4. Konu Endokrin Sistem

1. DENETLEYİCİ VE
DÜZENLEYİCİ SİSTEM
VÜCUDUMUZDAKİ SİSTEMLER

2. Hormonal (İç Salgı=Endokrin)
Sistem (İç Salgı Bezleri)
Hormonlar ve hormon üreten salgı bezlerinden oluşan sisteme
hormonal sistem denir.

3. a) Salgı Bezi ve Çeşitleri:
Canlı vücudunda özel salgılar (ter, süt, yağ, gözyaşı, kulak kiri,
sümük, tükürük, enzim, hormon) üretebilen hücrelerin oluşturduğu
hücre topluluklarına salgı bezi denir.
Canlı vücudunda iç salgı bezi, dış salgı bezi ve karma bez olarak üç
farklı salgı bezi bulunur.
▪ Ürettiği salgılarını doğrudan kana verebilen bezlere iç salgı bezi
(hormon üreten bez), bu bezlerin ürettiği salgılara da iç salgı veya
hormon denir.
▪ Ürettiği salgılarını bir kanal ile vücut dışına çıkarabilen bezlere
dış salgı bezi, bu bezlerin ürettiği salgılara da dış salgı denir.
▪ Ürettiği salgılarını hem kana veren hem de vücut dışına çıkarabilen
bezlere karma bez denir.
Pankreas ve eşeysel bezler(testisler ve yumurtalıklar)
karma bezlerdir.

4. b) Hormonal Sisteminin Çalışması:
Canlı vücudunda sinir ve endokrin sistemleri birlikte ve
birbirlerine bağlı olarak çalışırlar.
Hormonal sistem, sinir sistemi ile birlikte vücuttaki organ ve
sistemlerin çalışmasını denetler ve düzenler.
Hormonal sistemin çalışmasını sinir sistemi sağlar.
Hormonal sistem, vücuttaki denetleme ve düzenleme görevini
salgıladığı hormonlar sayesinde gerçekleştirir.
İç salgı bezlerinin ürettiği hormonlar, vücuttaki ilgili organa kan
yoluyla taşınır ve her hormon farklı doku veya organa etki eder.

5. Hormonal sistem vücuttaki doku, organ ve sistemler arasındaki
işleyişi sinir sistemi ile birlikte denetler ve düzenler.
Sinir sistemi çok hızlı çalışır, denetleme ve düzenleme görevini
hızlı gerçekleştirir, ilgili kas veya organlara göndereceği uyartı
mesajını elektrik enerjisi şeklinde taşır ve organları anında etkiler.
Hormonlar kan yoluyla taşındığı için hormonal sistem yavaş
çalışır, denetleme ve düzenleme görevini yavaş ve uzun sürede
gerçekleştirir, ilgili organları hormonlar sayesinde kimyasal
olarak uyarır ve organları uzun sürede etkiler ve denetler.

6. İç Salgı Bezlerinin Salgıladığı Hormonlar ve Görevleri
İÇ SALGI BEZİ SALGILADIĞI HORMON GÖREVİ
HİPOFİZ
BEZİ
BÜYÜME HORMONU
İÇ SALGI BEZLERİNİ DENETLER DÜZENLER.
BÜYÜMEYİ SAĞLAR
SİNİR SİSTEMİYLE HORMONAL SİSTEM ARASINDAKİ
İLETİŞİMİ SAĞLAR
TROİT BEZİ TİROKSİN HORMONU
BÜYÜME GELİŞME VE VÜCUTTAKİ DİĞER OLAYLARIN
DÜZENLENMESİNDE GÖREVLİDİR.
İYOT EKSİKLİĞİNDE GUATR HASTALIĞI GÖRÜLÜR.
BÖBREK
ÜSTÜ BEZİ
ADRENALİN HORMONU
HEYECAN, KORKU, COŞKU GİBİ ANLARDA
METABOLİZMAYI HIZLANDIRIR.
ALDOSTERON HORMONU VÜCUTTAKİ MİNERAL VE SU
DENGESİNİ DÜZENLER.
PANKREAS
İNSÜLİN KAN ŞEKERİNİ DÜŞÜRÜR
GLUKAGON KAN ŞEKERİNİ YÜKSELTİR
EŞEYSEL
BEZLER
YUMURTALIK
ÖSTROJEN BAYANLARDA ERGENLİK DÖNEMİNDE
DİŞİLERE ÖZGÜ ÖZELLİKLERİN KAZANILMASINI
SAĞLAR
TESTİS
TESTESTERON ERKEKLERDE ERGENLİK DÖNEMİNDE
ERKEĞE ÖZGÜ ÖZELLİKLERİN KAZANILMASINI SAĞLAR

