Стратегийн удирдлага

1. стратегийн удирдлагын онолын
үндэс

2. Энэ хичээлээр байгууллагын урт хугацааны
хөгжлийн асуудлыг тодорхойлдог стратегийн
менежментийн ойлголт, түвшин, хөгжлийн
талаар үзнэ.
• Стратегийн удирдлагын тухай ойлголт
• Стратегийн удирдлагын процесс
• Стратегийн удирдлагын хөгжил
• Стратегийн түвшин

3. Стратеги гэдэг үг нь strategos буюу цэргийн
удирдагч гэсэн утгатай грек үгнээс гаралтай.
• Энэ нэр томъёо Македоны Александрын үед
түгээмэл хэрэглэгддэг байсныг түүхчид тэмдэглэсэн
байдаг. Бизнесийн байгууллагуудын удирдлагад энэ
ухагдахуун анх 1960-аад оны эхээр хэрэглэгдэх
болсон. Өмнө нь Харвардын их сургуульд бизнесийн
бодлого гэдэг хичээлээр байгууллагын санхүүгийн,
хүний нөөцийн болон зах зээлийн гэх мэт
функциональ чиглэлийн бодлогыг хэрхэн
тодорхойлох тухай авч үздэг байснаа энэ үеэс эхлэн
байгууллагын бүхий л үйл ажиллагааг нэгтгэн авч
үзэхээр бизнесийн бодлого ба стратегийн удирдлага
хэмээх ухагдахууныг хэрэглэх болжээ.

4. Бизнесийн хэллэгээр стратеги нь
байгууллагын зорилго, үйл ажиллагааны
чиглэлийг тодорхойлох удирдлагын
шийдвэрийн нэгдэл юм. Энэхүү удирдлагын
шийдвэр нь байгууллагын хүсэн эрмэлзэж
буй өмнөө тавьсан зорилгод хүрэх чиг
замыг зааж өгдөг.

5. Стратегийн хүрээнд дараах шийдвэрүүд
хамаарагдана. Үүнд:
1. Бизнесийн санхүүжилт (хөрөнгө, зээл г.м)
2. Зах зээл дээр өрсөлдөх чадвар бүхий үнэ
тогтоох
3. Төрөлжилт, нэгдэлт ба хуваагдалт
4. Байгууллагын бүтцийн өөрчлөлт
5. Орон тооны цомхотгол
6. Эвлэл холбоодтой нэгдэх зэрэг болно.

6. Стратегийн тухай дараах тодорхойлолтууд
байдаг. Үүнд:
• Үйл ажиллагааны ерөнхий зорилтонд хүрэх
үйл ажиллагааны буюу нөөцийг бүрдүүлэх
хөтөлбөр
• Байгууллагын зорилгын хөтөлбөр, тэдгээрийн
өөрчлөлт, мөн тэдгээр зорилгод хүрэхэд
хэрэглэх нөөц, тэрхүү нөөцийг олж авах,
ашиглах, зарцуулах талаархи бодлого
• Үйлдвэрийн газрын урт хугацааны үндсэн
зорилгыг тодорхойлох, үйл ажиллагааны
чигийг тогтоох, зорилгодоо хүрэхэд
шаардлагатай нөөцийг хуваарилах

7. Нөөцөө л өгөөжтэй ашиглаж хамгийн сайн үр
дүнд хүрэх гэсэн өдөр тутмынхаа ажилд гол
анхаарлаа төвлөрүүлэн амжилтанд хүрч
байсныг түүхэнд олон пүүсийн туршлага
нотолдог.
• Гэвч өнөө үед зөвхөн дотоод орчин нөхцлөө сайн
мэдэж байх төдийгүй гол нь гадаад хүрээлэл,
орчноо сайн мэдэж, түүнд гарч буй
өөрчлөлтүүдийг болон тэдгээрийн хандлагыг
шинжлэн бодитой үнэлэлт дүгнэлт өгөхгүйгээр
өрсөлдөөнт тэмцэлд амжилт олох талаар санахын
ч аргагүй болжээ. Өдгөө бизнесийн гадаад орчин
нэн хурдан өөрчлөгдөж байна.

