Άξιον Εστί, Τα Πάθη, Ψαλμός Β΄, Τη γλώσσα μου έδωσαν ελληνική, Οδυσσέας Ελύτης, Γ΄ Λυκείου
1. 1. Ποιητική Συλλογή «Άξιον Εστί»
Εκδόθηκε το 1959. Αποτελείται από τρεις ενότητες:
α) Η Γένεσις
β) Τα Πάθη: 18 ψαλμούς, 12 άσματα, 6 αναγνώσματα (πεζά)
γ) Το Δοξαστικόν
Αγγίζει τα πάθη του ελληνισμού και στο τέλος ξεπηδά «αυτός ο κόσμος ο μικρός ο Μέγας».
2. Ψαλμός Β΄
Λυρική Εξομολόγηση
3. Κεντρική ιδέα – προθέσεις του συγγραφέα
Σε ατομικό επίπεδο Σε εθνικό επίπεδο
έκφραση
ατομικού εγώ
- πορεία του
ποιητή
πορεία
του
έθνους
Επισήμανση στοιχείων που
καθορίζουν την ελληνική ιθαγένεια
του ποιητή.
Να δείξει ότι η γλώσσα και η
παράδοση δίνουν τη ταυτότητα
στο ποιητή και στο νέο ελληνισμό
Προσδιορισμός των παραγόντων
διαμόρφωσης και εμπλουτισμού της
συγκεκριμένης γλώσσας:
Πνευματική παράδοση
Γεωγραφικός χώρος - Ελληνική φύση
Ιστορία
Να δείξει τη συνέχεια και το αδιαίρετο της
ελληνικής γλώσσας μέσα στους αιώνες -
Διαχρονικότητα ελληνικής γλώσσας: παρά τις
επιθέσεις και τη φθορά που υπέστη από τους
κατακτητές τόσων χρόνων, αλλά και από ντόπιους
εχθρούς, άντεξε, διατήρησε τον πλούτο, την αξία και
την ομορφιά της. (Μ.Ε.Σ.Α: μια, ενιαία, συνεχής και
αδιαίρετη)
Να δείξει ότι ελευθερία και γλώσσα
ταυτίζονται
2. 4. Σχολιασμός Στίχων
1
2
3
Τὴ γλῶσσα μοῦ ἔδωσαν ἑλληνική·
τὸ σπίτι φτωχικὸ στὶς ἀμμουδιὲς τοῦ
Ὁμήρου
Μονάχη ἔγνοια ἡ γλῶσσα μου στὶς
ἀμμουδιὲς τοῦ Ὁμήρου.
Ο ποιητής δηλώνει με περηφάνια την ελληνική του
ιθαγένεια και την εθνική του ταυτότητα. Η μητρική του
γλώσσα είναι η ελληνική, που του την κληροδότησαν οι
γονείς του σαν κάτι πολύτιμο κι αυτή αποτελεί το πλέον
ουσιαστικό και αναπόσπαστο στοιχείο της ταυτότητας
του.
Καθορίζεται ο χώρος λιτό τοπίο, καθαρά ελληνικό
Αναφορά στη φτωχή πατρίδα:
ταλαιπωρημένη και αβοήθητη πατρίδα
από τον πλούτο του Ομήρου διαφέρει πολύ η
σημερινή μας γλώσσα, που την φτωχύναμε με τα
ξενότροπα ρεύματα μας
η ένδεια του ελληνικού τοπίου έρχεται σε
αντιδιαστολή με τον πλούτο της ελληνικής
γλώσσας
Απαρχή / Ρίζες Γλώσσας έπη Ομήρου
Πίστη του ποιητή στην αδιαίρετη ελληνική γλώσσα
που ξεκινά από τον Όμηρο και φτάνει ως τις μέρες
μας: μια, ενιαία, συνεχής και αδιαίρετη (Μ.Ε.Σ.Α)
Επαναλαμβάνει το στίχο του Σολωμού: «Μήγαρις έχω
άλλο στον νου μου, πάρεξ ελευθερία και γλώσσα;»
Το ποιητικό υποκείμενο συνειδητοποιεί το χρέος του
απέναντι στους προγόνους του. Μοναδική έγνοια του
ποιητή και ευθύνη η γλώσσα
πρώτα από όλα να κατακτήσει αυτή τη γλώσσα
να τη διατηρήσει
ως λογοτέχνης να την εμπλουτίσει και να την
προστατέψει
Υποδήλωση της Αποστολής κάθε πνευματικού
ανθρώπου
-Με την επανάληψη της φράσης «στις αμμουδιές του
Ομήρου», υπονοούνται τα Μικρασιατικά παράλια, όπου
άκμασε ο Ελληνικός πολιτισμός, η φιλοσοφία, η ιστορία,
που τόσο πλούτισαν και προήγαγαν την γλώσσα μας.
