SlideShare uma empresa Scribd logo

Bimet Mjekesore Shq%5 B1%5 D

‱
‱
Elldini-Upfiek
Elldini-Upfiek
Tecnologia
1 de 61
Baixar para ler offline
Prishtinë 2007
Arben Mehmeti Enver Sherifi Adem Demaj BIMËT MJEKËSORE 2007
PĂ«rgatitur nga: Arben Mehmeti Enver Sherifi Adem Demaj Lektor Fadil Grajçevci Botues Shoqata pĂ«r bujqĂ«si organike e KosovĂ«s-SHBOK Ky publikim Ă«shtĂ« pĂ«rkrahur nga: - Agjencioni Evropian pĂ«r RindĂ«rtim - Komuna e Gjilanit, Departamenti pĂ«r BujqĂ«si - ,,AGROPRODUKT-SYNE’’ – Burim TĂ« gjitha tĂ« drejtat janĂ« tĂ« rezervuara. Pa lejen me shkrim tĂ« botuesit dhe tĂ« autorĂ«ve, asnjĂ« pjesĂ« e kĂ«tij botimi nuk mund as tĂ« kopjohet, e as tĂ« shumĂ«zohet, pa marrĂ« parasysh mĂ«nyrĂ«n, mjetin apo formĂ«n
PËRMBAJTJA PARATHËNIE ........................................................................................... 5 HYRJE ........................................................................................................ 7 BIMËT MJEKËSORE NË KOSOVË ...................................................... 8 PËRSHKRIMI I PJESËVE KRYESORE TË BIMËVE, TË CILAT DUHET T’I DIJMË GJATË GRUMBULLIMIT TË TYRE ................. 9 RRËNJA – RËNDËSIA E MBLEDHJES SË RRËNJËVE ...................................... 9 KËRCELLI - RËNDËSIA E MBLEDHJES SE KËRCEJVE ................................... 9 BULBI ..................................................................................................... 10 ZHARDHOKU .......................................................................................... 10 RIZOMA .................................................................................................. 10 LËVORJA ................................................................................................ 10 GJETHI .................................................................................................... 10 LULJA ..................................................................................................... 11 FRYTI ..................................................................................................... 11 FARA ...................................................................................................... 12 MBLEDHJA E POLENIT ............................................................................. 12 PRODHIMTARIA E BIMËVE MJEKËSORE SI KULTURË ........... 12 BIMËT KRYESORE MJEKËSORE ..................................................... 13 1. Achillea milefollium L. ...................................................... 13 2. Althae officinalis L. ........................................................... 14 3. Arctostaphylos uva-ursi (L.) Spreng. ................................ 15 4. Arnica montana L.............................................................. 16 5. Artemisia absinithium L. ................................................... 17 6. Betula pendula Roth. ......................................................... 18 7. Capsella bursa-pastoris (L.) Medik. ................................. 19 8. Carlina acaulis L............................................................... 20 9. Convallaria majalis L........................................................ 21 10. Cornus mas L. ................................................................... 22 11. Crataegus monogyna Jacq................................................. 23 12. Fragaria vesca L. .............................................................. 24 13. Gentiana lutea L................................................................ 25
14. Hypericum perforatum L................................................... 26 15. Juniperus communis L....................................................... 28 16. Malva sylvestirs L. ............................................................ 29 17. Matricaria chamomila L. .................................................. 30 18. Melissa officinalis L. ......................................................... 31 19. Mentha piperita L.............................................................. 32 20. Morus nigra L. .................................................................. 33 21. Orchis morio L. ................................................................. 34 22. Origanum vulgare L. ......................................................... 36 23. Papaver rhoeas L. ............................................................. 37 24. Plantago lanceloata L. ...................................................... 38 25. Primula veris L.................................................................. 39 26. Prunus spinosa L............................................................... 40 27. Rosa canina L.................................................................... 41 28. Rubus idaeus L. ................................................................. 42 29. Rubus fruticosus L............................................................. 43 30. Salvia officinalis L............................................................. 44 31. Sambucus nigra L.............................................................. 45 32. Satureja montana L. .......................................................... 46 33. Taraxacum officinale Weber ............................................. 47 34. Thymus serpyllum L. ......................................................... 48 35. Tilia cordata Mill. ............................................................ 49 36. Tussilago farfara L............................................................ 50 37. Urtica dioica L. ................................................................. 51 38. Vaccinium myrtillus L. ...................................................... 52 39. Valeriana officinalis L....................................................... 53 40. Viola odorata L. ................................................................ 54 MBLEDHJA E BIMËVE MJEKËSORE............................................... 55 SI DUHET TË MBLIDHEN BIMËT MJEKËSORE ........................... 56 RREZIKU NGA BIMËT HELMUESE.................................................. 56 METODAT E THARJES SË BIMËVE MJEKUESE........................... 57 THARJA NATYRORE............................................................................ 57 THARJA ARTIFICIALE ........................................................................ 58 PAKETIMI I BIMËVE MJEKUESE..................................................... 58 LITERATURA ......................................................................................... 60 4
PARATHËNIE Kjo broshurĂ« Ă«shtĂ« pĂ«rgatitur nĂ« kuadĂ«r tĂ« Projektit pĂ«r MbĂ«shtetje nĂ« Marketing tĂ« Agjencionit Evropian pĂ«r RindĂ«rtim, KFOR-it ne Gjilan, si dhe KomunĂ«n e Gjilanit, Departamenti pĂ«r BujqĂ«si. Duke pasur parasysh se nĂ« vendin tonĂ« tĂ« gjitha kĂ«to bimĂ« rriten nĂ« natyrĂ«, atĂ«herĂ« Ă«shtĂ« detyrĂ« e kĂ«saj shoqĂ«rie t’u kushtojĂ« mĂ« shumĂ« rĂ«ndĂ«si grumbullimit dhe shfrytĂ«zimit tĂ« kĂ«tyre bimĂ«ve. Kjo broshurĂ« shpresojmĂ« se do t’u shĂ«rbejĂ« fermerĂ«ve, agronomĂ«ve dhe tĂ« gjithĂ« tĂ« interesuarve nĂ« terren pĂ«r t’i shfrytĂ«zuar sa mĂ« shumĂ« bimĂ«t mjekĂ«sore dhe t’i pĂ«rvetĂ«suar sa mĂ« mirĂ« teknikat e mbledhjes, tĂ« tharjes dhe tĂ« paketimit tĂ« bimĂ«ve mjekĂ«sore. KĂ«to bimĂ« kanĂ« rĂ«ndĂ«si tĂ« veçantĂ«. Ato janĂ« dhunti e natyrĂ«s dhe duhet tĂ« shfrytĂ«zohen nĂ« mĂ«nyrĂ« adekuate. DĂ«shirojmĂ« tĂ« falĂ«nderojmĂ« personat qĂ« kanĂ« pĂ«rgatitur kĂ«tĂ« publikim: Arben Mehmeti, Enver Sherifi dhe Adem Demaj, gjithashtu falĂ«nderojmĂ« edhe kompaninĂ« qĂ« kryen grumbullimin e BimĂ«ve mjekĂ«sore ,,AGROPRODUKT- SYNE’’ – Burim e udhĂ«hequr nga Halit Avdijaj. Agjencioni Evropian pĂ«r RindĂ«rtim (AER) 5
HYRJE Kushtet tokĂ«sore dhe klimatike mundĂ«sojnĂ« rritjen e shumĂ« llojeve tĂ« bimĂ«ve mjekĂ«sore nĂ« vendin tonĂ«. Por, fatkeqĂ«sisht, ne nuk po i shfrytĂ«zojmĂ« sa duhet kĂ«to bimĂ« dhe nuk po i kushtojmĂ« kujdes tĂ« merituar kĂ«saj dege, pĂ«rkundĂ«r ekzistimit tĂ« mundĂ«sive pĂ«r zhvillim. TĂ« shpresojmĂ« se nĂ« programet e ardhshme tĂ« politikave bujqĂ«sore tĂ« vendit tonĂ«, pĂ«rmes programeve zhvillimore nĂ« ndĂ«rmarrje tĂ« ndryshme private dhe nĂ« komuna, kĂ«saj dege do t’i kushtohet mĂ« shumĂ« kujdes. Kosova ka njĂ« sipĂ«rfaqe prej 1.1 milionĂ«/ha, prej tĂ« cilave 570 000/ha janĂ« tokĂ« bujqĂ«sore, gjegjĂ«sisht 300 000/ha tokĂ« punuese, livadhe 165 000/ha, kullosa 90 000/ha dhe male 450 000/ha, ku rriten lloje tĂ« ndryshme tĂ« bimĂ«ve mjekĂ«sore, tĂ« cilat nuk shfrytĂ«zohen pothuaj fare. Pse ndodh kĂ«shtu? MendojmĂ« se ekzistojnĂ« disa arsye, disa prej tĂ« cilave po i theksojmĂ«: 1. Nuk Ă«shtĂ« fare i organizuar grumbullimi i kĂ«tyre bimĂ«ve. 2. Disa njerĂ«z qĂ« merren me grumbullimin e tyre nuk janĂ« profesionalistĂ« tĂ« kĂ«saj veprimtarie. 3. Ekziston mundĂ«sia qĂ« pĂ«rmes grumbullimit tĂ« kĂ«tyre bimĂ«ve, nĂ« kĂ«tĂ« veprimtari, tĂ« aktivizohen, pĂ«rveç profesionistĂ«ve, edhe barinjtĂ«, tĂ« rinjtĂ« etj.
NĂ« shumĂ« vende tĂ« botĂ«s, njohuritĂ« pĂ«r bimĂ«t mjekĂ«sore barten prej njĂ« gjenerate nĂ« gjeneratĂ«n tjetĂ«r dhe ato kanĂ« rĂ«ndĂ«si tĂ« veçantĂ« pĂ«r mjekĂ«sinĂ« popullore dhe farmaceutike. ShfrytĂ«zimi i bimĂ«ve mjekĂ«sore dhe kultivimi i tyre daton qĂ« nga romakĂ«t. Deri nĂ« gjysmĂ«n e shekullit XIX dhe nĂ« fillimin e shekullit XX, bimĂ«t mjekĂ«sore kanĂ« qenĂ« lĂ«nda e parĂ« pĂ«r pĂ«rfitimin e medikamenteve. Edhe sot, edhe pse pĂ«rfitimi i materieve aktive pĂ«rmes komponimeve kimike Ă«shtĂ« mjaft i madh, pĂ«rdorimi i bimĂ«ve mjekĂ«sore nĂ« mjekĂ«sinĂ« popullore ka pĂ«rdorim tĂ« gjerĂ« dhe ka rĂ«ndĂ«si tĂ« madhe. BIMËT MJEKËSORE NË KOSOVË Vendi ynĂ« Ă«shtĂ« i pasur me lloje tĂ« ndryshme tĂ« bimĂ«ve mjekĂ«sore, qĂ«, nĂ« shikim tĂ« parĂ«, pĂ«r shumĂ« njerĂ«z, Ă«shtĂ« njĂ« informatĂ« e panjohur. PĂ«r vlerĂ«simin e pĂ«rbĂ«rjes kimike, nĂ« aspektin biologjik dhe farmakologjik tĂ« bimĂ«ve mjekĂ«sore tĂ« cilat vetĂ« mbijnĂ« dhe tĂ« cilat mund tĂ« kultivohen nĂ« KosovĂ«, nuk kemi informacione tĂ« mjaftueshme. Me njĂ« angazhim mĂ« tĂ« madh, nĂ« tĂ« ardhmen, me siguri se do ta kuptojmĂ« rĂ«ndĂ«sinĂ« e grumbullimit dhe tĂ« pĂ«rdorimit tĂ« bimĂ«ve mjekĂ«sore. 8