8. • Тухайлбал, хэрэглэгчдийн хэрэгцээ, тэдний
байр суурь улам түргэн шинэчлэгдэх болсон
нөөцийн төлөө өрсөлдөөн гүнзгийрэн
хурцадсан, бизнесийн ертөнц улам бүр
тэлэгдэн нийтийг хамрах хандлага
гүнзгийрсэн, мэдээлэл олж авах явдал нэг
талаар түргэн хялбар болсны дээр нөгөө
талаар яг хэрэгтэй мэдээллээ сонгох нь
бэрхшээлтэй болсон, орчин үеийн технологийг
олж авах боломж нээгдсэн ч түүний шилдгийг
сонгох бэрхшээл хэвээр байгаа, хүний нөөцийн
үүрэг эрс өөрчлөгдсөн зэрэг бусад олон учир
шалтгааны улмаас өнөөгийнхөө нөхцөл
байдлыг сайн мэдэж байхын хамт, хамгийн гол
нь ирээдүйгээ зөв баримжаалж удирдах
шаардлагатай боллоо.

9. Энэхүү бодит шаардлага зөвхөн стратегийн
удирдлагаар дамжин хэрэгждэгийг зах зээл
хөгжсөн орнуудын туршлага нэгэнт нотолж
байгаа юм. Стратегийн удирдлага бүх
байгууллагад адилхан байх учиргүй ч
түүнийг боловсруулж хэрэгжүүлэх нийтлэг
гол зарчмуудыг менежментийн ухаанд
тодорхойлсон байна.

10. • Стратегийн удирдлага гэдэг нь
байгууллагын үндэс суурь болсон хүний
чадавхид тулгуурлан, үйлдвэрлэлийн үйл
ажиллагааг хэрэглэгчдийн эрэлт, хэрэгцээг
баримжаалан явуулдаг хийгээд
хүрээллийнхээ талаас буй болсон дуудлагад
нийцсэн, өрсөлдөгчөөсөө илүү давуу
байдлыг хангасан өөрчлөлтийг цаг
алдахгүй хийж, уян хатан зохицуулдаг, энэ
бүгд нийлээд тухайн байгууллага урт удаан
хугацаанд оршин тогтнож тавьсан
зорилгодоо хүрэх бодлого, төлөвлөгөө,
хөтөлбөр юм.

11. Стратегийн удирдлага ихээхэн давуу талтай ч мөн
хэд хэдэн дутагдалтай байдаг. Үүнд:
1. Ямар нэгэн дэг, бүдүүвчээр тодорхойлогддоггүй,
харин бизнесийн болон менежментийн тодорхой
философи буюу үзэл суртал юм.
2. Байгууллагад стратегийн төлөвлөлтийг
хэрэгжүүлэхэд их хүчин чармайлт, урт хугацаа,
ихээхэн нөөц шаарддагддаг.
3. Мөн чанараасаа шалтгаалан ирээдүйн дүр төрхийг
үнэн зөв, нарийн тодорхойлон харуулж чаддаггүй.
4. Стратегийн үүднээс урьдчилан таамаглахын алдааны
сөрөг үр дагавар, хохирол маш их болж байна.
5. Стратегийн удирдлагыг хэрэгжүүлэхдээ
төлөвлөлтөнд голлон анхаарах өрөөсгөл хандлага
байдаг. Зүй нь төлөвлөгөөг хэрэгжүүлэх нь нэн чухал
байдаг.