3. 4
5
6
7
8
9
Ἐκεῖ σπάροι καὶ πέρκες
ἀνεμόδαρτα ρήματα
ρεύματα πράσινα μὲς στὰ γαλάζια
ὅσα εἶδα στὰ σπλάχνα μου ν ἀνάβουνε
σφουγγάρια, μέδουσες
μὲ τὰ πρῶτα λόγια τῶν Σειρήνων
Σπάρος, πέρκα = είδη ψαριών
Μέδουσα = διαφανές και γλοιώδες θαλάσσιο
ζωντανό
Σειρήνες = μυθικά πλάσματα με μορφή
γυναίκας και πουλιού με μαγευτική φωνή
(Οδυσσέας, Όμηρος)
ΚΑΤΑΔΥΣΗ ΤΟΥ ΠΟΙΗΤΙΚΟΥ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟΥ ΣΤΗ
ΘΑΛΑΣΣΑ
Το τοπίο της ποιητικής του γεωγραφίας είναι γεμάτο
από ήχους/φωνές της θάλασσας. Η γλώσσα του είναι
άρρηκτα δεμένη με τον κόσμο των βυθών, τον κόσμο του
νερού.
Παρουσιάζεται:
ο κόσμος του Ομήρου (ομηρικές λέξεις και εμπειρίες)
οι εμπειρίες και τα βιώματα του ποιητή από την παιδική
του ηλικία στη νησιώτικη Ελλάδα
Σύνθεση εικόνων της θάλασσας: λέξεις που
σχετίζονται άμεσα με το νερό και τη θάλασσα
δημιουργώντας παρήχηση του ρ, που υπονοεί τη ροή, τη
συνεχή κίνηση του νερού και την εξέλιξη της γλώσσας =
ροή, συνέχεια της γλώσσας
Διάχυτος ερωτισμός - Μικρή «Αποκάλυψη» ο βυθός:
όστρακα
σφουγγάρια
μέδουσες
σειρήνες
Τα ρήματα έχουν ιδιαίτερη σημασία: «είδα, ανάβουνε»:
Το Π.Υ. «γνώρισε» και «παθιάστηκε». Αυτή είναι και μία
από τις αξίες της μητρικής γλώσσας: η γνώση της
φέρνει τη μαγεία, το πάθος, την έκπληξη για όσα
μπορούν να εκφραστούν μέσα από τις λέξεις που τη
συνθέτουν, συνδυασμένα με τον χώρο και την ιστορία
του.
Ατομικό Επίπεδο
Όλες αυτές οι αναμνήσεις, οι εμπειρίες και η ομορφιά
της θάλασσας γίνονται φωνές και κύτταρα για την
ποίηση του Ελύτη και του δίνουν τη πρώτη αισθητική
αγωγή:
o Ο Ελύτης πιστεύει ότι η μαγεία της φύσης
διευρύνει τους πνευματικούς ορίζοντες του
ανθρώπου, καθορίζει τη κοσμοθεωρία ενός λαού
και εμπλουτίζει την γλώσσα του
o Περιγράφει την αισθητική αγωγή που δέχτηκε από
την ομηρική ποίηση, ιδιαίτερα από τις
θαλασσογραφίες του Ομήρου
o Κάνει και υπαινιγμούς για την ναυτική μας
παράδοση
τον βοηθούν να ανακαλύψει τον
ερωτικό του κόσμο και να
νιώσει τον «περίεργο φόβο»
του ερωτικού σκιρτήματος
4. 10
11
ὄστρακα ρόδινα μὲ τὰ πρῶτα μαῦρα
ρίγη...
Μονάχη ἔγνοια ἡ γλῶσσα μου, μὲ τὰ
πρῶτα μαῦρα ρίγη.
