η ερευνητική εργασία μαθητών της β΄ λυκείου του 1ου Γενικού Λυκείου Αγίων Αναργύρων

1. 1
«Η ΒΕΝΕΤΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ - Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΩΝ ΒΕΝΕΤΩΝ»
«σημάδια στο χώρο και τον χρόνο»
Ερευνητική Εργασία Β΄ Λυκείου
1ο
ΓΕΛ Αγ. Αναργύρων – σχ. έτος 2014 – 2015
ΕΛΛΗΝΩΝ ΙΧΝΗ ΣΤΗ ΒΕΝΕΤΙΑ – ΒΕΝΕΤΩΝ ΑΠΟΤΥΠΩΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

2. 2
η θαλασσινή πολιτεία στον μυχό της Αδριατικής

3. 3
Η ομάδα μας
Ciao Bella Carbonari
Ηλέκτρα Πετρίδη Αναστάσιος Ρέμπας
Μαρία Ξεριζωτή Άγγελος Γραίκας
Αλέξιος Μπαντάουι
La gondola greca
Χριστίνα Λαθύρη I Canali
Λυδία Μηλιώνη Μάρκος Γκούφας
Γαβριέλλα Καψάλη Δημήτριος Αρβανιτάκης
I carnevali Mascarate
Σταύρος Ντάλλας Ηλίας Γάκος
Χριστόδουλος Ρέππας Χρήστος Τάφα
Πάρις Ελτσίδης Στέφανος Γκόγκου
Αλέξανδρος Σταύρου
Επόπτις : Ευθυμία Φλαριώτη, Φιλόλογος

4. 4
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
 Πρόλογος – Ιστορικό πλαίσιο (Ευθυμία Φλαριώτη – Φιλόλογος)
Πρώτο Κεφάλαιο : Βενετία, η Γαληνοτάτη
 Ιδρυση της Βενετίας (Αρβανιτάκης – Γκούφας)
 Οι Δόγηδες της Βενετίας (Γραίκας – Ρέμπας – Μπαντάουι)
o Ερρίκος Δάνδολος (Πετρίδη – Ξεριζωτή)
o Φραντζέσκο Μοροζίνι (Πετρίδη – Ξεριζωτή)
 Τα προνόμια της Βενετίας με αυτοκρατορικά χρυσόβουλα
(Ντάλλας – Ρέππας – Ελτσίδης)
 Η ανάπτυξη της Βενετίας την εποχή του Βασίλειου Β΄ (Γάκος –
Γκόγκου – Σταύρου – Τάφα)
 Ο Άγιος Μάρκος της Βενετίας (Λαθύρη – Μηλιώνη – Καψάλη)
 Η Δ΄ Σταυροφορία και ο ρόλος της Βενετίας (Λαθύρη – Μηλιώνη –
Καψάλη)
 Η συνθήκη του Καμποφόρμιο (Ντάλλας – Ρέππας – Ελτσίδης)
 Η αρχιτεκτονική της Βενετίας (Λαθύρη – Μηλιώνη – Καψάλη)
 Το «Μουράνο» και η Βενετία – η τέχνη της υαλουργίας
(Αρβανιτάκης – Γκούφας)
 Η Βενετία, οι μάσκες και το καρναβάλι (Ντάλλας – Ρέππας –
Ελτσίδης)
Δεύτερο Κεφάλαιο : Η Βενετία των Ελλήνων
 Η δυναμική ελληνική παρουσία στη Βενετία (Πετρίδη – Ξεριζωτή)
 Οι Έλληνες στη Βενετία (Αρβανιτάκης – Γκούφας)
 Έλληνες Λόγιοι στη Βενετία (Πετρίδη – Ξεριζωτή)
 Καρδινάλιος Βησσαρίων (Ντάλλας – Ρέππας – Ελτσίδης)
 Μαρκιανή Βιβλιοθήκη (Γραίκας – Ρέμπας – Μπαντάουι)

5. 5
 Οι θρυλικοί Έλληνες stradioti της Βενετίας (Αρβανιτάκης –
Γκούφας)
 Οι Έλληνες τυπογράφοι στη Βενετία (Λαθύρη – Μηλιώνη –
Καψάλη)
 Το τυπογραφείο του Άλδου Μανούτιου και οι ελληνικές εκδόσεις
(Γραίκας – Ρέμπας – Μπαντάουι)
 Δομήνικος Θεοτοκόπουλος και Βενετία (Ντάλλας – Ρέππας –
Ελτσίδης)
 Ούγο Φώσκολο και Βενετία (Πετρίδη – Ξεριζωτή)
 Ο Άγιος Γεώργιος των Γραικών στην Βενετία (Γάκος – Γκόγκου –
Σταύρου – Τάφα)
 Το Ελληνικό Ινστιτούτο Βενετίας (Πετρίδη – Ξεριζωτή)
 Έρευνα στο ψηφιοποιημένο αρχείο του Ινστιτούτου ελληνικών –
βυζαντινών και μεταβυζαντινών σπουδών (Λαθύρη – Μηλιώνη –
Καψάλη)
Τρίτο Κεφάλαιο : Η Ελλάδα των Βενετών
 Βενετοκρατούμενες περιοχές στον ελληνικό χώρο (Πετρίδη –
Ξεριζωτή)
 Λατινική αυτοκρατορία Κωνσταντινούπολης (Λαθύρη –
Μηλιώνη – Καψάλη)
 Λατινικό βασίλειο Θεσσαλονίκης (Ντάλλας – Ρέππας –
Ελτσίδης)
 Δουκάτο Αθηνών (Πετρίδη – Ξεριζωτή)
 Πριγκηπάτο Μορέως (Ντάλλας – Ρέππας – Ελτσίδης)
 Δουκάτο Αιγαίου (Γραίκας – Ρέμπας – Μπαντάουι)
 Οι Βενετοί στα Επτάνησα (Αρβανιτάκης – Γκούφας)
 Ενετοκρατία στην Κρήτη (Γάκος – Γκόγκου – Σταύρου – Τάφα)

6. 6
 Φραγκοκρατία και Ενετοκρατία στην Κύπρο (Πετρίδη –
Ξεριζωτή)
 Βενετοτουρκικοί πόλεμοι (Ντάλλας – Ρέππας – Ελτσίδης)
 Βενετικά κάστρα στην Ελλάδα και την Κύπρο (Γραίκας –
Ρέμπας – Μπαντάουι)
o Το κάστρο της Πύλου – Παλαίκαστρο (Πετρίδη –
Ξεριζωτή)
o Φορτέτζα Ρεθύμνου (Λαθύρη – Μηλιώνη – Καψάλη)
o Φραγκοκάστελλο Χανίων (Ντάλλας – Ρέππας –
Ελτσίδης)
o Κάστρο Πλαταμώνα (Πετρίδη – Ξεριζωτή)
o Ο μεγάλος κουλές Ηρακλείου Κρήτης (Γραίκας – Ρέμπας
– Μπαντάουι)
o Κάστρο της Κω (Αρβανιτάκης – Γκούφας)
o Κάστρο Χώρας Νάξου (Γάκος – Γκόγκου – Σταύρου –
Τάφα)
o Κάστρο Μυστρά (Πετρίδη – Ξεριζωτή)
o Κάστρο Καλαμάτας (Λαθύρη – Μηλιώνη – Καψάλη)
o Κάστρο Ρόδου (Ντάλλας – Ρέππας – Ελτσίδης)
o Το Παλαμήδι τ’ Αναπλιού – της Βενετιάς τ’ Ανάπλι
(Λαθύρη – Μηλιώνη – Καψάλη)
o Το Μπούρτζι στ’ Ανάπλι – της Βενετιάς τ’ Ανάπλι
(Γραίκας – Ρέμπας – Μπαντάουι)
o Κάστρο Μεθώνης (Ντάλλας – Ρέππας – Ελτσίδης)
o Κάστρο Κορώνης (Γραίκας – Ρέμπας – Μπαντάουι)
o Κάστρο Ναυπάκτου (Αρβανιτάκης – Γκούφας)
o Κάστρα του Πριγκηπάτου της Αχαΐας (Αρβανιτάκης –
Γκούφας)

7. 7
o Κάστρο Χλεμούτσι (Γάκος – Γκόγκου – Σταύρου –
Τάφα)
o Το κάστρο της Πάφου (Γάκος – Γκόγκου – Σταύρου –
Τάφα)
o Το κάστρο της Λεμεσού (Πετρίδη – Ξεριζωτή)
o Το κάστρο της Κερύνειας (Λαθύρη – Μηλιώνη –
Καψάλη)
o Το κάστρο της Λάρνακας (Ντάλλας – Ρέππας –
Ελτσίδης)
o Το κάστρο της Αμμοχώστου (Γραίκας – Ρέμπας –
Μπαντάουι)
 Επίλογος (Ευθυμία Φλαριώτη – Φιλόλογος)
 Βιβλιογραφία (επιμέλεια σύνθεσης : Αρβανιτάκης – Γκούφας)
 Δικτυογραφία (επιμέλεια σύνθεσης : Γάκος – Γκόγκου –
Σταύρου – Τάφα)

8. 8
ΠΡΟΛΟΓΟΣ – ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ
Το 1204 και το 1498 είναι δύο καίριες χρονολογίες για την εξέλιξη των
σχέσεων Ελληνισμού και Βενετίας.
Το 1204 Λατίνοι πολεμιστές με πρόσχημα το σταυροφορικό κίνημα
κατέλυσαν την χριστιανική αυτοκρατορία της Ανατολής, επέβαλαν την
κυριαρχία τους στα εδάφη του κατακερματισμένου βυζαντινού κράτους, η
Γαληνοτάτη Δημοκρατία της Βενετίας εδραίωσε την κυριαρχία της στους
ελληνικούς τόπους και πέτυχε να ρυθμίζει για μεγαλύτερο ή μικρότερο
χρονικό διάστημα, άμεσα ή έμμεσα και ανάλογα με τις εκάστοτε
επιδιώξεις της τις τύχες του ελληνικού κόσμου.
Το 1498, μισό αιώνα μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης, οι Έλληνες
κατόρθωσαν να ιδρύσουν στην καρδιά της Βενετίας λαϊκή αδελφότητα
εθνικής μειονότητας με αξιολογότατο ρόλο στην πνευματική ανάπτυξη
της πόλης του Αγίου Μάρκου.
Η «Βενετοκρατία» αποτελεί σημαντική περίοδο της ελληνικής ιστορίας,
γιατί η μελέτη της μας επιτρέπει να αντιληφθούμε ποικίλα ζητήματα
που συνδέονται τόσο με την αφετηρία και το πρόσωπο του νέου
ελληνισμού όσο και με την διαμόρφωση της ευρωπαϊκής φυσιογνωμίας.
Η Βενετία αποτελεί την «μη ελληνική έκφραση της ελληνικής ισχύος».
Από τα μέσα του 16ου
αι. το ελληνικό και το βενετικό στοιχείο με την
άμβλυνση των θρησκευτικών διαφορών και την οικονομική εξίσωση
Ελλήνων και ξένων, οδηγήθηκε σε ειρηνική συμβίωση και κατέληξε
προοδευτικά στη σύζευξη των δύο πολιτισμικών παραδόσεων.
Οι ελληνικές κτήσεις της Βενετίας δεν ήταν μόνο τμήματα του κράτους
της αλλά και σταυροδρόμια, όπου ο πλούσιος σε αποθέματα βυζαντινός
πολιτισμός ήλθε σε γόνιμη επαφή με τα ρεύματα της αναγεννησιακής
Ευρώπης. Τα πολυάριθμα έργα τέχνης, τα αντικείμενα καθημερινής
χρήσης, τα μνημεία, οι μεγαλοπρεπείς οχυρώσεις, οι μονές, οι εκκλησίες,
τα σπίτια, οι κρήνες και όσα έχουν σωθεί από το βενετικό παρελθόν των
ελληνικών περιοχών προσφέρουν ζωντανή την εικόνα της εποχής.
Η άλωση της Κωνσταντινούπολης και η απειλή των Τούρκων ανάγκασε
τους Έλληνες να ακολουθήσουν πορεία αντίθετη γεωγραφικά από αυτή
των βενετών εμπόρων, επιχειρηματιών, πολεμιστών και αποίκων, που
είχαν μετακινηθεί από την λιμνοθάλασσα προς τις ελληνικές περιοχές.

