1. ЭТҮГЭН ДЭЭД СУРГУУЛЬ
ХЭРЭГЛЭГЧИЙН ОНОЛ
Лекц №5
Багш О.Норовсамбуу

2. 1-Р ЯВЦЫН ШАЛГАЛТ
2012 оны 03 сарын 16-нд
18:00 №309

3. ХЭРЭГЛЭГЧИЙН ОНОЛ
 Зах зээлийн эдийн засгийн тогтолцооны
микро түвшин дэх зүй тогтлыг
үйлдвэрлэлийн талаас нь пүүсийн
онолоор судалдаг бол хэрэглээний
үүднээс хэрэглэгчийн онолоор судлана.
 Бүтээгдэхүүний зах зээлд хэрэглэгчийн
бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ худалдан авах
сонголтын шийдвэр гаргалтыг судалдаг
онолыг хэрэглэгчийн онол гэнэ.

4. ТӨСВИЙН ОЛОНЛОГ
 Хэрэглэгчийн худалдан авах
боломжийн хослолуудын олонлогийг
төсвийн олонлог гэнэ.
 x ; x ;...; x - хэрэглээний сагс
1 2 n
p ; p ;...; p
1 2 n
- харгалзах үнүүд
pxp x
1 1 2 2
 ...  px
n n
 m - төсөв

5. ТӨСВИЙН ХЯЗГААРЛАЛТ
 Төсвийн хязгаар гэдэг нь хэрэглэгчийн
худалдан авалтын нийт зардал нь
худалдан авалтанд зарцуулахаар
төсөвлөсөн орлогоос давахгүй байх ѐстой
үүнийг төсвийн хязгаар гэнэ.

6. ТӨСВИЙН ШУЛУУНЫ ТЭГШИТГЭЛ 2
БҮТЭЭГДЭХҮҮН ХЭРЭГЛЭДЭГ ҮЕД
m  x1  P1  x2  P2
 Төсвийн шулуун гэдэг нь хэрэглэгч
төлөвлөсөн бүх орлогоо зарцуулаад
худалдан авах боломжтой хослолуудын
олонлогийг илэрхийлдэг худалдан
авалтын дээд хязгаар

7. ТӨСВИЙН ШУЛУУН

8. ТӨСВИЙН ШУЛУУНЫ НАЛАЛТ
 Төсвийн шулууны налалт гэдэг нь
өгөгдсөн үнийн түвшинд нэг
бүтээгдэхүүнийг хэдэн ширхэг нөгөө
бүтээгдэхүүнээр орлуулах вэ гэдэг
орлуулалтын харьцааг илэрхийлдэг

9. ХЭРЭГЛЭГЧИЙН ОРЛОГЫН ӨӨРЧЛӨЛТ

10. ХЭРЭГЛЭГЧИЙН СОНГОЛТОНД
НӨЛӨӨЛӨХ ХҮЧИН ЗҮЙЛС
Орлогын эх үүсвэр
Худалдан авах чадвар
Хэрэгцээ
Хэрэглэгчийн таашаал

11. ХЭРЭГЛЭГЧИЙН ТААШААЛ
Хэрэглэгч 1, 2 гэсэн 2 бүтээгдэхүүн
худалдан авах хэмжээ
 гэсэн 2 хослол
байна гэе.
3 ба 3-аас дээш бүтээгдэхүүнтэй
бол хэрэглэгчийн сагс гэнэ.

12. ХЭРЭГЛЭГЧИЙН ТААШААЛ
 Хэрэглэгч хэрэглээний сагсуудыг нэг нь
нөгөөгөөсөө илүү таашаагдаж байна, бага
таашаагдаж байна эсвэл ижилхэн таашаагдаж
байна гэж мэддэг гэж үзье
 Тэгвэл таашаалын тэмдэг нь:
 эрс таашаагддаг
 ялаагүй буюу адилхан
 дор хаяж, ядаж адилхан
таалагддаг