Όστρακο: το στερεό και ανθεκτικό κέλυφος ζώων
της θάλασσας
«Μαύρα ρίγη»:
Οι πρώτοι παιδικοί φόβοι το ανατρίχιασμα του φόβου
και της δυσκολίας του παιδιού να μάθει και να
κατακτήσει τη γλώσσα. Η παιδική νηπιακή φάση της
γλωσσικής δημιουργίας.
Ανακαλύπτει τον ερωτικό του κόσμο και νιώθει «τον
περίεργο φόβο» του ερωτικού σκιρτήματος. Τονίζει την
ερωτική σχέση του ποιητικού υποκειμένου με τη
γλώσσα.
Ολοκληρώνεται η κατάδυση του ποιητικού
υποκειμένου. Δόθηκε με ύφος ανάλογο του
μυστηρίου των βυθών.
12
13
Ἐκεῖ ρόδια, κυδώνια
θεοὶ μελαχροινοί, θεῖοι κ' ἐξάδελφοι
ΑΝΑΔΥΣΗ
Ασύνδετες εντυπώσεις και εμπειρίες από την παιδική
του ηλικία στην Κρήτη
Αναφορά σε ρόδια και κυδώνια. Συμβολίζουν την
γονιμότητα, ευφορία, καλοτυχία.
Στον Όμηρο και στην «Οδύσσεια» υπάρχει
αναφορά στη ροδιά. Ειδικότερα, αναφέρεται ότι το
φυτό καλλιεργούνταν στους κήπους του βασιλιά
Αλκίνοου
Στους «Bίους Παράλληλους» του Πλούταρχου,
αναφέρεται πως η νύφη κι ο γαμπρός θα έπρεπε
να κλείνονταν σ’ ένα δωμάτιο και να φάνε ένα
κυδώνι μαζί»
Στο ποίημα ο Οδ. Ελύτης ενεργοποιεί όλες τις αισθήσεις
μας προκειμένου να κατανοήσουμε την πολυσημία, τη
διαχρονικότητα της ελληνικής γλώσσας.
Στίχος 13
Εξοικείωση του ελληνικού λαού με τους Θεούς και
μυθολογία του.
Ανθρωποκεντρικό στοιχείο της ελληνικής
ειδωλολατρίας. Οι θεοί δεν είναι κάτι μακρινό και ξένο,
είναι μέρος του οικογενειακού περιβάλλοντος, είναι θείοι
και ξάδελφοι, δηλαδή οικείες μορφές. Μόνο ο ελληνικός
λαός είχε θεούς με ανθρώπινα χαρακτηριστικά,
προτερήματα και ελαττώματα, που πολλές φορές
συνεργάζονταν και συνέτρωγαν με τους ανθρώπους. Ο
5. 14
15
16
17
18
τὸ λάδι ἀδειάζοντας μὲς στὰ πελώρια
κιούπια.
Κιούπι = πιθάρι
καὶ πνοὲς ἀπὸ τὴ ρεμματιὰ
εὐωδιάζοντας
λυγαριὰ καὶ σχῖνο
σπάρτο καὶ πιπερόριζα
μὲ τὰ πρῶτα πιπίσματα τῶν σπίνων
Λυγαριά = φυτό με ευλύγιστα κλαδιά
Σκίνο= είδος αειθαλούς θάμνου
Σπάρτο = είδος θάμνου με τα κλαδιά του οποίου
φτιάχνονται πλεκτά αντικείμενα
Πιπερόριζα = αρωματικό φυτό
Πίπισμα =η φωνή του μικρού πουλιού
Έλληνας δημιούργησε τα πάντα σύμφωνα με τα
ανθρώπινα μέτρα. Αντίθετα, άλλοι λαοί, Αιγύπτιοι,
Σουμέριοι, Πέρσες έτρεμαν τους θεούς τους, γιατί ήταν
τερατόμορφοι. Γενικά θέλει να τονίσει τη μεγάλη
σημασία της ελληνικής μυθολογίας, ως πηγή
εμπλουτισμού της γλώσσας.
Με το στίχο αυτό μεταφερόμαστε σε άλλη ιστορική
περίοδο. Η εικόνα πρέπει να αναφέρεται στην περίοδο
της Μινωικής Κρήτης (Κνωσός) ή στην Τίρυνθα του
Μυκηναϊκού πολιτισμού.
