ ﺑـﺮﺍﻱ ﭼﻴﺮﮔـﻲ ﺑـﺮ ﺗﻨﮕﻨﺎﻫـﺎﻱ ﺯﻧـﺪﮔﻲ‬ ‫ﺑﺴﻨﺪﻩ ﻧﻴﺴﺖ . ﺍﺳﭙﻴﻨﻮﺯﺍ ﺩﺭ ﺭﺳﺎﻟﻪ ﻱ ﺩﻳﻨﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‬ ‫ﺍﮔﺮ ﺁﺩﻣﻴﺎﻥ ﻗﻮﺍﻋﺪ ﻣﺸﺨﺼﻲ ﺑﺮﺍﻱ ﺍﺩﺍﺭﻩ ﻱ ﺗﻤﺎﻡ ﺍﻣﻮﺭ ﺯﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮﺩ ﺩﺭ ﺍﺧﺘﻴﺎﺭ ﺩﺍﺷﺘﻨﺪ ﻳـﺎ ﺑﺨـﺖ‬ ‫ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﺎ ﺁﻥ ﻫﺎ ﻳﺎﺭ ﺑﻮﺩ ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ ﺍﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﺎﻭﺭ ﻫﺎ ﺭﻭﻱ ﻧﻤﻲ ﺁﻭﺭﺩﻧـﺪ ، ﺍﻣـﺎ ﭼـﻮﻥ ﺍﻏﻠـﺐ ﺑـﻪ‬ ‫ﻣﺸﮑﻼﺗﻲ ﺑﺮ ﻣﻲ ﺧﻮﺭﻧﺪ ﮐﻪ ﻗﻮﺍﻋﺪ ﻣﻮﺟﻮﺩ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻱ ﺁﻧﻬﺎ ﻧﻴﺴﺖ ﻭ ﺍﺯ ﺳﻮﻱ ﺩﻳﮕـﺮ ﺑـﻪ ﺳـﺒﺐ‬ ‫ﻗﻄﻌﻲ ﻧﺒﻮﺩﻥ ﺩﺳﺖ ﻳﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﻣﻮﺍﻫﺐ ﺁﺯ ﺑﺮﺍﻧﮕﻴﺰ ﺑﺨﺖ ، ﺑﻪ ﻃﻮﺭ ﺭ ﹼﺖ ﺑﺎﺭﻱ ﺑـﻴﻦ ﺗـﺮﺱ ﻭ ﺍﻣﻴـﺪ‬ ‫ﻗ‬ ‫ﺳﺮﮔﺮﺩﺍﻧﻨﺪ ، ﺩﺭ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺍﻏﻠﺐ ﺳﺨﺖ ﺯﻭﺩ ﺑﺎﻭﺭﻧﺪ .‬ ‫ﻓﺎﻝ ﺣﺎﻓﻆ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﻱ ﺭﻳﺎﺿﻲ ﺍﺯ ﭘﻴﺶ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪﻩ ﺍﻱ ﻧﺪﺍﺭﺩ . ﺳﺮ ﻭ ﮐﺎﺭﺵ ﺑﺎ ﺩﻝ ﻫـﺎﻱ ﻣﺸـﺘﺎﻕ ﻭ‬ ‫ﻣﻮﻣﻦ ﻣﺮﺩﻡ ﻭ ﺯﻳﺮ ﺑﻨﺎﻳﺶ ﺭﻭﺡ ﭘﺎﮎ ﻭ ﻣﻠﮑﻮﺗﻲ ﺣﺎﻓﻆ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ ﮔﻮﺷﻪ ﮔﻮﺷﻪ ﻱ ﺫﻫﻦ ﻭ ﺿﻤﻴﺮ‬ ‫ﻣﺮﺩﻡ ﺁﮔﺎﻫﻲ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﻭ ﻫﻤﻪ ﻱ ﻟﺤﻈﺎﺕ ﻣﺮﮔﺒﺎﺭﻱ ﮐﻪ ﺑﺮ ﻣﺮﺩﻡ ﺍﻳﺮﺍﻥ ﺩﺭ ﻃﻮﻝ ﻗﺮﻥ ﻫﺎ ﺭﻓﺘﻪ ، ﺧﻮﺩ‬ ‫ﺩﺭ ﮐﺎﺭﮔﺎﻩ ﺿﻤﻴﺮ ﺷﮕﻔﺖ ﺍﻧﮕﻴﺰﺧﻮﻳﺶ ﺍﺯ ﺳﺮ ﮔﺬﺭﺍﻧﺪﻩ ﻭ ﺑﺎ ﺷﻮﺭﻱ ﺯﻧﺪﮔﻲ ﺑﺨﺶ ﺗﺮﺍﻧﻪ ﺍﻱ ﺳﺮﻭﺩﻩ‬ ‫ﮐﻪ ﻫﺮ ﺯﻳﺮ ﻭ ﺑﻤﺶ ﺗﺮﺟﻤﺎﻥ ﺁﺭﺯﻭﻫﺎ ﻭ ﮐﺎﻡ ﻭ ﻧﺎﮐﺎﻣﻴﺎﺑﻲ ﻫﺎﻱ ﺍﻳﻦ ﻣﻠـﺖ ﺁﺭﺯﻭﻣﻨـﺪ ﺍﺳـﺖ . ﮊﻭﺯﻑ‬ ‫ﻣﻮﺭﻓﻲ ﺩﺭ ﮐﺘﺎﺏ ﻧﻴﺮﻭﻱ ﺗﻔﮑﺮ ﻣﺜﺒﺖ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‬ ‫ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎﻝ ﺳﻌﻲ ﻧﮑﻨﻴﺪ ﺑﺎﻭﺭﻫﺎ ﻭ ﺍﻋﺘﻘﺎﺩﺍﺕ ﻣﺮﺩﻡ ﺭﺍ ﺍﺯ ﺁﻥ ﻫﺎ ﺑﺎﺯ ﺳـﺘﺎﻧﻴﺪ ﻭ ﻳـﺎ ﺑـﺎ ﻓﻠﺴـﻔﻪ ﺍﻱ‬ ‫ﺟﺪﻳﺪ ﺷﺎﻟﻮﺩﻩ ﻱ ﺍﻋﺘﻘﺎﺩﺍﺕ ﺍﻳﺸﺎﻥ ﺭﺍ ﺩﺭ ﻫﻢ ﺑﺮﻳﺰﻳﺪ . ﻣﺮﺩﻡ ﺁﻣﺎﺩﮔﻲ ﭘﺬﻳﺮﺵ ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ ﺭﺍ‬ ‫ﻧﺪﺍﺭﻧﺪ ، ﺍﻋﺘﻘﺎﺩﺍﺕ ﻗﻠﺒﻲ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺳﺎﻥ ﭼﻮﺏ ﺯﻳﺮ ﺑﻐﻞ ﺷﺎﻥ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺍﮔﺮ ﺍﻳﻦ ﺍﺑـﺰﺍﺭ ﺭﺍ ﺍﺯ ﺍﻳﺸـﺎﻥ‬ ‫ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ ، ﺳﮑﻨﺪﺭﻱ ﺧﻮﺍﻫﻨﺪ ﻭ ﻧﻘﺶ ﺑﺮ ﺯﻣﻴﻦ ﺧﻮﺍﻫﻨﺪ ﮔﺸﺖ ، ﭘﺲ ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻣﺜﺒﺖ ﺭﺍ ﺩﺭ ﻗﻠﺐ ﺗﺎﻥ‬ ‫ﺑﺎﻭﺭ ﮐﻨﻴﺪ ﻭ ﭘﺮﻭﺭﺵ ﺩﻫﻴﺪ ﺗﺎ ﺷﺎﻫﺪ ﻭ ﻧﻈﺎﺭﻩ ﮔﺮ ﭘﺮﺗﻮ ﺷﻔﺎ ﺑﺨﺶ ﻭﺟﻮﺩ ﺑﺸﻮﻳﺪ .‬