13. РАЦИОНАЛЬ ХЭРЭГЛЭГЧ
 Дараах шинжүүдийг хангасан байх ѐстой, энэ
шинжүүдийн таашаалын тухай аксиомууд
гэнэ.
1. Төгс байх чанар (Complete): Дурын хоѐр х, у
хэрэглээний сагсууд нь таашаагдах
байдлаараа эрэмблэгдэх ѐстой
x ; x  
 1 2 y ; y    ;    ; 

x1 ; x2   y ; y  x x y y
1 2
1 2 1 2
 1 2

14. ТАШААЛЫН АКСИОМУУД
2. Тусах чанар : x ; x  гэсэн хосло-лоос авах
1 2
таашаал өөрчлөгдөхгүй байх ѐстой. Тухайн
таашаал ямагт өөртэйгээ ижил таашаагддаг
байх ѐстой.
x1 ; x2   x1 ; x2 
 x ; x   x ; x 
x1 ; x2   x1 ; x2 
 1 2 1 2
3. Шилжих чанар: Дурын хослолуудын хувьд
таашаалын эрэмбэ хадгалагддаг байх ѐстой

x ; x   y ; y
 1 2  x ; x   z ; z 

 
 y1 ; y 2  z1 ; z 2 

1 2
1 2 1 2


15. ЯЛГААГҮЙН МУРУЙ
 x ; x  хэрэглээний хослолын хувьд түүнтэй
1 2
ижил таашаагддаг байх бүх хэрэглээний
сагсуудын олонлог нь түүнийг багтаасан
ялгаагүйн муруй харуулна.

16. ХЭРЭГЛЭГЧИЙН ХАНАМЖ
 Таашаалын хувьд төгс байх, тусах
шилжих болон үргэлжлэх шинж
чанарууд хангагддаг бол үүнийг
ханамжийн функцээр илэрхийлж болно.
 Үргэлжлэх гэдэг нь хэрэглээний
хослолын бага хэмжээний өөрчлөлт нь
л таашаалын түвшинг өөрчлөх
шалтгаан болох ѐстой.

17. ХАНАМЖИЙН ФУНКЦ
U – Ханамж (Utility)
U  f ( x1 ; x2)

18. АХИУ ХАНАМЖ
 Нэмэлт нэгж бүтээгдэхүүнээс авч
байгаа ханамжийг ахиу ханамж гэнэ.
 Ханамжийг Utility, ахиуц ханамжийг
Marginal Utility гэнэ.
 Хэрэглэгч тухайн барааны нэмэлт нэгж
бүрийг хэрэглэх тутам түүний нэмэлт
ханамж буурах зүй тогтлыг ахиу
ханамж буурах хууль гэнэ.

19. АХИУЦ ХАНАМЖ БУУРАХ
Тоо хэмжээ Нийт ханамж Ахиу ханамж
Q U MU
0 0 0
1 21 21
2 41 20
3 58 17
4 70 12
5 78 8
6 82 4
7 82 0
8 78 -4
9 70 -8
10 58 -12

20. АХИУ ХАНАМЖ БУУРАХ ХУУЛЬ

21. ХАНАМЖИЙГ ХАМГИЙН ИХ
БАЙЛГАХ ЖУРАМ
Бараа тус бүрийг худалдан авахад
зарцуулсан зардлын сүүлчийн төгрөг тутам
нь ижил хэмжээний ахиуц ханамж өгөхөөр
төсөв хуваарилагдсан үед хэрэгцээ дээд
зэргээр хангагддаг. Үүнийг ханамжийг
хамгийн их байлгах нөхцөл гэнэ.
MU1 MU2 MUn
= = ………=
P1 P2 Pn

22. ЯЛГААГҮЙН МУРУЙ
Хэрэглэгчид ижил хэмжээний ханамж өгөх
тухайн хоѐр төрлийн барааны боломжит бүх
хослолыг харуулсан муруйг ялгаагүйн муруй
гэнэ.

23. ХЭРЭГЛЭГЧИЙН ОНОВЧТОЙ
СОНГОЛТ
Ялгаагүйн муруй, төсвийн шугам хоѐр
шүргэлцэх цэгт тухайн төсвөөр хамгийн их
ханамж авах 2 барааны оновчтой хослол
тогтоогдоно.

24. ХЭРЭГЛЭГЧИЙН ОНОВЧТОЙ
СОНГОЛТ
m  x  Px  y  P y
MUх MUу
=
Pх P2у
MU  U x x
' MU  Uy y
'