Περιγραφή της Ελληνικής Φύσης
Πάρηχηση «π»: κελαηδίσματα πουλιών
Η ελληνική γλώσσα αντιγράφει τους ήχους και τη μορφή
του ελληνικού τοπίου: π.χ «Πιπίσματα» ηχοποιημένη
λέξη
Εντυπώσεις, εμπειρίες και αναμνήσεις από τη
παιδική ηλικία στη Κρήτη:
o Γεωργικά προϊόντα: ρόδια, κυδώνια, λάδι
o Εικόνες από την ελληνική ύπαιθρο – φύση –
χλωρίδα:
o Ηχητικές: πιπισμα των σπίνων, πνοές από τη
ρεματιά
o Οπτικές: σπάροι, πέργκες, όστρακα, πράσινα,
γαλάζια, ρόδινα
o Οσφρητικές: λυγαριά, σχίνο, πιπερόριζα
Οι πιο πάνω εικόνες κινητοποιούν όλες μας τις αισθήσεις
και παρουσιάζουν αισθητικά την μαγεία της ελληνικής
φύσης/χλωρίδας, που εμπλουτίζει την ελληνική
γλώσσα
΄
Όσφρηση
Όραση
Ακοή
Υφή
Γεύση
Περιγραφή
6. Σπίνος =μικρό πουλί με συμπαθητικό κελάηδημα
19
20
ψαλμῳδίες γλυκὲς μὲ τὰ πρῶτα-πρῶτα
Δόξα Σοί.
Μονάχη ἔγνοια ἡ γλῶσσα μου, μὲ τὰ
πρῶτα-πρῶτα Δόξα Σοί!
Η αδιάσπαστη συνέχεια της ελληνικής γλώσσας δίνεται
μέσα από το ιστορικό παρελθόν του ελληνισμού. Ο
αφηγητής με εξαιρετική εικονοπλασία «πέρασε» από τα
αρχαϊκά χρόνια στη βυζαντινή εποχή και συγκεκριμένα
στη βυζαντινή υμνογραφία και μελωδία. Η ελληνική
γλώσσα απέδωσε αριστοτεχνικά τη σχέση του
Έλληνα με το Θεό του
Βυζάντιο άλλος μεγάλος σταθμός στην εξέλιξη της
ελληνικής γλώσσας
Εθνικό Επίπεδο
Εμπλουτίζει τη γλώσσα όπως και η φύση ο
εμπλουτισμός της γλώσσας από την χριστιανική
εκκλησιαστική μας παράδοση την οποία έχουμε χρέος
να διαφυλάξουμε
Ατομικό Επίπεδο
Το εκκλησιαστικό δοξαστικό, η βυζαντινή υμνολογία
του, είναι από τις πρώτες μουσικές εντυπώσεις του κάθε
ελληνόπουλου. Ο ποιητής καταφεύγει στην βυζαντινή
υμνογραφία για να αντλήσει γλωσσικό υλικό.
21
22
23
Ἐκεῖ δάφνες καὶ βάγια
θυμιατὸ καὶ λιβάνισμα
τὶς πάλες εὐλογώντας καὶ τὰ
καριοφίλια
Βάγια = κλαδιά δέντρων που κρατάμε την
Κυριακή των Βαΐων
Καριοφίλια = εμπροσθογεμές πυροβόλο
όπλο
Εικόνες από την χριστιανική εκκλησιαστική μας
παράδοση και σύνδεση με το μαχόμενο ελληνισμό. Η
εικόνα του Ελληνικού Πάσχα είναι άμεσα συνυφασμένη
με τον αγώνα για ανεξαρτησία του Ελληνικού Έθνους
Ελληνικό Πάσχα = Ανεξαρτησία Ελλάδας (Ελληνική
Επανάσταση του 1821)
Συμμετοχή της ορθοδοξίας στους αγώνες της
φυλής:
Οι ιερείς ευλογούν τα όπλα της επανάστασης
Η Ανάσταση του Χριστού συνάπτεται με την
ανεξαρτησία του Γένους του 1821, με το Πάσχα των
Ελλήνων.