9. 9
Στη Βενετία, παλιά επαρχία του βυζαντινού κράτους και κατοπινή
μητρόπολη μιας αλυσίδας κτήσεων στον ελληνικό χώρο οι Έλληνες
ζήτησαν άσυλο, προστασία, νέους πόρους, αλλά και την ταυτότητά τους.
Επεδίωξαν να ενσωματωθούν στην τοπική κοινωνία με βάση τα έθιμα
και το δόγμα τους και το 1498 αναγνωρίστηκαν, σύμφωνα με το
συντεχνιακό δίκαιο της εποχής, ως εθνική μειονότητα ιδρύοντας
Αδελφότητα (Scuola) με έδρα το ναό του αγίου Βλάσιου και προστάτη
άγιο τον Άγιο Νικόλαο.
Από τους Έλληνες που δραστηριοποιήθηκαν στην Βενετία ξεχωρίζουν οι
«stradiotti», που πρόσφεραν πολύτιμες υπηρεσίες πολεμώντας εναντίον
των Τούρκων. Αυτοί υπέβαλαν στις βενετικές αρχές το αίτημα για τη
σύσταση της αδελφότητας με την προφητική επισήμανση ότι η
συγκρότησή της θα απέφερε «άριστους καρπούς και πάμπολλα αγαθά».
Οι Έλληνες ισχυροποιήθηκαν γρήγορα και το 1514 πήραν την άδεια να
οικοδομήσουν σε οικόπεδο που αγόρασαν σε κεντρικό σημείο της πόλης,
ναό στο όνομα του αγίου Γεωργίου, για να τελούν τη λειτουργία κατά τον
ελληνικό τρόπο.
Στη Βενετία δραστηριοποιούνταν πολυάριθμοι Έλληνες κωδικογράφοι,
διορθωτές, επιμελητές κειμένων, λόγιοι, μορφωμένοι κληρικοί,
τυπογράφοι, έμποροι και επιχειρηματίες με οικονομική ευμάρεια, που
ίδρυαν και συντηρούσαν σχολεία σε τουρκοκρατούμενες περιοχές, ενώ
στην πόλη από το 1593 λειτουργούσε σχολή ελληνικών και λατινικών
γραμμάτων.
Οι Βενετοί επεκτάθηκαν στην ανατολή και δημιούργησαν μια σειρά από
μικρές «Βενετίες», οργανωμένες κατά το πρότυπο της μητρόπολης, ενώ η
παρουσία των Ελλήνων στην πολυπολιτισμική Βενετία λειτούργησε ως
ένας δυναμικός δίαυλος που παρείχε στους δύσκολους για τους Ρωμιούς
καιρούς πνευματικό οξυγόνο.
Πρώτο Κεφάλαιο : Βενετία, η Γαληνοτάτη
Η ΙΔΡΥΣΗ ΤΗΣ ΒΕΝΕΤΙΑΣ
Η Βενετία είναι χτισμένη πάνω σε μια ομάδα 118 μικρών νησιών, που
χωρίζονται από κανάλια και ενώνονται μεταξύ τους με γέφυρες.

10. 10
Βρίσκεται στην ομώνυμη ελώδη λιμνοθάλασσα που απλώνεται κατά
μήκος της ακτογραμμής μεταξύ των εκβολών των ποταμών Πάδου και
Πιάβε. Η Βενετία είναι φημισμένη για την ομορφιά της τοποθεσίας της,
την αρχιτεκτονική της και τα έργα τέχνης. Ολόκληρη η πόλη μαζί με την
λιμνοθάλασσα είναι καταγεγραμμένη ως Μνημείο Παγκόσμιας
Κληρονομιάς.
Το όνομά της προέρχεται από τον αρχαίο λαό των Βένετων, που
κατοίκησαν την περιοχή από τον 10ο αι. π.Χ. Η πόλη υπήρξε πρωτεύουσα
της Δημοκρατίας της Βενετίας. Είναι γνωστή ως «Γαληνοτάτη»,
«Βασίλισσα της Αδριατικής», «Πόλη του Νερού», «Πόλη των Μασκών»,
«Πόλη των Γεφυρών», «Επιπλέουσα Πόλη» και «Πόλη των Καναλιών».

11. 11
Η Γαληνοτάτη Δημοκρατία της Βενετίας, Serenissima Repubblica di
Venezia υπήρξε πολύ μεγάλη ναυτική δύναμη κατά τον Μεσαίωνα και
την Αναγέννηση,
ορμητήριο για τις Σταυροφορίες και τη Ναυμαχία της Ναυπάκτου, καθώς
και πολύ σημαντικό κέντρο εμπορίου (μεταξιού, σιτηρών και
μπαχαρικών) και τέχνης από τον 13ο μέχρι τα τέλη του 17ου αι. Αυτό

12. 12
κατέστησε τη Βενετία πλούσια πόλη σε όλη την ιστορία της. Είναι επίσης
γνωστή για τα αρκετά καλλιτεχνικά της κινήματα, ιδιαίτερα στην περίοδο
της Αναγέννησης.
Βενετικές και οθωμανικές κτήσεις
ΟΙ «ΔΟΓΗΔΕΣ» ΤΗΣ ΒΕΝΕΤΙΑΣ
Η λέξη Δόγης προέρχεται από τη λατινική λέξη dux, που σημαίνει
ηγέτης - στρατηγός. Ο τίτλος του Δόγη χρησιμοποιήθηκε για τον
εκλεγμένο αρχηγό του κράτους σε έναν αριθμό βασιλευομένων
δημοκρατιών στην Ιταλία. Τα δύο πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα
δημοκρατιών που εξέλεγαν Δόγη είναι η Δημοκρατία της Βενετίας και η
Δημοκρατία της Γένοβα, μεγάλες εμπορικές και ναυτικές δυνάμεις. Η
ιταλική Δημοκρατία της Σεναρίκας ήταν επίσης άλλη μια δημοκρατία
που εξέλεγε Δόγη από το 1343 έως την προσάρτησή της στο Ναπολιτάνικο
Βασίλειο της Σικελίας το 1797.
Το πολίτευμα της Δημοκρατίας του Αγίου Μάρκου υπήρξε μια ιδιότυπη
μορφή περιορισμένης δημοκρατίας, με την αμεσότητα της γενικής
συνέλευσης να ενσωματώνεται σε ένα σύστημα διακυβέρνησης επί της
ουσίας ολιγαρχικό. Το σύστημα αυτό λειτουργούσε ιεραρχικά βάσει της
πυραμίδας :

13. 13
Δόγης
Συμβούλιο των Δουκών (Collegio)
Σύγκλητος (Pragedi)
Μέγα Συμβούλιο (Maggior Consiglio)
Γενική ή Λαϊκή Συνέλευση
Ο δόγης είχε απόλυτη εκτελεστική εξουσία, μόνον εάν εξασφάλιζε την
αποδοχή της πολυπληθούς και δυναμικής συνέλευσης. Όπως ήταν φυσικό
οι δόγηδες επιχείρησαν να διαμορφώσουν δυναστείες, οι οποίες εξέπεσαν
κατόπιν λαϊκών εξεγέρσεων, με αποτέλεσμα μεταξύ του 804 και του 1032
να έχουν εξοριστεί ή δολοφονηθεί 6 δόγηδες.
Η Βενετία για περισσότερο από χίλια χρόνια κυβερνιόταν από
εκλεγμένους, ισόβιους και μη κληρονομικούς άρχοντες, τους Δόγηδες, που
ήταν η προσωποποίηση της «Γαληνοτάτης Δημοκρατίας του Αδρία» και
του αριστοκρατικού πολιτεύματος. Πρώτος Δόγης είναι ο Πάολο
Λούτσιο Αναφέστο (697 – 717) και τελευταίος ο Λουντοβίκο Μανίν
(1789-1797). Από τον μακρύ κατάλογο των 120 Δόγηδων που κυβέρνησαν
την Βενετία ξεχωρίζουν ο Ερρίκος Δάνδολος και ο Φραντζέσκο
Μοροζίνι.
ο πρώτος δόγης της Βενετίας, Πάολο Λούτσιο Αναφέστο, 697 – 717 μ.Χ.
και το έμβλημά του

14. 14
ΕΡΡΙΚΟΣ ΔΑΝΔΟΛΟΣ
Ήταν ο 41ος
δόγης της Βενετίας. Γεννήθηκε το 1107, πέθανε υπέργηρος,
περίπου 100 χρονών και διετέλεσε Δόγης από το 1195 ως τον θάνατό του.
Το όνομά του έμεινε γνωστό στην ιστορία, μια και ήταν ο οργανωτής και ο
βασικός συντελεστής της 4ης
Σταυροφορίας, η οποία κατέληξε στην
άλωση του 1204. Το 1171 επισκέφθηκε για πρώτη φορά την
Κωνσταντινούπολη μαζί με τον δόγη Βιτάλε Β΄ Μικέλ και τον επόμενο
χρόνο ξαναπήγε μαζί με τον βυζαντινό πρεσβευτή στην Βενετία.
Υποστήριξε με τόσο σθένος τα συμφέροντα της Βενετίας που ο Μανουήλ
Κομνηνός διέταξε να τον τυφλώσουν. Ο Γοδεφρείδος Βιλλεαρδουίνος, που
έγραψε την ιστορία της Δ΄ Σταυροφορίας και τον γνώριζε προσωπικά λέει
ότι απλά είχε μειωμένη όραση από μια κάκωση στο κεφάλι.
Το 1204, αν και υπέργηρος, στεκόταν στην πλώρη της γαλέρας
κραδαίνοντας το λάβαρο του Αγίου Μάρκου. Μετά την άλωση της Πόλης
πήρε τον τίτλο του «ἄρχοντα τοῦ ἑνός τετάρτου καί ἡμίσεος τῆς
Ρωμανίας». Έστειλε δε πολλά γλυπτά της Κωνσταντινούπολης στο
παλάτι του στη Βενετία. Πέθανε το 1205 στην Κωνσταντινούπολη, τάφηκε
στην είσοδο της Αγίας Σοφίας σε μαρμάρινο τάφο που είχε σκαλισμένα το
σκούφο του Δόγη και τον θυρεό του αγίου Μάρκου. Τον τάφο του
κατέστρεψε ο Μωάμεθ ο πορθητής το 1453.
Η επιλογή της Κωνσταντινούπολης για τον ενταφιασμό του δείχνει τη
σπουδαιότητα που είχε η ΚΠολη για την ανάδειξη της Βενετίας σε
πλούσια και ισχυρή δύναμη.
ο Ερρίκος Δάνδολος ευλογεί τους σταυροφόρους

