HISTORY

1. ΟΔΥΣΣΕΙΑ
5η διδακτική ενότητα
Ραψωδία α 361-497
Επιμέλεια: Ε. Πατέρα Σελίδα 1

2. ΟΔΥΣΣΕΙΑ
Το ανάκτορο του Οδυσσέα στην Ιθάκη- Μακέτα
Ο Τηλέμαχος μετά τη συνομιλία του με την Αθηνά και τη «θαυμαστή»
εξαφάνιση της θεάς
Στόχοι
Να κατανοήσουν οι μαθητές την αλλαγή της συμπεριφοράς του
Τηλέμαχου ύστερα από το διάλογο με την Αθηνά.
Να υπογραμμίσουν το ήθος της Πηνελόπης
Να ανιχνεύσουν το ήθος των μνηστήρων βασισμένοι στους τρόπους τους
και στις συμπεριφορές τους.
Να αντιληφθούν την πολιτική κατάσταση της Ιθάκης και το ιδιοκτησιακό
καθεστώς.
Επιμέλεια: Ε. Πατέρα Σελίδα 2

3. ΟΔΥΣΣΕΙΑ
Επεξεργασία
Η δράση εξελίσσεται στο παλάτι του Οδυσσέα στην Ιθάκη.
-Για ποιο λόγο κατεβαίνει η Πηνελόπη από την κάμαρά της; Πως
εμφανίζεται και τι ζητά από το Φήμιο;
-Χαρακτηρίστε τον τρόπο που μιλάει ο Τηλέμαχος στη μητέρα του. Τι
διαπιστώσεις κάνετε;
-Ποια είναι η αντίδραση της Πηνελόπης στα λόγια του Τηλέμαχου;
-Τι λέει ο Τηλέμαχος στους μνηστήρες;
- Τι απαντά ο Αντίνοος στον Τηλέμαχο;
-Σχολιάστε το διάλογο Τηλέμαχου- Ευρύμαχου.
Ιδεολογικά στοιχεία
στ. 398: Η θέση της γυναίκας στην ομηρική κοινωνία.
http://digitalschool.minedu.gov.gr/modules/document/file.php/DSGYM-B108/
HTML/gynaika/main.html
Οι γυναίκες κατέχουν μία ξεχωριστή θέση στο έργο του Όμηρου.
Ο γέρο - ποιητής δείχνει να είναι πολύ ευαίσθητος στην ομορφιά τους και
στη γοητεία τους. Το έργο του πλημμυρίζεται από έναν ενθουσιασμό γι'
αυτές ή από μία ευμενή συγκατάβαση ή από ένα είδος οίκτου, που καμιά
φορά έχει μία απόχρωση ειρωνείας
Οι γυναίκες της αριστοκρατικής κοινωνίας διευθύνουν το σπίτι- τις
οικιακές εργασίες ενώ στις δημόσιες εμφανίσεις τους παρουσιάζονται
σεμνές και σοβαρές. Εργάζονται ανεξάρτητα από την καταγωγή τους. Η
Πηνελόπη αν και βασίλισσα υφαίνει. Ο αργαλειός και η ρόκα είναι βέβαια
από τις βασικές ασχολίες όχι μόνο της ομηρικής γυναίκας αλλά και της
γυναίκας των νεότερων χρόνων.
Επιμέλεια: Ε. Πατέρα Σελίδα 3

4. ΟΔΥΣΣΕΙΑ
Ηθογράφηση της Πηνελόπης
Βασίλισσα με επιβλητική παρουσία, πιστή και αφοσιωμένη σύζυγος,
ήρεμη, αρχόντισσα, αυστηρή και ώριμη .Η ευγένεια η σοβαρότητα και η
σεμνότητα παρουσιάζονται ως στολίδια στην ομηρική γυναίκα. Η
Πηνελόπη στέκεται αδιάφορη μπροστά στους μνηστήρες, τους αγνοεί,
υπακούει ωστόσο στα λόγια του Τηλέμαχου που την επιπλήττει
διακριτικά. Ο Όμηρος δεν μας περιγράφει το πρόσωπό της, αφήνει τον
ακροατή να τη φανταστεί όπως εκείνος θέλει, έχοντας ως γνώμονα το
χαρακτήρα και το ήθος της. Και δεν μπορεί παρά να τη φανταστεί
πανώρια!
Επιμέλεια: Ε. Πατέρα Σελίδα 4