7. 24
25
26
27
28
29
Πάλα = πλατύ, κυρτό σπαθί
Στὸ χῶμα τὸ στρωμένο μὲ τ'
ἀμπελομάντιλα,
κνῖσες, τσουγκρίσματα
Κνίσα= η τσίκνα, δηλαδή ο καπνός και μυρωδιά από
το κρέας που ψήνεται
καὶ Χριστὸς Ἀνέστη
μὲ τὰ πρῶτα σμπάρα τῶν Ἑλλήνων!
σμπάρος= πυροβολισμός
Ἀγάπες μυστικὲς μὲ τὰ πρῶτα λόγια
του Ὕμνου...
Μονάχη ἔγνοια ἡ γλῶσσα μου, μὲ τὰ
πρῶτα λόγια του "Υμνου!
Σκηνές από τη ζωή των κλεφτών και τους αγώνες της
κλεφτουριάς που είναι και αυτή μια πηγή εμπλουτισμού
της γλώσσας.
Σκηνές από την λαϊκή μας παράδοση (λαμπριάτικα
έθιμα, τσουγκρίσματα)
«σμπάρα» συνδετικός κρίκος που συνδέει το 21’ με
τον ελληνοϊταλικό πόλεμο (1940)
Αναφορά στον αγώνα του '21 που αποτελεί άλλο
μεγάλο εξελικτικό σταθμό της γλώσσας μας. Οι
αγώνες της ελευθερίας με τη σειρά τους
εμπλουτίζουν τη γλώσσα μας. Είναι μια διαχρονική
σύνδεση όπου φαίνεται το ενιαίο και αδιάκριτο της
ελληνικής γλώσσας.
Ο ποιητής δηλώνει την εθνική και την προσωπική
αισθητική αγωγή δηλαδή:
Εθνικό Επίπεδο: Η μαθητεία των Ελλήνων στο
αίσθημα της Ελευθερίας
Ταύτιση γλώσσας με ελευθερία!!
Ατομικό Επίπεδο: η μαθητεία του ποιητή στην
Σολωμική ποίηση («Ύμνος εις την Ελευθερίαν») και
γενικότερα στην πνευματική παράδοση του
νεοελληνισμού.
Οι «αγάπες μυστικές» είναι η αγάπη και η συγκίνηση που
νιώθουμε για την ελευθερία ακούγοντας τα πρώτα λόγια
του εθνικού μας ύμνου.
8. Αλληλένδετο Γλώσσας – Ορθοδοξίας – Ελευθερίας:
Αποτελούν το τρίπτυχο του ελληνικού έθνους / ελληνικής ταυτότητας.
Συνθέτουν το ελληνικό έθνος, την ελληνική ιθαγένεια
Κυρίαρχη Ιδέα στο ποίημα είναι η διάρκεια, η συνέχεια, το αδιαίρετο της ελληνικής
γλώσσας. Ο Ποιητής το τεκμηριώνει:
Με αναφορά στους βασικούς σταθμούς της εξέλιξης της γλώσσας (Αρχαία,
Βυζαντινή, Νεότερη)
Με τη πληθωρική του γλώσσα και με την επιλογή λέξεων που προέρχονται από
όλη τη μακρά διαδρομή της γλώσσας μας. Έτσι έχουμε λέξεις αρχαίες,
μεσαιωνικές, μεταγενέστερες και ξένες
ΓΛΩΣΣΑ:
ρίζες στον Όμηρο
μια-ενιαία-συνεχής
και αδιαίρετη (Μ.Ε.Σ.Α)
ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ:
γλύκες Βυζαντινές
μελωδίες
υμνογραφία
ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ:
υμνεί ο Σολωμός
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ: η ελληνική γλώσσα αποτελεί βασικό στοιχείο για τη
συνέχεια του ελληνισμού μέσα στο χρόνο. Αποστολή κάθε Έλληνα η
διατήρηση αλλά και γνώση του τι αντιπροσωπεύει αυτή η γλώσσα.
9. Στο ποίημα συμπλέκονται οι προσωπικές εμπειρίες του ποιητή με τις εθνικές, το
ατομικό εγώ και το συλλογικό.