15. 15
ΦΡΑΝΤΖΕΣΚΟ ΜΟΡΟΖΙΝΙ
Ήταν ο 108ος
δόγης της Βενετίας. Γεννήθηκε το 1619, πέθανε το 1694 και
διετέλεσε Δόγης από το 1688 ως το 1694 στη διάρκεια του έκτου
βενετοτουρκικού πολέμου. Ήταν γόνος της μεγάλης οικογένειας των
Μοροζίνι που ανέδειξε πολλούς Δόγηδες, λόγιους και στρατηγούς. Στις 2
Σεπτεμβρίου 1687 κατέπλευσε στο λιμάνι του Πειραιά και στις
επιχειρήσεις εναντίον της Αθήνας έριξε μια οβίδα στον Παρθενώνα, που
ήταν η μπαρουταποθήκη των Τούρκων. Αυτή ήταν η πρώτη κηλίδα στις
στρατιωτικές νίκες του Μοροζίνι με δεύτερη την πανώλη που
εξαπλώθηκε από ένα γαλλικό πλοίο στο Ναύπλιο.
ΤΑ ΠΡΟΝΟΜΙΑ ΤΗΣ ΒΕΝΕΤΙΑΣ ΜΕ ΤΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΑ
ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΑ ΧΡΥΣΟΒΟΥΛΛΑ
Τα βυζαντινά χρυσόβουλα
Χρυσόβουλα ονομάζονταν τα διατάγματα των Αυτοκρατόρων του
Βυζαντίου τα οποία γράφονταν σε περγαμηνή με εξαρτημένη χρυσή
σφραγίδα. Τα χρυσόβουλα αφορούσαν κυρίως δωρεές προς μοναστήρια
και ναούς. Αν τύχαινε ανάγκη πρόσθετων διατάξεων με προσθήκη νέων
τεμαχίων περγαμηνής αναλάμβανε ο Μέγας Λογοθέτης ή ο Λογοθέτης
του Δρόμου με ειδικές σημειώσεις τη συγκόλληση των νέων τεμαχίων,
βεβαιώνοντας έτσι το αλληλένδετο και τη φυσική συνέχεια του κειμένου.
Στο χρυσόβουλο υπέγραφε ο Αυτοκράτορας με κιννάβαρη, ειδικό ερυθρό
μελάνι, δια της λέξεως «λόγος» (της Βασιλείας μου). Η γραφή στο
χρυσόβουλο ήταν τυποποιημένη, ιδιαίτερα καλλιγραφική με περίλαμπρη

16. 16
διακόσμηση, για την οποία φρόντιζε ιδιαίτερα η γραμματεία του
παλατιού. Το πρωτόκολλο του εγγράφου είχε ιδιαίτερη διακόσμηση και
έφερε πλήρη χρονολόγηση, το όνομα του μήνα, τον αριθμό του έτους της
Ινδικτιώνας και τον τελευταίο αριθμό της χρονολογίας από κτίσεως
κόσμου.
Χρυσόβουλα διασώθηκαν στα αρχεία των Μονών του Αγίου Όρους καθώς
και σε αρχεία παλαιών ιστορικών Μονών εντός και εκτός του ελλαδικού
χώρου.
Το 1082 ο Αλέξιος Α΄ ο Κομνηνός έδωσε με χρυσόβουλο στους συμμάχους
του Βενετούς, για να τους ανταμείψει, επειδή τον βοήθησαν στη
απόκρουση της νορμανδικής απειλής, προνόμια :
α)Παραχώρησε τίτλους καθώς και χρηματικές χορηγίες στους άρχοντες
της Βενετίας.
β)Παραχώρησε στους εμπόρους της Βενετίας σκάλες (αποβάθρες) και
εμπορικά καταστήματα στην προκυμαία της Κωνσταντινούπολης.
γ)Επέτρεψε στους Βενετούς να εμπορεύονται ελεύθερα χωρίς να
χρειάζεται να πληρώνουν δασμούς σε όλα τα λιμάνια της αυτοκρατορίας.
Αυτή η συμφωνία του 1082 έθεσε τα θεμέλια του αποικιακού κράτους της
Βενετίας στην Ανατολή, αλλά και συγκλόνισε το εμπορικό σύστημα της
αυτοκρατορίας, η οποία έπαψε να κυριαρχεί στις μεσογειακές αγορές και
έχασε τον ρόλο του μεσάζοντος στο εμπόριο με την Ανατολή.

17. 17
Οι αυτοκράτορες Ιωάννης Β΄ Κομνηνός και Μανουήλ Α΄ Κομνηνός
προσπάθησαν να αποσείσουν το δυσβάστακτο για το βυζαντινό εμπόριο
βάρος των προνομίων κλείνοντας συνθήκες με την Πίζα και την Γένουα
με αποτέλεσμα βίαια γεγονότα και σφοδρή διαμάχη με την Βενετία που
κράτησε περίπου 10 χρόνια. Όμως αυτή η αντιπαλότητα Βενετίας –
Βυζαντίου και η προσπάθεια της βυζαντινής κυβέρνησης να
εξισορροπήσει την βενετική ναυτική και εμπορική υπεροχή παρέχοντας
προνόμια σε πόλεις – ανταγωνιστές της Βενετίας οδήγησε στη
διαμόρφωση της άποψης στους κυβερνητικούς κύκλους της Βενετίας ότι
μόνο η οριστική εξάλειψη του Βυζαντίου θα μπορούσε να εξασφαλίσει
την μονοπωλιακή θέση της Γαληνοτάτης στο εμπόριο της Ανατολής.
Εκφραστής αυτής της πολιτικής υπήρξε ο Δόγης Ερρίκος Δάνδολος.
Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΒΕΝΕΤΙΑΣ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ Β΄
Προς το τέλος του 10ου
αι. αναπτύσσονται οικονομικά και οι ναυτικές
ιταλικές πόλεις με ιδιαίτερα εξέχουσα την Βενετία. Το 992 ο βυζαντινός
αυτοκράτορας Βασίλειος Β' υπέγραψε με τον δόγη της Βενετίας, Πιέτρο
Ορσεόλο Β', μια ευνοϊκή εμπορική συνθήκη, για να ανταμείψει τους
Βενετούς που μετέφεραν με τα πλοία τους τα βυζαντινά στρατεύματα στο
θέμα της Λομβαρδίας, σύμφωνα με την οποία η Βενετία θα πλήρωνε
λιγότερους τελωνειακούς δασμούς στην Κωνσταντινούπολη (το
χρυσόβουλο του 992 μ.Χ.). Έτσι εγκαινιάζεται μια πολιτική παραχώρησης
προνομίων στο ιταλικό και ιδιαίτερα στο βενετικό εμπορικό κεφάλαιο,
που μακροπρόθεσμα θα αποβεί μοιραία για τα συμφέροντα της
βυζαντινής αυτοκρατορίας.
ο Πιέτρο Ορσέολο Β΄ Βασίλειος Β΄

18. 18
Η ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΜΑΡΚΟΥ
Το κόσμημα της Βενετίας αποπερατώθηκε το 1094. Η Χρυσή Εκκλησία
(la Chiesa d’Oro) οφείλει το όνομά της όχι μόνο στα εντυπωσιακά
ψηφιδωτά (συνολικά 8.000 τ.μ.) στο εσωτερικό της αλλά και στους
θησαυρούς που συλλέχτηκαν κατά τη διάρκεια των αιώνων. Δεν
υπήρχε βενετσιάνικο πλοίο που να μην κουβαλούσε από την Ανατολή
κάποιο θησαυρό με προορισμό την ξακουστή βασιλική – βυζαντινής
αισθητικής με αρκετές γοτθικές και αναγεννησιακές επιρροές. Ο ναός
καταλαμβάνει την ανατολική πλευρά της μοναδικής πλατείας, της
«piazza» του Αγίου Μάρκου με τον Πύργο του Ρολογιού και το
Καμπαναριό του Αγίου Μάρκου και δίπλα στο παλάτι των Δόγηδων.
O Άγιος Μάρκος (Basilica di San Marco) είναι ο καθεδρικός ναός της
Βενετίας. Θεωρείται ένα σημαντικό δείγμα βυζαντινής αρχιτεκτονικής
στην Ιταλία.
Ολοκληρώθηκε το 1100 έχοντας ως πρότυπο το ναό των Αγίων
Αποστόλων της Κωνσταντινούπολης. Άρχισε να χτίζεται από το 830 για
να στεγάσει τα λείψανα του Ευαγγελιστή Αγίου Μάρκου, που τα
μετέφεραν από τη Αλεξάνδρεια το 829. Στην αρχή ήταν βασιλική.
Αργότερα έγιναν βυζαντινές (11ος αι.) και γοτθικές αλλαγές (13ος αι.).
Έχει σχήμα σταυρού με τέσσερις θόλους, που περιβάλλουν έναν κεντρικό
μεγαλύτερο. Η δεξιά πλευρά στολίζεται με περιστύλιο. Ο μεγάλος
αριθμός των μαρμάρινων κιόνων (500), η ποικιλία των μωσαϊκών απ` όλες
τις εποχές (12ος - 15ος αι.), η ανάμειξη των ρυθμών και η πλούσια

19. 19
διακόσμηση κάνουν, ώστε να παρουσιάζεται ένα ιδιόμορφο, σχεδόν
ανατολίτικο, σύνολο. Στο προστώο του ναού βρίσκονται τα τέσσερα
χαλκόχρυσα άλογα που ο Μ. Κωνσταντίνος αφαίρεσε από την αψίδα του
Τραϊανού (Ρώμη) και τα μετέφερε στην Κωνσταντινούπολη. Ύστερα από
την άλωση της Πόλης από τους Φράγκους (1204) μεταφέρθηκαν στη
Βενετία και τοποθετήθηκαν στον Άγιο Μάρκο.
Ο Άγιος Μάρκος (Patriarcale Cattedrale di San Marco) αποτελεί τον
καθεδρικό ναό της Ρωμαιοκαθολικής Αρχιεπισκοπής της Βενετίας, της
βόρειας Ιταλίας. Είναι η πασίγνωστη και δημοφιλέστερη εκκλησία της

20. 20
πόλης και ένα από τα πιο γνωστά παραδείγματα κράματος βυζαντινής
και ιταλικής αρχιτεκτονικής. Αρχικά ήταν το παρεκκλήσι του Δόγη, ενώ
αποτέλεσε τον καθεδρικό ναό της πόλης μόλις το 1807, όταν έγινε η έδρα
του Πατριάρχη της Βενετίας, αρχιεπισκόπου της Ρωμαιοκαθολικής
Αρχιεπισκοπής της Βενετίας.
Χάρη στην πλούσια σχεδίασή του, τα χρυσά μωσαϊκά που κοσμούν το
έδαφος και την ιδιότητά που του είχε αποδοθεί ως συμβόλου πλούτου και
εξουσίας στη Βενετία, από τον 11ο
αι. αποδόθηκε στο ναό το παρωνύμιο
Chiesa d’Oro - εκκλησία του χρυσού.
Οι αιώνες ακμής, ιδιαίτερα η περίοδος μετά την Ενετική κατάκτηση της
Κωνσταντινούπολης κατά την τέταρτη σταυροφορία του 1204 και ο 14ος
αιώνας, συνέβαλαν στην διακόσμηση του ναού, με πολλά στοιχεία που
αποτέλεσαν «λάφυρα» από αρχαία ή Βυζαντινά κτίρια, όπως ψηφιδωτά,
στήλες, κιονόκρανα, ή τοιχογραφίες. Σταδιακά, η εξωτερική πλινθοδομή
καλύφθηκε με μαρμάρινη επένδυση και ξυλόγλυπτα, μερικά ακόμη
παλιότερα κι απ’το ίδιο το κτίριο, όπως το άγαλμα των Τεσσάρων
Τετραρχών.

