Εικαστική Παιδεία τεύχος32 2016, ISSN 2241-6757. Ετήσιο Περιοδικό Ένωσης Εκπαιδευτικών Εικαστικών Μαθημάτων. μεταξύ άλλων περιέχονται: Άρθρα από παρουσιάσεις στα ετήσια Συνέδρια και σεμινάρια της Ένωσης στην Αθήνα και την Περιφέρεια. Επιλεγμένα άρθρα σχετικά με τη θεωρία της τέχνης και την ιστορία της, επιστημόνων, ιστορικών τέχνης και καλλιτεχνών. Μεταφράσεις κειμένων καταξιωμένων καλλιτεχνών και μεγάλων δασκάλων της τέχνης από όλο τον κόσμο. Προτάσεις - ασκήσεις με συγκεκριμένες μεθόδους και πρακτικές της καλλιτεχνικής διδασκαλίας. Δραστηριότητες στα σχολεία Κείμενα, δραστηριότητες και κινητοποιήσεις της Ένωσης για την υποβάθμιση της καλλιτεχνικής παιδείας στα σχολεία

1. =4 7:359/7EB9:=? 79:54B9:=? 0 =
4 3 /

2. =4 7:359/7EB9:=? 79:54B9:=? 0 =
EIKAΣTIKH ΠΑΙΔΕΙΑΕΝΩΣΗ ΚΑΘΗΓΗΤΩΝ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΜΕΣΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ
PENAΣ ANOYΣH
4 3 /
=4 0 . = 11 = 0 = 4 4 3 / 4 4
4 3 /
=4 0 . = 11 = 0 = 4 4 3 / 4 4
4 3 /
=4 0 . = 11 = 0 = 4 4 3 / 4 4
L ^IL Z[^L ^PKbR Y Y Y GbYcX PTLX^VR_PI
ZYc _L MPI^P ^RX
!&+)#$ # ,!*"
3LZLXL]^L]IYc _HXL
^RV -
& #% '(*"$$& (+ ' + !)
, ,,, )+ + " )* (&
# $ &"*"
5bSVVGLa 4IWYa C7? 508?594D
;LcYUYO>^Yc 5_HXL
BRV
!&+)#$ # %#'(-%!
C 4 D 4JV`XYa
C95?@4D 5S]^Y^GVYca

3. 1
EIKAΣTIKH ΠAIΔEIA
Tα κείμενα της «Eικαστικής Παιδείας»
Στο περιοδικό μας, δημοσιεύονται με ευθύνη του Δ.Σ., μετά από έγκριση της συντακτικής
επιτροπής, τα κείμενα που έχουν κατατεθεί και τα οποία έχουν γραφεί από συναδέλφους μέ-
λη της Ένωσής μας.
Δημοσιεύονται επίσης κείμενα, που αναφέρονται στην Tέχνη και την Eκπαίδευση Tέχνης ή σε
Παιδαγωγικά κ.ά. θέματα, που έχουν γραφεί από μη καλλιτέχνες, επιστήμονες άλλων κλάδων
κ.λπ., οι οποίοι συνήθως έχουν προσκληθεί και μιλήσει σχετικά στα ετήσια σεμινάριά μας.
Eίναι αυτονόητο ότι οι απόψεις που διατυπώνονται σ’ αυτά και ειδικά οι προτάσεις που αφο-
ρούν ζητήματα τα οποία εμπίπτουν στον κύκλο συνδικαλιστικού τύπου διεκδικήσεων, δεν εκ-
φράζουν απαραίτητα την Ένωσή μας, την άποψη δηλ. και τη θέση την οποία έχουμε διαμορ-
φώσει συλλογικά στις αποφάσεις, συνελεύσεις μας κ.ο.κ. Eκφράζουν αποκλειστικά το συγ-
γραφέα τους.
Επιμέλεια έκδοσης -
Καλλιτεχνική επιμέλεια:
Ζωή Χατζή
Παπαναστασίου 49
104 45 ΑΘΗΝΑ
τηλ. 210 8321783
e-mail: enoshkkm@otenet.gr
web: www.art-teachers.com
Συντακτική Επιτροπή
του περιοδικού:
Ζωή Χατζή
Νότα Παληοκώστα
Kώστας Eυαγγελίου
Παραγωγή:
ΓΡΑΦΟΠΡΙΝΤ Α.Β.Ε.Ε.