5. ΟΔΥΣΣΕΙΑ
στ. 416-417: Η συγκέντρωση του λαού στην αγορά της Ιθάκης υποδηλώνει
την πολιτική και πολιτειακή κατάσταση που επικρατεί.
Υπάρχει ένα κενό εξουσίας αφού απουσιάζει ο βασιλιάς ( Οδυσσέας). Ο
Τηλέμαχος αν και φυσικός κληρονόμος φαίνεται να αμφισβητείται η
διαδοχή του από τους μνηστήρες. Αν και δεν φαίνεται να έχει καταργηθεί
η κληρονομική διαδοχή, φαίνεται ταυτόχρονα να μην είναι και
εξασφαλισμένη.
Μία λύση θα ήταν ο γάμος της Πηνελόπης με έναν από τους μνηστήρες.
Όμως εκείνη περιμένει τον άνδρα της, δεν τον θεωρεί νεκρό και δεν
αποφασίζει να ανταποκριθεί στις προκλήσεις- προσκλήσεις των
μνηστήρων.
στ. 422-425: Η ιδιοκτησία είναι ιερή και απαραβίαστη. Ο Τηλέμαχος
απαιτεί από τους μνηστήρες να σταματήσουν να λεηλατούν την πατρική
του περιουσία γιατί αυτός είναι ο νόμιμος κληρονόμος. Αν δεν το κάνουν
θα επικαλεσθεί θεϊκή εκδίκηση. Οι καταχραστές τιμωρούνται ακόμη και
με θάνατο.
στ. 435: Η κληρονομική βασιλεία ήταν το αρχαιότερο πολίτευμα στην
Αρχαία Ελλάδα. Πίστευαν ότι ο βασιλιάς ελάμβανε την εξουσία είτε από
κάποιον ήρωα είτε από κάποιον θεό και έπαιρνε τη δύναμη από τον ίδιο
το Δία. Η δύναμη του βασιλιά, στα ομηρικά χρόνια, δεν είναι απόλυτη,
περιορίζεται από τη δύναμη των ευγενών. Όταν έπρεπε να λάβει σοβαρές
αποφάσεις καλούσε σε συνέλευση τους ευγενείς (βουλή των γερόντων)
και μερικές φορές και το λαό( αγορά του δήμου). Ψηφοφορία δεν γινόταν
αλλά ο λαός επιδοκίμαζε ή αποδοκίμαζε τις αποφάσεις δια βοής.
στ. 443: ο γιός του βασιλιά μπορεί να μην πάρει το θρόνο, είναι όμως
κύριος του σπιτιού, κυβερνά το σπιτικό του.
στ. 481-483: Οι δούλοι είναι περιουσιακό στοιχείο του κυρίου τους.
Συνήθως ήταν αιχμάλωτοι πολέμου ή αγοράζονταν από τον αφέντη τους,
ο οποίος έδινε πολύτιμα μέταλλα ή ζώα για να τους αγοράσει. Οι έμπιστοι
δούλοι ήταν πρόσωπα σεβαστά.
Επιμέλεια: Ε. Πατέρα Σελίδα 5