7. c) İnsanlarda Salgı Bezleri ve Görevleri:
Ürettiği salgılarını doğrudan kana verebilen bezlere iç salgı bezi
(hormon üreten bez), bu bezlerin ürettiği salgılara da iç salgı
veya hormon denir.
Hormonların Özellikleri:
• Protein ve yağ yapısında bulunabilirler.
• Kana salgılanır veya kan yoluyla bütün vücuda taşınırlar.
• Ancak hedefi olan belirli bir organı etkileyebilirler.
• Az miktarda salgılanır ancak etkileri güçlüdür.
• Belirli bir süre kullanılır ve yapısı bozulan hormon, karaciğerde
parçalanır.

9. 1-) Hipofiz Bezi ve Görevleri:
Beynin alt tarafında yer alan nohut büyüklüğünde ve pembe
renkli olan iki parçalı bir bezdir.
Salgıladığı Hormon: BÜYÜME HORMONU

11. Hipofiz Bezinin Görevleri:
• Salgıladığı hormonlarla iç salgı bezlerinin çalışmasını denetler ve
düzenler.(tiroit, eşeysel bezler)
• İç salgı bezleri ile sinir sistemi arasında işbirliği ve koordinasyonu
sağlar.
• Üreme faaliyetlerinde rol oynar.
Erkeklerde sperm, dişilerde yumurta oluşumunu sağlar.
• Vücudun su dengesini kontrol eder (böreklerde suyun geri
emilmesini sağlar) ve kan basıncını ayarlar.
• Deriye rengini veren hormon salgılar.
• Vücudun büyümesini sağlayan büyüme hormonu üretir. Büyüme
hormonunun az salgılanması durumunda cücelik, fazla
salgılanması durumunda devlik(akromegali) ve
çirkinlik(jigantizm) oluşur.

12. 2-) Tiroit Bezi:
Boynun ön kısmında,
gırtlağın altında,
soluk borusunun iki yanında
yer alan iki parçalı(loblu) bezdir.
(H harfine benzer ve 25g’dır)
Tiroit bezi tiroksin ve kalsitonin
hormonlarını salgılar.
Tiroit bezi iyot denilen madensel tuz sayesinde çalışır.
Salgıladığı Hormon: TİROKSİN ve KALSİTONİN

13. Tiroksin Hormonunun Görevleri:
• Büyüme ve gelişmeyi etkiler, kimyasal olayları, metabolizma
hızını(yapım ve yıkım olaylarının hızını) düzenler.
• Hücrede mitokondrinin faaliyetlerini hızlandırarak enerji üretimini
arttırır.
• Doğumdan sonra az salgılanırsa, Kretenizm denilen cücelik ve
zeka geriliği görülür.
• Tiroksin az salgılanırsa; yorgunluk, vücudun yağ
toplaması(şişmanlık), saç dökülmesi, derinin kuruması,
yetişkinlerde az salgılanırsa ruh ve beden uyuşukluğu görülür.
• Çok salgılanırsa; aşırı terleme ve sinirlilik, zayıflık görülür.
Metabolizma hızlanır, kan basıncı artar, kalp atışı ve kan dolaşımı
hızlanır.