PËRSHKRIMI I PJESËVE KRYESORE TË BIMËVE, TË CILAT DUHET T’I DIJMË GJATË GRUMBULLIMIT TË TYRE Prej pjesĂ«ve tĂ« bimĂ«ve mjekĂ«sore shfrytĂ«zohen pjesĂ«t nĂ«ntokĂ«sore (rrĂ«njĂ«t, bulbet, rizoma dhe zhardhoku) dhe pjesĂ«t mbitokĂ«sore (lulet, gjethet, fryti, farĂ«rat dhe lĂ«vorja e bimĂ«ve). RrĂ«nja – rĂ«ndĂ«sia e mbledhjes sĂ« rrĂ«njĂ«ve RrĂ«nja shĂ«rben pĂ«r marrjen e materieve ushqyese dhe pĂ«r pĂ«rforcimin e bimĂ«s pĂ«r tokĂ«. Format kryesore tĂ« rrĂ«njĂ«ve janĂ«: boshtore dhe xhufkore. Zakonisht mbledhja e rrĂ«njĂ«ve bĂ«het nĂ« pranverĂ« dhe nĂ« vjeshtĂ«. MenjĂ«herĂ«, pas mbledhjes, rrĂ«njĂ«t duhet tĂ« lahen me ujĂ« tĂ« ftohet dhe tĂ« pastrohen mirĂ« prej rrĂ«njĂ«zave tĂ« rrĂ«njĂ«ve dhe prej dheut. Disa rrĂ«njĂ« mund tĂ« thahen nĂ« diell apo nĂ« komore speciale nĂ« temperaturĂ« prej 40°C-70°C, por mund tĂ« thahen edhe nĂ«n hije dhe nĂ« vende tĂ« ajrosura mirĂ«. Duhet pasur kujdes qĂ« tharja tĂ« bĂ«het sa mĂ« mirĂ«, deri sa rrĂ«nja tĂ« fillojĂ« tĂ« pĂ«lcasĂ«. KĂ«rcelli - rĂ«ndĂ«sia e mbledhjes se kĂ«rcejve KĂ«rcelli shĂ«rben pĂ«r marrjen e materieve ushqyese prej rrĂ«njĂ«s dhe transportimin e tyre deri nĂ« gjethe. NĂ« kĂ«rcell janĂ« tĂ« vendosura gjethet, lulet dhe frytet. Disa lloje tĂ« bimĂ«ve kanĂ« kĂ«rcell qĂ« ka vlerĂ« mjekĂ«sore. Bisku Ă«shtĂ« kĂ«rcell i ri nĂ« tĂ« cilin zhvillohen sythet dhe gjethet, ndĂ«rsa sythet mund tĂ« mblidhen si pjesĂ« tĂ« kĂ«rcellit. Zakonisht mblidhen kur luspat mbrojtĂ«se tĂ« sythit fillojnĂ« tĂ« hapen. Kjo periudhĂ« zgjat vetĂ«m disa ditĂ«. Kujdes! Sythet duhet tĂ« 9
mblidhen në pjesën e sipërme të degëve e pastaj duhet të thahen në ajër të pastër. Bulbi Bulbi është një bisk nëntokësor i shkurtër që merr forma të ndryshme. Në pjesën e sipërme të bulbit dalin luspat gjethore, ndërsa në të poshtmen lëshon rrënjët adventive. Zhardhoku Zhardhoku është një trashje e biskut nëntokësor (Orchis morio, Colchicum autumnale). Numri i zhardhokëve në secilën bimë është i ndryshëm. Mënyra e tharjes së zhardhokëve, për lloje të caktuara, është e ndryshme. Rizoma Rizoma është një bisk nëntokësor që për nga pamja e jashtme është i ngjashëm me rrënjën. Pasi ta nxjerrim nga toka rizomën, duhet ta lajmë dhe ta pastrojmë nga rrënjëzat dhe duhet ta thajmë në vende të nxehta si rrënjën. Lëvorja Lëvorja ka funksion mbrojtës te bimët drunore. Disa bimë, në lëvoren dhe në degëzat e tyre, përmbajnë disa materie shëruese. Mblidhen zakonisht herët në pranverë kur edhe përmbajnë sasi më të mëdha të lëngjeve. Duhet të ndahet pjesa e jashtme si dhe të bëhet pastrimi nga likenet, myshqet etj. dhe pastaj të thahen në diell dhe në vende të ajrosura mirë, të kthyera nga ana e jashtme. Gjethi Në gjethe kryhen procesi i fotosintezës, i transpirimit, i frymëmarrjes dhe disa funksione të tjera të cilat janë të rëndësishme për jetën e bimëve. Dallojmë dy lloje të gjetheve: të thjeshta dhe të përbëra. Ndërsa për nga forma kemi tipa të 10
ndryshĂ«m tĂ« gjetheve: rrumbullake, ovale, eliptike, gjatore, vezake, gjilpĂ«rore, pĂ«llĂ«mbore, lineare, romboide etj. Koha mĂ« e mirĂ« pĂ«r mbledhjen e gjetheve Ă«shtĂ« koha kur mblidhen edhe lulet. TĂ« gjitha gjethet, pa dallim, mblidhen nĂ« mot tĂ« mirĂ« (kthjellĂ«t, nxehtĂ« dhe pa lagĂ«shti). Duhet pasur parasysh se, gjethet, pasi tĂ« mblidhen, me kujdes duhet t’i dĂ«rgojmĂ« deri te vendi ku duhen tĂ« thahen. Zakonisht gjethet duhen tĂ« thahen nĂ«n hije, nĂ« shtresĂ« tĂ« hollĂ«, sepse thahen mĂ« shpejt dhe ruajnĂ« ngjyrĂ«n natyrore. Pas tharjes bĂ«het paketimi i tyre. Lulja Prej lules krijohen frytet dhe farĂ«rat. Lulet janĂ« tĂ« ndryshme por mĂ« tipike janĂ« ato hermafrodite (dyseksore) dhe njĂ«seksore. PjesĂ«t kryesore tĂ« lules janĂ«: kupa (calyx), kurora (corrolla), theket (androceum) dhe pistili (gynoeceum). Lulet mblidhen atĂ«herĂ« kur bimĂ«t fillojnĂ« tĂ« lulĂ«zojnĂ«, zakonisht kur koha Ă«shtĂ« e kthjellĂ«t dhe e nxehtĂ«, pĂ«r shkak se nĂ«se mblidhen gjatĂ« kohĂ«s me lagĂ«shti ato humbin ngjyrĂ«n. Pastaj, tĂ« shtresuara hollĂ«, thahen nĂ«n hije dhe paketohen nĂ« kuti prej letre. Fryti Fryti formohet pas fekondimit nga vezorja, e, ndonjĂ«herĂ«, edhe nga pjesĂ«t tjera tĂ« lules. Kemi fryte tĂ« thjeshta qĂ« formohen nga njĂ« vezore e vetme dhe fryte tĂ« pĂ«rbĂ«ra qĂ« formohen nga shumĂ« vezore tĂ« njĂ« pistili. Ka lloje tĂ« ndryshme tĂ« fryteve: rrushku, akeni, bĂ«rthokla, lajthiza etj. Duhet pasur parasysh se frytet mblidhen atĂ«herĂ« kur e arrijnĂ« pjekurinĂ« e plotĂ«. Nuk duhet tĂ« mblidhen frytet e lĂ«nduara apo tĂ« sĂ«mura. Mblidhen nĂ« fund tĂ« verĂ«s dhe nĂ« vjeshtĂ«, ndĂ«rsa mĂ«nyra e tharjes Ă«shtĂ« e ndryshme pĂ«r secilin lloj. Mund tĂ« thahen nĂ« diell, por pasi qĂ« frytet 11
pĂ«rmbajnĂ« pak materie tĂ« lĂ«ngĂ«ta, ato mund tĂ« thahen edhe nĂ« vende tĂ« ajrosura mirĂ« ose nĂ« komore. Fara Fara formohet pas fekondimit tĂ« ovules (farĂ« fillesĂ«). Te disa lloje tĂ« bimĂ«ve pĂ«rmbajtja e materieve shĂ«ruese mblidhet nĂ« farĂ«. Farat pĂ«rmbajnĂ« pak materie tĂ« lĂ«ngĂ«ta, kĂ«shtu qĂ« thahen nĂ« vende tĂ« ajrosura mirĂ« ose nĂ« komore. Mbledhja e polenit NĂ« mjekĂ«sinĂ« bashkĂ«kohore farmaceutike, poleni Ă«shtĂ« shumĂ« i kĂ«rkuar, sepse pĂ«rdoret pĂ«r qĂ«llime tĂ« ndryshme. Mblidhet gjatĂ« verĂ«s me dorĂ« dhe me mjete speciale (ekziston edhe makina pĂ«r mbledhjen e polenit). Sidomos, Ă«shtĂ« i vlefshĂ«m poleni i pishave (pisha e bardhĂ« dhe e zezĂ«). PRODHIMTARIA E BIMËVE MJEKËSORE SI KULTURË PĂ«rdorimi i madh nĂ« kohĂ«t e fundit i materieve aktive natyrore nĂ« farmaceutikĂ«, nĂ« kozmetikĂ«, dhe nĂ« industrinĂ« ushqimore, po i shtyn shumĂ« prodhues qĂ« tĂ« fillojnĂ« kultivimin e bimĂ«ve mjekĂ«sore, e sidomos tĂ« disa llojeve qĂ« nĂ« natyrĂ« gjenden rrallĂ«. Para se tĂ« fillojmĂ« kultivimin e bimĂ«ve mjekĂ«sore, tĂ« kujtojmĂ« se kĂ«rkohet njĂ« eksperiencĂ« e cila arrihet me kultivimin e kĂ«tyre bimĂ«ve nĂ« sipĂ«rfaqe tĂ« vogla. Fara duhet tĂ« jetĂ« e kualitetit tĂ« mirĂ« dhe e verifikuar nga prodhuesi profesional, duhet tĂ« pĂ«rdoret mekanizĂ«m i caktuar dhe, nĂ« fund, duhet tĂ« sigurohet teknologji pĂ«r prodhimin, vjeljen, tharjen, transportin dhe deponimin e bimĂ«ve. 12
BIMËT KRYESORE MJEKËSORE 1. Achillea milefollium L. Barpezmi mijĂ«fletĂ«sh, bar nozell, bishtamith, ermen, bar i erĂ«s, lulemarrje, lule e meshave, guhak, bar i pezmit. Vendbanimi: Rritet nĂ« livadhe dhe kullosa, rreth rrugĂ«ve, nĂ« kopshte, por edhe nĂ« vende gurishtore me bar nĂ« zona tĂ« larta. PĂ«rshkrimi: Ka gjatĂ«si 40-80 cm, gjethet rozete tĂ« plota, lulesĂ« tĂ« dendur dhe lulĂ«zon gjatĂ« tĂ«rĂ« verĂ«s. Vjelja: Vilen gjethet, e tĂ«rĂ« bima dhe rrĂ«njĂ«t. Bima mblidhet nĂ« qershor para lulĂ«zimit apo kur bima fillon tĂ« lulĂ«zojĂ«, ndĂ«rsa rrĂ«nja nxirret prej vjeshtĂ«s deri nĂ« pranverĂ«. PĂ«rdoret pĂ«r shĂ«rimin e astmĂ«s bronkiale, gurĂ«ve nĂ« veshkĂ«, shpejton qarkullimin gjakut, pakĂ«son gazrat nĂ« bark, pĂ«r shĂ«rimin e ndezjes kronike tĂ« lukthit etj. Receta: Merren 50 g nga bima e tharĂ«, e cila pĂ«rvĂ«lohet nĂ« njĂ« litĂ«r ujĂ« tĂ« posavluar. Bima e pĂ«rvĂ«luar mbulohet dhe lihet tĂ« qĂ«ndrojĂ« 1-1,5 orĂ«. Pastaj bĂ«jmĂ« kullimin e lĂ«ngut, tĂ« cilin mund ta pĂ«rdorim si çaj pĂ«r shĂ«rimin e sĂ«mundjeve tĂ« lartpĂ«rmendura. 13
2. Althae officinalis L. Mëllagë e bardhë, mollohire, mëllagë e ujit, takër, mullanjadhë mjekësore Vendbanimi: Rritet në vende të lagështa dhe të larta. Përshkrimi: Rritet deri 1,5 m, ka gjethe vezake, e tërë bima është me qime kreshtake të rralla, lulet i ka të mëdha dhe kanë ngjyrë të bardhë. Vjelja: Lulet duhet të mblidhen prej korrikut deri në gusht; gjethet mblidhen pa bisht dhe të shëndosha; rrënjët nxirren në pranverën e hershme apo në fund të vjeshtës, kur bima nuk e ka të zhvilluar vegjetacionin. Përdoret për shër- imin nga ndezje të ndryshme, kundër kollit, për shërimin e sëmundjeve të brendshme, plagëve nga të djegurat, ndezjeve të mushkërive, bronkeve, zorrës së trashë dhe për shërimin e mitrës, te gratë. Receta: Merren 20 g rrënjë dhe futen në mbrëmje në 500 ml ujë të vakët, ena mbulohet dhe qëndron deri në mëngjes, pastaj kullohet dhe mund të pihet nga një gotë çaji tri herë në ditë pas buke, për shërimin nga sëmundjet e brendshme. 14
3. Arctostaphylos uva-ursi (L.) Spreng. Rrushe arushe, rrushe qeni, voesë e egër, gërdec, gërdes, mareshtë Vendbanimi: Rritet në vende me diell dhe të thata, në vende shkëmbore të larta dhe në kullota malore. Përshkrimi: Zvarritet për tokë me degëzim të shprehur, ka gjethe gjatore-vezake, frytin e ka ngjyrë të kuqe. Vjelja: Zakonisht, gjethet e kësaj bime mblidhen në pranverë kur bima është në lulëzim të plotë. Përdoret kundër diarresë, kundër infeksioneve të veshkave dhe për shëri-min e kanaleve të urinës. Receta: Merren 30 g gjethe të njoma ose 20 g të thara, të cilat i përvëlojmë në një litër ujë të posavluar, ena qëndron për 30 minuta e mbyllur, pasi të ftohet e bëjmë kullimin. Përdoret për shërimin e sëmundjeve të lartpërmendura, duke e pirë nga një gotë çaji në mëngjes dhe në mbrëmje vonë. 15
4. Arnica montana L. Arnika Vendbanimi: ËshtĂ« mjaft e pĂ«rhapur nĂ«pĂ«r livadhe tĂ« thata. Gjendet edhe rreth kodrave tĂ« zonĂ«s malore. PĂ«rshkrimi: Arrin lartĂ«sinĂ« deri nĂ« 60 cm, ka rizoma tĂ« zhvilluara, ka gjethe vezake-gjatore tĂ« dhĂ«mbĂ«zuara, ndĂ«rsa e tĂ«rĂ« bima Ă«shtĂ« e mbuluar me qime, lulet kanĂ« ngjyrĂ« tĂ« verdhĂ« dhe janĂ« mjaft aromatike. Vjelja: Lulet mbli- dhen nĂ« kohĂ«n e lulĂ«zimit, kurse rizomat nxirren herĂ«t nĂ« pranverĂ«. PĂ«rdoret pĂ«r dezi- nfektim, pĂ«r shĂ«rimin e plagĂ«ve qĂ« shkaktohen nga ndrydhjet, pĂ«r zgjerim tĂ« venave, kundĂ«r reumĂ«s, pĂ«r shĂ«rimin e sĂ«mundjeve tĂ« zemrĂ«s etj. Receta: Zakonisht pĂ«rdoret tinktura e cila pĂ«rfitohet nga lulet. Merret ena nga qelqi dhe mbushet me lulet gjysmĂ« tĂ« terura, ku hedhim 60-70 % spiritus tĂ« pastĂ«r, pastaj e mbulojmĂ« dhe e lĂ«mĂ« tĂ« qĂ«ndrojĂ« nĂ« diell 6-8 javĂ«. Pas kĂ«saj kohe mund tĂ« pĂ«rdoret pĂ«r lyerjen e plagĂ«ve. 16
5. Artemisia absinithium L. Pelin, pelen, apistia, absint, fshisë, fshisë e egër, fshisë e arave, fshisë krahnerri Vendbanimi: Rritet në fusha, rreth rrugëve si dhe në tokat djerrina. Përshkrimi: Ka gjatësi 10-100 cm, gjethet i ka të vendosura në formë të këmbyer, kurse lulet të kuqërremta- kafe. Vjelja: Mblidhen vetëm gjethet dhe majat e bimës, gjatë verës, kur lulëzon. Përdoret kundër skra-jave të fëmijëve, për shërimin e sëmundjeve të mëlçisë, të veshkave, të fshikëzës së urinës, për pastrim të gjakut, për kthimin e oreksit etj. Receta: Merren 8 g pelin dhe zihen, lëngu i zier përzihet me një gotë qumësht të dhisë dhe pihet 3-4 ditë. Për oreks merren gjethet dhe përzihen me mjaltë dhe masa e përfituar përdoret për çdo ditë nga një lugë. 17