21. 21
Η Δ΄ ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΑ ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΒΕΝΕΤΙΑΣ
Ανάμεσα στα 1201-1204 γίνεται η Δ΄ Σταυροφορία που καταλήγει στην
κατάληψη της Κωνσταντινούπολης.
Η Βενετία αποτέλεσε γέννημα της βυζαντινής αυτοκρατορίας και η
σφραγίδα του βυζαντινού χαρακτήρα της υπήρξε έντονη τόσο ως
βυζαντινής επαρχίας όσο και μετά την άλωση της Κωνσταντινουπόλεως
από το 1453 ως και το 1797 που καταλύεται η Γαληνοτάτη.
Η Τέταρτη Σταυροφορία(1204) ήταν διαφορετική από τις πρώτες τρείς. Ο
πάπας Ιννοκέντιος Γ΄ νέος και άπειρος, θέλησε ίσως με την διοργάνωση
της σταυροφορίας να αποδείξει την εξουσία του. Η μόνη πόλη που θα
μπορούσε να προσφέρει τον απαιτούμενο στόλο για το εγχείρημα, ήταν η
Βενετία και έτσι συμφώνησαν να προσεγγίσουν το δόγη της Βενετίας
Ερρίκο Δάνδολο με σκοπό να τον πείσουν, να τους παράσχει πολεμικά και
μεταφορικά πλοία. Αν και ανέβηκε στον θρόνο σε ηλικία ογδόντα ετών,
ήταν αρκετά δυναμικός ως χαρακτήρας και είχε πλήρη επίγνωση των
επιδιώξεων της Βενετίας, κυρίως των οικονομικών. Επίσης υπήρξε, κατά
τις πηγές, μεγαλοφυής διπλωμάτης, πολιτικός και πολύπειρος
οικονομολόγος. Την εποχή εκείνη οι σχέσεις Βενετίας και Βυζαντίου δεν
ήταν φιλικές. Ένας θρύλος αναφέρει ότι ο Δάνδολος, όταν ήταν νεώτερος
και έμενε για ένα διάστημα φιλοξενούμενος στην Κωνσταντινούπολη,
τυφλώθηκε ύπουλα από κάποιους Βυζαντινούς με ένα κοίλο κάτοπτρο

22. 22
που αντανακλούσε τις ακτίνες του ήλιου και το γεγονός αυτό ήταν η αιτία
του μίσους που έτρεφε ο δόγης προς το Βυζάντιο. Βέβαια η αμοιβαία
δυσπιστία και ο ανταγωνισμός μεταξύ των δύο κρατών είχαν βαθύτερα
αίτια. Ο Δάνδολος είχε αντιληφθεί καλά ότι η Ανατολή (χριστιανική και
μωαμεθανική) ήταν πηγή πλούτου και έστρεψε την προσοχή του πρώτα
στον πλησιέστερο αντίπαλο, το Βυζάντιο. Ενώ αρχικά οι Βενετοί
αρνήθηκαν φοβούμενοι μήπως έτσι έβλαπταν το εμπόριο τους τελικά
συμφώνησαν. Ως πρώτο βήμα ζήτησαν την πλήρη αποκατάσταση όλων
των εμπορικών προνομίων που είχε αποκτήσει η Βενετία παλαιότερα στο
Βυζάντιο και είχαν περιοριστεί την εποχή των Κομνηνών. Επίσης, όπως
και ο Πάπας, έτσι και ο Δάνδολος απειλούσε ότι θα υποστηρίξει τις
αξιώσεις επί του βυζαντινού θρόνου της οικογένειας του εκθρονισθέντος
Ισαάκιου Αγγέλου. Ο σταυροφορικός στρατός συγκεντρώθηκε στη
Βενετία και βοήθησε στην ανακατάληψη της Ζάρας (σημερινό Ζαντάρ)
στις δαλματικές ακτές, η οποία είχε αποσκιρτήσει από τη βενετική
συμμαχία το 1186. Οι σταυροφόροι αποδέχτηκαν την πρόταση και οι δύο
πλευρές δεσμεύτηκαν επίσημα. Οι Βενετοί είχαν τη θέληση αλλά και τα
μέσα να τηρήσουν από τη μεριά τους τα συμφωνηθέντα και από τη
στιγμή που ο Βιλλεαρδουίνος υπέγραψε τη συμφωνία, η σταυροφορία
άτυπα πέρασε υπό βενετική καθοδήγηση. Ο πάπας φάνηκε
ενοχλημένος, αφού οι σταυροφόροι δεν τον συμβουλεύτηκαν πριν
προβούν σε τέτοιες συμφωνίες, αλλά έδωσε την απαραίτητη έγκριση του,
αν και δεν είχε πια τον έλεγχο της σταυροφορίας, υπό τον όρο οι
σταυροφόροι να απέχουν από επιθέσεις κατά χριστιανών, χωρίς σοβαρό
λόγο. Έτσι, κατά τα τέλη του Ιουνίου του 1203, ο στόλος των Σταυροφόρων
έφτασε στην Κωνσταντινούπολη. Φαινόταν πιθανό ότι η οχυρωμένη
βυζαντινή πρωτεύουσα θα μπορούσε να αντισταθεί με επιτυχία, αφού ο
αριθμός τους δεν ήταν και τόσο μεγάλος. Όμως αυτοί αποβιβάστηκαν
στην ευρωπαϊκή ακτή, κατέλαβαν τον Γαλατά, έσπασαν την αλυσίδα που
έκλεινε τον Κεράτιο κόλπο και εισχώρησαν σε αυτόν πυρπολώντας τα
πλοία που βρίσκονταν εκεί. Ταυτόχρονα οι ιππότες επιτέθηκαν κατά της
πόλης, που παρά την απεγνωσμένη αντίσταση, ιδιαίτερα από τους
μισθοφόρους Βαράγγους, καταλήφθηκε τον Ιούλιο του 1203. Ο Αλέξιος Γ΄
που δεν είχε ούτε τη θέληση, ούτε τη δύναμη να αντισταθεί, εγκατέλειψε
την πόλη και διέφυγε παίρνοντας μαζί του το δημόσιο θησαυροφυλάκιο.
Ο Ισαάκιος Β΄ απελευθερώθηκε από τη φυλακή και επανήλθε στον θρόνο,
ενώ ο γιος του Αλέξιος που είχε φτάσει μαζί με τους Σταυροφόρους
ανακηρύχθηκε συν-αυτοκράτορας (Αλέξιος Δ΄). Η πρώτη αυτή πολιορκία

23. 23
και κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους έγινε με
σκοπό την αποκατάσταση του Ισαακίου Β΄ στον θρόνο. Η συνέχεια της
Σταυροφορίας δεν ήταν αυτή που είχε σχεδιαστεί στη Ζάρα. Το
αυτοκρατορικό ταμείο πλέον ήταν άδειο. Απελπισμένος ο νέος συν-
αυτοκράτορας προσπαθεί να συλλέξει το χρηματικό ποσό που έχει
υποσχεθεί στους Σταυροφόρους με διάφορους τρόπους: πρόσθετοι φόροι,
δασμοί, συλλέγεται ακόμη και το ασήμι και το χρυσάφι από το στολισμό
των εκκλησιών. Όμως ο λαός της Κωνσταντινούπολης τρέφει εχθρικά
αισθήματα για την νέα εξουσία, που την θεωρούσε προδοτική καθώς
συναίνεσε στην Άλωση της πόλης. Η επανάσταση δεν αργεί να ξεσπάσει.
Ο λαός της Πόλης ανατρέπει τον Ισαάκιο Β΄ και ανακηρύσσει
αυτοκράτορα τον Αλέξιο Ε΄ Μούρτζουφλο, που υποστηριζόταν από την
παράταξη που διέκειτο εχθρικά προς τους Σταυροφόρους. Αυτός δεν
δέχεται σε καμία περίπτωση να τηρήσει τους όρους των προκατόχων του,
αρνείται οποιονδήποτε συμβιβασμό και προσπαθεί να οργανώσει την
άμυνα της πόλης για ενδεχόμενη επίθεση, που δεν αργεί να
πραγματοποιηθεί. Η ευθεία σύγκρουση Ελλήνων και Σταυροφόρων ήταν
αναπόφευκτη και οι δεύτεροι άρχισαν να σχεδιάζουν για λογαριασμό
τους πια την κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης. Τον Μάρτιο του 1204
πραγματοποιήθηκε μεταξύ Βενετίας και Σταυροφόρων συνθήκη, σχετικά
με τη διαίρεση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Η πρώτη πρόταση της
συνθήκης είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακή: «Εν ονόματι του Χριστού, πρέπει
να καταλάβουμε, δια των όπλων, την πόλη»
Τα κύρια σημεία της συνθήκης είχαν ως εξής:
 Η κυβέρνηση των Λατίνων θα εγκαθίστατο στην πόλη και οι
σύμμαχοι τους θα συμμετείχαν στην κατανομή των λαφύρων.
 Επιτροπή αποτελούμενη από έξι Βενετούς και έξι Γάλλους, θα
εξέλεγε εκείνον που, κατά τη γνώμη τους, θα κυβερνούσε καλύτερα τη
χώρα «προς δόξαν του Θεού, της Αγίας Ρωμαϊκής Εκκλησίας και της
Αυτοκρατορίας».
 Ο Αυτοκράτορας θα είχε στη διάθεσή του το ένα τέταρτο της πόλης,
την έξω από την πόλη περιοχή, καθώς και δύο ανάκτορα εντός της πόλης.
 Τα υπόλοιπα τρία τέταρτα θα δίνονταν κατά το ήμισυ στους Βενετούς
και το υπόλοιπο στους άλλους Σταυροφόρους.
 Όλοι οι Σταυροφόροι που θα λάμβαναν μικρές ή μεγάλες κτήσεις,
εκτός από τον Ερρίκο Δάνδολο, όφειλαν να ορκιστούν πίστη στον
Αυτοκράτορα.

24. 24
Η πολιορκία της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους (1204)
Αφού οι Σταυροφόροι δέχθηκαν τους όρους αυτούς, άρχισαν την
προσπάθειά τους να καταλάβουν την Κωνσταντινούπολη με
συνδυασμένες επιθέσεις από ξηρά και θάλασσα. Η βυζαντινή ηγεσία
απέδειξε τότε πως δεν ήταν σε θέση να αντιμετωπίσει τις περιστάσεις. Η
πρωτεύουσα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας «έπεσε αφού υπέστη την
επίθεση αυτής της εγκληματικής και πειρατικής εκστρατείας που λέγεται
Δ' Σταυροφορία».. Μετά την κατάληψη της πόλης, επί τρεις μέρες, οι
Λατίνοι μεταχειρίστηκαν φοβερή σκληρότητα, λεηλατώντας κάθε τι που
είχε συγκεντρωθεί, δια μέσου των αιώνων, στην Κωνσταντινούπολη.
Τίποτα δεν έμεινε σεβαστό: οι εκκλησίες, τα λείψανα, τα μνημεία τέχνης.
Οι ιππότες της Δύσης και οι στρατιώτες τους, καθώς και οι Λατίνοι
μοναχοί και ηγούμενοι, έλαβαν και αυτοί μέρος στη λεηλασία.
Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης, έργο του Ντελακρουά