  • 18. ‫ﻭ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﻮ ﺩﺭ ﮐﺘﺎﺏ ﻣﮑﺘﺐ ﻋﺸﻖ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﺍﻳﻤﺎﻧﺖ ﺷﻔﺎﺩﻫﻨﺪﻩ ﻱ ﺗﻮﺳﺖ . ﮐﺎﺭ ﺿـﻤﻴﺮ ﺑـﺎﻃﻦ‬ ‫ﺟﺪﻱ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺷﻮﺧﻲ ﺑﺮﺩﺍﺭ ﻧﻴﺴﺖ ﻭ ﺁﻧﭽﻪ ﺭﺍ ﺑﺪﺍﻥ ﺑﺪﻫﻨﺪ ، ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﺜﺒﺖ ﻳﺎ ﻣﻨﻔﻲ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺩﺳـﺖ‬ ‫ﺧﻮﺍﻫﺪ ﺩﺍﺩ .‬ ‫ﻫﻤﻪ ﻱ ﮐﺘﺎﺏ ﻫﺎﻱ ﺭﻭﺍﻥ ﺩﺭﻣﺎﻧﻲ ﮐﻪ ﺑﺰﺭﮔﺎﻥ ﺍﻳﻦ ﻓﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺍﻧﺪ ﺑﺮ ﺭﻭﻱ ﺍﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮﻉ ﺗﮑﻴﻪ ﺩﺍﺭﻧﺪ‬ ‫ﻭ ﺑﺮ ﺁﻥ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﻲ ﺗﻮﺍﻥ ﺑﺎ ﺗﻘﻮﻳﺖ ﺫﻫﻦ ﻭ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺟﻬﺎﻥ ﺩﺭﻭﻥ ، ﺍﺯ ﻧﻈﺮ ﺭﻭﺣﻲ ﺑﻪ ﺍﻧـﺪﺍﺯﻩ‬ ‫ﺍﻱ ﻭﺍﻻﻳﻲ ﻭ ﺍﺭﺯﺵ ﻳﺎﻓﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺍﺿﻄﺮﺍﺏ ﻫﺎ ﻭ ﻧﮕﺮﺍﻧﻲ ﻫﺎﻳﻲ ﮐﻪ ﻣﺎ ﺭﺍ ﺭﻧﺞ ﻣﻲ ﺩﻫﺪ ، ﭼﻴﺮﻩ ﺷﺪ ﻭ‬ ‫ﻫﻴﭻ ﮐﺪﺍﻡ ﺍﺩﻋﺎ ﻧﺪﺍﺭﻧﺪ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﻱ ﺁﻧﻬﺎ ﺻﺮﻓﺎ ﻳﮏ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻋﻠﻤﻲ ﺍﺯ ﭘﻴﺶ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺍﺳـﺖ ،‬ ‫ﺑﻠﮑﻪ ﺍﺯ ﺁﻥ ﺟﺎ ﮐﻪ ﺳﺮ ﻭ ﮐﺎﺭﺷﺎﻥ ﺑﺎ ﮔﺮﻩ ﻫﺎ ﻭ ﮔﺮﻓﺘﺎﺭﻱ ﻫﺎﻱ ﺭﻭﺣﻲ ﻭ ﺭﻭﺍﻧﻲ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺩﺭ ﭘﻲ ﻳﺎﻓﺘﻦ‬ ‫ﺭﺍﻩ ﺑﺮﻭﻥ ﺷﺪﻱ ﺍﺯ ﺑﻦ ﺑﺴﺖ ﻫﺎﻱ ﻋﺎﻃﻔﻲ ﻣﺮﺩﻡ ﻫﺴﺘﻨﺪ . ﺧﻮﺩ ﺁﻧﻬﺎ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺗﻼﺵ ﻭ ﻫﻤﺮﺍﻫـﻲ ﻓـﺮﺍ‬ ‫ﻣﻲ ﺧﻮﺍﻧﻨﺪ ﺗﺎ ﺩﺭ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻱ ﺁﮔﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﻭ ﺑﻬﺮﻩ ﮔﻴﺮﻱ ﺩﺭﺳﺖ ﺍﺯ ﺧﻮﺩ ﺑﺘﻮﺍﻧﻨـﺪ ﺯﻧـﺪﮔﻲ‬ ‫ﮐﺎﻣﻞ ، ﭘﺮ ﺑﺮﮐﺖ ﻭ ﻣﺴ ‪‬ﺕ ﺁﻣﻴﺰﻱ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ .‬ ‫ﺮ‬ ‫ﻓﺎﻝ ﺣﺎﻓﻆ ﻧﻴﺰ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺣﻴﻄﻪ ﻱ ﮔﻨﮓ ﻭ ﻧﺎﻣﺸﺨﺺ ﺁﺭﻣﺎﻥ ﻭ ﺁﺭﺯﻭ ﺗﻌﻠﻖ ﺩﺍﺭﺩ ﺍﺯ ﻫﻤﻴﻦ ﺭﻭﺵ ﻫـﺎ ﻭ‬ ‫ﺁﻧﺎﺕ ﻭ ﺭﻣﺰ ﻭ ﺭﺍﺯﻫﺎ ﺑﺮﺧﻮﺭﺩﺍﺭ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺣﺎﻓﻆ ﻧﻴﺰ ﺍﻧﺴﺎﻧﻲ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺁﺩﻣﻲ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺯﻧﺪﮔﻲ ﻓـﺮﺍ ﻣـﻲ‬ ‫ﺧﻮﺍﻧﺪ ﻭ ﺍﻭ ﺭﺍ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻱ ﺍﻳﻦ ﻣﻲ ﺩﺍﻧﺪ ﮐﻪ ﺍﺯ ﺯﻧﺪﮔﻲ ﺑﻬﺮﻩ ﺑﺮﮔﻴﺮﺩ ﻭ ﺧﻮﺷﺒﺨﺖ ﻭ ﺑﺰﺭﮒ ﻣﻨﺶ ﻭ‬ ‫ﺷﺎﺩ ﺯﻳﺴﺖ ﮐﻨﺪ ﻭ ﺍﺯ ﺍﻧﺪﻳﺸﻪ ﻫﺎﻱ ﭘﺴﺖ ﮐﻪ ﺯﻧﺪﮔﻲ ﺭﺍ ﺁﻟﻮﺩﻩ ﻱ ﭘﻠﻴﺬﻱ ﻫﺎ ﻭ ﻭﺳﻮﺍﺱ ﻫﺎ ﻭ ﻧﻔﺮﺕ‬ ‫ﻫﺎ ﻭ ﮐﮋ ﺍﻧﺪﻳﺸﻲ ﻫﺎ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ ، ﺑﻴﺰﺍﺭﻱ ﻣﻲ ﺟﻮﻳﺪ . ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﻱ ﻓﺮﻭﻳﺪ ﺗﺤ ‪‬ﻞ ﺯﻧـﺪﮔﻲ ﺁﻥ ﮔﻮﻧـﻪ‬ ‫ﻤ‬ ‫ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻣﻲ ﺷﻮﺩ ﺑﺴﻴﺎﺭ ﺳﺨﺖ ﺍﺳﺖ . ﺍﺭﻣﻐﺎﻥ ﺍﻳﻦ ﺯﻧﺪﮔﻲ ﺑـﺮﺍﻱ ﻣـﺎ ﺭﻧـﺞ ، ﻧﺎﮐـﺎﻣﻲ ﻭ‬ ‫ﻭﻇﺎﻳﻒ ﻧﺎﻣﻤﮑﻦ ﺑﺴﻴﺎﺭ ﺍﺳﺖ . ﻭ ﺍﺯ ﻫﻤﻴﻦ ﺭﻭﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﮑ ّﻦ ﻧﻴﺎﺯ ﺩﺍﺭﻳﻢ . ﻣﺎﻫﻴﺖ ﻣﺴﮑـ ّﻨﻲ‬ ‫ـ‬ ‫ـ‬ ‫ﮐﻪ ﺑﺮ ﻣﻲ ﮔﺰﻳﻨﻴﻢ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﺎﺷﺪ ، ﺩﺭ ﻫﺮ ﺣﺎﻝ ﺍﺯ ﻃﺮﻳﻖ ﺍﻧﺠﺎﻡ ﺁﻥ ﺟﻬﺸﻲ ﺍﻧﺠﺎﻡ ﻣﻲ ﺩﻫﻴﻢ ﻭ ﻳـﺎ‬ ‫ﻣﻲ ﺗﻮﺍﻥ ﮔﻔﺖ ﺑﻪ ﺑﻴﺮﺍﻫﻪ ﻣﻲ ﺯﻧﻴﻢ ﺗﺎ ﺩﺭ ﺣﺪ ﻣﻘﺪﻭﺭ ﺍﺯ ﺭﻭﻳﺎﺭﻭﻳﻲ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﺎ ﻧﻴﺮﻭﻫﺎﻱ ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ‬ ‫ﺍﻱ ﮐﻪ ﻣﺎ ﺭﺍ ﺍﺣﺎﻃﻪ ﮐﺮﺩﻩ ﺍﻧﺪ ﭘﺮﻫﻴﺰ ﮐﻨﻴﻢ . ﺍﻳﻦ ﺗﺮﻓﻨﺪ ﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﺎ ﺍﻣﮑﺎﻥ ﻣﻲ ﺩﻫﻨـﺪ ﮐـﻪ ﺍﺯ ﺣﻤﻠـﻪ‬ ‫ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺟﻠﻮ ﮔﻴﺮﻱ ﮐﻨﻴﻢ ﻭ ﭘﻨﺎﻫﮕﺎﻩ ﻭ ﻣﺄﻣﻨﻲ ﺑﻴﺎﺑﻴﻢ .