14. Tiroit bezi yeterli salgılanmazsa
GUATR denilen hastalık
ortaya çıkar.
Bu hastalıkta tiroit bezi büyür.
Kalsitonin Hormonu:
Kandan kemiğe kalsiyum geçişini sağlar.
Kalsitonin Hormonunun Görevleri:
1- Kandaki madensel tuz miktarını ayarlar.
2- Kemiklerin sertleşmesine yardımcı olur.
3- Eksikliğinde kandaki madensel tuzlar kemiklere geçemez
ve kemik erimesi oluşur.
Tiroit iyot içeriklidir.
Az salgılanırsa
bez aşırı çalışır.
Guatr hastalığı olur.

15. Paratroit Bezi:
Tiroit bezinin arkasında (ve iki yanında) bulunan dört parçalı
bezdir(1gr).
Bu hormon kalsitonin hormonuna zıt olarak çalışır. Yani
kemiklerde fazla olan (kalsiyum ve fosfor gibi) madensel tuzların
kana geçmesini sağlar.
Kandaki kalsitonin hormonu artınca kandaki parathormon miktarı
azalır.
Kandaki kalsiyum kemiklere fazla geçerse kandaki kalsitonin
hormonu azalır, parathormon artar ve artınca da kemiklerde fazla
biriken kalsiyumun tekrar kana geçmesini sağlar.
Salgıladığı Hormon: PARATHORMON

16. PARATİROİT BEZİNİN GÖREVLERİ:
1. Bu hormon kemikten kana kalsiyum geçişini sağlar.
Kandaki (kalsiyum ve fosfor) madensel tuz dengesini ayarlar.
2. Az salgı üretilirse kandaki kalsiyum kemiklerde birikip kana
tekrar geçemez ve kandaki fosfor miktarı artar. Sonuçta
kaslarda ağrılı kasılma ve titreme şeklindeki tetani hastalığına
yol açar.

17. TİMÜS BEZİ VE GÖREVLERİ:
Tiroit bezinin altında bulunan ve çocuklarda 3 yaşından sonra
yavaş yavaş kaybolan bezdir.
GÖREVLERİ:
Çocukluk döneminde vücudu mikroplara karşı korurlar.

18. BÖBREK ÜSTÜ BEZİ:
Böbreklerin üst kısmına yapışmış halde sarımtırak renkli ve
yağ dokusu içine gömülü iki tane olan bezdir.
Böbreklerle doğrudan ilişkisi yoktur.
Böbrek üstü bezlerinden yeterince hormon salgılanmaması
sonucunda deri tunç rengini alır, kan basıncı düşer ve
tunç(addison)hastalığı oluşur.
Salgıladığı Hormon:
ADRENALİN(böbreklerdeki öz bölgesinde üretilir.)
ALDESTERON
KORTİZON(böbreklerdeki kabuk bölgesinde üretilir.)

20. • ADRENALİN(Nöroadrenalin):
Korku, heyecan, coşku, öfke anlarında salgılanır.
1. Kan basıncını düzenler.
2. Kandaki şeker miktarını düzenler.
3. Korku, öfke, heyecan, açlık gibi durumlarda kandaki adrenalin
miktarı artar(fazla salgılanır). Bunun sonucunda kan
basıncı(tansiyon), kalp atışı, kan şekeri yükselir ve göz
bebekleri büyür.
4. Kandaki karbonhidrat (şeker) miktarını ayarlar. Karaciğer ve
kaslarda depolanan glikojeni glikoza dönüştürür.
Böbrek Üstü Bezinin Görevleri:

21. • ALDESTERON HORMONU:
Vücudun su ve madensel tuz dengesini ayarlar.
• KORTİZON HORMONU:
Böbreküstü bezinin kabuk kısmından salgılanan çok önemli bir
hormondur.
Kandaki şeker miktarını artırır.
Vücutta protein yıkımını uyarır ve yapımını azaltır.
Kortizon tedavisi gören hastalarda aşırı bir yağ birikmesi
görülmektedir.