12. Стратегийн удирдлагын хөгжил
• Стратеги менежмент анх 1950-1960-аад
онуудад нийгмийн хэрэгцээ шаардлагын дагуу
судалгааны шинэ салбар болон гарч ирсэн
түүхтэй. 1950-иад оноос өмнөх судалгаа, эрдэм
шинжилгээний ажлууд нь энэхүү салбар
ухааны хөгжилд мэдээж багагүй хувь нэмэр
оруулсан нь ойлгомжтой, гэвч 1950-иад он
гарсны дараа зарим эрдэмтэн судлаачид энэ
салбарын судалгааг нэлээд цэгцтэй гаргаж
ирснээр бие даасан салбар ухаан болж
төлөвшсөн гэж үздэг байна. Тэдгээр
эрдэмтдээс дурдвал: Альфред Д.Чандлер
(Аlfred Сhandler), Филип Сельзник (Рhilip
Selznick), Игор Ансофф (Igor Ansoff), Питэр
Дракер (Реter Drucker) нар юм.

13. • Алфред Чандлер анхлан менежментийн
бүхий л асуудлыг стратегийн хүрээнд
нэгтгэж авч үзэх нь чухал ач холбогдолтой
болохыг онцолж байсан бөгөөд үүнээс өмнө
менежментийн чиг үүргүүдийг тус тусд нь
бараг нэгтгэн авч үздэггүй байсан. Өөрөөр
хэлбэл, бизнесийн байгууллагын
менежментийн өөр чиг үүрэг бүхий нэгж
хэсгүүдийг холбох зорилго бүхий нэгж
хоорондын асуудал хариуцсан менежерүүд
ажилладаг байжээ. Мөн Чандлер
байгууллагын ирээдүйн талаар урт
хугацааны бодлоготой байх нь тун чухал
хэмээн онцолж байсан.

14. • Тэрбээр мөн 1962 онд гаргасан өөрийн
«Strategy and Structure» хэмээх алдарт
бүтээлдээ байгууллагын нэгж хэсгүүдийн
үйл ажиллагааг нэгтгэсэн стратеги нь
байгууллагын бүтэц болон чиглэлийг
тодорхойлох, мөн төвлөрч ажиллахад гол
үүрэг гүйцэтгэхийг тэмдэглэсэн байдаг.
Үүнийг тэрбээр маш товчхоноор бүтэц нь
стратегиа дагадаг гэж тайлбарлaсан.

15. Филип Сельзник байгууллагын дотоод нөөц,
хүчин зүйлсийг гадаад орчны нөхцөл
байдалтай тохируулах шаардлагатай гэсэн
санааг гаргаж ирсэн бөгөөд энэ нь өнөөгийн
стратеги менежмент, маркетингийн салбарт
өргөн хэрэглэгддэг SWOT шинжилгээний
онолын эх үндэс болж өгсөн юм.

16. • Чандлерийн үзэл санаанд тулгуурлан Игор
Ансофф стратеги менежментийн салбарт
шинэ үзэл санаа, ойлголт нэвтрүүлсэн юм.
Түүний дэвшүүлсэн санаа, боловсруулсан
олон үзэл баримтлал өнөөг хүртэл ач
холбогдлоо алдалгүй улам баяжиж, өдий
хүртэл ашиглагдсаар ирснээс гадна стратеги
менежментийн гарамгай эрдэмтдийн
боловсруулсан үзэл баримтлал, үзэл
санааны эхлэлийг тавьж өгсөн байдаг.

17. Тухайлбал:
1. Ансоффийн өсөлтийн матриц - энэ матриц нь
өнөөг хүртэл корпорацийн стратегийн
чиглэлийг тодорхойлоход хамгийн өргөн
ашиглагддаг. Энэхүү матрицаар зах зээлд
гүнзгий нэвтрэх, бүтээгдэхүүнээ хөгжүүлэх,
зах зээлээ хөгжүүлэх, өргөжилт хийх гэсэн
дөрвөн ерөнхий стратегийн чиглэл
тодорхойлогддог билээ.
2. Өрсөлдөх давамгай байдал - үр дүнтэй
өрсөлдөх боломжийг олгох байгууллагад
хадгалагдах давуу тал гэж тайлбарлаж байсан
- энэ үзэл баримтлалыг хожим нь Майкл
Портер хөгжүүлж, олны хүртээл болгосон.