6. Betula pendula Roth. MĂ«shtekĂ«n e bardhĂ«, mĂ«shtekĂ«n me lytha, mĂ«shtekĂ«n, mustekĂ«n, mushtekĂ«n, mĂ«shlekĂ«r, krahjetĂ«, bletĂ«z, baloshe Vendbanimi: Rritet nĂ« pyje dhe nĂ« parqe. PĂ«rshkrimi: Dru gjetherĂ«nĂ«s qĂ« ka lĂ«vore tĂ« bardhĂ«, degĂ« tĂ« varura, kurse gjethet i ka me dhĂ«mbĂ«zim tĂ« dyfishtĂ« dhe tĂ« shogĂ«ta. Vjelja: Vilen gjethet dhe lĂ«voret, gjatĂ« verĂ«s, kur janĂ« te zhvilluara mjaft mirĂ«. PĂ«rdoret pĂ«r shĂ«rimin e rrugĂ«ve tĂ« ndryshme urinare, sĂ«mundjeve tĂ« zemrĂ«s, pĂ«r tretjen e gurĂ«ve nĂ« veshka etj. Receta: Merren 30 g lĂ«vore tĂ« mĂ«shteknĂ«s, katĂ«r litra verĂ« dhe 250 ml ujĂ«, tĂ« cilat mbahen nĂ« enĂ« me ujĂ« tĂ« vluar pĂ«r 12-16 orĂ« e pastaj zihen 15-20 minuta, pĂ«r t’u pĂ«rfituar çaji i cili pihet nga 2-3 gota gjatĂ« ditĂ«s. 18
7. Capsella bursa-pastoris (L.) Medik. ShtrapĂ«r, shtrapĂ«r qese bariu, lule kacimacĂ«, qurkaz, due s’due, bari-morri, kam s’kam, po-jo, kalo-s’kaloj, kollopin Vendbanimi: Rritet mĂ« shumĂ« nĂ« ara, rreth rrugĂ«ve, nĂ« livadhe dhe nĂ« djerrina. PĂ«rshkrimi: Rriten deri nĂ« 40 cm, gjethet e poshtme i kanĂ« rozete tĂ« mĂ«dha, ndĂ«rsa gjethet nĂ« kĂ«rcell tĂ« vogla, lulet me ngjyrĂ« tĂ« bardhĂ«. Vjelja: Vilet e tĂ«rĂ« bima kur Ă«shtĂ« nĂ« fazĂ«n e lulĂ«zimit. PĂ«rdoret kundĂ«r gu- rĂ«ve nĂ« kanalet e urinĂ«s, kundĂ«r dhembjeve tĂ« veshit, diarresĂ«, gjakderdhjeve nĂ« mushkĂ«ri, menstruacioneve etj. Receta: Merren 10 g bimĂ« tĂ« gjelbĂ«r dhe pĂ«rvĂ«lohen me njĂ« litĂ«r verĂ« tĂ« nxehtĂ« dhe zihen pĂ«r 10 minuta dhe pastaj e kullojmĂ«. PĂ«rdoret kundĂ«r gjakderdhjes nĂ« mushkĂ«ri. 19
8. Carlina acaulis L. Ushonjëz e pakërcelltë, roshetkë, qumështore, ushojzë, shotorr, cicëlope, bythëpule, ushujzë Vendbanimi: Rritet në vende barishtore dhe gurishtore, në kullota, në kufirin e sipërm të zonës së dushkut dhe në atë subalpine. Përshkrimi: Bimë barishtore shumëvjeçare, pa kërcell, me një kaptinë të vetme pa bisht. Braktet e brendshme të pësht- jellës te bardhë të argjend si trëndafili. Xhufka rreth 13 mm. Gjethet deri 6 cm të gjëra. Kaptinëza me diametër 25-50 mm. Lulet të bardha deri ne purpurt-kafe 10-40 cm. Vjelja: Vjeshtë, muaji shtator-tetor. Nxjerrën rrënjët me shati sepse bima ka rrënjë boshtore të thella. Duhet përdorim dorëzat për shkak të gjetheve me gjemba. Rrënja duhet të lahet dhe pastrohet dhe prehet ne formë rriskash të holla dhe duhet shpejt me dërgua në tharje. Përdoret në mjekësi si diuretik dhe laksativ, në rastet kur organizmi mban ujë dhe në urinimin me vështirësi. Lëngu i përfituar nga zierja e bimës përdoret kundër skuqjes dhe dhimbjeve të veshkave e të mëshikëzës urinare, kundër majasëllit, të ftohtit, në paralizën e gjuhës dhe si antihelmint. Bima përdoret edhe në mjekësin veterinare. Receta: Merret me anën e gojës formë infuzi (1-2 lugë masë të coptuar në një gotë ujë) ose në formë pluhuri (2-4 herë nga një maje luge çdo dy ditë). 20
9. Convallaria majalis L. Lotzonja, Lot zoje, parlotë, lule shëngjergji, konavalere e majit, bar i shapit, bar i bedërnicës, lerth i shingje- rgjit, purrigjarpni, lulekallamoqi, hudër e egër, ufullgjarpni, lulepengameri, drekëz, lotët e vajzës, lil luginash i malit Vendbanimi: Rritet në pyje, por gjendet edhe si bimë e kultivuar. Përshkrimi: Arrin lartësi deri 20 cm, gjethet i ka të gjata dhe ovale, me rizome horizontale, lulet në lulesa vile me ngjyrë të bardhë dhe me aromë të këndshme. Vjelja: Mblidhet e tërë bima (gjethet mblidhen para lulëzimit, lulet mblidhen kur pjesa e poshtme fillon të çelë, ndërsa rrënjët nxirren në vjeshtë). Duhet pasur kujdes se kjo bimë është helmuese dhe nuk guxojnë ta mbledhin fëmijët dhe gratë shtatzëna. Gjatë përdorimit duhet të këshillohemi me mjekun. Përdoret për shërimin e sëmundjeve të zemrës, epilepsisë etj. Receta: Duhet pasur kujdes se recetat e përgatitura nga kjo bimë duhet bërë në konsultim me mjekun dhe me kontrollin e tij. 21
10. Cornus mas L. Thana, thanëz, thanë e butë, thanë e kuqe, sharrëkuqe Vendbanimi: Rritet në pyje gjethegjëra dhe shkurreta. Përshkrimi: Bime shkurre apo drunore arrin lartësinë 2- 10m, gjethet i ka eliptike dhe të plota. Lulet me ngjyrë të verdhë dhe lulëzojnë para gjethimit. Vjelja: Pjesët që duhet të mblidhen janë: gjethet, lëvorja dhe fryti. Lëvorja duhet të mblidhet në pranverë dhe vjeshtë, ndërsa gjethet gjatë verës. Frytet mblidhen kur të pjekën dhe mund të përdoren si të freskëta dhe të thara. Përdoret për shërimin nga ethet, diarresë, gjakderdhjeve në zorrë dhe infektimeve në zorrë. Receta: Merret një filxhan me thana dhe përvëlohen në 200 ml ujë për 30 minuta, pastaj kullohet dhe përdoret i ftohtë nga tri gota në ditë, rekomandohet të përdoret pas buke, 5 ditë rend. 22
11. Crataegus monogyna Jacq. Murriz, murrizi njëbërthamesh, murrizi me një shtyllëz Vendbanimi: Rritet rreth pyjeve në dushkaja, ahishte dhe në shkurreta, mund të gjendet edhe në djerrina. Përshkrimi: Shkurre me gjemba që rritet 2-5 m, gjethet i ka vezake të përmbysura deri rombike. Lulet me ngjyrë të bardhë ose trëndafili ndërsa fryti me ngjyrë të kuqe. Vjelja: Mblidhen lulet me gjethe, frutat dhe farat. Lulet mblidhen prej fundit te prillit e deri në maj, gjethet prej majit e deri në gushtë dhe frutat mblidhen në muajin nëntor. Përdoret kundër pagjumësisë, arteriosklerozës, frymëmarrjes, problemeve në sistemin nervorë, çrregullimeve të zemrës etj. Receta: Merren 2 g gjethe të thara përvëlohen me 150 ml ujë të posavluar, qëndrojnë 15 minuta dhe pastaj kullohet. Përdoren 2-3 gota çaj gjatë ditës. Gjithashtu nga frutat e murrizit së bashku me bimë tjera mundë të përgatiten çaja për sëmundje të ndryshme. 23
12. Fragaria vesca L. Luleshtrydhe, dredhës, dredhëz, dredhzë e malit, shtrydhez, dredhzëbjeshke, luledredhe, plyskë, shtrydhës Vendbanimi: Rritet në shkurreta, pyje të rralla e deri te pyjet e shpeshta. Në tokat zallore dhe gurishtore. Përshkrimi: Bimë me rizome të zhvilluara, rritet 5-30 cm, kërcelli me i gjatë se gjethet, gjethet treshe dhe të dhëmbëzuara, lulet kanë ngjyrë të bardhë. Vjelja: Pjesët që duhet të mblidhen janë: rrënjët, lulet dhe fryti. Lulet duhet të mblidhen prej prillit deri në qershor ndërsa frytet mblidhen prej qershorit e deri në gushtë. Përdoret për shërimin nga diarreja, fshikëzës urinare, sëmundjet e veshkave, reumatizmit etj. Receta: Merren 5g gjethe të thara në 500 ml ujë të vakët, ena mbulohet dhe qëndron deri në mëngjes, pastaj kullohet dhe mund të pihet nga dy gota çaj në ditë, për shërimin nga sëmundjet e veshkave si dhe fshikëzës urinare. 24
13. Gentiana lutea L. Gentiana, gencianĂ«, bar zemre, ksanĂ«, rahaven, sancĂ«, sanĂ«z, veshsute, sanza, Vendbanimi: ËshtĂ« mjaft e pĂ«rhapur, rritet nĂ« livadhe, nĂ« kullota dhe rreth pyjeve halore dhe ahishtave. PĂ«rshkrimi: Arrin gjatĂ«sinĂ« 30-130 cm, ka kĂ«rcell pak tĂ« degĂ«zuar, gjethe eliptike, lulet i ka me lulesa nĂ« formĂ« tufash tĂ« mĂ«dha, tĂ« cilat kanĂ« ngjyrĂ« tĂ« verdhĂ«. Vjelja: Zakonisht mblidhen pjesĂ«t e sipĂ«rme tĂ« bimĂ«s dhe rrĂ«njĂ«t. PĂ«rdoret pĂ«r rritjen e oreksit, pĂ«r lukth, kundĂ«r sklerozĂ«s, kundĂ«r tuberku- lozes si dhe kur kemi probleme me jashtĂ«qitje. Receta: Merren gjy- smĂ« litĂ«r ujĂ« tĂ« posavluar dhe nĂ« tĂ« hidhen tri lugĂ« GentianĂ«. Ena mbulohet dhe pas 8 orĂ«sh kullohet. LĂ«ngu i fituar pihet gjatĂ« ditĂ«s. 25
14. Hypericum perforatum L. Lulebasani balç, lulegjaku, lule maji, agurdhurë e çpuar, bari i balsamoit, baç, bar i të premit, lulebalsami e shpuar, lule balsami, lule dregjze, granabitë, mokth, mokth i egër, çajmali, çaj bjeshke, çaj i egër, bar i majasilit, bar i rusave, barpremi, bar shurrëgjake Vendbanimi: Rritet në vende barishtore, buzë rrugëve, livadheve, kullotave, ka përhapje të zakonshme nga zona e ulët e deri në atë subalpine. Përshkrimi: Bimë barishtore shumëvjeçare, jo kërcellpushtuese 8-30 cm. Degët e lulesës të përpjetme. Petalet me njolla të zeza. Vjelja: Në kohen e lulëzimit, prehen lulet me bishtat e tyre në gjatësi deri 15cm. Bima nuk guxon me pas fryte. Në kërcellin e kësaj bime shpeshherë mbështjellët dredhja e arës (Convolvulus arvensis), ato bimë nuk i grumbullojmë, ose nga to duhet ta largojmë dredhjen. Edhe bimët që janë sulmuar nga insektet nuk duhet ti marrim. Më në fund me gërshërë i largojmë bishtat e luleve dhe mbeten vetëm lulet të cilat duhet ti pastrojmë dhe të i terim. Grumbullimi bëhet verës gjatë muajit qershor-gushtë, por gjatë fazës së vonë duhet kemi kujdes mos me i marrë bimët me fryte. 26
PĂ«rdorimi konsiderohet njĂ« ndĂ«r bimĂ« me shĂ«ruese. ËshtĂ« antiseptik mĂ« i mire natyral pĂ«r luftimin e parazitĂ«ve tĂ« ndryshĂ«m nĂ« organizĂ«m. PĂ«rdoret kundĂ«r sĂ«mundjeve tĂ« lukthit (gastritisit), kundĂ«r depresionit, sĂ«mundjeve tĂ« veshkave, diarresĂ«, thartirĂ«s sĂ« lukthit tĂ« Ă«njturit e mĂ«lçisĂ«. Receta: LĂ«ngu i pĂ«rfituar nga zierja e luleve pihet si çaj kundĂ«r gastritit dhe ulçerave tĂ« stomakut dhe duodenumit, si qetĂ«sues i dhembjeve tĂ« kokĂ«s me origjinĂ« nervore. Mund tĂ« pĂ«rdoret nĂ« formĂ« infuzi (njĂ« lugĂ« gjelle nĂ« 0.5 litĂ«r ujĂ«). Lulesat tĂ« zhytura nĂ« vaj (nĂ« kĂ«tĂ« rast nĂ« njĂ« shishe 1 litĂ«rshe 250 gram masĂ« futen nĂ« 0.5 litĂ«r vaj ulliri) mbasi pĂ«rzihen mirĂ« qĂ«ndrojnĂ« pĂ«r njĂ« kohĂ« deri sa tĂ« marrĂ« ngjyrĂ«n e kuqĂ«rremtĂ«. Kur vaji ka marrĂ« ngjyrĂ« kullohet dhe pihet nga njĂ« lugĂ« nĂ« mĂ«ngjes dhe njĂ« nĂ« mbrĂ«mje kundĂ«r ulçerave tĂ« stomakut e duodenumit, kundĂ«r djegies, pĂ«r tĂ« lyer plagĂ«t e qelbĂ«zuara qĂ« pĂ«rthihen me vĂ«shtirĂ«si dhe pĂ«r tĂ« ndalur rrjedhjen e gjakut. Hypericum perforatum (gjethi dhe lulja) 27