23. PANKREAS:
Sindirime yardımcı olan
pankreas salgıladığı
hormonlarla kanın
şeker oranını dengeler.
Salgıladığı Hormon: İNSÜLİN, GLUKAGON
GÖREVLERİ:
1.İnsülin: Kandaki şeker oranı arttığında karaciğere glikoz
geçişini sağlar.
2.Glukagon: Kan şekeri azaldığında karaciğeri uyarır
karaciğerdeki glikozun kana geçmesini sağlar.

24. Eşeysel Bezler(Testisler ve Yumurtalıklar):
Erkeklerde testisler (er bezleri),
dişilerde yumurtalıklar (ovaryum)
eşeysel bezlerdir.
Eşeysel bezler hem iç hem de dış
salgı üreten karma bezlerdir.
Eşeysel bezler, üreme hücresi ürettiği için dış salgı bezi olarak,
eşeysel hormon üretip kana verdiği için de iç salgı bezi olarak görev
yaparlar.

25. Testisler ve Görevleri:
1- Sperm hücrelerini üretirler.
2- Androjen (testosteron) eşeysel hormonunu üretirler.
Bu hormon erkeklik hormonudur ve sesin kalınlaşmasını,
erkeklerin kendine özgü vücut özelliklerinin belirlenmesini,
sakal ve bıyık çıkmasını ayrıca sperm hücrelerinin belli bir
yaştan sonra üretilmesini sağlar.
Yumurtalıklar ve Görevleri:
1- Yumurta hücrelerini üretirler.
2- Östrojen ve progesteron eşeysel hormonlarını üretirler. Bu
hormonlar dişilik hormonlarıdır ve sesin incelmesini, dişilerin
kendine özgü vücut özelliklerinin belirlenmesini ve yumurta
hücrelerinin belli bir yaştan sonra olgunlaşmasını sağlar.

27. Denetleyici ve Düzenleyici Sistemlerin
Sağlığı ve Korunması:
1- Sinir sistemi organları çarpma ve vurmaya karşı korunmalı, zarar
görmemelidir.
2- Alkol, sigara ve uyuşturucu kullanılmamalıdır.
3- Gürültülü ve gerilimli ortamlarda bulunulmamalı, stresten uzak
durulmalıdır.
4- Dengeli ve düzenli beslenilmelidir.
5- Düzenli uyunmalıdır.
6- Ağır yük kaldırılmamalıdır.
7- Düzenli olarak spor yapılmalıdır.
8- Sinir sistemini menenjit, kuduz, çocuk felci gibi
hastalıklardan korumak için aşı yaptırılmalıdır.

28. İç Salgı Bezlerinden Dolayı Oluşan Hastalıklar:
İnsanlarda hormonlar normal değerden az ya da çok salgılandığında
vücutta çeşitli bozukluklara yol açar. Hormon bozukluğu olan
kişilerin tedavi edilmesini sağlayan bilim dalına endokrinoloji
denir.

29. a) Devlik:
Hipofiz bezinin,
gelişme döneminden sonra
büyüme hormonunu
fazla salgılaması sonucu
el, ayak ve çene kemiklerinin
büyümesi hastalığıdır.
b) Cücelik:
Hipofiz bezinin, büyüme hormonunu
az salgılaması sonucu oluşur.

30. c) Şeker Hastalığı:
Pankreasın, insülin hormonunu
az salgılaması sonucu oluşur.
d) Kemik Erimesi:
Tiroit bezinin kalsitonin hormonunu az salgılaması sonucu
kandaki madensel tuzların kemiklere geçememesine neden olan
hastalıktır.