25. 25
Κατά τη διάρκεια των τριών ημερών λεηλασίας, χάθηκαν πολλά
πολύτιμα έργα τέχνης, πολλές βιβλιοθήκες λαφυραγωγήθηκαν και
πολλά χειρόγραφα καταστράφηκαν, ενώ η Αγία Σοφία λεηλατήθηκε
ανελέητα. Μετά από αυτή την Σταυροφορία, όλη η δυτική Ευρώπη
κοσμήθηκε με τους θησαυρούς της Κωνσταντινούπολης, ενώ οι
περισσότερες από τις εκκλησίες της Δυτικής Ευρώπης απέκτησαν μέρος
από τα «ιερά λείψανα» της πόλης. Τα τέσσερα ορειχάλκινα άλογα που
αποτελούσαν ένα από τα καλύτερα στολίδια του Ιπποδρόμου της
Κωνσταντινούπολης, μεταφέρθηκαν από τον Δάνδολο στην Βενετία και
διακοσμούν σήμερα την εξώθυρα του καθεδρικού ναού του Αγίου Μάρκου
(αντίγραφα των χάλκινων ίππων του Λύσιππου – τα αυθεντικά
βρίσκονται μέσα, στο μουσείο του ναού).
Εν τω μεταξύ προέκυψε το πρόβλημα της οργάνωσης της κατακτηθείσας
περιοχής από τους Σταυροφόρους. Τελικά αποφασίστηκε η ίδρυση μιας
Αυτοκρατορίας, όμοιας με αυτής που προϋπήρχε και τέθηκε ζήτημα
εκλογής Αυτοκράτορα.
Ο επικρατέστερος φαίνονταν ο Βονιφάτιος ο Μομφερατικός. Ο
Δάνδολος όμως φαίνεται ότι αντιτάχθηκε στην υποψηφιότητα αυτή,
θεωρώντας τον πολύ ισχυρό και φοβούμενος ότι οι κτήσεις του
βρίσκονταν πολύ κοντά στην Βενετία.
Έτσι και παραμερίστηκε και επιλέχτηκε ο Βαλδουίνος, κόμης της
Φλάνδρας, που απείχε περισσότερο από τη Βενετία, ενώ συγχρόνως ήταν
λιγότερο δυναμικός.
Σχετικά με τη διανομή των εδαφών, βάσει της συμφωνίας Partitio
Terrarum Imperii Romaniae ο Βαλδουίνος έλαβε τα πέντε όγδοα και ο
Δάνδολος τα τρία όγδοα μαζί με την Αγία Σοφία.
Ο Βαλδουίνος έλαβε και την περιοχή της νότιας Θράκης, ένα μικρό τμήμα
της βορειοδυτικής Μικρά Ασίας στον Ελλήσποντο και μερικά νησιά του
Αιγαίου.
Ο Βονιφάτιος πήρε τη Μακεδονία με τη Θεσσαλονίκη καθώς και τη
βόρεια Θεσσαλία και γινόταν υποτελής του Βαλδουίνου.
Η Βενετία κατά τον διαμοιρασμό, εξασφάλισε τη μερίδα του λέοντος. Η
Δημοκρατία του Αγίου Μάρκου έλαβε μερικές περιοχές στις ακτές της
Αδριατικής, όπως το Δυρράχιο, τα νησιά του Ιονίου, το μεγαλύτερο μέρος
των νησιών του Αιγαίου, περιοχές στην Πελοπόννησο, την Κρήτη,
μερικούς λιμένες στην Θράκη.

26. 26
Βάσει της συμφωνίας, η Αγία Σοφία περιήλθε στα χέρια του κλήρου της
Βενετίας και ο Βενετός Θωμάς Μοροζίνι έγινε Πατριάρχης και κεφαλή
της Καθολικής Εκκλησίας της Νέας Αυτοκρατορίας. Είναι φανερό πως η
Βενετία είναι ο ρυθμιστής και ότι πλέον η σταυροφορία ενεργεί
πρωτίστως για τα συμφέροντα των Βενετών και όχι για κάποιο ευγενικό
σκοπό ή ιερό αγώνα.
Η ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΟΥ ΚΑΜΠΟΦΟΡΜΙΟ
Η Συνθήκη του Κάμπο Φόρμιο (Campo Formio) που συνάφθηκε στις 17
Οκτωβρίου 1797, ήταν μια σπουδαία συνθήκη ειρήνης μεταξύ Γαλλίας και
Αυστρίας η οποία και επισφράγισε την προκαταρκτική Συνθήκη ειρήνης
Λεόμπεν. Υπογράφηκε στο Κάμπο Φόρμιο, ένα χωριό της Βενετίας ύστερα
από την ήττα των Αυστριακών και τον τερματισμό της νικηφόρας
εκστρατείας του Ναπολέοντος, στην Ιταλία.
Σύμφωνα με τη Συνθήκη αυτή:
1. Τέθηκε τέρμα στην μέχρι τότε ένδοξη Γαληνότατη Δημοκρατία της
Βενετίας μετά από 11 αιώνες ανεξαρτησίας.
2. Η Βενετία χάνει το μεγαλύτερο μέρος των εδαφών της, μεταξύ των
οποίων και τα Επτάνησα που περιέρχονται στη Γαλλία.
3. Η Αυστρία εγκατέλειψε τις επαρχίες της στο Βέλγιο
4. Σε αντάλλαγμα για την απώλεια των αυστριακών κτήσεων στη
Λομβαρδία, ο Ναπολέων παραχώρησε στους Αυστριακούς τα βενετικά
εδάφη ανατολικά του ποταμού Άντιτζε.
5. Περιέρχονται στη Γαλλία τα περισσότερα από τα εδάφη που κατέκτησε
ο Ναπολέων στην εκστρατεία του κατά του πρώτου συνασπισμού, κυρίως
στη βόρεια Ιταλία καθώς επίσης και οι ενετικές κτήσεις στον ελλαδικό
χώρο, μεταξύ των οποίων το Βουθρωτό, η Πάργα, η Πρέβεζα και η Άρτα.
6. Σύμφωνα με τους όρους της Συνθήκης, ιδρύθηκαν οι Δημοκρατίες των
Ιταλικών Άλπεων (παράλπεια Δημοκρατία) και της Λιγουρίας στη βόρεια
Ιταλία, που τελούσαν μέχρι τότε υπό γαλλική επιρροή.
7. Η Γαλλία υποσχέθηκε να χρησιμοποιήσει την επιρροή της για να
βοηθήσει την Αυστρία ν' αποκτήσει το Ζάλτσμπουργκ και τμήμα της

27. 27
Βαυαρίας, ενώ ακολούθησε μυστική συμφωνία ότι κανένα εδαφικό
αντάλλαγμα δε θα δινόταν στην Πρωσία, πρώην σύμμαχο της Αυστρίας.
Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΗΣ ΒΕΝΕΤΙΑΣ
Η Βενετία έχει πλούσιο και ποικίλο αρχιτεκτονικό ύφος, με γνωστότερο
το Γοτθικό ρυθμό. Η βενετική γοτθική αρχιτεκτονική είναι ένας όρος
που δίνεται σε ένα Βενετσιάνικο κτιριακό ρυθμό, που συνδυάζει τη
χρήση της μυτερής γοτθικής αψίδας με οθωμανικές επιρροές. Ο
ρυθμός γεννήθηκε στη Βενετία του 14ου αιώνα, όπου η συμβολή του
βυζαντινού ρυθμού από την Κωνσταντινούπολη συνάντησε την
αραβική επιρροή από τη μαυριτανική Ισπανία. Κύρια παραδείγματα
αυτού του ρυθμού στην πόλη είναι το Παλάτι των Δόγηδων και το Κα
ντ’ Ορο. Η πόλη έχει επίσης αρκετά κτίρια Αναγεννησιακά και
Μπαρόκ, μεταξύ άλλων το Κα Πέζαρο και το Κα Ρετσόνικο.
Μπορεί να ειπωθεί ότι η Βενετία παρήγαγε τις καλύτερες και πιο
εκλεπτυσμένες Ροκοκό δημιουργίες. Το βενετσιάνικο Ροκοκό ήταν γνωστό
ως πλούσιο και πολυτελές και με υπερβολικά σχέδια. Από τα μοναδικά
Βενετσιάνικα έπιπλα ήταν τα divani da portego, ή μεγάλοι Ροκοκό
καναπέδες και τα pozzetti, προορισμένα να τοποθετούνται πάνω στον

28. 28
τοίχο. Τα βενετσιάνικα υπνοδωμάτια ήταν συνήθως πολυτελή και
μεγάλα, με κουρτίνες από δαμάσκο, βελούδο και μετάξι και κρεβάτια
υπέροχα σκαλιστά με αγάλματα ερωτιδέων, λουλουδιών και αγγέλων. Η
Βενετία ήταν ιδιαίτερα γνωστή για τους περιστροφικούς καθρέφτες της
που παρέμειναν από τους ωραιότερους στην Ευρώπη. Οι πολυέλαιοι ήταν
συνήθως πολύχρωμοι, με τη χρήση γυαλιού Μουράνο που τους έκανε να
φαίνονται ζωηρότεροι και να ξεχωρίζουν από άλλους. Χρησιμοποιούνταν
ακόμη πολύτιμες πέτρες και υλικά από το εξωτερικό, καθώς η Βενετία
διατηρούσε ακόμη μια μεγάλη εμπορική αυτοκρατορία. Η λάκα ήταν
πολύ συνηθισμένη, και πολλά έπιπλα καλύπτονταν με αυτή, με
γνωστότερη τη lacca povera (φτωχή λάκα), στην οποία ζωγραφίζονταν
αλληγορίες και εικόνες της κοινωνικής ζωής. Η τεχνική της λάκας και η
κινέζικη τέχνη ήταν ιδιαίτερα συνηθισμένη στα γραφεία.
Palazzo Ducale
Τα παλάτι του δόγη είναι μια φαντασμαγορία από ροζ και λευκό
μάρμαρο σε βενετσιάνικο-γοτθικό στιλ, αρχιτεκτονικός ρυθμός που
εκφράζει την ισχύ αλλά και τον πλούτο της Βενετίας κατά τους
μεσαιωνικούς χρόνους. Σκάλες, πύλες, σάλες, λότζες και η «Αποθέωση
της Βενετίας» του Βερονέζε δίνουν το στίγμα της μεγαλοπρέπειας μιας
διοίκησης που σκόπευε να εντυπωσιάσει και όχι να αμυνθεί. Το ίδιο το
palazzo δεν έχει καμιά οχύρωση. Η Γέφυρα των Στεναγμών, στο πίσω
μέρος του παλατιού, την οποία περνούσαν αναστενάζοντας οι
κατάδικοι για να μπουν στις Νέες Φυλακές μένει για να θυμίζει ότι τα
χρυσάφια ήταν το «επίσημο» πρόσωπο της θαλασσοκράτειρας, ενώ στα
σωθικά του κτιρίου κρύβονταν αίθουσες βασανιστηρίων και φυλακές
(από τις οποίες κατάφερε να αποδράσει μόνο ο… Καζανόβα…
Το Παλάτι των Δόγηδων - Palazzo Ducale di Venezia είναι ένα παλάτι
γοτθικής αρχιτεκτονικής στη Βενετία. Το σημερινό παλάτι
κατασκευάστηκε κατά την περίοδο από το 1309 ως 1424 πάνω σε κτίριο
του 9ου αιώνα. Το κτίριο εικάζεται ότι σχεδιάστηκε από τον Φιλίππο
Καλεντάριο (Filippo Calendario). Οι Μπαρτολομέο και Τζιοβάννι Μπον
(Bartolomeo και Giovanni Bon) δημιούργησαν σε μεταγενέστερη εποχή τη
μνημειώδη είσοδο του κτιρίου (Porta della Carta) από την πλευρά της
πλατείας (Piazzetta).
Το παλάτι ήταν η κατοικία των ηγετών της Βενετίας, των Δόγηδων με
γραφεία πολιτικών ιδρυμάτων, διαρρυθμισμένα γύρω από μία κεντρική
αυλή. Ο πρώτος όροφος στέγαζε τα δικηγορικά γραφεία, το διευθυντήριο,
τη ληξιαρχική διεύθυνση και τη διεύθυνση του στόλου. Στον δεύτερο

29. 29
όροφο υπήρχαν η αίθουσα του Μεγάλου Συμβουλίου, η αίθουσα
ψηφοφορίας και τα διαμερίσματα του Δόγη. Στον τρίτο όροφο υπήρχε η
αίθουσα του Κολλεγίου (Sala del Collegio) διακοσμημένη με πίνακες,
(κάποιοι από αυτούς ήταν πορτραίτα Δόγηδων), και η αίθουσα Λεπάντο
(Lepanto), διακοσμημένη από τον Πάολο Βερονέζε, όπου γίνονταν
συνήθως δεκτοί οι ξένοι πρέσβεις. Υπάρχουν επίσης κτίρια που
χρησιμοποιούνταν από κυβερνητικά όργανα όπως η αίθουσα Bussola όπου
οι πολίτες μπορούσαν να καταθέτουν γραπτώς τα παράπονά τους, οι
αίθουσες του Συμβουλίου των Δέκα και Sala dei Tre Capi που
διακοσμήθηκαν από τον Έλληνα ζωγράφο της Αναγέννησης Αντώνη
Βασιλάκη, και το κρατικό Ιεροδικείο.
Η πιο θεαματική αίθουσα θεωρείται αυτή του Μεγάλου Συμβουλίου ή Sala
del Maggior Consiglio που χρησιμοποιήθηκε αρχικά για τις συζητήσεις
νομοθετικού περιεχομένου. Η τεράστια αυτή αίθουσα κοσμείται από
τοιχογραφίες, περίτεχνες διακοσμήσεις στην οροφή και πολλούς πίνακες,
ιδιαίτερα πορτραίτων Δόγηδων. Ένας από αυτούς τους πίνακες είναι και ο
Παράδεισος του Τιντορέττο που θεωρείται ο μεγαλύτερος πίνακας του
κόσμου σε καμβά.
Επίσης ενδιαφέρουσα είναι η αίθουσα μελέτης Sala dello Scrutinio όπου
εκτίθενται πολλοί αριστουργηματικοί πίνακες, ιδιαίτερα η Μάχη του
Λεπάντο (1571) του Αντρέα Βιντσεντίνο (Andrea Vicentino).