Η γλώσσα
5. Παράγοντες που διαμορφώνουν και εμπλουτίζουν τη γλώσσα
Γεωγραφική θέση: μαγευτική ελληνική φύση ιδιαίτερα από τη θάλασσα
Τέχνη: κιούπι (μινωικός πολιτισμός)
Ιστορία: αγώνες για ελευθερία (1840, 1821)
Θρησκευτική και Εκκλησιαστική παράδοση: υμνογραφία, ψαλμωδίες
Πνευματική παράδοση: λογοτεχνία (Όμηρος, μυθολογία, Σολωμός)
6. Ιστορικοί Σταθμοί στη πορεία της ελληνικής γλώσσας
1) Αρχαία εποχή: Όμηρος, ελληνική μυθολογία, μινωικός πολιτισμός (1η κ 2η στροφή)
2) Βυζαντινή εποχή: μουσική παράδοση και υμνογραφία - Ορθοδοξία (3η στροφή)
3) Νεοελληνική / Νεότερη εποχή ( 4η στροφή)
Αγώνες για Ελευθερία: 1821, ελληνοιταλικός πόλεμος (1940)
Εθνικός ύμνος – σύνδεση με την ελευθερία, Σολωμός
7. Μορφές Παράδοσης
Α) Αρχαία πνευματική κληρονομιά – Όμηρος
Β Βυζαντινή παράδοση – υμνογραφία, γλυκιές μελωδίες)
Γ) Νεοελληνική πνευματική δημιουργία – Σολωμός
Δ) Λαϊκή παράδοση – λαμπριάτικα έθιμα (κνίσες, τσουγκρίσματα)
Ε) Εθνική παράδοση – αγώνας του 1821, ελληνοϊταλικός πόλεμος (1940)
Για τον ποιητή
Τα όπλα του
Η περιουσία του - Πολύτιμη κληρονομιά
Η ταυτότητα του
Η συνείδηση της φυλής του (τρόπος
σκέψης, αντιλήψεις, συμπεριφορές)
Για το έθνος – πατρίδα
Η ταυτότητα της φυλής – του Νέου
Ελληνισμού
Καθρέφτης του πολιτισμού (ήθη, έθιμα,
αντιλήψεις, παραδόσεις)
10. 8. Συναισθήματική εξελικτική κίνηση:
Περηφάνια – ομορφιά, νοσταλγία, τονίζει την αξία της γλώσσας «τη γλώσσα μου έδωσαν
ελληνική»
Αυτοαναγνώριση και αυτοεκτίμηση
Κατανόηση της ελληνικότητας: κατανόηση του χρέους για κατάκτηση, διατήρηση,
προστασία και ενίσχυση της γλώσσας
9. Τεχνική / Εκφραστικά Μέσα
Παρηχήσεις ‘ρ’ και ‘π’: Ο ποιητής χρησιμοποιεί τις πλούσιες παρηχήσεις του Ομήρου.
Πιο συχνή η παρήχηση του ρ που υποδηλώνει τη ροή, τη διαρκή εξέλιξη και τον
εμπλουτισμό της γλώσσας.
Εικόνες οπτικές, ακουστικές, οσφρητικές
Ηχοποιημένες λέξεις (πλασμένες από ήχους) π.χ πιπίσματα
Λυρικό μουσικό στοιχείο: συναισθηματική κίνηση, ομορφιά, θαυμασμός, νοσταλγία,
κατάνυξη
Υπερρεαλιστικά στοιχεία (παράτολμος συνδυασμός εικόνων και λέξεων)
Μεταφορές
Επανάληψη:
«Τη γλώσσα μου έδωσαν ελληνική»: τονίζει την περηφάνια που νιώθει για τη
γλώσσα του
«Μονάχη έγνοια η γλώσσα μου»
o Δίνει την κεντρική ιδέα του ποιήματος
o Χωρίζει το ποίημα σε ενότητες
o Δίνει τα 3 καθοριστικές στιγμές του έθνους, καθοριστικές για τη διαμόρφωση
της ελληνικής ιθαγένειας (αρχαία, βυζαντινή, νεότερη)
o Συνδέει χρονικά την πορεία της ελληνικής γλώσσας δια μέσου των αιώνων
12. Φαντάσου την Γλώσσα σαν μια όμορφη γυναίκα που ξεκινά από τις «αμμουδιές» του
Ομήρου και περπατάει μέχρι να φτάσει στις μέρες μας.
Ποιά στοιχεία συλλέγει καθ’ όλη την διάρκεια του ταξιδιού, ώστε να γίνεται όλο
και πιο πλούσια και όμορφη; Σημείωσε τα στοιχεία αυτά γύρω από την εικόνα