‬ ‫ﻭ ﺍﻳﻨﺠﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎ ﺍﻳﺮﺍﻧﻴﺎﻥ ﻣﺴﮑ ّﻨﻲ ﺭﺍ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻩ ﺍﻳﻢ ﮐﻪ ﺑﻲ ﺁﻥ ﮐﻪ ﺯﻳـﺎﻥ ﻳـﺎ ﻋﻮﺍﺭﺿـﻲ ﺑـﺮﺍﻱ‬ ‫ـ‬ ‫ﺟﺴﻤﻤﺎﻥ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ، ﺍﺭﻣﻐﺎﻧﻲ ﺷﻔﺎ ﺑﺨﺶ ﻭ ﺷﺎﺩﻱ ﺁﻭﺭ ﺑﺮﺍﻱ ﺭﻭﺣﻤﺎﻥ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺁﻥ ﭘﻨﺎﻩ ﻳـﺎﻓﺘﻦ‬ ‫ﺩﺭ ﻟﺤﻈﻪ ﻫﺎﻱ ﺑﻲ ﻗﺮﺍﺭﻱ ﻭ ﺩﻟﻮﺍﭘﺴﻲ ﺩﺭ ﺯﻳﺮ ﺍﻧﺪﻳﺸﻪ ﻫﺎﻱ ﺯﻧﺪﮔﻲ ﺑﺨﺶ ﺣﺎﻓﻆ ﺍﺳﺖ . « ) ﺭﺍﺣﺖ‬ ‫ﺟﺎﻥ . ﺹ ۷۲ – ۵۳ (‬ ‫===================‬
  • 19. ‫- ﻗﺴﻤﺖ ﭼﻬﺎﺭﻡ‬ ‫ﻓﺎﻝ ﺣﺎﻓﻆ‬ ‫» ﻳﮏ ﺭﺷﺘﻪ ﺍﻱ ﻫﺴﺖ ، ﻋﻠﻤﻲ – ﻧﺎﻋﻠﻤﻲ ؛ ﻋﻠﻤﻲ – ﺷﺒﻪ ﻋﻠﻤـﻲ ﻭ ﺷﺼـﺖ ، ﻫﻔﺘـﺎﺩ ﺳـﺎﻝ ﻳـﺎ‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺣ ﹼﻲ ﺻﺪ ﺳﺎﻝ ﺳﺎﺑﻘﻪ ﻱ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺩﺭ ﺩﺍﻧﺸﮕﺎﻩ ﻫﺎ ﻭ ﻣﺮﺍﮐﺰ ﺗﺤﻘﻴﻘـﻲ ﺟﻬـﺎﻥ ؛ ﻣﺨﺼﻮﺻـﺄ‬ ‫ﺘ‬ ‫ﺍﺭﻭﭘﺎﻳﻲ ﻭ ﺍﻣﺮﻳﮑﺎﻳﻲ ﺩﺍﺭﺩ . ﻓﺎﺭﺳﻲ ﺍﺵ ﻓﺮﺍ ﺭﻭﺍﻧﺸﻨﺎﺳﻲ ﺍﺳﺖ ﻭ ﻓﺮﺍﻧﺴـﻮﻱ ﺁﻥ ﭘﺎﺭﺍﭘﺴـﻴﮑﻮﻟﻮﮊﻱ‬ ‫ﺍﺳﺖ ؛ ﻳﻌﻨﻲ ﺭﻭﺍﻧﺸﻨﺎﺳﻲ ﺍﻣﻮﺭ ﻏﻴﺮ ﻣﺘﻌﺎﺭﻑ . ﻣﺜﻸ ﺗﻠﻪ ﭘﺎﺗﻲ ﻭ ﻳﺎ ﺩﻭﺭﺁﮔﺎﻫﻲ ﮐﻪ ﻳﮏ ﻧﻔﺮ ﺑﻪ ﻳـﮏ‬ ‫ﻧﻔﺮ ﺩﻳﮕﺮ ﻧﻈﺮ ﺧﻮﺩﺵ ﺭﺍ ﺍﺯ ﺩﻭﺭ ﺑﻔﺮﺳﺘﺪ ﻳﺎ ﻧﻈﺮ ﺍﻭ ﺭﺍ ﺩﺭﻳﺎﺑﺪ . ﻳﺎ ﺿﻤﻴﺮ ﻳﮏ ﻧﻔﺮ ﺭﺍ ﺑﺨﻮﺍﻧـﺪ . ﺗـﺎ‬ ‫ﻣﻲ ﺧﻮﺍﻫﺪ ﺑﮕﻮﻳﺪ ، ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﺧﺒﺮ ﻧﺪﻩ ﻣﻲ ﺩﺍﻧﻢ ﭼﻪ ﻣﻲ ﺧﻮﺍﻫﻲ ﺑﮕﻮﻳﻲ ﻭ ﻳﺎ ﺣﺎﻻ ﺍﺣﻀﺎﺭ ﺍﺭﻭﺍﺡ ﻭ‬ ‫ﺍﻳﻨﺠﻮﺭ ﻣﺴﺎﻳﻞ ﻫﻢ ﺩﺭ ﺣﻮﺯﻩ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﻗﺮﺍﺭ ﺩﺍﺭﺩ . ﻭ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﺎ ﺑﻴﻔﺰﺍﻳﻴﻢ ﮐﻪ ﮐﺘـﺎﺏ ﻫـﺎﻳﻲ ﺍﺯ‬ ‫ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ ﺗﺎ ﻋﺎﻟﻤﺎﻧﻪ ﻭﺟﻮﺩ ﺩﺍﺭﺩ . ﺍﻋﺘﻘﺎﺩﺍﺕ ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ ﻭ ﻋﺎﻟﻤﺎﻧـﻪ ﻭﺟـﻮﺩ ﺩﺍﺭﺩ . ﻣﺴـﺎﻟﻪ ﻣﻌﺮﮐـﻪ ﻱ‬ ‫ﺁﺭﺍﺳﺖ . ﺑﺤﺚ ﺍﻧﮕﻴﺰ ﺍﺳﺖ ﻭ ﻋﻠﻢ ﻫﻢ ﺑﻪ ﺭﺍﺣﺘﻲ ﻧﻤﻲ ﺁﻳﺪ ﻣﻬﺮ ﺻﺤﺘﺶ ﺭﺍ ﺑﺰﻧﺪ . ﻣﮕﺮ ﺍﻳـﻦ ﮐـﻪ‬ ‫ﺁﻧﻘﺪﺭ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺑﮑﻨﺪ ﮐﻪ ﺟﺎﻱ ﺍﻧﮑﺎﺭ ﻧﻤﺎﻧﺪ .‬ ‫ﻫﻴﭙﻨﻮﺗﻴﺰﻡ ﻫﻢ ﺟﺰﺀ ﻫﻤﻴﻦ ﺍﻗﻼﻣﻲ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻮﺿﻮﻉ ﻓﺮﺍﺭﻭﺍﻧﺸﻨﺎﺳﻲ ﺍﺳﺖ . ﺣﺎﻻ ﻃـﺐ ﺳـﻮﺯﻧﻲ‬ ‫ﻫﻢ ﺣﺪﻭﺩﻱ ﻫﺴﺖ . ﻳﮏ ﻭﻗﺘﻲ ﻫﻴﭙﻨﻮﺗﻴﺰﻡ ﺭﺍ ﻳﮏ ﻧﻮﻉ ﺷﻴﺎﺩﻱ ﻭ ﻳﮏ ﺑﺎﺯﻱ ﻣﺎﺟﺮﺍﺟﻮﻳﺎﻧـﻪ ﻣـﻲ‬ ‫ﺩﺍﻧﺴﺘﻨﺪ . ﺍﻣﺎ ﺩﻳﮕﺮ ﻫﻴﭙﻨﻮﺗﻴﺰﻡ ﺷﺎﻳﻊ ﺷﺪ ، ﺩﺭ ﺟﻬﺎﻥ ﻗﺒﻮﻝ ﮐﺮﺩﻧﺪ ﮐﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﭘﺪﻳﺪﻩ ﺍﻱ ﺭﺥ ﻣـﻲ‬ ‫ﺩﻫﺪ . ﺍﻣﺎ ﭼﺮﺍ ﭼﻨﻴﻦ ﭘﺪﻳﺪﻩ ﺍﻱ ﺭﺥ ﻣﻲ ﺩﻫﺪ ؟ ﭼﺮﺍ ﻳﮑﻲ ﻣﻲ ﺗﻮﺍﻧﺪ ﺩﻳﮕﺮﻱ ﺭﺍ ﻫﻴﭙﻨﻮﺗﻴﺰﻡ ﮐﻨـﺪ .‬ ‫ﺣﺎﻻ ﺑﻌﺪ ﺍﺯ ﺍﻳﻦ ﮐﻪ ﻫﻴﭙﻨﻮﺗﻴﺰﻡ ﮐﺮﺩ ﺍﺯ ﺍﺳﺮﺍﺭﻱ ﺑﺎ ﺧﺒﺮ ﻣﻲ ﺷﻮﺩ ، ﺍﺯ ﺁﻳﻨﺪﻩ ﺑﺎ ﺧﺒـﺮ ﻣـﻲ ﺷـﻮﺩ .