30. 30

31. 31
Arsenale
Τα ναυπηγεία θεωρούνται το μεγαλύτερο βιομηχανικό σύμπλεγμα που
χτίστηκε στη γηραιά ήπειρο πριν από τη βιομηχανική επανάσταση.
Στην Porta Magna ξεχωρίζουν τα 4 λιοντάρια της αθηναϊκής
αρχαιότητας που φρουρούν την πύλη έφερε ο Μοροζίνι ως λάφυρα από
την πολιορκία της Αθήνας το 1687.

32. 32
Ca’d’Oro
Αυτό το εκπληκτικό παλάτι σε βενετσιάνικο-γοτθικό ρυθμό είναι ο
ορισμός της χλιδής, μια πραγματική «χρυσή οικία» με τόσες
αρχαιότητες, γλυπτά και πίνακες ώστε σήμερα να λειτουργεί ως Galleria
Franchetti.

33. 33
Palazzo Grassi
Ιδιοκτησία του Φρανσουά Πινό της Louis Vuitton, ο οποίος ανέθεσε
στον αρχιτέκτονα Ταντάο Άντο την ανακαίνιση του palazzo (2005) και
την αναδόμηση της Punta della Dogana (2008-2009), η οποία λειτουργεί
επίσης ως γκαλερί με τα έργα σύγχρονης τέχνης που συνέλεξε.

34. 34
Gallerie dell’ Accademia
Μια εκτενέστατη συλλογή από πίνακες μεγάλων masters τόσο από την
ευρύτερη περιοχή του Veneto όσο και σημαντικών ονομάτων της γοτθικής,
της βυζαντινής και της αναγεννησιακής τέχνης. Μπελίνι (πατήρ και υιός),
Τιντορέτο, Βερονέζε, Τιτσιάνο, Καναλέτο κ.λπ.
ΤΟ «ΜΟΥΡΑΝΟ» ΚΑΙ ΒΕΝΕΤΙΑ
Η ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΥΑΛΟΥΡΓΙΑΣ ΣΤΗ ΒΕΝΕΤΙΑ
Το Μουράνο, που βρίσκεται στη Λιμνοθάλασσα της Βενετίας και είναι
μία συστάδα νησίδων που χωρίζονται από στενά κανάλια και συνδέονται
μεταξύ τους με γέφυρες, όπως και η ίδια η Βενετία, από την οποία
απέχουν περί το 1,5 km. Το Μουράνο είναι παραδοσιακά πολύ γνωστό για
την υαλουργία του και ιδιαίτερα για τις λάμπες και τα κομψοτεχνήματα
από «Κρύσταλλα Μουράνο» . Υπήρξε κάποτε ανεξάρτητη κοινότητα,
αλλά τώρα αποτελεί ένα διαμέρισμα της Βενετίας.

35. 35
Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΥΑΛΟΥΡΓΙΑΣ ΣΤΟ ΜΟΥΡΑΝΟ
Η φήμη του Μουράνο ως κέντρου υαλουργίας έχει τις ρίζες της το 1291,
όταν όλοι οι υαλουργοί της Βενετίας διατάχθηκαν να μετεγκαταστήσουν
τα εργαστήριά τους στο Μουράνο για λόγους ασφαλείας από πυρκαϊά.
Τον επόμενο αιώνα άρχισαν εξαγωγές και το Μουράνο έγινε διάσημο,
αρχικώς για τις γυάλινες χάντρες και τους καθρέφτες του. Το γυαλί
Aventurine επινοήθηκε στο Μουράνο, το οποίο για ένα διάστημα ήταν ο
κυριότερος παραγωγός γυαλιού σε όλη την Ευρώπη. Αργότερα, το νησί
έγινε γνωστό για τους πολυελαίους του. Παρότι παρουσίασε μία παρακμή
από τον 18ο αιώνα, η υαλουργία αποτελεί ακόμα και σήμερα την
κυριότερη βιομηχανία του Μουράνο.
Οι υαλουργοί του Μουράνο έγιναν γρήγορα από τους πλουσιότερους και
τους πλέον εξέχοντες κατοίκους του. Από το 1400 είχαν την τιμή να
φέρουν ξίφη, απολάμβαναν ασυλία έναντι διώξεων από το Ενετικό
κράτος και πάντρευαν τις κόρες τους με μέλη των πλουσιότερων
οικογενειών της Βενετίας. Παρότι επωφελούνταν από κάποια προνόμια,
οι υαλουργοί του Μουράνο απαγορευόταν να φύγουν από τη Γαληνοτάτη.
Ωστόσο, πολλοί από αυτούς διακινδύνευσαν να μεταναστεύσουν και
ίδρυσαν βιοτεχνίες σε κοντινές πόλεις, αλλά και μακρύτερα, μέχρι την
Ολλανδία και την Αγγλία.
Οι υαλουργοί του Μουράνο κατείχαν για αιώνες το μονοπώλιο στην
παραγωγή γυαλιού και κρυστάλλων υψηλής ποιότητας, αναπτύσσοντας ή
βελτιώνοντας πολλές τεχνικές: παραγωγή κρυστάλλου, σμάλτου,
γυαλιού με νήματα χρυσού (aventurine), πολύχρωμων γυαλιών (millefiori),
γαλακτόχρωμου γυαλιού (lattimo) και απομιμήσεις πολύτιμων λίθων από
γυαλί. Σήμερα οι τεχνίτες του Μουράνο χρησιμοποιούν αυτές τις παλιές
μαζί με νέες τεχνικές για την παραγωγή πλήθους αντικειμένων, από
γυάλινα έργα σύγχρονης τέχνης και γυάλινα κοσμήματα μέχρι
κρυστάλλινους πολυελαίους.

36. 36
Το Μουσείο Γυαλιού του Μουράνο (Museo del Vetro) εκθέτει την ιστορία
της υαλουργίας και δείγματα γυαλιού που χρονολογούνται από
την αρχαία Αίγυπτο μέχρι και τον εικοστό αιώνα.
Κάποιες από τις εταιρείες που έχουν ιστορικά εργοστάσια γυαλιού στο
Μουράνο είναι ανάμεσα στις σημαντικότερες μάρκες γυαλιού στον
κόσμο, όπως οι Venini, Ferro Murano, Barovier & Toso, Simone Cenedese
και Seguso. Για την προστασία της υαλουργικής τέχνης του νησιού από
ξένες αγορές, σήμερα τα γνωστότερα υαλουργεία του Μουράνο έχουν ένα
σήμα που πιστοποιεί τα προϊόντα γυαλιού που κατασκευάζονται πάνω
στο ίδιο το νησί.
Το παλαιότερο υαλουργείο του Μουράνο που λειτουργεί ακόμα και
σήμερα είναι αυτό της Pauly & C. – Compagnia Venezia Murano, που
ιδρύθηκε το 1866.

37. 37
Η ΒΕΝΕΤΙΑ, ΟΙ ΜΑΣΚΕΣ ΚΑΙ ΤΟ ΚΑΡΝΑΒΑΛΙ
Η ιστορία αναφέρει ότι το καρναβάλι της Βενετίας ξεκίνησε μετά από μια
νίκη της ΄΄Γαληνοτάτης΄΄ επί του Πατριάρχη της Ακουιλέια, Ούλρικο, το
1162. Μετά τη νίκη αυτή ακολούθησε ξέφρενος χορός και εκδηλώσεις στην
πλατεία San Marco. Κατά την περίοδο της Αναγέννησης το καρναβάλι της
Βενετίας καθιερώθηκε ως επίσημος θεσμός και γιορταζόταν με
μεγαλοπρέπεια.
Κύριο χαρακτηριστικό του καρναβαλιού είναι οι γνωστές Βενετσιάνικες
μάσκες, τις οποίες χρησιμοποιούσαν οι κάτοικοι της Βενετίας κατά τη
διάρκεια των εκδηλώσεων. Οι αρχικές μάσκες είχαν πολύ απλό
σχεδιασμό. Ωστόσο, με την πάροδο του χρόνου οι μάσκες του
καρναβαλιού εξελίχθηκαν σημαντικά τόσο σε θεματολογία, όσο και σε
κατασκευή.
Το 1797 ο Βασιλιάς της Αυστρίας, απαγόρευσε τόσο τη χρήση μάσκας, όσο
και το θεσμό του καρναβαλιού. Ο θεσμός επανήλθε σποραδικά στις αρχές
του 19ου αιώνα, αλλά επίσημα, το καρναβάλι της Βενετίας επέστρεψε ως
θεσμός το 1979, με απόφαση της ιταλικής κυβέρνησης.
Η βενετσιάνικη μάσκα, εμφανίστηκε κατά το Μεσαίωνα, όταν οι
άνθρωποι φοβούνταν να δείξουν με το πρόσωπό τους τα πραγματικά τους
συναισθήματα. Προκειμένου να περιοριστεί η αμείλικτη ηθική παρακμή
της Βενετίας, οι τοπικές αρχές σε αρκετές περιπτώσεις όρισαν κανόνες για
το Καρναβάλι και ρυθμίσεις για τη χρήση της μάσκας και τις
μεταμφιέσεις.
Σύμφωνα με αρχειακό υλικό, οι βενετσιάνικες μάσκες φοριούνταν στην
πόλη της Βενετίας, από τον Μεσαίωνα, τον 12ο και 13ο αιώνα. Τις
φορούσαν διάφορα πρόσωπα για να κρυφτούν από οποιαδήποτε
παράνομη δραστηριότητα: τυχερά παιχνίδια, χορούς, παράνομες σχέσεις
ή ακόμα και πολιτικά σκάνδαλα.