15. Juniperus communis L. Dëllinja e zezë, dëllinjë mëse e rëndomtë, dëllajë, dëllenjë, dëlli e bardhë, dëlli, dëlli e butë, dëllinjë e egër, dullajë, dullenjë egër, glli e butë, glli kshnellash, glli Vendbanimi: Më së shumti është e përhapur në viset kodrinore-malore, nëpër pyje të zhveshura dhe në djerrina. Përshkrimi: Rritet në lartësi deri në 11 m, ka hala të forta vezake, lulet mashkullore janë të verdha, ndërsa ato femërore të gjelbra, boqëzat janë në ngjyrë të zezë dhe kanë formë vezake. Vjelja: Mblidhen sythet (në fillim të pranverës) dhe boqëzat. Përdoret kundër reumës, të thatit në lukth, astmën bronkiale etj. Receta: Merren 2 kg kokrra dëllinjë dhe i fusim në një enë të madhe me 20 litra ujë, e mbulojmë enën dhe e vendosim në një vend të errët për 30 ditë. Përdoret kundër të thatit tri herë në ditë nga një gotë e ujit, pas buke. 28
16. Malva sylvestirs L. Mëllagë e zezë, mëllagë pyjesh, mëllagë, mullagë e zezë, lulëgjake, patlixhani i egër, lule fletëxhanë Vendbanimi: Rritet, pothuaj, kudo: nëpër vendbanime, në toka të punuara, në shkëmbinj e në vende të tjera. Përshkrimi: Ka kërcell të degëzuar me lartësi 30-40 cm, gjethet me bisht të gjatë, vezake dhe e tërë bima është e qimëzuar. Lulet gjenden në sqetullën e gjetheve dhe kanë ngjyrë vjollce. Vjelja: Zakonisht mblidhen gjethet dhe lulet, por ndonjëherë e tërë bima. Mbledhja bëhet në kohën e lulëzimit. Përdoret kundër kollit dhe gripit. Receta: Merren 60 g gjethe dhe lule, përvëlohen në një litër ujë të posa-vluar, enën e mbulojmë dhe e lëmë të qëndrojë 30 minuta. Pasi të bëhet kullimi, lëngu i përfituar, për tri ditë me radhë, përdoret për pije në vend të ujit. 29
17. Matricaria chamomila L. Matrikarje, kamomili, matriharia, papudija Vendbanimi: Më shumë rritet në grunaja, në vreshta, rreth rrugëve si dhe në vendbanime. Përshkrimi: Ka gjatësi 10-55 cm, ka kërcell të drejtë dhe të zbrazur, gjethet janë pendore, lulet anësore janë të bardha, ndërsa lulet gypore në qendër, janë të verdha dhe kanë aromë të mirë. Vjelja: Lulet mblidhen prej majit deri në gusht, zakonisht herët në mëngjes apo pasdite, për shkak të nxehtësisë. Lulet e dorës së parë janë më kualitative. Gjithashtu, edhe gjethet e kësaj bime shërbejnë për shërim. Përdoret kundër nde- zjeve të mukozës së lëkurës, kundër ngërçeve të fëmi- jëve, kundër pagjumësisë, lodhjes, reumës etj. Receta: I marrim 15 g kamomil dhe i përvëlojmë me një gotë ujë të nxehtë, e mbulojmë dhe e lëmë të qëndrojë 10 minuta. Ky çaj shëron ngërçet, lodhjen, qetëson nervat etj. 30
18. Melissa officinalis L. Bari i bletĂ«s, mickĂ«l, milcĂ« mjekĂ«sore, spelinok, pselik, melisa Vendbanimi: Gjendet nĂ« vende me shkurre dhe rreth vendbanimeve, por edhe kultivohet. PĂ«rshkrimi: Ka gjatĂ«si 20-100 cm, stolonet i ka mjaft tĂ« zhvilluara, gjethet vezake dhe me aromĂ« tĂ« limonit, ndĂ«rsa lulet i ka tĂ« bardha e tĂ« verdha. Vjelja: Duhet qĂ« tĂ«rĂ« bimĂ«n me kĂ«rcell ta presim tĂ« thahet nĂ«n hije, e pastaj, t’ia largojmĂ« gjethet nga kĂ«rcelli. PĂ«rdoret kundĂ«r pagjumĂ«sisĂ«, histerisĂ«, vjelljes etj. Receta: PĂ«rvĂ«lohen gjethet e thara nĂ« gjysmĂ« litĂ«r ujĂ« tĂ« vluar, pastaj ena mbulohet dhe lihet tĂ« qĂ«ndrojĂ« dy orĂ«. Pasi tĂ« kullohet pĂ«rdoret pĂ«r pije. 31
19. Mentha piperita L. Mendër pipere, ajazmë, nenexhiku, mentolja Vendbanimi: Gjendet në kopshte dhe në vende të lagështa, kryesisht e kultivuar, kurse shumë rrallë në vende ku nuk kultivohet. Përshkrimi: Ka gjatësi 40-110 cm, rizomat i ka mjaft të zhvilluara, ka gjethe vezake të dhëmbëzuara, kurse lulet i ka ngjyrë manushaqe. Vjelja: Gjatë verës vilen gjethet (disa herë), ndërsa në kohën e lulëzimit të bimës, e tërë bima, së bashku me gjethe dhe me lule. Përdoret kundër gripit, për shërimin e organeve të frymëmarrjes dhe atyre të tretjes, si dhe kundër shtrëngimeve në stomak. Receta: Merren 100 g mendër piper, të cilat përvëlohen në një litër ujë të posavluar, e mbulojmë enën dhe e lëmë të qëndrojë 20 minuta, pastaj e kullojmë. Lëngu i përfituar pihet i nxehtë si çaj tri herë në ditë nga një gotë, pas buke. 32
20. Morus nigra L. Mani i zi, mĂ«n i zi, dud i zi, mure e zezĂ«, Vendbanimi: ËshtĂ« mjaft e pĂ«rhapur rreth rrugĂ«ve dhe nĂ« vendet malore. PĂ«rshkrimi: Arrin lartĂ«si mjaft tĂ« lartĂ«, deri 20 m, ka gjethe vezake dhe tĂ« dhĂ«mbĂ«zuara anash. Vjelja: MĂ« sĂ« shumti shfrytĂ«zohen frutat dhe gjethet. PĂ«rdoret pĂ«r shĂ«rimin e mĂ«lçisĂ«, kundĂ«r skrrajave nĂ« zorrĂ«, pĂ«r shĂ«rimin nga diabeti, kundĂ«r pezmatimeve tĂ« gojĂ«s dhe tĂ« fytit etj. Receta: Merren 50 g gjethe tĂ« thara apo 100 g tĂ« njoma dhe pĂ«rvĂ«lohen nĂ« dy litra ujĂ«, ena mbyllet dhe lihet tĂ« qĂ«ndrojĂ« dy orĂ«. Pasi tĂ« kullohet mund tĂ« pĂ«rdoret pĂ«r shĂ«rimin nga sĂ«mundja e sheqerit (diabeti). 33
21. Orchis morio L. Salep morio, lulepranvere, luleqyqeje, barqyqe Vendbanimi: Livadhe dhe kullota malore Përshkrimi: Bimët e gjinisë Orchis janë barishtore shumëvjeçare. Zhardhoku i plotë, sferik e më rrallë formë vezake apo eliptike. Kërcelli i gjatë 5-30 cm me ngjyrë gjelbër të ndritshme kurse duke shkuar kah lulesa merr ngjyrë vjollce, e në bazë gjenden gjethet me maje të cilat palosen për kërcelli. Lulesa kalliri në formë vezake e gjatë 4-8cm më së shpeshti me 7-20 lule. Lulet ngjyrë vjollce dhe aromë të mirë. Vjelja: Mund të mblidhen të gjitha llojet e gjinisë Orchis. Zhardhokët e llojeve te ndryshme të gjinisë Orchis mund janë formë sferike, vezake apo forma tjera. Me kujdes nxjerrët e tërë bima me zhardhokë. Shfrytëzohen vetëm zhardhokët e rinj, të fortë dhe të freskët. Zhardhokët e vjetër, të vyshkur e të butë së bashku me bimën përsëri i mbjellim në vendin e mëparshëm, 34
dhe gropa ngjeshĂ«t. ZhardhokĂ«t lahen me ujĂ« tĂ« pastĂ«r, e tani nĂ« ujin tjetĂ«r tĂ« pastĂ«r nxehen afro 3 minuta, e tani i terim duke i fshi me leckĂ« tĂ« pastĂ«r dhe i dĂ«rgojmĂ« nĂ« tharje. VĂ«rejtje: TĂ« gjitha llojet e salepit janĂ« tĂ« rrezikuara, sepse kĂ«to shfrytĂ«zohen pa ndonjĂ« kujdes me ç’rast numri i tyre gjithnjĂ« po zvogĂ«lohet nĂ« natyrĂ«. Llojet e salepit janĂ« tĂ« mbrojtura me CITES konventĂ«n ndĂ«rkombĂ«tare, d.m.th. pĂ«r tĂ« bĂ«rĂ« tregti me kĂ«to bimĂ« duhet poseduar certifikatĂ« speciale. Ruajtja e vendbanimit: NĂ« njĂ« vendbanim mund tĂ« merren afro 40 ÙȘ e bimĂ«ve, kurse 60 ÙȘ duhet tĂ« mbeten. NĂ« tĂ« njĂ«jtin vendbanim mund tĂ« mblidhet nĂ« çdo tĂ« tretin vit. MĂ« sĂ« miri Ă«shtĂ« qĂ« bima salepit tĂ« kultivohet, sepse kĂ«shtu e mbrojmĂ« ketĂ« lloj bimor, e kjo njĂ«herit Ă«shtĂ« edhe dĂ«shirĂ« dhe leverdi pĂ«r blerĂ«sit dhe fermerĂ«t. PĂ«rdoret zhardhokĂ«t e llojeve tĂ« salepit, tĂ« thara dhe tĂ« shtypura nĂ« formĂ« mielli (4-10 g nĂ« njĂ« gotĂ« ujĂ«), pĂ«rdoren pĂ«r tĂ« pĂ«rgatitur pije tĂ« ngrohta, zbutĂ«se, kundĂ«r kollĂ«s. LĂ«ngu i pĂ«rfituar qĂ« njihet me emrin salep, pĂ«rdoret edhe si pije freskuese. NĂ« mjekĂ«sin popullore mĂ« tĂ« kĂ«rkuar janĂ« zhardhokĂ«t sferik. PĂ«rdoret edhe si shtesĂ« e barnave me veprim stimulues, sepse e qetĂ«sojnĂ« mukozĂ«n e ngacmuar. 35
22. Origanum vulgare L. Rigon, lule çaji, çaj mali, çaj i egër, çaj bjeshke, çaj rigoni Vendbanimi: Rritet në vende me bar, kullota, livadhe dhe në pyje të rralla dhe në shkurret, vende me diell. Përshkrimi: Bimë barishtore që rritet 30-80 cm, gjethet i ka vezake, lulet zakonisht kanë ngjyrë të kuqërremet e më rrallë ngjyrë të bardhë. Kjo bimë dallohet me aromë të këndshme. Vjelja: Mblidhen pjesët e sipërme të bimës kur është në fazën e lulëzimit të plotë. Gjatë verës prej qershorit deri ne gushtë Përdoret kundër kollit, astmës, gastritisit si dhe mënjanon shtrëngimet. Receta: Merren 10g të bimës së tharë përvëlohen me 150 ml ujë të porsavluar, qëndrojnë 15-20 minuta dhe pastaj kullohet. Përdoren 2-3 gota çaj gjatë ditës, preferohet të përdoret para ushqimit. 36
23. Papaver rhoeas L. Lulkuqi, lulëkuqe, perulinkë, lulë nuse, lulë boje, lulë e grunit, lulë e arave, bazhure, lulë e bukur, vnjezë, lule e kuqe, lulalle, lule e marrës, solokuq, paparune Vendbanimi: Rritet në fusha, në grunaja, rreth rrugëve si dhe rreth hekurudhave. Përshkrimi: Rritet 30-70 cm, ka kërcell të drejtë në të cilin xhindet lëngu i bardhë i ngjitshëm, gjethe pendore, lule ngjyrë të kuqe. Vjelja: Lulet mbli- dhen gjatë kohës së nxehtë dhe kur ato çelin, por me kujdes të madh, sepse janë ndjeshme dhe mund të dëmtohen. Përdoret kundër fto- hjes, kundër kollit, kundër pagjumësisë dhe për shëri- min e organeve të frymë- marrjes. Receta: Merren 20 g lulëkuqe të njoma dhe përvëlohen në gjysmë litër ujë të posavluar. Pas 10 minutave çaji kullohet e pastaj pihet i ngrohtë tri herë në ditë pas buke, kundër ftohjes dhe kollitjes. 37
24. Plantago lanceloata L. Gjethedell heshtor, guhëdhelpne, kryebardhë, dejz, zokës, gjethi heshtor Vendbanimi: Rritet në livadhe, në kullosa, në djerrina dhe në male, në lartësi të ndryshme mbidetare. Përshkrimi: Arrin lartësinë 10-40 cm, ka gjethe të gjata lineare dhe të ngushta, lulet e formojnë kallirin e gjatë. Vjelja: Më së shumti mblidhen gjethet, por nganjëherë edhe e tërë bima. Përdoret për ndaljen e gjakderdhjes, kundër ndezjes së mushkërive, për shërimin e sëmundjeve të lukthit si dhe kundër jashtëqitjes dhe shtangimeve. Receta: Merren 50g gjethe dhe përvëlohen në një litër ujë, pastaj e mbulojmë enën dhe e lëmë të qëndrojë 30 minuta. Pasi të ftohet kullohet dhe pihet nga një gotë çaji, tri herë në ditë, pas buke. 38
25. Primula veris L. Aguliçja, aguliçe e vĂ«rtetĂ«, lule lajthie, gjerdan, lule kam’sute, myzhdeja e pranverĂ«s Vendbanimi: Rritet nĂ« livadhe dhe rreth pyjeve. PĂ«rshkrimi: Ka gjethe tĂ« reja me formĂ« vezake gjatore. NĂ« mes tĂ« bimĂ«s, ndĂ«rmjet gjetheve, rritet lulja me ngjyrĂ« tĂ« verdhĂ«, e cila lulĂ«zon herĂ«t nĂ« pranverĂ«. Vjelja: Mblidhen gjethet, lulet dhe rrĂ«njĂ«t. RrĂ«njĂ«t nxirren nĂ« pranverĂ«, para lulĂ«zimit. PĂ«rdoret kundĂ«r kokĂ«dhembjes, kollitjes, ftohjes, astmĂ«s etj. Receta: Merren 20g gjethe tĂ« terura dhe i hedhim nĂ« 250 ml ujĂ«. Zihen 5 minuta. Pasi tĂ« kullohet, pĂ«rdoret pĂ«r pije. 39
26. Prunus spinosa L. Kulumbri, kulmari, kulumri, kulumbridhe, kumri Vendbanimi: Rritet rreth maleve, nĂ« fusha dhe nĂ« megja, vende tĂ« nxehta. PĂ«rshkrimi: ËshtĂ« shkurre qĂ« rritet deri nĂ« 5m, bima ka gjemba. Gjethet i ka eliptike dhe tĂ« sharrĂ«zuara anash. Lulet janĂ« me ngjyrĂ« tĂ« bardhĂ«, lulĂ«zon prej marsit deri nĂ« maj ndĂ«rsa frytet fillojnĂ« tĂ« pjekĂ«n prej gushtit. Vjelja: PjesĂ«t qĂ« duhet tĂ« mblidhen janĂ«: lulet dhe fryti. Lulet duhet tĂ« mblidhen nĂ« fillim tĂ« lulĂ«zimit mars-prill. Fryti duhet tĂ« mblidhet sa Ă«shtĂ« i fortĂ« dhe para se tĂ« dĂ«mtohet nga bryma dhe ngricat nga muaji tetor. PĂ«rdoret pĂ«r shĂ«r- imin nga diarreja, kundĂ«r shtrĂ«ngimeve, dizenterisĂ«, pastrimin e gjakut, si dhe sĂ«mundjeve nĂ« veshka. Receta: Merren 35- 40g lule tĂ« freskĂ«ta apo 5g tĂ« thara, pĂ«rvĂ«lohen nĂ« 250ml ujĂ« tĂ« vakĂ«t, vlon pĂ«r 1 minutĂ« dhe kullohet pĂ«r 10 minuta. Pihet nga njĂ« gotĂ« çaj nĂ« ditĂ«, pihet vetĂ«m 3-4 ditĂ«. 40