Αίμωνος 71 & Κρέοντος - Ακαδημία Πλάτωνος
Tηλ.: 210 5144160
Nο 32
ETOΣ 2016
EKΔIΔETAI AΠO TO Δ.Σ. THΣ ENΩΣHΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΕΙΚΑΣΤΙKΩN MAΘHMATΩN
Eξώφυλλο:
Π. Πικάσο: Γυναίκα που κλαίει,1937
Οπισθόφυλλο:
Π. Πικάσο: H Τραγωδία, 1903
TIMH 12 EYPΩ

4. 2
Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α
Οι ορίζοντες του κόσμου 3
Ετήσιο Πανελλαδικό Συνέδριο 2015 4-7
Σεμινάρια Σχεδίου 8-9
Διήμερο Εικαστικό Παιδαγωγικό Σεμινάριο Φεβρουάριος 2016 10-13
Τριήμερο Σεμινάριο Β. Ελλάδας στη Θεσσαλονίκη 14-17
Διημερίδα στην Πάτρα 18-19
ΖΩΗΣ ΧΑΤΖΗ Δεν θα μείνουμε απαθείς…. Οι εικαστικοί και το προσφυγικό 20
Ομαδικές μαθητικές εκθέσεις σε όλη την Ελλάδα 21-31
Υπερασπιζόμαστε το Δημόσιο Δωρεάν Σχολείο 32-38
ΖΩΗΣ ΧΑΤΖΗ Το Δημόσιο Σχολείο και η Τέχνη 39-41
ΕΥΑΣ ΜΕΛΑ Για την Αισθητική Αγωγή και την Καλλιτεχνική Παιδεία 42-47
ΝΙΚΟΥ ΓΙΑΝΝΑΚΗ Τα Εικαστικά στο Σχολείο 48-49
«Σκέψεις πάνω στην τέχνη» ΠΙΚΑΣΟ 50-62
ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΥ ΔΑΦΝΟΥ Από τον Μονέ στον Πικάσο 63-65
ΜΑΡΙΑΝΝΑΣ ΚΙΖΟΥ Δύο φορές ξένος 66-68
ΓΕΩΡΓΙΑΣ ΔΙΑΜΑΝΤΟΠΟΥΛΟΥ Συρία: Μια σύγχρονη Γκουέρνικα 69-71
ΑΡΙΣΤΟΜΕΝΗ ΧΑΤΖΗΠΑΠΑ Ένας πίνακας μια διαμαρτυρία 72-73
ΑΝΤΩΝΗ ΒΑΟΥ Εμπλέκοντας τα παιδιά στην καλλιτεχνική διεργασία 74-75
ΧΡΗΣΤΟΥ ΑΛΑΒΕΡΑ Σε απόσταση γάτας 78-79
ΜΑΚΗ ΣΤΑΗ Τί συμβαίνει με τους πρόσφυγες στη Μυτιλήνη; 76-81
ΓΙΩΡΓΟΥ ΤΣΙΑΚΑΛΟΥ Προσφυγιά, Τέχνη, Αλληλεγγύη 82-90
ΤΖΟΥΛΙΑΣ ΕΦΕΤΖΗ (Παρουσίαση) Εικαστικά εργαστήρια με τα προσφυγόπουλα στην Αθήνα 91-95
Η βαλίτσα του πρόσφυγα: Μια άσκηση ενσυναίσθησης 96
ΠΑΥΛΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗ Η ανακάλυψη και αποδοχή της τέχνης των απ’ έξω 97-101
ΑΓΛΑΪΑΣ ΠΑΠΑΗΛΙΑ Η τέχνη της κεραμικής 102-105
Γ. ΠΑΛΙΑΤΣΙΟΥ-Ε.ΑΓΑΘΟΠΟΥΛΟΥ Κοινωνική ένταξη μέσω τέχνης 106-115
ΣΟΦΙΑΣ ΣΙΔΗΡΟΠΟΥΛΟΥ Μπορώ κι εγώ 116-121
ΜΑΡΙΑΣ Δ. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ Η φωτογραφία ως μέσο έκφρασης των ατόμων με ειδικές ανάγκες 122-123
ΕΙΡΗΝΗΣ ΤΣΙΜΠΟΥΚΙΔΟΥ Η ανάπτυξη της επινοητικής σκέψης για την ενδυνάμωση των ανθρώπινων αξιών 124-127
ΕΛΕΝΗΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΤΟΥ Αυτοπροσωπογραφία: Ο καθρέφτης της δικής μου προσωπικότητας 128-131
ΘΕΟΔΟΣΙΑΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ Από το Γυμνάσιο στο Λύκειο. Μια πορεία 132-138
ΜΑΝΩΛΗ ΦΡΑΓΓΙΔΗ Συμβολική οπτικοποίηση ταυτότητας: Από την Εραλδική στα Λογότυπα 139-144
ΓΙΩΡΓΟΥ ΠΑΛΛΗ Ζωγραφίζοντας το σχολείο 145-148
ΧΡΙΣΤΙΝΑΣ ΠΑΠΑΔΑΚΗ Ανθρωπιστικές αξίες και κοινωνικότητα 149-151
ΕΛΕΝΗΣ ΓΟΥΝΑΡΗ Η Τέχνη στα Προγράμματα Σχολικών Δραστηριοτήτων 152-156
ΕΙΡΗΝΗΣ ΔΟΥΝΑΒΗ Τέχνη και μαθηματικά 157-162
ΧΑΡΑΣ ΣΑΪΤΗ Η τέχνη της εκπαίδευσης και η εκπαίδευση της τέχνης 163-166
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑΣ ΜΠΟΛΙΕΡΑΚΗ Η εικαστικοπαιδαγωγική διδασκαλία ως καλλιτεχνική δημιουργία 167-170
ΦΙΛΙΠΠΙΝΑΣ ΛΙΒΙΤΣΑΝΟΥ Η τέχνη ως αντίσταση. Οι εικαστικές τέχνες κατά του φασισμού 171
ΜΑΓΔΑΣ ΛΑΜΠΡΟΠΟΥΛΟΥ Αντιφασιστικές εργασίες και δράσεις στα σχολεία 172-176
ΦΩΤΕΙΝΗΣ ΦΡΑΓΚΟΥΛΗ Μέσα στα πράγματα γλιστρά ένα ψάρι 177-183
ΡΟΔΑΝΘΗΣ ΔΗΜΗΤΡΕΣΗ Αφηγηματική τέχνη. Όταν οι τέχνες συναντιούνται στο σχολείο 184-187
ΝΙΚΗΣ ΡΟΥΜΠΑΝΗ Παραβολές και παραμύθια ως εκπαιδευτικά εργαλεία 188-194
ΝΙΚΟΥ ΕΞΑΡΧΟΥ Το παιχνίδι στην εκπαίδευση ως μέσο πρόληψης και διαχείρισης κρίσεων 195-199
ΒΙΒΗΣ ΠΕΡΥΣΙΝΑΚΗ Χαρτοϋφαντική 200-202
ΕΛΕΝΗΣ ΔΙΝΟΠΟΥΛΟΥ Η τέχνη ως πολιτισμική γέφυρα του χθες με το σήμερα 203-205
ΓΙΟΥΛΑΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ Ο μικρός πρίγκιπας 206-208
Οι ατομικές και ομαδικές εκθέσεις των μελών της Ένωσης, καθώς επίσης και οι ανταποκρίσεις από τις δραστηριότητες στα σχολεία,
που παρουσιάζονταν στις τελευταίες σελίδες της Εικαστικής Παιδείας, αναστέλλονται και γι’ αυτήν τη χρονιά.
Η ανάγκη παρουσίασής τους με χρώμα ανεβάζει το κόστος του περιοδικού, γεγονός το οποίο αδυνατούμε να αντιμετωπίσουμε.
Ωστόσο αυτές οι δραστηριότητες καλύπτονται στο face-book και την ιστοσελίδα της Ένωσης πολύ πιο ζωντανά, σε μεγαλύτερη
έκταση και προ πάντων με την άμεση και επίκαιρη ενημέρωση του φιλότεχνου κοινού.

5. 3
«Πρόπασα δ’ ήδη στονόεν λέλακε χώρα»
(Αισχύλου, Προμηθεύς δεσμώτης)
Πέρα ως πέρα πάσα χώρα – τη διαπερνούν οι οδυρμοί.