38. 38
Το 1268 είναι η χρονιά κατά την οποία υπάρχει η αρχαιότερη καταγραφή
ενός νόμου που περιορίζει την κατάχρηση της μάσκας. Από τις αρχές του
1300, πολλοί νόμοι και διατάγματα άρχισαν να εκδίδονται για τον
περιορισμό και τον έλεγχο της υπερβολικής χρήσης μάσκας από τους
ελευθεριάζοντες Βενετσιάνους.
Κοντά στο τέλος της Δημοκρατίας, η χρήση μάσκας στην καθημερινή ζωή,
δέχτηκε αυστηρούς περιορισμούς. Ήταν ένα σύμβολο της ελευθερίας και
της καταπάτησης όλων των κοινωνικών κανόνων που επιβάλλονταν από
την Ενετική Δημοκρατία.
Η κατασκευή χειροποίητων βενετσιάνικων μασκών, ήταν μια ιδιαίτερα
διαδεδομένη δραστηριότητα και υπήρχαν χιλιάδες τέτοια καταστήματα. Η
ζήτηση για μάσκες και η χρήση τους ήταν τόσο μεγάλη, που οι απλές
μαύρες μάσκες άρχισαν να μετατρέπονται σε πιο περίτεχνες κατασκευές
και να εξαπλώνονται και σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
Το 1776, ένας νέος νόμος, αυτή τη φορά για την προστασία της
ξεχασμένης «τιμής της οικογένειας», απαγόρευε στις γυναίκες να
πηγαίνουν στο θέατρο χωρίς μάσκα «Bauta» που κάλυπτε το πρόσωπό
τους.
Με την έναρξη της αυστριακής κατοχής, μετά την πτώση της
Δημοκρατίας, η Βενετία έχασε τον αυθεντικό χαρακτήρα του
καρναβαλιού της, καθώς οι ενετές κυρίες, άφησαν στην άκρη τις μάσκες,
προσαρμοζόμενες στο γεγονός ότι η αυστριακή κυβέρνηση δεν επέτρεπε
την χρήση τους, με εξαίρεση τους ιδιωτικούς χορούς.
Κατά τη διάρκεια της δεύτερης αυστριακής κυβέρνησης, επιτρεπόταν να
χρησιμοποιούνται οι μάσκες κατά τη διάρκεια της Αποκριάς και δύο
αιώνες αργότερα, το Καρναβάλι επέστρεψε για να παραμείνει, αλλά με
ένα νέο ρόλο, δηλαδή ως καλλιτεχνική και δημιουργική έκφραση, που
κάθε χρόνο πρωταγωνιστεί στην εκπληκτική πλατεία San Marco.
Οι πιο γνωστές βενετσιάνικες μάσκες
Οι βενετσιάνικες μάσκες κατασκευάζονται από δέρμα, papier mache,
πορσελάνη ή με μια πρωτότυπη τεχνική από γυαλί. Αρχικά ήταν μάλλον
απλές στο σχέδιο και τη διακόσμηση, ενώ σήμερα είναι ζωγραφισμένες
στο χέρι και διακοσμούνται με φυσικά φτερά, πολύτιμα μέταλλα και
λίθους.
Μερικές από τις πιο γνωστές μάσκες είναι οι:

39. 39
Bauta: μια μάσκα που καλύπτει όλο το πρόσωπο. Ήταν από παλιά ένα
παραδοσιακό κομμάτι τέχνης, με έντονο πηγούνι, χωρίς στόμα και πολλά
επίχρυσα μέρη. Η μάσκα έχει τετράγωνο σαγόνι με κλίση προς τα πάνω
για να επιτρέπει στο χρήστη να μιλά, να τρώει και να πίνει εύκολα χωρίς
να χρειάζεται να την βγάζει, διαφυλάσσοντας έτσι την ανωνυμία του. Η
Bauta συχνά συνοδεύεται από μια κόκκινη κάπα.
Colombina: είναι μισή μάσκα (καλύπτει μόνο τα μάτια), συχνά με
περίτεχνη διακόσμηση από χρυσό, ασήμι κρύσταλλα και φτερά. Κρατιέται
στο πρόσωπο με ένα μπαστούνι ή δεμένη με κορδέλα, όπως και οι
περισσότερες άλλες βενετσιάνικες μάσκες
Medico della Peste (γιατρός της πανούκλας): Η μάσκα αυτή έχει ένα
μακρύ ράμφος και είναι μία από τις πιο παράξενες και αναγνωρίσιμες
βενετσιάνικες μάσκες. Ο εντυπωσιακός σχεδιασμός της έχει μακάβρια
ιστορία: προέρχεται από τον 17ο αιώνα, όταν ο γάλλος γιατρός Charles de
Lorme, την υιοθέτησε μαζί με άλλες υγειονομικές προφυλάξεις, ενώ
θεράπευε θύματα της πανούκλας. Η μάσκα είναι λευκή και αποτελείται
από ένα κοίλο ράμφος ενώ γύρω από τα μάτια διακοσμείται με
κρυστάλλους.
Moretta: πρόκειται για μια οβάλ μάσκα με μεγάλες τρύπες για τα μάτια,
που φοριούνταν από τις γυναίκες των πατρικίων. Η μάσκα διαθέτει
επίσης πέπλο που κρέμεται στο λαιμό.
Larva ή Volto: Είναι μια μάσκα που καλύπτει όλο το πρόσωπο. Παλιότερα
ήταν συνήθως λευκή και με έναν… τρισδιάστατο σχεδιασμό που την
έκανε πιο άνετη σε σχέση με άλλες μάσκες. Συνοδεύεται από ένα
τριγωνικό καπέλο και μανδύα έτσι ώστε να αυξάνεται η αύρα του
μυστηρίου.

40. 40

41. 41
Δεύτερο Κεφάλαιο : Η Βενετία των Ελλήνων
Η ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΣΤΗ ΒΕΝΕΤΙΑ
Τὸ ἑλληνικὸ στοιχεῖο τῆς Βενετίας ἀπὸ τὸ 10ο– 15ο αἰ.
Ἡ παρουσία τῶν Ἑλλήνων στὴν πόλη τοῦ Ἁγίου Μάρκου ἦταν ἀρκετὰ
ἔντονη ἤδη ἀπὸ τὸ 10ο αἰώνα. Χαρακτηριστικὴ αὔξηση τοῦ ἑλληνικοῦ
στοιχείου παρατηρεῖται τὸ 13ο αἰ. Τὸ 14ο καὶ κυρίως τὸ 15ο αἰ. πολλοὶ
διαπρεπεῖς βυζαντινοὶ λόγιοι δροῦν στὴ Βενετία. Ὅλοι αὐτοὶ ἐργάστηκαν
μὲ ὑπερβολικὸ ζῆλο γιὰ τὴν ἔκδοση ἑλληνικῶν βιβλίων. Τὸ τελευταῖο
γίνεται πραγματικότητα τὸ 1471. Πολλοὶ ἀπὸ τοὺς Ἕλληνες ποὺ ζοῦσαν
καὶ προόδευαν στὴ Βενετία προέρχονταν ἀπὸ Βενετοκρατούμενα ἐδάφη,
ὅπως ἦταν τὰ Ἑπτάνησα, ἡ Κρήτη, περιοχὲς τῆς Πελοποννήσου, τῶν
Κυκλάδων, τῶν Δωδεκανήσων. Φυσικά, σημαντικὸς παράγοντας στὴν
αὔξηση τοῦ πληθυσμοῦ τῶν Ἑλλήνων, ποὺ κατοικοῦσαν στὴν Βενετία
ὑπῆρξε ἡ κατάκτηση τῶν ἑλληνικῶν παραλίων ἀπὸ τοὺς Τούρκους τὸ 15ο
αἰ. Οἱ λόγοι ποὺ κατέφυγαν οἱ Ἕλληνες τῶν κατακτημένων περιοχῶν
στὴν ἰταλικὴ αὐτὴ περιοχὴ ὑπῆρξαν κυρίως οἰκονομικοὶ καὶ πολιτικοί.
Χαρακτηριστικὰ ἀναφέρουμε ὅτι ἡ τουρκικὴ κατάκτηση δημιούργησε νέες
συνθῆκες ζωῆς στὶς περιοχὲς ποῦ ζοῦσαν μέχρι τότε οἱ συγκεκριμένοι
Ἕλληνες. Παράλληλα μὲ τὴν τουρκικὴ ἐπέκταση στὸ βυζαντινὸ χῶρο,
ὑπάρχει καὶ ἡ μεγάλη ἀδυναμία τοῦ Βυζαντίου νὰ προστατέψει τοὺς
κατοίκους του. Οἱ τελευταῖοι ἀναγκάζονται νὰ στραφοῦν πρὸς τὴ Δύση
καὶ νὰ ζητήσουν προστασία ἀπὸ ἰσχυρότερα κράτη ἢ αὐτοκρατορίες.

42. 42
Οἱ Ἕλληνες τῆς Βενετίας τὸ 15ο αι. ἤδη ἀποτελοῦν ἕνα μεγάλο ποσοστό.
Η Ἀδελφότητα φροντίζει γιὰ τὴν κάλυψη τῶν διαφόρων οἰκονομικῶν καὶ
θρησκευτικῶν ἀναγκῶν τῶν Ἑλλήνων ποὺ ζοῦσαν στὴ Γαληνότατη
Δημοκρατία, ἀλλὰ καὶ γιὰ τὴ μόρφωσή τους.
Ἕνα σπουδαῖος παράγοντας τὴν ἐποχὴ ποὺ συνεισέφερε στὴ μόρφωση
τῶν Ἑλλήνων τῆς Βενετίας εἶναι ἡ ἵδρυση τῆς Φλαγγίνειου Σχολῆς.
Χρηματοδότης τοῦ σχολῆς αὐτῆς ὑπῆρξε ὁ Θωμὰς Φλαγγίνης (1578-
1648), πλούσιος δικηγόρος καὶ ἔμπορος στὴν περιοχὴ τῆς Βενετίας.
Ὁ Φλαγγίνης προσπαθοῦσε ἀπὸ τὸ 1624 νὰ ἱδρύσει ἕνα ἀνώτερο
ἐκπαιδευτικὸ ἵδρυμα γιὰ Ἕλληνες μαθητὲς ποὺ κυρίως θὰ προορίζονταν
γιὰ τὰ ἀνώτερα ὀρθόδοξα ἐκκλησιαστικὰ ἀξιώματα ἀλλὰ οἱ προσπάθειές
του ἀποτύγχαναν ἐξαιτίας τῆς ἄρνησης τῶν Βενετῶν νὰ δώσουν τὴν
ἄδεια γιὰ τὴν ἵδρυση τῆς Σχολῆς. Λίγο πρὶν τὸ θάνατό του ὁ Φλαγγίνης
προέβλεψε στὴ διαθήκη του (1644) τὴν ἵδρυση ἑλληνικῆς σχολῆς καὶ ὅρισε
τὰ ἄτομα ποὺ θὰ ἀναλάμβαναν τὴν ἵδρυση καὶ τὴν ἐπίβλεψη τῆς
λειτουργίας της. Ἡ ἄδεια γιὰ τὴν ἵδρυση τῆς Σχολῆς δόθηκε τὸ 1662 καὶ ἡ
λειτουργία τῆς ξεκίνησε τὸ 1665. Σὲ αὐτὴν τόσο οἱ δάσκαλοι ὅσο καὶ οἱ
μαθητὲς ὁρίζονταν νὰ εἶναι Χριστιανοὶ Ὀρθόδοξοι καὶ Ἕλληνες, οἱ ὁποῖοι
ὄφειλαν νὰ ἀκολουθοῦν τὸ δόγμα καὶ τὶς ἑλληνικὲς συνήθειες. Στὴ
διάρκεια ζωῆς τοῦ Φλαγγίνειου Φροντιστηρίου ἢ Σχολῆς φοίτησαν
πάρα πολλοὶ Ἕλληνες ποὺ διέπρεψαν στὶς Ἐπιστῆμες, στὶς Τέχνες καὶ τὰ
Γράμματα.
ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΣΤΗ ΒΕΝΕΤΙΑ
Δυο βήματα από τη φημισμένη πλατεία του Αγίου Μάρκου στο κέντρο της
Βενετίας υπάρχει το κανάλι των Ελλήνων (Rio dei Greci), το οποίο
οριοθετεί μία ομώνυμη νησίδα (Campo dei Greci). Σ’ αυτή έζησαν,
πρόκοψαν και παρήγαγαν επί αιώνες ανεκτίμητο πνευματικό έργο
χιλιάδες Έλληνες. Πριν από τον 10ο αι. μετανάστευσαν στη Βενετία οι
πρώτοι Έλληνες τεχνίτες και καλλιτέχνες, που έγιναν περιζήτητοι για την