27. Rosa canina L. Trëndafil i egër, trëndafil qeni, krocë, kromë, kaqibardh, kaçe, Vendbanimi: Rritet në shkurre dhe rreth maleve. Përshkrimi: Arrin lartësinë deri në 2 m, ka gjethe vezake, eliptike, frytin e ka në formë vezake dhe ka ngjyrë të kuqe. Vjelja: Më së shpeshti mblidhet fryti (para pjekjes së plotë), gjithashtu mblidhen edhe gjethet dhe lulet. Përdoret kundër reumës, për shërimin e sëmundjeve të mëlçisë, për forcimin e eshtrave, për rregullimin e jashtëqitjes, kundër kollit, për rregullimin e qarkullimit të gjakut etj. Receta: Merren kaçat të cilat nuk duhet të jenë të pjekura shumë, grimcohen dhe teren, merret një lugë kaça dhe hidhen në një gotë me ujë, valohet 10 minuta. Pasi të bëhet kullimi, lëngu i fituar përdoret për pije. 41
28. Rubus idaeus L. Mjedhër, mjedër, dredhëz, mithër, mjetër, njëtër, kampulëz, malinë, mjedra Vendbanimi: Rritet më shumë si e kultivuar, por edhe në pyje. Përshkrimi: Arrin lartësinë deri 2 m, ka rrënjë të forta, gjethe pendore, lule ngjyrë të bardhë, ndërsa fryti ngjyrë të kuqe. Vjelja: Mblidhen gjethet në kohën e lulëzimit, si dhe fryti në kohën e pjekjes. Përdoret për shërimin e sëmundjeve të ndryshme të lëkurës, kundër kollit, pezmatimit të mishit të dhëmbëve etj. Receta: Merret një grusht gjethe mjedre dhe përvëlohen në një litër ujë të posavluar. Ena e mbuluar lihet të qëndrojë një orë. Përdoret për plagë në lëkurë. 42
29. Rubus fruticosus L. Manaferra e egĂ«r Vendbanimi: ËshtĂ« mjaft e pĂ«rhapur sidomos rritet nĂ« pyje, dhe rreth pyjeve nĂ« vende me dritĂ«. PĂ«rshkrimi: BimĂ« me gjemba dhe me degĂ«za tĂ« gjata, gjethet janĂ« pendore, lulet me ngjyrĂ« tĂ« bardhĂ« apo trĂ«ndafili. Vjelja: Mblidhen gjethet gjatĂ« muajve qershor-gushtĂ« ndĂ«rsa frytet nĂ« muajt gushtĂ«-shtator. PĂ«rdoret pĂ«r shĂ«rimin e sĂ«mundjeve tĂ« diarresĂ« kronike, hemeroideve, plagĂ«ve tĂ« ndryshme etj. Receta: Merren 500 g gjethe tĂ« manaferrĂ«s, pĂ«rvĂ«lohen nĂ« 5 litra ujĂ« tĂ« posavluar. Ena e mbuluar lihet tĂ« qĂ«ndrojĂ« 1-2 orĂ«, dhe nĂ« fund kullohet. PĂ«rdoret pĂ«r plagĂ« nĂ« lĂ«kurĂ«. 43
30. Salvia officinalis L. Sherebelë mjekësore, sarushë, sarushte e egër, micël e egër, stebelë, gjumënesh, dunicë mali, lule andisfakë, kalifere Vendbanimi: Rritet në vende të nxehta, por mund të gjendet edhe në shkëmbinj gëlqeror. Përshkrimi: Shkurre që rritet 30-100 cm me rrënjë mjaft të fuqishme, gjethet i ka gjatore të ngushta gati eliptike me push të dendur. Lulet me ngjyrë trëndafili dhe kanë aromë të fortë. Vjelja: Mblidhen gjethet dhe degëzat e reja, të cilat mblidhen pas fazës së lulëzimit. Lulëzon prej majit deri në korrik. Mbledhja kryhet prej korrikut e deri ne shtator. Përdoret kundër etheve, kollit, paralizës epilepsisë, reumatizmit, pastërtisë së dhëmbëve, plagëve në trupë, pastrimin e gjakut, etj. Receta: Merren 20g gjethe të thara përvëlohen me 1 litër ujë të posavluar, qëndrojnë 15 minuta dhe pastaj kullohet. Përdoren 2-3 gota çaj gjatë ditës. 44
31. Sambucus nigra L. Shtogu, shtog i zi, kokĂ«rrzezĂ«, Vendbanimi: Rritet nĂ« male, rreth pĂ«rroskave, rreth rrugĂ«ve etj. PĂ«rshkrimi: ËshtĂ« shkurre e gjatĂ« deri 4 m, gjethet i ka me bisht tĂ« gjatĂ«, lulet ngjyrĂ« tĂ« gjelbĂ«r e deri nĂ« ngjyrĂ« kafe, tĂ« cilat mĂ« vonĂ« marrin edhe ngjyrĂ« tĂ« verdhĂ«, fryti Ă«shtĂ« i kuq. Vjelja: Mblidhen lulet (kur bima fillon tĂ« lulĂ«zojĂ«), gjethet dhe fryti i pjekur. Fryti mblidhet nĂ« vjeshtĂ«, kur piqet. PĂ«rdoret kundĂ«r ftohjes, bronkitit, nde-zjeve tĂ« mushkĂ«rive, reumĂ«s. Receta: Merren 20 g gjethe dhe lule shtogu, tĂ« cilat pĂ«rvĂ«lohen nĂ« njĂ« litĂ«r ujĂ« tĂ« posavluar, pastaj ena mbulohet dhe lihet tĂ« qĂ«ndrojĂ« 20 minuta. Pasi tĂ« bĂ«het kullimi, lĂ«ngu i pĂ«rfituar pĂ«rdoret pĂ«r pije, tri herĂ« nĂ« ditĂ« pas buke nga njĂ« gotĂ« e çajit. 45
32. Satureja montana L. Trumzë malesh Vendbanimi: Rritet në vende të thata dhe të nxehta, në vende gurishtore dhe shkëmbore. Përshkrimi: Bimë barishtore e drunjëzuar në bazë dhe rritet deri 40 cm. Gjethet i ka heshtore të ngushta dhe të shogëta. Lulet i kanë me ngjyrë të bardhë deri trëndafili. Vjelja: Lulëzon prej korrikut deri në shtator. Gjethet mblidhen menjëherë pas lulëzimit kur bien lulet, prej muajit gusht-tetor. Përdoret për shërimin e organeve të tretjes, sistemit urinarë dhe pezmatimit të lëkurës. Receta: Merren 10g gjethe të thara, të cilat i përvëlojmë në 150ml ujë të posavluar, ena qëndron për 15 minuta e mbyllur, pasi të ftohet e bëjmë kullimin. Përdoren 2-3 gotë çaj gjatë ditës. 46
33. Taraxacum officinale Weber Luleshurdhë mjekësore, krehër, lule gomari, tamëlqak i butë, lule ajce, lule dylli, luleshurdha Vendbanimi: Rritet në livadhe, në pemishte, në vende të rrafshëta dhe në vende kodrinore. Përshkrimi: Ka gjatësi deri në 40 cm, ka rrënjë të thella, e gjithë bima ka lëng qumështor, gjethet janë rozetë dhe të prera thellë. Vjelja: Vilen gje- thet dhe rrënjët gjatë tërë vegjetacionit, e sidomos kur bima është në fazën e plotë të lulëzimit ose para lulëzimit. Përdoret për pas- trimin e gjakut, kundër sëmundjeve të tëmthit dhe të mushkërive, për shërimin e rrugëve urinare etj. Receta: Merren 15 g luleshurdhe dhe përvëlo- hen me ujë të nxehtë, pastaj mbulohet gota dhe lihet të qëndrojë 10 minuta. Përdoret për pije si çaj. 47
34. Thymus serpyllum L. Krasta, zhumbrica Vendbanimi: Më shumë gjendet në toka të pasura dhe të thella, në vende të nxehta e me diell. Përshkrimi: Bimë me kërcell cilindrik, gjethet në formë zemre, lulet ngjyrë të kuqërremtë ose të bardhë. Vjelja: Lulet mblidhen në fillim të lulëzimit dhe gjatë mbledhjes së tyre nuk duhet dëmtuar degëzat. Përdoret për organet e frymëmarrjes, organet e jashtëqitjes, organet e tretjes, kollin e madh etj. Receta: Merren 50 g kraste dhe përvëlohen në një litër ujë të posavluar, pastaj ena mbulohet dhe lihet të qëndrojë një orë. Pas kullimit, për shërimin e sëmundjeve të lartpërmendura, çaji pihet i nxehtë tri herë në ditë pas buke. 48
35. Tilia cordata Mill. Bliri, bli si zemër, bliri gjethevogël Vendbanimi: Rritet në shkurreta, pyje dhe në viset shpatore e sidomos në zonat e dushkut dhe të ahut. Kërkon toka të pasura dhe të thella. Përshkrimi: Bimë drunore e cila arrin lartësinë deri 30 m, sistemin rrënjor e ka mjaft të zhvilluar. Gjethet i kanë në formë zemre me maje të gjatë dhe anash të dhëmbëzuara. Lulet kanë ngjyrë të verdhë, dhe lulëzojnë prej fillimit të pranverës e deri në vjeshtë. Vjelja: Lulet mblidhen së bashku me brakte në fillim të lulëzimit, deri sa nuk ka çelur gjysma e bimës, vjelja preferohet të bëhet gjatë kohës me diell. Mbledhja kryhet prej qershorit e deri ne korrik. Përdoret kundër kollitjes, pengesave në proceset e frymëmarrjes, hipertensionit, qetësimit të nervave, dhe ftohjeve. Receta: Merren 50g gjethe të thara përvëlohen në 1 litër ujë të vakët, ena mbulohet dhe qëndron 15 minuta, pastaj kullohet dhe mund të pihet nga dy gota çaj në ditë. 49
36. Tussilago farfara L. Thundërmushkë, rapuhë e egër, llapuh, llapush Vendbanimi: Rritet në vende me lagështi, të shembura në skarpate natyrale, ka përhapje të zakonshme nga zona e ulët e deri në atë subalpine. Përshkrimi: Bimë barishtore shumëvjeçare, 10-20cm. Gjethet zhvillohen pas lulëzimit, të gjëra të rrumbullakëta në bazë në formë zemre të dhëmbëzuara në formë këndesh. Kërcejtë 4-15cm, me luspa të kuqërremta. Kaptinëza skajore, e vetme, e verdhë që zhvillohet para gjethimit. Vjelja: Lulet, gjysmën e dytë të prillit, kurse gjethet gjatë muajve maj-gushtë. Përdoret lulet e thara përdoren në formë llapaje në infeksionet e venave, për të larë trupin me puçrra, në plage që shërohen me vështirësi dhe në ekczema. Lëngu i përfituar nga zierja e gjetheve dhe e luleve përdoret kundër skuqjes së stomakut, diarresë, kundër kollës, anginës, kundër reumës etj. Gjethet e grira si duhan përdoren kundër astmës. Receta: Lulet merren në formë infuzi (gjysma e lugës së gjellës në 500 ml ujë), për astmën bronkiale. Gjethet mund merren, gjithashtu nga goja, në formë infuzi, duke përdorur 2-4 g masë të grimcuar; ku doza ditore arrin deri 10g në ditë. 50
37. Urtica dioica L. Hithra, hithĂ«z, hith, hith i butĂ« Vendbanimi: JanĂ« tĂ« pĂ«rhapura mjaft, rriten nĂ« vende ruderale, rreth rrugĂ«ve, nĂ« male, nĂ«pĂ«r djerrina etj. PĂ«rshkrimi: Mund tĂ« arrijnĂ« lartĂ«sinĂ« deri nĂ« 2 m, kanĂ« kĂ«rcell dhe gjethe me qime. Gjethet janĂ« vezake dhe tĂ« dhĂ«mbĂ«zuara anash, kurse fryti Ă«shtĂ« kokĂ«rr. Vjelja: MĂ« se shumti mblidhet rrĂ«nja (nĂ« pranverĂ« dhe vjeshtĂ«). Gjethet mblidhen nĂ« vjeshtĂ«, por edhe e tĂ«rĂ« bima gjatĂ« tĂ«rĂ« vegjetacionit, kurse gjatĂ« gushtit dhe shtatorit mblidhen edhe farat e tyre. PĂ«rdoret pĂ«r shĂ«rimin e sĂ«mundjeve nĂ« mushkĂ«ri, nĂ« lukth, kundĂ«r verdhĂ«zĂ«s, kundĂ«r pagjakĂ«sisĂ«, kundĂ«r pezmatimit tĂ« rrugĂ«ve urinare, pĂ«r shĂ«rimin e reumĂ«s etj. Receta: Çaji pĂ«rgatitet nga e tĂ«rĂ« bima dhe rrĂ«njĂ«t. Merren 25g tĂ« bimĂ«s sĂ« freskĂ«t apo 3 g tĂ« bimĂ«s sĂ« tharĂ« dhe dy litra ujĂ«. Hithrat qĂ«ndrojnĂ« 12-16 orĂ« nĂ« ujĂ«, pastaj zihen pĂ«r gjysmĂ« ore dhe nĂ« fund bĂ«het kullimi. PĂ«rdoret duke e pirĂ« dhe ndihmon shĂ«rimin e sĂ«mundjeve tĂ« lartpĂ«rmendura. 51
38. Vaccinium myrtillus L. Boronicë, thrashegër mersinëze, qershi tokë, rrush mali, barikanari, gërzhigël, gjershaike, qershizë e egër Vendbanimi: Rritet shumë, sidomos, në bjeshke dhe nëpër kodra, si dhe në vende të lagështa, në ahishte dhe në bredh. Përshkrimi: Arrin lartësinë deri në 50 cm, ka gjethe vezake të dhëmbëzuara, lulet kanë ngjyrë të gjelbër apo trëndafili, fryti ka ngjyrë të zezë në të kaltër. Vjelja: Gjethet mblidhen prej majit deri në qershor, ndërsa frytet prej korrikut deri në gusht. Përdoret kundër kollitjes, për shërimin e sëmundjes së sheqerit, diarresë, për forcimin e gjakut, kundër ndezjes së fytit, mëshikëzës së tëmthit etj. Receta: Merren 30-60 g gjethe të terura, të cilat i hedhim në një litër ujë të posavluar. E lëmë të qëndrojë për një kohë të shkurtër. Pas kullimit, lëngu i përfituar mund të përdoret. 52