18. 3.Цөм чадавхи - байгууллага үйл ажиллагаандаа
ямар нэг цөм чадавхи бий болгож, хөгжүүлэх
нь маш чухал гэсэн санааг дэвшүүлж байсан
бөгөөд хожим үүнийг Хамел, Парахал нар
тусган авч хөгжүүлсэн.
4. Синерги - Энсоф «2+2=5» бол синергийн үр
дүн, өөрөөр хэлбэл, хоёр зүйл нэгдсэнээр
тэдгээрийн энгийн нийлбэрээс үр дүн нь давж
гардаг гэж тайлбарлаж байжээ. Гэхдээ
тэрбээр боломж байгууллагын чадавхид
тохирох эсэхийг маш сайн нягтлах
шаардлагатайг онцолж байсан.

19. Питэр Дракер нь менежментийн салбарт олон
арван бүтээл туурвисан бөгөөд стратеги
менежментийн салбарын хөгжилд багагүй
хувь нэмэр оруулсан хүн юм. Түүний
оруулсан хувь нэмрээс хамгийн чухал нь
тэрбээр тодорхой зорилгогүй байгууллагыг
залуургүй хөлөг онгоцтой адилтгаад
байгууллага зорилготой байхын чухлыг
онцолсон явдал байсан юм.

20. • Стратегийн удирдлагын хөгжил гэдгийг
судлаачид янз бүрээр тодорхойлсон байдаг
бөгөөд тэдгээрийн гол шинжүүр нь
менежерүүдийн хэрэглэж буй төлөвлөлтийн
арга техникүүдийн хөгжил юм. Эрт үеийн
ихэнх бизнест менежерийн гол ажил нь
өдөр тутмын ажлаа төлөвлөх явдал байсан.
Бизнес өргөжихийн хамт орчны нөлөөлөх
хүчин зүйлс ч олширч, үйл ажиллагааг
түүнтэй зохицуулж хөтлөн явуулах
төвөгтэй болж ирсэн.

21. • Иймээс тэд хөрөнгө капиталыг төсөвлөх,
зорилгоор төсөв хяналтын системийг
ашиглах ирээдүйг удирдан төлөвлөхийг
оролдож эхэлсэн. Эндээс л ирээдүйд
чиглэсэн урт хугцааны төлөвлөлтийн эхлэл
тавигдсан ба түүнийг нь анхан шатны
төлөвлөлт гэж нэрлэдэг. Харин өнөөгийн
хандлагa нь стратеги төлөвлөлт бөгөөд энэ
нь бизнесийн шинжилгээ хийж ирээдүйн
хэд хэдэн нөхцөл байдлын хувилбарыг
боловсоруулдаг хоёрдох үе шатны
төлөвлөлт юм.

22. Улмаар ирээдүйн хувилбарт тохирох
болзошгүй стратегийг боловсруулдаг.
• Стратегийн төлөвлөлт нь стратегийг
сонгож, сонгосон стратегийг хэрэгжүүлж
хянах стратеги удирдлагын өргөн
далайцтай үйл ажиллагааны нэг хэсэг
бөгөөд стратегийг томъёолoход голлох
үүрэгтэй байдаг.

23. Стратегийн удирдлагын үүсэл хөгжлийн талаар
Хофер дөрвөн загварын (paradigm shift) шилжилт
буйг тодорхойлсон байдаг. Үүнд:
1. Явцуу бодлогын загвар. Энэ нь 1930-аад оны
үед жижиг үйлдвэрлэгчдийн явцуу зах зээлд,
хязгаарлагдмал цөөн тооны хэрэглэгчдэд ганц
бүтээгдэхүүн нийлүүлдэг үеийн загвар юм.
2. Төлөвлөгөөт бодлого томъёолол нь бизнес
өргөжихийн хирээр орчны огцом өөрчлөлттэй
хамт функциональ хүрээний бодлого
шаардлагатай болж гарч ирсэн.
3. Стратегийн загвар мөн л дээрээс улбаатай
бөгөөд бизнес, орчин хоёрын харилцан
хамаарлыг тодорхойлох хэрэгцээний улмаас
бий болсон.