31. e) Dış Guatr:
Tiroit bezinin, iyot eksikliğinde tiroksin hormonunun
salgılanması için çok çalışıp şişmesi sonucu oluşur.
f) İç (Zehirli) Guatr:
Tiroit bezinin, iyot fazlalığında fazla çalışarak fazla tiroksin
hormonu üretmesi sonucu göz kürelerinin dışa doğru büyümesine
ve kilo kaybına neden olan hastalıktır.
g) Kısırlık:
Eşeysel bezlerin, eşeysel hormonları az salgılanması sonucu
oluşur.

32. h) Tunç Hastalığı:
Böbrek üstü bezlerinin
yapısının bozulması
nedeniyle kortizon
hormonun az salgılanması
sonucu kan basıncının düşmesine
ve derinin tunç rengi almasına
neden olan hastalıktır.
ı) Kretenizm:
Tiroit bezinin, tiroksin hormonunu doğumdan sonra az salgılaması
sonucu cücelik ve zeka geriliğine neden olan hastalıktır.

34. Aşağıdaki cümlelerde hangi hormonlardan söz edilmektedir.
Umut bir haber karşısında çok heyecanlanmış…………
Onur ergenlik döneminde boyu uzuyor…………………
Can çok yemek yemesine rağmen metabolizması hızlı
zayıflıyor……………….
Başar’ın sakalları çıkmaya başladı………………….
Ali evlenme çağına gelmiş , çocuğu olabilir……………
Ragıp amcanın şekeri düşmüş……………………..
Sami dayının şekeri çok yemekten çıkmış……………

35. A) Aşağıdaki cümleleri doğru veya yanlış olarak belirtiniz.
Merkezi sinir sistemi, beyin, beyincik, omurilik soğanı ve omurilikten
oluşur.(….)
Soluk alma ve kalp atışını sinirler kontrol eder. (….)
Kalp, mide ve akciğer gibi organların çalışmasını beyincik kontrol
eder. (….)
İç salgı bezlerinin kontrolünü hipofiz bezi yapar. (….)
Dişi ve erkek özellikleri belirleyen hormonları eşeysel bezler salgılar.
(….)
Sinir sisteminin tüm organlarla bağlantısı vardır. (….)
Bir uyarının sinirlerde oluşturduğu değişikliğe uyartı mesajı denir.(….)
Hormonlar salgılandıkları bezden direk kana karışırlar. (….)
Böbreküstü bezlerinden büyüme hormonu salgılanır. (….)
Beyincik vücudumuzun denge merkezidir. (….)

36. B) Aşağıdaki cümleleri uygun sözcüklerle eşleyiniz.
Nöron – adrenalin – beyincik – guatr – dans etme – pankreas
omurilik – hormon – beyin – refleks
• Vücudumuzun içinde veya dışında oluşan değişikliklere karşı
gösterilen otomatik ve kontrolümüz dışındaki tepkilerdir…………..
• Omurganın içinde yer alır………….
• Acıkma, susama, iştah ve uyku gibi olayları düzenler………….
• Kasların, kol ve bacakların birbiri ile uyumlu çalışmasını
sağlar……......
• Vücudumuzda organlarımız arasındaki bilgi iletişimini sağlar………..
• İç salgı bezlerinin salgıladığı kimyasal sıvılardır…………….
• Salgıladığı hormonlar kan şekerini ayarlar, karma bezdir……………
• Korku ,coşku ,heyecan ve öfke anında böbreküstü bezlerinin salgıladığı
hormondur……………
• Tiroit bezi yeterli çalışmadığında ortaya çıkan hastalıktır.
• Sonradan kazanılan bir reflekstir…………..

37. Aşağıdaki tabloyu uygun olarak tamamlayınız.
Salgılanan Hormon İç Salgı Bezi Hormonun Vücuttaki Görevi
İnsülin
Tiroit
Kan şekerini yükseltir
Hipofiz
Eşeysel hormonlar
Eşeysel bez Sperm oluşturur
Heyecanlanma anında
metabolizmayı hızlandırır