‬ ‫ﺣﺎﻻ ﻣﺎ ﻭﺍﺭﺩ ﺁﻥ ﺑﺤﺚ ﻧﻤﻲ ﺷﻮﻳﻢ . ﻋﻠﻢ ﻫﻢ ﻃﺐ ﺳﻮﺯﻧﻲ ﺭﺍ ﻗﺒﻮﻝ ﮐﺮﺩ ﮐﻪ ﮐـﺎﺭﺍﻳﻲ ﺩﺍﺭﺩ ، ﻣﻌﻨـﺎ‬ ‫ﺩﺍﺭﺩ ﻭ ﻳﮏ ﻣﺎﺟﺮﺍ ﺟﻮﻳﻲ ﻭ ﺧﺮﺍﻓﻪ ﻧﻴﺴﺖ ﻭ ﻫﻢ ﻫﻴﭙﻨﻮﺗﻴﺰﻡ ﺭﺍ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ . ﺍﻣـﺎ ﺗﻮﺟﻴـﻪ ﻧﮑـﺮﺩﻩ ،‬ ‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻋﻠﻤﻲ ﻧﺪﺍﺭﺩ . ﻳﺎ ﺗﺎﮐﻨﻮﻥ ) ﺯﻣﺴﺘﺎﻥ ﻫﺸﺘﺎﺩ ﻭ ﻳﮏ ( ﻧﺪﺍﺭﺩ . ) ﺣـﺎﻓﻆ ﺣﺎﻓﻈـﻪ ﻣﺎﺳـﺖ –‬ ‫۹۵۳-۴۸۳ (‬ ‫ﺩﺭ ﺍﺩﺑﻴﺎﺕ ﻋﺮﻓﺎﻧﻲ ﺍﻳﺮﺍﻥ ﻭ ﺷﺎﻳﺪ ﻫﻢ ﺩﺭ ﺍﺩﺑﻴﺎﺕ ﺩﻳﮕﺮ ﺯﺑﺎﻥ ﻫﺎ ، » ﺑﺰﺭﮒ ﺗﺮﻳﻦ ﻭ ﻣﺤﻮﺭﻱ ﺗﺮﻳﻦ‬ ‫ﺳﺨﻦ ﻋﺎﺭﻓﺎﻥ ، ﻋﺸﻖ ﺍﺳﺖ « ﻭ ﺍﺯ ﺍﻳﻦ ﺭﻭ ﺍﻧﮕﻴﺰﻩ ﻱ ﺁﻓﺮﻳﻨﺶ ﺭﺍ ﻧﻴﺰ ﻋﺸـﻖ ﻣـﻲ ﺩﺍﻧﻨـﺪ . ﭘـﺲ‬ ‫ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑﺎﻳﺪ ﻓﻀﺎﻱ ﺟﻬﺎﻥ ﺭﺍ ﻧﻮﻋﻲ ﻣﻮﺟﻮﺩﻳﺖ ﻏﻴﺮ ﻣﺎﺩﻱ ﭘﻮﺷﺎﻧﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻫﻤﻪ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎﺕ ﺭﺍ ﺑﻪ‬ ‫ﻃﻮﺭ ﻧﺎﻣﺮﺋﻲ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﺘﺼﻞ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ ﻭ ﻫﻤﻪ ﺍﻓﺮﺍﺩ ﺑﺎ ﺭﻭﻳﺪﺍﺩ ﻫﺎ ﻭ ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻮﺟـﻮﺩﺍﺕ ﺑـﻪ ﺷـﻴﻮﻩ ﺍﻱ‬ ‫ﺑﺴﻴﺎﺭ ﻣﺮﻣﻮﺯ ﻭ ﺣﻴﺮﺕ ﺍﻧﮕﻴﺰ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎﺷﻨﺪ . ﺍﻳﻦ ﺍﺭﺗﺒﺎﻁ ﺭﺍ ﺍﺯ ﻃﺮﻳﻖ ﺁﻧﭽﻪ » ﻳﻮﻧﮓ « ﺁﻥ‬ ‫ﺭﺍ » ﺿﻤﻴﺮ ﻧﺎﻫﺸﻴﺎﺭ ﺟﻤﻌﻲ « ﻣﻲ ﻧﺎﻣﺪ ﺑﺮﻗﺮﺍﺭ ﻣﻲ ﺷﻮﺩ ﻭ ﺍﺭﺗﺒﺎﻁ ﺭﻭﻳﺪﺍﺩ ﻫﺎ ﻭ ﺁﻓﺮﻳﺪﻩ ﻫﺎﻱ ﺟﻬﺎﻥ‬ ‫ﺍﺯ ﻃﺮﻳﻖ ﺁﻥ ﭼﻪ ﮐﻪ » ﻧﻴﺮﻭ ﻳﺎ ﺍﻧﺮﮊﻱ ﺍﻟﻬﻲ « ﻳﺎ » ﺭﻭﺡ ﻣﻘﺪﺱ « ﻳﺎ ﺩﺭ ﺍﺻﻄﻼﺡ ﺷـﺮﻕ » ﺗـﺎﺋﻮ «‬