24. 4. Стратегийн удирдлагын загвар 1980-аад оноос
гарч ирсэн бөгөөд бизнесийн байгууллагуудын
стратегийн хандлага ба аргууд, удирдлагын
нийгмийн хариуцлага гэсэн хоёр ерөнхий
хүрээнд чиглэгддэг. Энэ нь ерөнхий
удирдлагын сэтгэлгээнд өөрчлөлт орсонтой
холбоотой юм. Энэ тухай Тоффлер “ирээдүйд
байгууллага бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж хялбар
ашиг олох ажиллагаатай холбоотой
хариуцлага, түүнчлэн нэг их удахгүй, яг
үүнтэй зэрэгцэн экологийн ёс суртахууны, үлс
төрийн, арьс өнгөний хүйсийн болон
нийгмийн маш олон нийлмэл асуудлууд
шийдвэрлэх шаардлагатай болно” хэмээн
бичсэн байдаг.

25. Стратегийн удирдлагын процесс
• Менежментийн тухай 200 гаруй
тодорхойлолт байдаг гэдэг шиг стратеги
удирдлагын мөн олон талаас нь
тодорхойлсон олон янзын тодорхойлолт
байдаг тэднээс судлаач Глуек стратегийн
удирдлага нь байгууллагын зорилгод хүргэх
үр дүнтэй стратегийг хөгжүүлэх шийдвэр,
үйл ажиллагааны цогц нэгдэл гэж оновчтой
товчоор илэрхийлжээ.
Оношилгооны үе
шат
Шинжилгээний үе
шат
Стратегийн
хэрэгжүүлэлт
үнэлгээний үе шат

26. Стратегийн удирдлагын процесс
Оношилгооны үе
шат
• Ерөнхий орчны шинжилгээ
• Үйлдвэрлэл-зах зээлийн орчны шинжилгээ
• Байгууллагын дотоод орчны шинжилгээ
Шинжилгээний
үе шат
• Стратегийн хувилбарууд
• Стратегийн хувилбаруудын харьцуулалт
• Стратегийн сонголт
Стратегийн
хэрэгжүүлэлт
үнэлгээний үе шат
• Нөөцийн хуваарилалт бүтцийн өөрчлөлт, бодлогын томъёолол
• Эрх үүргийн хуваарилалт функциональ хэрэгжүүлэлт
байгууллагын сэтгэл зүйн хэрэгжүүлэлт
• Стратегийн үнэлгээ, хяналт

27. Стратегийн түвшин
Бизнест ерөнхийдөө стратегийн гурван
түвшин байдаг.
1. Байгууллагын / нэгдсэн түвшин
2. Нэгжийн / салбарын түвшин
3. Функциональ / үйл ажиллагааны түвшин

28. Шийдвэр гаргалтын мөн чанар
Нэгдсэн стратеги
Салбар бизнесийн
нэгжийн стратеги
Функциональ стратеги

29. Нэгдсэн түвшний буюу нэгдмэл стратеги
(корпорацийн стратеги) нь
• байгууллагын бүхий л үйл ажиллагааг
зохицуулж нэгтгэдэг бөгөөд үүнийг дээд
удирдлага хариуцаж явуулдаг. Тэд
байгууллагын нөхцөл байдлыг тодорхойлж,
нөөцийн хуваарилалтыг хийх гол үйл
ажиллагааны (бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ) чиг
шугамыг сонгодог. Нэн ялангуяа нэгдмэл
стратеги дээр үндэслэж урт хугaцааны бизнес
төлөвлөгөө боловсруулдаг ба энэ нь эрсдэлийн
шинжилгээ, хөрөнгө оруулалтын үнэлгээ,
стратеги таамаглал, нэгтгэх, хуваагдах болон
маркетинг, үйлдвэрлэл, хүний нөөц гэх мэт
салбар нэгжүүдийн хоорондын уялдаа
нэгдлийг бүгдийг тусгадаг.