39. Valeriana officinalis L. Haraçin mjekësor, valeriana Vendbanimi: Rritet në vende të lagështa, rreth lumenjve, nëpër livadhe, si dhe nëpër shkëmbinj. Përshkrimi: Arrin gjatësinë deri 1 m dhe degëzohet vetëm në pjesën e sipërme, ka shumë rrënjëza, gjethet i ka pendore të prera, kurse lulet ngjyrë të kuqërremtë apo të bardhë. Vjelja: Rrënjët duhet të nxirren në vjeshtë apo në pranverën e hershme dhe duhet të pastrohen mirë. Lëvorja dhe farat mblidhen kur bima është në lulëzim. Përdoret kundër nga- tërresave nervore, dhimbjes së kokës, pagjumësisë, për shërimin e mëshikëzës e të tëmthit, për qetësimin e zemrës etj. Receta: Merren dy litra ujë të posavluar dhe në të hidhet një grusht haraçin, pastaj ena mbulohet dhe lihet të qëndrojë 30 minuta. Pas ftohjes kullohet dhe pihet i ngrohtë nga një gotë çaji në mëngjes dhe vonë në mbrëmje. 53
40. Viola odorata L. Manushaqe, vjollcë Vendbanimi: Rritet buzë gardheve e shkurreve dhe vende me bar në të gjithë zonën e ulët ku ka lagështi dhe pak diell. Përshkrimi: Gjethet formë veshke shytë. Lulet rreth 1,5cm, vjollcë të errëta. Vjelja: Lulet në pranverë, gjatë muajve mars-maj kurse rrënja në vjeshtë gjatë muajit shtator. Përdoret kundër kollës, gëlbazës dhe për të nxjerrë djersë. Lëngu i përfituar nga zierja e rrënjëve përdoret kundër dhembjeve të kokës, pagjumësisë, epilepsisë, për pastrimin e gjakut. Gjethet në formë llapaje, përdoren kundër plagëve të qelbëzuara, lungave, zgjebes, iritimit të lëkurës. Receta: Lulet pasi të thahen me kujdes në hije, merren në formë infuzi (1 g masë në një filxhan me ujë) ose në formë pluhuri (0.3-0.5 g në ditë) kundër kollës, gëlbazës. Përdoret edhe shurupi i përgatitur në këtë mënyrë: 10g petale të freskëta futen në 100gr ujë të zier në një enë të mbyllur dhe në lëngun që fitohet mbasi kullohen, tretet 100g sheqer. 54
MBLEDHJA E BIMËVE MJEKËSORE Duhet pasur parasysh se mbledhja e bimĂ«ve mjekĂ«sore nuk Ă«shtĂ« punĂ« e lehtĂ«. PĂ«r kryerjen e saj me sukses, sigurisht se kĂ«rkohet pĂ«rvojĂ«. Duhet fillimisht tĂ« njohim bimĂ«t qĂ« i mbledhim, sepse ato janĂ« tĂ« ngjashme dhe çdo gabim eventual Ă«shtĂ« vĂ«shtirĂ« tĂ« mĂ«njanohet. Gjithashtu, gjatĂ« vegjetacionit mblidhen pjesĂ« tĂ« ndryshme tĂ« sĂ« njĂ«jtĂ«s bimĂ«. ËshtĂ« praktikĂ« e mirĂ« qĂ« gjatĂ« njĂ« dite tĂ« mblidhet vetĂ«m njĂ« lloj i bimĂ«s, nĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« tĂ« mos vijĂ« deri te pĂ«rzierja e tyre. Mbledhja e bimĂ«ve fillon gjithmonĂ« nĂ« kohĂ« tĂ« mirĂ«, zakonisht pas orĂ«s 10. Pas mbledhje se bimĂ«ve, ato duhet, menjĂ«herĂ«, tĂ« pastrohen. Lulet zakonisht mblidhen nĂ« fillim tĂ« lulĂ«zimit tĂ« bimĂ«ve, pasi qĂ« atĂ«herĂ« kanĂ« erĂ« mĂ« tĂ« fortĂ« dhe pĂ«rmbajnĂ« mĂ« shumĂ« materie shĂ«ruese. Gjethet nuk guxojnĂ« tĂ« lĂ«ndohen gjatĂ« mbledhjes. Ato duhet tĂ« jenĂ« tĂ« shĂ«ndosha dhe me ngjyrĂ« tĂ« gjelbĂ«r. RrĂ«njĂ«t, pasi tĂ« nxirren, duhet tĂ« pastrohen dhe tĂ« copĂ«tohen. Fara dhe frytet mblidhen kur tĂ« piqen, ndĂ«rsa lĂ«voret qĂ«rohen herĂ«t nĂ« pranverĂ«, sepse, nĂ« kĂ«tĂ« kohĂ«, pĂ«rmbajnĂ« mĂ« shumĂ« lĂ«ngje. TĂ« gjitha bimĂ«t e mbledhura duhet tĂ« mblidhen nĂ« vende tĂ« pastra dhe jo nĂ« vende tĂ« ndotura (elektranat, rreth rrugĂ«ve, hekurudhave, fabrikave tĂ« ndryshme etj.). TĂ« gjithĂ« ata qĂ« mbledhin bimĂ« mjekĂ«sore, duhet tĂ« kenĂ« kujdes edhe nga minat kur kemi parasysh se vendi ynĂ« ka 55
kaluar luftĂ«n vetĂ«m para disa viteve, prandaj duhet tĂ« kontaktojnĂ« me institucionet pĂ«rkatĂ«se, nĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« tĂ« njihen me zonat e rrezikshme. SI DUHET TË MBLIDHEN BIMËT MJEKËSORE GjatĂ« mbledhjes sĂ« bimĂ«ve mjekĂ«sore duhet pasur kujdes. Sidomos, lulet dhe gjethet nuk guxojnĂ« tĂ« lĂ«ndohen. Sa mĂ« shpejt qĂ« tĂ« jetĂ« e mundur, ato duhet t’i vendosim nĂ« vendin ku duhet tĂ« thahen, sepse, nĂ«se, pĂ«r njĂ« kohĂ« tĂ« gjatĂ«, ato qĂ«ndrojnĂ«, atĂ«herĂ« ato humbin pĂ«rmbajtjen e materieve shĂ«ruese. GjatĂ« mbledhjes duhet pasur edhe mjete tĂ« caktuara, varĂ«sisht se cilĂ«n nga pjesĂ«t e bimĂ«s do ta mbledhim. Lulet kĂ«puten me dorĂ«, por nganjĂ«herĂ« edhe me gĂ«rshĂ«rĂ«. PjesĂ«t mbitokĂ«sore mblidhen duke i prerĂ« me thike, me gĂ«rshĂ«rĂ« apo me drapĂ«r. AsnjĂ«herĂ« nuk duhet t’i mbledhim tĂ« gjitha bimĂ«t nĂ« njĂ« rajon, sepse disa prej tyre duhet t’i lĂ«mĂ«, nĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« ato tĂ« shumĂ«zohen. RREZIKU NGA BIMËT HELMUESE GjatĂ« mbledhjes sĂ« bimĂ«ve rĂ«ndĂ«si tĂ« veçantĂ« duhet t’u kushtojmĂ« bimĂ«ve helmuese. Personat qĂ« i mbledhin kĂ«to bimĂ« duhet t’u pĂ«rmbahen disa kĂ«shillave qĂ« nga mbledhja e tyre e deri te paketimi. FĂ«mijĂ«t dhe gratĂ« shtatzĂ«na nuk guxojnĂ« tĂ« manovrojnĂ« me bimĂ« helmuese. Gjate punĂ«s me bimĂ« nuk lejohet ushqimi, duhani si dhe prekja e syve me dorĂ«. 56
Pas çdo pune duhet pastruar duart me sapun dhe me ujĂ« tĂ« nxehtĂ«. BimĂ«t helmuese, gjithmonĂ«, duhet t’i pĂ«rgatisim ndaras dhe nĂ« objekte tĂ« veçanta nga bimĂ«t tjera. NĂ«se vjen deri te helmimi, menjĂ«herĂ« duhet tĂ« lajmĂ«rohemi te mjeku dhe t’i tregojmĂ« se pĂ«r cilĂ«n bimĂ« helmuese bĂ«het fjalĂ«. RĂ«ndĂ«si te veçantĂ« ka edhe mbledhja e rrĂ«njĂ«ve. Duhet pasur kujdes qĂ« ato tĂ« mos pĂ«rmbajnĂ« shtesa tĂ« ndryshme qĂ« kanĂ« mundur tĂ« mbesin gjatĂ« nxjerrjes. Prandaj bari i pĂ«rfituar duhet tĂ« jetĂ« plotĂ«sisht i pastĂ«r, homogjen dhe i bimĂ«s sĂ« njĂ«jtĂ«. METODAT E THARJES SË BIMËVE MJEKUESE Tharja Ă«shtĂ« operacion i cili vjen pas mbledhje sĂ« bimĂ«ve mjekuese dhe ka rĂ«ndĂ«si tĂ« veçantĂ« pĂ«r kualitetin e pĂ«rgatitjes sĂ« bimĂ«ve mjekuese. ËshtĂ« me rĂ«ndĂ«si qĂ« sa mĂ« shpejt qĂ« Ă«shtĂ« e mundur tĂ« bĂ«het tharja e bimĂ«ve, pĂ«r arsye se pengohet ndikimi negativ i fermenteve nĂ« zbĂ«rthimin e materieve shĂ«ruese nĂ« bimĂ«. KĂ«shtu qĂ« me tharjen e shpejtĂ« tĂ« bimĂ«ve arrijmĂ« tĂ« ruajmĂ« ngjyrĂ«n natyrale tĂ« bimĂ«s. BimĂ«t mjekuese nuk lejohet qĂ« tĂ« thahen nĂ« kohĂ« tĂ« vrenjtur. Ato duhet tĂ« thahen nĂ« kohĂ« me diell dhe gjithmonĂ« nĂ«n hije. NĂ« diell mund tĂ« thahen vetĂ«m rrĂ«njĂ«t dhe frytet. THARJA NATYRORE Tharja natyrore bĂ«het nĂ« temperatura normale, si: nĂ« garazhe, nĂ« tavane tĂ« shtĂ«pive dhe nĂ« vende tĂ« ndryshme. Por gjithmonĂ« duhet tĂ« kemi parasysh kohĂ«n, sepse, nĂ«se koha Ă«shtĂ« e ftohtĂ«, atĂ«herĂ« lokalet ku bĂ«het tharja, duhet tĂ« ngrohen, por temperatura nuk guxon tĂ« arrijĂ« mbi 50 ÂșC. 57
THARJA ARTIFICIALE Kryhet me rritjen e temperaturĂ«s, me tharĂ«se speciale. Vendi ku vendosen bimĂ«t duhet tĂ« jetĂ« prej druri apo prej betoni dhe i mbuluar me karton apo me rrogoz. Duhet pasur kujdes qĂ« gjatĂ« tharjes tĂ« ketĂ« ventilim tĂ« duhur pĂ«r shkak tĂ« ajrit tĂ« pastĂ«r. Me rĂ«ndĂ«si Ă«shtĂ« tĂ« vlerĂ«sojmĂ« kohĂ«n kur bima tĂ« jetĂ« tharĂ«. NĂ«se e teprojmĂ« me tharje, bimĂ«t, gjatĂ« paketimit, copĂ«tohen. PAKETIMI I BIMËVE MJEKUESE Pas tharjes sĂ« bimĂ«ve, ato, menjĂ«herĂ«, duhet tĂ« paketohen, e sidomos bimĂ«t qĂ« thithin mĂ« shumĂ« lagĂ«shti. Ato bimĂ« paketohen nĂ« paketim tĂ« dyfishtĂ« nga letra (disa lule dhe gjethe). Disa lloje tĂ« bimĂ«ve pas tharjes copĂ«tohen lehtĂ«. PĂ«r tĂ« mos ndodhĂ« njĂ« gjĂ« e tillĂ«, ato bimĂ« duhet t’i lĂ«mĂ« tĂ« ftohen gjatĂ« gjithĂ« natĂ«s, e pastaj t’i paketojmĂ«. ËshtĂ« me rĂ«ndĂ«si tĂ« dimĂ« se gjatĂ« paketimit nuk duhet tĂ« bĂ«jmĂ« shtypjen e bimĂ«ve dhe duhet tĂ« jemi tĂ« kujdesshĂ«m qĂ« tĂ« paketohen vetĂ«m bimĂ«t e pastruara nga papastĂ«rtitĂ« e ndryshme organike e inorganike. Ka ambalazhe tĂ« ndryshme pĂ«r paketimin e bimĂ«ve, varĂ«sisht se cilĂ«n pjesĂ« tĂ« bimĂ«s sĂ« tharĂ« e paketojmĂ« (letĂ«r, karton, qese etj). Ambalazhi ka rĂ«ndĂ«si tĂ« veçantĂ« pĂ«r tĂ« mos ardhur deri te prishja e kĂ«tyre barnave, sidomos nga lagĂ«shtia, nga drita, nga papastĂ«rtia, nga temperatura, nga insektet e ndryshme etj. Çdo paketim duhet tĂ« ketĂ« etiketĂ«n me emrin e barit dhe shĂ«nime tĂ« tjera tĂ« nevojshme, si: klasa, viti i vjeljes dhe mundĂ«sisht edhe prejardhja e barit tĂ« pĂ«rgatitur. 58
Depot pĂ«r deponimin e kĂ«tyre barnave duhet tĂ« jenĂ« tĂ« thara, tĂ« pastra dhe tĂ« ajrosura. NĂ« fund duhet tĂ« theksojmĂ« se tĂ« gjitha barnat mjekuese nuk guxojnĂ« tĂ« ruhen mĂ« shumĂ« se njĂ« vit e disa edhe mĂ« pak, sepse i humbin vetitĂ« e tyre mjekuese. NĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« t’i ruajmĂ« mĂ« tĂ« mirĂ«, mundemi qĂ« pĂ«rmes presimit t’i paketojmĂ«, si dhe pĂ«rmes trierit t’i pastrojmĂ«. ___________________________ VĂ«rejtje: Disa lloje tĂ« bimĂ«ve mjekĂ«sore janĂ« tĂ« rrezikuara, sepse gjinden nĂ« listĂ«n e kuqe, por ne duhet pasur kujdes gjate mbledhjes sĂ« tyre qe tĂ« mos shfrytĂ«zohen pa ndonjĂ« kujdes me ç’rast numri i tyre gjithnjĂ« po zvogĂ«lohet nĂ« natyrĂ«. Disa prek tyre janĂ« tĂ« mbrojtura me CITES konventĂ«n ndĂ«rkombĂ«tare, d.m.th. pĂ«r tĂ« bĂ«rĂ« tregti me kĂ«to bimĂ« duhet poseduar certifikatĂ« speciale. Prandaj duke mbrojtur bimĂ«t e mbrojmĂ« edhe natyrĂ«n, keni kujdes gjate mbledhjes se tyre, duke i ruajtur bimĂ«t do ti mbrojmĂ« gjeneratat e ardhshme. 59
LITERATURA Beqiri, S Xh. 2004. 109 bimĂ« mjekĂ«sore, Libri shkollor, PrishtinĂ«. BeĆĄlija, S. 1997: Ljekovito bilje ĆĄumski plodovi i glive, naĆĄe neiskoriĆĄteno blago, Sarajevo. Demiri, M. 1979: BimĂ«t e egra, tĂ« dobishme e tĂ« dĂ«mshme tĂ« vendit tonĂ«, TiranĂ«. Devetak, Z. 2004: Ljekovito bilje od znanja do branja, Sarajevo. Krasniqi, F., Ruci, B., Vangjeli, J., Susuri, L., Mullaj., Pajazitaj, Q. 2003: Fjalor i emrave tĂ« bimĂ«ve. MiĆĄić, L. 1990: Livadske biljke, Sarajevo. Pajazitaj, Q. 2004: PĂ«rcaktues i bimĂ«ve pteridofite & spermatofite, PrishtinĂ«. Ć arič, T. 1978: Atlas korova, Sarajevo. Shabani, A. 2004: Mjekimi me bimĂ« dhe fruta mjekuese, pĂ«rdorues pĂ«r mjekimin popullor, TiranĂ«. Sherifi, E. 2001: Anatomia dhe morfologjia e bimĂ«ve, PrishtinĂ«. Zivković, M. 2000: Moć ljekovitog bilja, NiĆĄ. 60
Publikimi i këtij libri është mundësuar me mbështetjen e Agjencisë Evropiane për Rindërtim. Pikëpamjet dhe opinionet e shprehura janë të botuesit dhe nuk përfaqësojnë politikat zyrtare të Bashkimit Evropian (BE), apo të Agjencisë Evropiane për Rindërtim (AER). 61

Recomendados

Bimet mjekesore shq
Bimet mjekesore shqBimet mjekesore shq
Bimet mjekesore shq
Ferit Fazliu
 
Veriu i shqiperise
Veriu i shqiperiseVeriu i shqiperise
Veriu i shqiperise
#MesueseAurela Elezaj
 
Traditat dhe Zakonet shqiptare te paqyruara ne krijimtarine popullore
Traditat dhe Zakonet shqiptare te paqyruara ne krijimtarine popullore Traditat dhe Zakonet shqiptare te paqyruara ne krijimtarine popullore
Traditat dhe Zakonet shqiptare te paqyruara ne krijimtarine popullore
Mirsad
 
Plan aktiviteti me nxënësit si qender komunitare
Plan aktiviteti me nxënësit si qender komunitarePlan aktiviteti me nxënësit si qender komunitare
Plan aktiviteti me nxënësit si qender komunitare
Anisa Kreka
 
Trevat Shqiptare Ne Greqi
Trevat Shqiptare Ne GreqiTrevat Shqiptare Ne Greqi
Trevat Shqiptare Ne Greqi
olinuhi
 
ESSE ...ÇfarĂ« pasojash ka moszbatimi i ligjit nĂ« shoqĂ«ri.
ESSE ...ÇfarĂ« pasojash ka moszbatimi i ligjit nĂ« shoqĂ«ri.ESSE ...ÇfarĂ« pasojash ka moszbatimi i ligjit nĂ« shoqĂ«ri.
ESSE ...ÇfarĂ« pasojash ka moszbatimi i ligjit nĂ« shoqĂ«ri.
#MesueseAurela Elezaj
 
Organizmat e modifikuar gjenetikisht
Organizmat e modifikuar gjenetikishtOrganizmat e modifikuar gjenetikisht
Organizmat e modifikuar gjenetikisht
amla hoxha
 
Biologji
BiologjiBiologji
Biologji
Ina Dena
 

Recomendados

Bimet mjekesore shq
Bimet mjekesore shqBimet mjekesore shq
Bimet mjekesore shq
Ferit Fazliu
 
Veriu i shqiperise
Veriu i shqiperiseVeriu i shqiperise
Veriu i shqiperise
#MesueseAurela Elezaj
 
Traditat dhe Zakonet shqiptare te paqyruara ne krijimtarine popullore
Traditat dhe Zakonet shqiptare te paqyruara ne krijimtarine popullore Traditat dhe Zakonet shqiptare te paqyruara ne krijimtarine popullore
Traditat dhe Zakonet shqiptare te paqyruara ne krijimtarine popullore
Mirsad
 
Plan aktiviteti me nxënësit si qender komunitare
Plan aktiviteti me nxënësit si qender komunitarePlan aktiviteti me nxënësit si qender komunitare
Plan aktiviteti me nxënësit si qender komunitare
Anisa Kreka
 
Trevat Shqiptare Ne Greqi
Trevat Shqiptare Ne GreqiTrevat Shqiptare Ne Greqi
Trevat Shqiptare Ne Greqi
olinuhi
 
ESSE ...ÇfarĂ« pasojash ka moszbatimi i ligjit nĂ« shoqĂ«ri.
ESSE ...ÇfarĂ« pasojash ka moszbatimi i ligjit nĂ« shoqĂ«ri.ESSE ...ÇfarĂ« pasojash ka moszbatimi i ligjit nĂ« shoqĂ«ri.
ESSE ...ÇfarĂ« pasojash ka moszbatimi i ligjit nĂ« shoqĂ«ri.
#MesueseAurela Elezaj
 
Organizmat e modifikuar gjenetikisht
Organizmat e modifikuar gjenetikishtOrganizmat e modifikuar gjenetikisht
Organizmat e modifikuar gjenetikisht
amla hoxha
 
Biologji
BiologjiBiologji
Biologji
Ina Dena
 
Ceshtjet mjedisore ujore
Ceshtjet mjedisore ujoreCeshtjet mjedisore ujore
Ceshtjet mjedisore ujore
AdoraHallunej
 
300 keshilla mjekesore per te gjitha semundjet
300 keshilla mjekesore per te gjitha semundjet300 keshilla mjekesore per te gjitha semundjet
300 keshilla mjekesore per te gjitha semundjet
Marjan DODAJ
 
Testime ne-lenden-e-gjuhes-shqipe-per-klasat-fillore
Testime ne-lenden-e-gjuhes-shqipe-per-klasat-filloreTestime ne-lenden-e-gjuhes-shqipe-per-klasat-fillore
Testime ne-lenden-e-gjuhes-shqipe-per-klasat-fillore
Aberi Kajo
 
Organet vegjetative 2017
Organet vegjetative 2017Organet vegjetative 2017
Organet vegjetative 2017
Gename2000
 
Historia Shkence
Historia Shkence Historia Shkence
Historia Shkence
Olt Shala
 
Projekt muzike
Projekt muzikeProjekt muzike
Projekt muzike
S Gashi
 
Parimet e ndihmes se shpejte
Parimet e ndihmes se shpejteParimet e ndihmes se shpejte
Parimet e ndihmes se shpejte
Hysni Dida
 
Tharja e frutave dhe perimeve,proceset dhe pajisjet
Tharja e frutave dhe perimeve,proceset dhe pajisjetTharja e frutave dhe perimeve,proceset dhe pajisjet
Tharja e frutave dhe perimeve,proceset dhe pajisjet
Mirsim Tovërlani
 
Konventa mbi te Drejtat e Femijeve
Konventa mbi te Drejtat e Femijeve Konventa mbi te Drejtat e Femijeve
Konventa mbi te Drejtat e Femijeve
Megi Braka
 
qyteterimi i hershem ne mesopotami
qyteterimi i hershem ne mesopotamiqyteterimi i hershem ne mesopotami
qyteterimi i hershem ne mesopotami
Sindi Ramadani
 
Ajri
AjriAjri
Ajri
istref bytyqi
 
Memorjet E Kompjuterit
Memorjet E KompjuteritMemorjet E Kompjuterit
Memorjet E Kompjuterit
Bjorna_Danja Petriti
 
Lexim Jashtë klase: "Prici i vogel"
Lexim Jashtë klase: "Prici i vogel"Lexim Jashtë klase: "Prici i vogel"
Lexim Jashtë klase: "Prici i vogel"
#MesueseAurela Elezaj
 