6. ΟΔΥΣΣΕΙΑ
[Οι ομηρικοί δούλοι]
[...] Ένα μέρος του υπηρετικού προσωπικού είναι άνθρωποι των μνηστήρων,
σύντροφοι και συνοδοί τους (κήρυκες και θεράποντες, στ. 123): είναι συνήθως
ελεύθεροι, ευγενικής συχνά καταγωγής, και προσφέρουν εθελοντικά διάφορες
υπηρεσίες στους ευγενείς. Στην ίδια κατηγορία ανήκει και ο «τραπεζάρχης» (στ.
159) με αρμοδιότητα το τεμάχισμα και το μοίρασμα του κρέατος στα συμπόσια. […].
Το γυναικείο υπηρετικό προσωπικό ανήκει όλο στον οίκο του Οδυσσέα, και απ’ αυτό
η «παρακόρη» και η «κελάρισσα» […] κατέχουν καλύτερη θέση από εκείνη των
«δούλων», που εδώ προσφέρουν ψωμί στους μνηστήρες. Γενικά, οι δούλοι της
ομηρικής εποχής βρίσκονται σε καλύτερη θέση από εκείνη των δούλων
μεταγενέστερων εποχών.
[πηγή: Μ. Σαμαρά & Κ. Τοπούζης, Ομηρικά Έπη: Οδύσσεια, Α' Γυμνασίου, Βιβλίο
Εκπαιδευτικού, Αθήνα: ΟΕΔΒ 2010]
Διαβάστε ακόμα την αντίστοιχη ενότητα για τους δούλους κατά τη γεωμετρική
περίοδο από τον δικτυακό τόπο του Ιδρύματος Μείζονος Ελληνισμού: Γεωμετρική
Περίοδος - Ελληνική Ιστορία στο Διαδίκτυο.
Ο ομηρικός «οίκος»
Τι είναι ο οίκος; Η λέξη αποδίδεται πολλές φορές με τον όρο «οικογένεια». Όμως η
απόδοση αυτή είναι πολύ στενή και θα μπορούσε να οδηγήσει σε εσφαλμένα
συμπεράσματα. Ο οίκος, ακόμη και από την άποψη του αριθμού των ανθρώπων,
είναι κάτι πολύ περισσότερο από οικογένεια με τη σημερινή σημασία της λέξης
(δηλαδή, την ομάδα που αποτελείται από τους γονείς και τα παιδιά, την
«πυρηνική» οικογένεια)... Αλλά περιλαμβάνει επίσης όλα εκείνα τα άτομα - είτε
πρόκειται για ελεύθερους είτε για δούλους - τα οποία εξαρτώνται άμεσα από τον
επικεφαλής του οίκου (όλους εκείνους τους υπηρέτες στους οποίους έχουν
ανατεθεί τα πολλά και διάφορα καθήκοντα που απαιτούνται από την οικονομική
ζωή του οίκου...). Με άλλα λόγια, ο οίκος με την καθαρά «ανθρώπινη» μορφή του
δεν είναι ένας θεσμός που βασίζεται αποκλειστικά και μόνο στη συγγένεια.
Ωστόσο η έννοια του οίκου καλύπτει πολύ περισσότερα από μιαν απλή ομάδα
ανθρώπων. Ο οίκος περιλαμβάνει και περιουσιακά στοιχεία κάθε είδους, τα οποία
στην πράξη δεν μπορούν να χωριστούν από την ανθρώπινη ομάδα, αφού
εξασφαλίζουν την υλική της ύπαρξη. Επομένως η γη, τα κτίρια, τα ζώα, τα κάθε
είδους αποθέματα, ο εξοπλισμός και ούτω καθεξής αποτελούν όλα μέρος του
οίκου.
Μ.Μ. Austin, P. Vidal-Naquet, Οικονομία και κοινωνία στην αρχαία Ελλάδα, μτφ.
Τ. Κουκουλιός, Δαίδαλος, Αθήνα 1998, σελ. 67
http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGL-C128/
680/4511,20315/extras/texts/indexC_04/indexC_04_omirikos_oikos.html
Επιμέλεια: Ε. Πατέρα Σελίδα 6

7. ΟΔΥΣΣΕΙΑ
Περιγράψτε την εμφάνιση της Πηνελόπης. Τι εντύπωση προξένησε στους μνηστήρες;
Προσδιορίστε το ήθος των μνηστήρων με βάση τους
λόγους που απευθύνουν στον Τηλέμαχο.
Να σκιαγραφήσετε τη
συμπεριφορά του Τηλέμαχου προς
τη μητέρα του και προς τους
μνηστήρες, μετά το διάλογό του με
τη θεά Αθηνά
Να βρείτε στοιχεία για το πολιτισμικό
επίπεδο της εποχής( υλικό- κοινωνικό -
πολιτικό -ηθικό)
Να καταγράψετε στοιχεία για την υφαντική τέχνη του
τόπου σας. Πως συνέβαλε στην οικιακή οικονομία;
Μελετώντας τους στίχους 362- 397, 414-415, 469-471 και 168-17 (ραψ α)
να δώσετε πληροφορίες για το έργο και την κοινωνική θέση των αοιδών.
Επιμέλεια: Ε. Πατέρα Σελίδα 7