1. Oleh:
Adilah Che Ismail
Fadhilah Atikah Ahmad Asli
SKEMA TATACARA
PEMBENTUKAN ISTILAH
BAHASA MELAYU

2. • kata, gabungan kata atau frasa yang mengungkapkan konsep
yang khusus yang terdapat di dalam sesuatu bidang ilmu atau
profesyen. Sesuatu istilah itu mempunyai makna yang tepat bagi
konteks bidangnya. Kamus Dewan Bahasa dan Pustaka
(2007:591)

3. Dewan Bahasa Dan Pustaka, dalam buku Pedoman
Umum pembentukan Istilah Bahasa Melayu (DBP,
1992), menggariskan tujuh langkah dalam proses
pembentukan istilah.

4. Penggunaan perkataan Bahasa Melayu yang
lazim digunakan dan dikhususkan maknanya
untuk mendukung makna istilahnya.
Contohnya :
gaya garis pusat
tapak hasil keluaran
defisit kuasa
LANGKAH 1

5. • Penggunaan perkataan dalam bahasa
melayu yang kurang lazim digunakan.
Contohnya :
peka cerakin
mendap hablur
jisim ketuhar
LANGKAH 2

6. • Penggunaan perkataan bahasa serumpun ataupun
dialek Melayu yang lazim digunakan. Contohnya :
gambut (Banjar) nyeri (Sunda)
engkabang (Iban) awet (Jawa)
dermaga (Jawa) labur (N.Sembilan)
LANGKAH 3

7. • Penggunaan perkataan bahasa serumpun atau
dialek yang sudah tidak lazim digunakan.
Contohnya :
dening (Kelantan) riam (Johor)
engkabang (Iban) nyeri (Sunda)
LANGKAH 4

8. • Perkataan atau istilah daripada Bahasa Inggeris.
Contohnya :
 atom – atom
 electron- elektron
 professional – profesional
 psychology - psikologi
 structure - struktur
LANGKAH 5

9. • Penggunaan perkataan atau istilah daripada
bahasa lain. Istilah asing (ungkapan)
tertentu yang sebutan dan ejaannya kekal
dalam semua bahasa, digunakan juga dalam
bahasa Melayu dengan syarat diberi garis
bawah atau dicetak sendeng. Contohnya :
bona fide esprit de corps
fait accompli weltanschauung
LANGKAH 6

10. • Pemilihan yang terbaik antara 1-6 di atas, jika
terdapat beberapa kemungkinan. Dalam
pembentukan istilah yang menggunakan ketujuh-
tujuh cara di atas, ada empat syarat yang perlu
dipatuhi iaitu :
– Ungkapan yang paling singkat
– Ungkapan yang maknanya tidak menyimpang
– Ungkapan yang tidak berkonotasi buruk
– Ungkapan yang sedap di dengar
LANGKAH 7

11. • Diterbitkan oleh penulis-penulis di dalam karya
mereka seperti cerpen, sajak, dan tulisan-tulisan
kreatif .
• Perkataan baharu mula-mula diperkenalkan secara
ciptaan sendiri, melalui terjemahan atau secara
ambilan keseluruhannya.
• Bentuk-bentuk ini kemudiannya menjadi popular
dan digunakan umum.
PENGGUNAAN POPULAR

12. • Antara contoh perkataan ialah :
temu ramah tarik diri
meja berita tajuk kecil
ibu kota sidang media
lidah pengarang nama pena
kempen

13. 1. Kata atau frasa yang dipilih sebagai
istilah mestilah tepat untuk mengungkap
konsep yang dimaksudkan dan stabil dari
segi maknanya dalam bidang ilmu.
2. Kata atau frasa hendaklah paling ringkas
antara pilihan yang ada dan mempunyai
rujukan yang sama.
SYARAT-SYARAT
PEMBENTUKAN
ISTILAH

14. Kata atau frasa mempunyai konotasi yang
baik, iaitu tidak berbau lucah atau boleh
membawa implikasi buruk dari segi
agama, norma suku kaum, dan
hubungan antara bangsa.
Dari aspek bunyi pula :
1. Kata atau frasa mestilah memiliki bunyi
yang disedap didengar iaitu mempunyai
ciri keindahan bunyi atau eufoni.
SYARAT-SYARAT
PEMBENTUKAN
ISTILAH

15. Peranan utama DBP ialah melaksanakan usaha bagi memenuhi matlamat
Bahagian Peristilahan DBP. Oleh itu, antara peranan yang dilaksanakannya ialah;
 Mengumpul, membentuk dan memperbanyak istilah bahasa Melayu di dalam
pelbagai bidang ilmu.
Menerbitkan istilah bahasa Melayu.
Mewujudkan Pangkalan Data Peristilahan yang bersistem, sesuai dengan
matlamat penyebaran dan pemasyarakatan istilah.
Menyelaraskan istilah dan penggunaan istilah bahasa Melayu dan mengadakan
kerjasama dengan Indonesia dan Brunei Darussalam melalui MABBIM, dan
negara-negara lain.

16. Satu pedoman pembentukan istilah baharu yang
lebih terperinci.
 Hendaklah berdasarkan sikap dan pandangan yang progresif dan
fleksibel bagi bahasa Melayu moden,
 Hendaklah yang praktis sama ada dalam bidang ilmu atau
masyarakat pemakai bahasa,
 Diselaraskan dengan yang dibuat di Indonesia,
 Memperlihat kekayaan perbendaharaan kata bahasa Melayu dan
yang mempunyai sistem struktur menurut kudrat bahasa Melayu-
Indonesia
 Memperlihat bentuk yang jelas dengan istilah asal atau istilah
antarabangsa.

17. RUJUKAN
• Dewan Bahasa dan Pustaka (1992) Pedoman
umum Pembentukan Istilah Bahasa Melayu.
Kuala Lumpur
• Nik Safiah Karim et. All (1993). Tatabahasa
Dewan Edisi Baru. Kuala Lumpur : Dewan
Bahasa dan Pustaka