Σεπτέμβριος 2016. Έναρξη του νέου σχολικού έτους… Έτος 6. Προς 7. από εγκαθιδρύσεως
των αμνημόνευτων μνημονίων. Με την αποσύνθεση και διάλυση της κοινωνίας και της
εκπαίδευσης να αναπαράγονται αδυσώπητα. Με τη δαμόκλειο σπάθη της απόλυσης να
κρέμεται πάνω από χιλιάδες αναπληρωτές, και με τα αντικοινωνικά αποστήματα να πληθαίνουν
και να μεγεθύνονται αθεράπευτα. Με νέες επώδυνες κρίσεις να εκδηλώνονται, δίχως
ανάπαυλα, στη διεθνή σκηνή (στη χώρα, στη γειτονιά μας, στην ευρύτερη περιοχή,
στην Ευρώπη και σ’ όλο τον κόσμο).
Οι έννοιες διαστρέφονται, η παράνοια αναζητά αποδέκτες, η λογική εκτοπίζεται και για να
θυμηθούμε τον Γκόγια «Ο ύπνος της λογικής γεννά τέρατα». Πόλεμος, προσφυγιά, ιερόσυλη
κτηνωδία που αξιοποιείται ως άλλοθι, πραξικοπήματα, φασισμός, παγκόσμιος Τραμπ-ουκισμός.
Οι ορίζοντες του κόσμου σκοτεινιάζουν όλο και πιο επίφοβα.
* * * * * * * * * *
Για τους ίδιους τους ανυπεράσπιστους πρόσφυγες, ίσως ισχύουν οι μελαγχολικοί στίχοι του
Λαμαρτίνου:
«Ας μη ζητούμε ανύπαρκτο στον κόσμο άλλο λιμάνι
Του χρόνου η άγρια θάλασσα δε έχει ακρογιαλιά»
Εμείς σε κάθε περίπτωση, ως δάσκαλοι και εικαστικοί, δεν θα μείνουμε απαθείς θεατές
μπροστά στα τεκταινόμενα. Χρέος μας είναι να δώσουμε κάθε δυνατή συμβολή, ώστε οι λαοί να
μην επιτρέψουν νέες Γκουέρνικες.
Σύμφωνα με τα λόγια του Μάριο ντε Μικέλι «ο πολιτισμένος κόσμος τρόμαξε από την ωμότητα
εκείνου του εγκλήματος και το έργο του Πικάσο, που γεννήθηκε από τον πόνο, την οργή και
το πάθος του, ήταν μια σπαρακτική πράξη κατηγόριας κατά της προσπάθειας να εγκαθιδρυθεί
στην Ευρώπη η κυριαρχία της άρνησης του ανθρώπου».
Στην απόκρουση κάθε προσπάθειας να επιβληθεί η κυριαρχία της άρνησης του ανθρώπου,
στάθηκαν ανέκαθεν προσανατολισμένες οι δραστηριότητες της Ένωσης. Σ’ ένα τέτοιο σκοπό
είναι αφιερωμένο και το παρόν τεύχος της «Εικαστικής Παιδείας».
Οι ορίζοντες του κόσμου

6. Pάινερ K. Bικ
Γιοχάννες Ίττεν
H εικαστική παιδαγωγικήως ολιστική παιδαγωγική
KEIMENΑ ΕΙΚΑΣΤΙΚΩΝ
ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΩΝ 6
!& $ #!
#$ '$ ! $
"$# ! % %
! &
=4 7:359/7EB9:=? 79:54B9:=? 0 =
8 7271928 B84 79:54B9:84 4:7<84
7?=48 :508.8B=? :5119B7F?9:=? ;508;5B=?
-' '" # " * #,"# /
$$", 0&"# / " +# $ /
&.+! -! !,)&
$$", 0&"#)& -!% ,.&
* +, *"
'+% % ,'/
*,' $1(,"# /
'
,'/
4PS> Q`^PSX[X OSLQLXPS[X
]P NRQSLUH WYQH
!&+)#$ # ,!*" 3LZLXL]^L]IYc _HXL ^RV -
& #% '(*"$$& (+ ' + !) , ,,, )+ + " )* (&
# $ &"*" 5bSVVGLa 4IWYa C7? 508?594D ;LcYUYO>^Yc 5_HXL BRV
!&+)#$ # %#'(-%! C 4 D 4JV`XYa C95?@4D 4^LOIYc C35354=B8A9@ED 4^YcX>R
C95?@4D 5S]^Y^GVYca
@3B9:@5:@E4B9:5 6@808;5B5
4PS>
C;G_YOYS ULS
ZLU^SUGa
ULVVS^PbXSUHa
OSOL]ULVILaD