43. 43
τεχνική τους και συνέβαλαν στην κατασκευή και διακόσμηση πολλών
κτιρίων της πόλης.
Στα επόμενα χρόνια, ειδικά μετά την τέταρτη σταυροφορία (1204)
συμπληρώθηκε η ελληνική παρουσία με εμπόρους, οι οποίοι άνοιξαν τον
δρόμο για πιο μαζικές μετοικήσεις Ελλήνων.
Το ελληνικό μεταναστευτικό κύμα πήρε μεγαλύτερες διαστάσεις μετά την
προέλαση των Τούρκων στα εδάφη της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και
κορυφώθηκε μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1453.
Υπολογίζεται ότι την εποχή εκείνη ο ελληνικός πληθυσμός της Βενετίας
άγγιζε τα 5.000 άτομα.
Campo dei Greci
Στον ονομαστό Campo dei Greci (Γειτονιά ή, ακριβέστερα, Περίβολο των
Ελλήνων) στη Βενετία «εκτίθεται» ένας θησαυρός από μνήμες της
ελληνικής ιστορίας με σημαντικότερο το Ελληνικό Ινστιτούτο Βυζαντινών
και Μεταβυζαντινών Σπουδών της Βενετίας.
Το πολιτισμικό «πάρε-δώσε» ανάμεσα στην Ελλάδα και στη Βενετία
άρχισε πολύ νωρίτερα από την ίδρυση της Αδελφότητος των Ορθοδόξων
Ελλήνων της Βενετίας που έγινε στις αρχές του 15ου αι. ΄Ηδη από το 1204,
όταν οι Βενετοί κυριάρχησαν σε ένα μεγάλο μέρος της Βυζαντινής
Αυτοκρατορίας, άρχισε να αναπτύσσεται το εμπόριο ανάμεσα στους δύο
γειτονικούς αυτούς κόσμους και με τον καιρό, όπως γίνεται σχεδόν
πάντα, ακολούθησαν οι πνευματικές ανταλλαγές και οι αμφίδρομες
επιρροές στις τέχνες. Και οι δύο λαοί ήταν ναυτικοί, και οι δύο είχαν
ανεπτυγμένο το εμπορικό ένστικτο, και οι δύο είχαν ξεχωριστές
ευαισθησίες στις τέχνες. Οι δεσμοί που δημιουργήθηκαν ανάμεσα στους
δύο λαούς έφεραν έναν ενδιαφέροντα συγκερασμό, πολύ συχνά των
καλύτερων στοιχείων και των δύο πλευρών.
Ναυτικοί, έμποροι και τεχνίτες από τη Βενετία ήρθαν και
εγκαταστάθηκαν στην Κέρκυρα, στη Μονεμβασία και στην Κρήτη και
αντίστοιχα, ΄Ελληνες, ιδίως από τον 14ο αι. και μετά, αναζητούσαν
καταφύγιο στην πλούσια και ασφαλή Γαληνοτάτη Δημοκρατία.
Αργότερα, μετά την κατάλυση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας,
ακολούθησε μια σχεδόν μαζική έξοδος των Ελλήνων προς τη Δύση. Και
όπως γίνεται και τώρα, πρώτη επιλογή των κατατρεγμένων προσφύγων
ήταν μέρη με τα οποία είχαν κάποια εμπορική ή άλλη σχέση, τόποι όπου

44. 44
υπήρχε ήδη εγκατεστημένος κάποιος, έστω και πολύ μικρός, ελληνικός
πυρήνας. Η ως τότε μικρή παροικία των Ελλήνων στη Βενετία γνώρισε,
μετά την ΄Αλωση, σημαντική ανάπτυξη.
Οι δύο προστάτες άγιοι
Πρώτο μέλημα των Ελλήνων της Βενετίας ήταν η ελεύθερη άσκηση των
θρησκευτικών καθηκόντων τους κατά την Ορθόδοξη Εκκλησία, πράγμα
όχι και τόσο εύκολο σε μια παπική Δημοκρατία. Η πρώτη άδεια στους
΄Ελληνες να χτίσουν ορθόδοξη εκκλησία στη Βενετία παραχωρήθηκε το
1456 από τη Γερουσία και ήταν προϊόν παρεξήγησης, καθώς οι βενετοί
γερουσιαστές είχαν την εντύπωση ότι οι ΄Ελληνες υπάκουαν στην
καθολική πίστη και στην Αγία Ρωμαϊκή Εκκλησία. ΄Οταν έγινε αντιληπτό
ότι επρόκειτο για «σχισματικούς ή αιρετικούς», η άδεια αποσύρθηκε και
χρειάστηκε να περάσουν 15 χρόνια για να τους επιτραπεί να
εκκλησιάζονται σε μια γωνία της καθολικής εκκλησίας του Αγίου
Βλασίου. Σαν καλοί Βυζαντινοί όμως οι ΄Ελληνες αναζήτησαν άλλο δρόμο
και επικαλούμενοι την πολεμική συμμετοχή τους στην κατάκτηση της
Δαλματίας οργανώθηκαν σε Αδελφότητα, πράγμα εφικτό χάρη στο
συντεχνιακό δίκαιο της εποχής. Η Ελληνική Αδελφότητα πρόβαλε κυρίως
ως μέλη τους έλληνες πλούσιους και ισχυρούς ναυτικούς των οποίων
προστάτης ήταν ο ΄Αγιος Νικόλαος και ως σκοπός δηλώθηκε η περίθαλψη
των απόρων, των ασθενών και των ορφανών και τραυματιών του
πολέμου. ΄Εδρα της νεοσύστατης Αδελφότητας ορίστηκε η εκκλησία του
Αγίου Βλασίου και προστάτης της Αδελφότητας ο ΄Αγιος Νικόλαος.
Από τα μέλη της Ελληνικής Αδελφότητας την οποία αποτελούσαν
ναυτικοί, έμποροι, τεχνίτες και στρατιώτες, οι τελευταίοι, λόγω της
ανδρείας τους, έχαιραν ιδιαίτερης εκτίμησης από τους Βενετούς,
κατόρθωσαν και πήραν άδεια για να χτίσουν εκκλησία αφιερωμένη στον
προστάτη των στρατιωτών, τον ΄Αγιο Γεώργιο. Ετσι η Αδελφότης των
Ελλήνων της Βενετίας, με προστάτη τον ΄Αγιο Νικόλαο (των ναυτικών
της), άρχισε το 1514 να χτίζει την εκκλησία του... προστάτη των stradiotti,
Αγίου Γεωργίου. Από αυτή την εποχή και μετά η Ελληνική Αδελφότης
χάρη στην πολιτική ισχύ ορισμένων μελών της, όπως ο Μάρκος
Μουσούρος και ο Ιανός Λάσκαρης, που υπήρξαν σύμβουλοι του Πάπα
Λέοντος Ι', έχαιρε ξεχωριστών προνομίων και απόλυτης θρησκευτικής
ελευθερίας.

45. 45
Οι καλές σχέσεις της ελληνικής παροικίας με τη διοίκηση της νέας
πατρίδας τους συνεχίστηκαν και στις αρχές του 17ου αιώνα γνωρίζουμε
ότι η Αδελφότης έπαιρνε από τη Βενετική Γερουσία τακτική ετήσια
χορηγία 150 δουκάτων για τη λειτουργία της σχολής ελληνικών και
λατινικών γραμμάτων όπου δίδασκαν έλληνες σοφοί. Η μεγάλη
περιουσία του κερκυραίου νομομαθούς Θωμά Φλαγγίνη που
κληροδοτήθηκε στην Αδελφότητα στα μέσα του ίδιου αιώνα έδωσε τη
δυνατότητα να ιδρυθεί το Φλαγγίνειον Κολλέγιο. Η σχολή, αφιερωμένη
σε ανώτερες σπουδές, εγκαταστάθηκε σε ιδιαίτερο κτίριο δίπλα στη
Scoletta, έτσι ώστε μαζί με τον ναό του Αγίου Γεωργίου να συμπληρώνεται
ένα ελληνικό κτιριακό συγκρότημα στην καρδιά της Βενετίας. Τόσο η
Scoletta όσο και η Φλαγγίνειος Σχολή ανεγέρθηκαν με σχέδια του
γνωστού αρχιτέκτονα της εποχής Baldassare Longhena. Στον πρώτο
όροφο της Scoletta λοιπόν, όπου άλλοτε στεγαζόταν το νοσοκομείο της
Αδελφότητας (λειτουργούσε από το 1678 ως τις αρχές του 20ού αι.),
βρίσκεται τώρα το Μουσείο των Εικόνων του Ελληνικού Ινστιτούτου
Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών της Βενετίας. ΄Ενα Μουσείο
που ανήκει σήμερα πια στο διεθνές κοινό και θεωρείται ένα από τα
σημαντικότερα αξιοθέατα αυτής της μοναδικής πόλης η οποία βεβαίως
δεν... στερείται σημαντικών μνημείων.
Οι περισσότερες εικόνες του Μουσείου έχουν βγει από τα κρητικά
εργαστήρια του 15ου ως και του 17ου αιώνα, στα οποία συνεχίστηκε η
παλαιολόγεια παράδοση και άνθησε εκείνη την περίοδο η τέχνη των
φορητών εικόνων. Η συλλογή του Ινστιτούτου περιλαμβάνει εξαιρετικά
ενυπόγραφα έργα των πιο φημισμένων κρητικών ζωγράφων του 16ου και
του 17ου αιώνα. Καλύτερα από οπουδήποτε αλλού, ο επισκέπτης αυτού
του Μουσείου μπορεί να κατανοήσει τις προτιμήσεις και τις επιλογές των
δημιουργών αλλά και των πιστών που έζησαν κατά τη διάρκεια αυτών
των τριών αιώνων και να παρακολουθήσει την εξέλιξη αυτής της
ιδιαίτερης τέχνης των φορητών εικόνων που αναπτύχθηκε από την
Ορθόδοξη Εκκλησία.
Εκτός όμως από τις εικόνες εκτίθενται δύο πολύτιμα χειρόγραφα, το
ιστορημένο ευαγγελιστάριο του 13ου αιώνα και το Μυθιστόρημα του
Μεγάλου Αλεξάνδρου (14ος αι.) με τις εκπληκτικές μικρογραφίες του,
πατριαρχικά και δουκικά έγγραφα, περγαμηνά χειρόγραφα και άλλα
πολλά.

46. 46
Ἡ παρουσία τῶν Ἑλλήνων στὴν πόλη τοῦ Ἁγίου Μάρκου ἦταν ἀρκετὰ
ἔντονη ἤδη ἀπὸ τὸ 10ο αἰώνα. Χαρακτηριστικὴ αὔξηση τοῦ ἑλληνικοῦ
στοιχείου παρατηρεῖται τὸ 13ο αἰώνα. Τὸν 14ο
καὶ κυρίως τὸν 15ο αἰ.
πολλοὶ διαπρεπεῖς βυζαντινοὶ λόγιοι δροῦν στὴ Βενετία. Ὅλοι αὐτοὶ
ἐργάστηκαν μὲ ὑπερβολικὸ ζῆλο γιὰ τὴν ἔκδοση ἑλληνικῶν βιβλίων.
ΕΛΛΗΝΕΣ ΛΟΓΙΟΙ ΣΤΗ ΒΕΝΕΤΙΑ
Η συμβολή των Ελλήνων λογίων στην Ιταλία
Οι πρώτες εκδόσεις νεοελληνικών κειμένων βλέπουν το φως στη Βενετία,
στο πρώτο μισό του 16ου αι. (η παράφραση της Ιλιάδας από τον Νικόλαο
Λουκάνη, η Ιστορία του Ταγιαπέρα και η Ιστορία του ρε της Σκότζιας με τε
ρήγισσα της Εγγλιτέρας του Ιάκωβου Τριβώλη κ.ά.).