30. Нэгжийн буюу салбарын стратеги нь
• нэгдмэл стратегиэс уялдан гарах бөгөөд энэ нь
салбар нэгжүүдийн үйл ажиллагааг СБН буюу
стратегийн бизнесийн нэгж гэж нэрлэдэг.
Эдгээр нь хэрэглэгч, зах зээл, газарзүйн бүс
нутгаар ялгаатай байгууллагын салбар
нэгжүүд байх бөгөөд нэгдмэл стратегийн
хүрээнд өөр өөрийн гэсэн стратегитэй байна.
Энэ төвшний стратегийн гол чиг үүрэг нь
тухайн зах зээл дээр “хэрхэн өрсөлдөх вэ?”
гэдэг асуултанд хариулт өгдөг. Тиймээс ч
бизнесийн төвшний стратегийг өрсөлдөөний
стратеги гэж нэрлэх нь бий.

31. Нэгдмэл стратеги нь нөөцийн хуваарилалтанд
үндэслэн СБН-үүдийн үйл ажиллагааны цар
хүрээг тогтоож өгдөг.
• Энэ стратегиуд нь дунд шатны удирдлагын
түвшний бодлогоор дамжин төлөвлөгдөж
хэрэгждэг. Ганц СБН-тэй зөвхөн нэг
бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ явуулдаг жижиг
бизнесийн байгууллагын хувьд нэгжийн
стратеги нь нэгдмэл стратеги байдаг.
Бизнесийн нэгж нь байгууллагын бүтцэд ордог
гэхдээ харьцангуй бие даан ажиллаж хагас
боловсруулсан болон эцсийн бүтээгдэхүүн
үйлчилгээг нийлүүлж зах зээлд өөрийн гэсэн
сегменттэй байна.

32. Бизнесийн нэгжийг тодорхойлох дараах
шалгуур үзүүлэлт байна. Үүнд:
• Өрсөлдөгчид: Зах зээлд өөрийн гэсэн
өрсөлдөгчидтэй байх
• Үнэ: Үнийн хувьд зах зээлд өрсөлдөх
чадвартай байх
• Хэрэглэгч: Зах зээлд өөрийн гэсэн
хэрэглэгчтэй байх
• Орлох байдал: Тухайн бүтээгдэхүүн ажил
үйлчилгээг орлох шинж чанар бүхий
үйлдвэрлэгчтэй байх
• Ганцаар үлдэх чадвар: Хөрөнгө оруулалтаа
татан авах нөхцөлд ганцаар үлдэх

33. Үйл ажиллагааны стратеги нь
• байгууллагын хамгийн доод түвшний
стратеги бөгөөд өдөр тутмын үйл
ажиллагааг үр дүнтэй зохион байгуулах
замаар корпорацийн болон бизнесийн
төвшний стратегийн өмнө тавигдах
зорилгыг хангах асуудалд төвлөрдөг. Энэ
стратеги нь байгууллагын удирдлагын
үндсэн чиг үүргүүдийн дагуу, тэгэхдээ мөн
л ерөнхий стратегийн үргэлжлэл болж,
түүнийг хэрэгжүүлэх чиглэлээр
боловсруулагддаг стратеги юм

34. Энэ түвшний стратеги удирдлагын дараах чиг үүргүүдээр
боловсрогдоно. Үүнд:
Маркетингийн
стратеги
Үйлдвэрлэлийн
стратеги
Санхүүгийн
стратеги
Судалгаа
хөгжлийн
стратеги
Хүний нөөцийн
стратеги
Аль ч түвшний стратегийн хувьд түүнийг олон хувилбараар
боловсруулж, хооронд нь харьцуулан сонголт хийх явдал
хамгийн хариуцлагатай алхам юм. Ийнхүү сонголт хийхэд
менежментийн тоон шинжилгээний болон экспертийн
үнэлгээний аргуудыг голчлон хэрэглэдэг.

35. Анхаарал тавьсанд баярлалаа!