Bimet
BimetBimet
Bimet
ElonaT1
 
ESE
ESEESE
ESE
Algita Mesiti
 
E drejta-ndërkombëtare-për-të-drejtat-e-njeriut
E drejta-ndërkombëtare-për-të-drejtat-e-njeriutE drejta-ndërkombëtare-për-të-drejtat-e-njeriut
E drejta-ndërkombëtare-për-të-drejtat-e-njeriut
Durim Krasniqi
 
projekt: shkrimtaret bashkohor shqiptar dhe veprat e tyre
projekt: shkrimtaret bashkohor shqiptar dhe veprat e tyreprojekt: shkrimtaret bashkohor shqiptar dhe veprat e tyre
projekt: shkrimtaret bashkohor shqiptar dhe veprat e tyre
Fatjon Cane
 
Projekt histori
Projekt historiProjekt histori
Projekt histori
jola cenollari
 
Mikroprocesori
MikroprocesoriMikroprocesori
Mikroprocesori
Veton Kaso
 
Guida turistike e vlores letersi
Guida turistike e vlores letersiGuida turistike e vlores letersi
Guida turistike e vlores letersi
Xhesika Merko
 
Sa te rendesishme jane bimet ne mjeksi dhe si ushqim
Sa te rendesishme jane bimet ne mjeksi dhe si ushqimSa te rendesishme jane bimet ne mjeksi dhe si ushqim
Sa te rendesishme jane bimet ne mjeksi dhe si ushqim
Juljan Tahiri
 
Aloe vera mbreteresha e bimeve ushqyese dhe kuruese[1]
Aloe vera mbreteresha e bimeve ushqyese dhe kuruese[1]Aloe vera mbreteresha e bimeve ushqyese dhe kuruese[1]
Aloe vera mbreteresha e bimeve ushqyese dhe kuruese[1]
Marjan DODAJ
 

Mais conteĂșdo relacionado

Mais procurados

Testime ne-lenden-e-gjuhes-shqipe-per-klasat-fillore
Testime ne-lenden-e-gjuhes-shqipe-per-klasat-filloreTestime ne-lenden-e-gjuhes-shqipe-per-klasat-fillore
Testime ne-lenden-e-gjuhes-shqipe-per-klasat-fillore
Aberi Kajo
 
Konventa mbi te Drejtat e Femijeve
Konventa mbi te Drejtat e Femijeve Konventa mbi te Drejtat e Femijeve
Konventa mbi te Drejtat e Femijeve
Megi Braka
 
Lexim Jashtë klase: "Prici i vogel"
Lexim Jashtë klase: "Prici i vogel"Lexim Jashtë klase: "Prici i vogel"
Lexim Jashtë klase: "Prici i vogel"
#MesueseAurela Elezaj
 
Mikroprocesori
MikroprocesoriMikroprocesori
Mikroprocesori
Veton Kaso
 
Guida turistike e vlores letersi
Guida turistike e vlores letersiGuida turistike e vlores letersi
Guida turistike e vlores letersi
Xhesika Merko
 

Mais procurados (20)

Ceshtjet mjedisore ujore
Ceshtjet mjedisore ujoreCeshtjet mjedisore ujore
Ceshtjet mjedisore ujore
 
300 keshilla mjekesore per te gjitha semundjet
300 keshilla mjekesore per te gjitha semundjet300 keshilla mjekesore per te gjitha semundjet
300 keshilla mjekesore per te gjitha semundjet
 
Testime ne-lenden-e-gjuhes-shqipe-per-klasat-fillore
Testime ne-lenden-e-gjuhes-shqipe-per-klasat-filloreTestime ne-lenden-e-gjuhes-shqipe-per-klasat-fillore
Testime ne-lenden-e-gjuhes-shqipe-per-klasat-fillore
 
Organet vegjetative 2017
Organet vegjetative 2017Organet vegjetative 2017
Organet vegjetative 2017
 
Historia Shkence
Historia Shkence Historia Shkence
Historia Shkence
 
Projekt muzike
Projekt muzikeProjekt muzike
Projekt muzike
 
Parimet e ndihmes se shpejte
Parimet e ndihmes se shpejteParimet e ndihmes se shpejte
Parimet e ndihmes se shpejte
 
Tharja e frutave dhe perimeve,proceset dhe pajisjet
Tharja e frutave dhe perimeve,proceset dhe pajisjetTharja e frutave dhe perimeve,proceset dhe pajisjet
Tharja e frutave dhe perimeve,proceset dhe pajisjet
 
Konventa mbi te Drejtat e Femijeve
Konventa mbi te Drejtat e Femijeve Konventa mbi te Drejtat e Femijeve
Konventa mbi te Drejtat e Femijeve
 
qyteterimi i hershem ne mesopotami
qyteterimi i hershem ne mesopotamiqyteterimi i hershem ne mesopotami
qyteterimi i hershem ne mesopotami
 
Ajri
AjriAjri
Ajri
 
Memorjet E Kompjuterit
Memorjet E KompjuteritMemorjet E Kompjuterit
Memorjet E Kompjuterit
 
Lexim Jashtë klase: "Prici i vogel"
Lexim Jashtë klase: "Prici i vogel"Lexim Jashtë klase: "Prici i vogel"
Lexim Jashtë klase: "Prici i vogel"
 
Bimet
BimetBimet
Bimet
 
ESE
ESEESE
ESE
 
E drejta-ndërkombëtare-për-të-drejtat-e-njeriut
E drejta-ndërkombëtare-për-të-drejtat-e-njeriutE drejta-ndërkombëtare-për-të-drejtat-e-njeriut
E drejta-ndërkombëtare-për-të-drejtat-e-njeriut
 
projekt: shkrimtaret bashkohor shqiptar dhe veprat e tyre
projekt: shkrimtaret bashkohor shqiptar dhe veprat e tyreprojekt: shkrimtaret bashkohor shqiptar dhe veprat e tyre
projekt: shkrimtaret bashkohor shqiptar dhe veprat e tyre
 
Projekt histori
Projekt historiProjekt histori
Projekt histori
 
Mikroprocesori
MikroprocesoriMikroprocesori
Mikroprocesori
 
Guida turistike e vlores letersi
Guida turistike e vlores letersiGuida turistike e vlores letersi
Guida turistike e vlores letersi
 

Destaque

Ndikimi i bimeve ne jeten e njeriut
Ndikimi i bimeve ne jeten e njeriutNdikimi i bimeve ne jeten e njeriut
Ndikimi i bimeve ne jeten e njeriut
Juljan Tahiri
 
Sekreti I Lumturisë
Sekreti I LumturisëSekreti I Lumturisë
Sekreti I Lumturisë
Elldini-Upfiek
 
Tregime interesante reth islamit , lexoni me kujdes dhe freskoni zemrat tuaja
Tregime interesante reth islamit , lexoni me kujdes dhe freskoni zemrat tuajaTregime interesante reth islamit , lexoni me kujdes dhe freskoni zemrat tuaja
Tregime interesante reth islamit , lexoni me kujdes dhe freskoni zemrat tuaja
ALMA M
 
Bimet fareveshura 1`Pamela Tanku shkolla "Albanet" klasa VIII
Bimet fareveshura 1`Pamela Tanku shkolla "Albanet" klasa VIIIBimet fareveshura 1`Pamela Tanku shkolla "Albanet" klasa VIII
Bimet fareveshura 1`Pamela Tanku shkolla "Albanet" klasa VIII
lira kuca
 
Kercelli i Bimeve
Kercelli i Bimeve Kercelli i Bimeve
Kercelli i Bimeve
Aferdita Bicaku
 
Roli i perimeve dhe drufrutoreve ne jeten tone
Roli i perimeve dhe drufrutoreve ne jeten toneRoli i perimeve dhe drufrutoreve ne jeten tone
Roli i perimeve dhe drufrutoreve ne jeten tone
Matilda Gremi
 

Destaque (17)

Sa te rendesishme jane bimet ne mjeksi dhe si ushqim
Sa te rendesishme jane bimet ne mjeksi dhe si ushqimSa te rendesishme jane bimet ne mjeksi dhe si ushqim
Sa te rendesishme jane bimet ne mjeksi dhe si ushqim
 
Aloe vera mbreteresha e bimeve ushqyese dhe kuruese[1]
Aloe vera mbreteresha e bimeve ushqyese dhe kuruese[1]Aloe vera mbreteresha e bimeve ushqyese dhe kuruese[1]
Aloe vera mbreteresha e bimeve ushqyese dhe kuruese[1]
 
Ndikimi i bimeve ne jeten e njeriut
Ndikimi i bimeve ne jeten e njeriutNdikimi i bimeve ne jeten e njeriut
Ndikimi i bimeve ne jeten e njeriut
 
Interesant
InteresantInteresant
Interesant
 
Fjal TĂ« Urta
Fjal TĂ« UrtaFjal TĂ« Urta
Fjal TĂ« Urta
 
Dy Murgesha
Dy MurgeshaDy Murgesha
Dy Murgesha
 
Revista farmaceutike (1)
Revista farmaceutike (1)Revista farmaceutike (1)
Revista farmaceutike (1)
 
Femna ,,,,
Femna ,,,,Femna ,,,,
Femna ,,,,
 
Thenie Te Urta
Thenie Te UrtaThenie Te Urta
Thenie Te Urta
 
Sekreti I Lumturisë
Sekreti I LumturisëSekreti I Lumturisë
Sekreti I Lumturisë
 
Tregime interesante reth islamit , lexoni me kujdes dhe freskoni zemrat tuaja
Tregime interesante reth islamit , lexoni me kujdes dhe freskoni zemrat tuajaTregime interesante reth islamit , lexoni me kujdes dhe freskoni zemrat tuaja
Tregime interesante reth islamit , lexoni me kujdes dhe freskoni zemrat tuaja
 
Bimet fareveshura 1`Pamela Tanku shkolla "Albanet" klasa VIII
Bimet fareveshura 1`Pamela Tanku shkolla "Albanet" klasa VIIIBimet fareveshura 1`Pamela Tanku shkolla "Albanet" klasa VIII
Bimet fareveshura 1`Pamela Tanku shkolla "Albanet" klasa VIII
 
Kercelli i Bimeve
Kercelli i Bimeve Kercelli i Bimeve
Kercelli i Bimeve
 
Biologjia
BiologjiaBiologjia
Biologjia
 
Dale Carnegie - Psikologjia e suksesit 1 (Si të bësh miq dhe të kesh ndikim)
Dale Carnegie - Psikologjia e suksesit 1 (Si të bësh miq dhe të kesh ndikim)Dale Carnegie - Psikologjia e suksesit 1 (Si të bësh miq dhe të kesh ndikim)
Dale Carnegie - Psikologjia e suksesit 1 (Si të bësh miq dhe të kesh ndikim)
 
ORE MESIMI ...DITURI NATYRE ...
ORE MESIMI ...DITURI NATYRE ...ORE MESIMI ...DITURI NATYRE ...
ORE MESIMI ...DITURI NATYRE ...
 
Roli i perimeve dhe drufrutoreve ne jeten tone
Roli i perimeve dhe drufrutoreve ne jeten toneRoli i perimeve dhe drufrutoreve ne jeten tone
Roli i perimeve dhe drufrutoreve ne jeten tone
 

Semelhante a Bimet Mjekesore Shq%5 B1%5 D

Abdullah nasih ulvan le ta dije rinia
Abdullah nasih ulvan le ta dije riniaAbdullah nasih ulvan le ta dije rinia
Abdullah nasih ulvan le ta dije rinia
Libra Islame
 
Jeta dhe e vdekja
Jeta dhe e vdekjaJeta dhe e vdekja
Jeta dhe e vdekja
Lavdrimi91
 
Femra nen mbrojtjen e islamit
Femra nen mbrojtjen e islamitFemra nen mbrojtjen e islamit
Femra nen mbrojtjen e islamit
Lavdrimi91
 
Pemetari e pergjithshme (2)
Pemetari e pergjithshme (2)Pemetari e pergjithshme (2)
Pemetari e pergjithshme (2)
Menaxherat
 
Le Ta Dije Rinia
Le Ta Dije RiniaLe Ta Dije Rinia
Le Ta Dije Rinia
guest41e4e
 
Dr. shefik kurdiq mashtrimet e shejtanit
Dr. shefik kurdiq mashtrimet e shejtanitDr. shefik kurdiq mashtrimet e shejtanit
Dr. shefik kurdiq mashtrimet e shejtanit
Libra Islame
 
Dr. Jusuf Kardavi - Rizgjimi islam ndermjet kundershtimit dhe ekstremizmit
Dr. Jusuf Kardavi - Rizgjimi islam ndermjet kundershtimit dhe ekstremizmitDr. Jusuf Kardavi - Rizgjimi islam ndermjet kundershtimit dhe ekstremizmit
Dr. Jusuf Kardavi - Rizgjimi islam ndermjet kundershtimit dhe ekstremizmit
Shkumbim Jakupi
 
Mashtrimet E Shejtanit
Mashtrimet E ShejtanitMashtrimet E Shejtanit
Mashtrimet E Shejtanit
guest41e4e
 
Harun yahya hz. musa
Harun yahya hz. musaHarun yahya hz. musa
Harun yahya hz. musa
Libra Islame
 
Femra Nen Mbrojtjen E Islamit
Femra Nen Mbrojtjen E IslamitFemra Nen Mbrojtjen E Islamit
Femra Nen Mbrojtjen E Islamit
guest41e4e
 
Femra Nen Mbrojtjen E Islamit
Femra Nen Mbrojtjen E IslamitFemra Nen Mbrojtjen E Islamit
Femra Nen Mbrojtjen E Islamit
guest35ba5
 
Femra Nen Mbrojtjen E Islamit
Femra Nen Mbrojtjen E IslamitFemra Nen Mbrojtjen E Islamit
Femra Nen Mbrojtjen E Islamit
guest41e4e
 
Etika Islame
Etika IslameEtika Islame
Etika Islame
guest41e4e
 
Etika islame
Etika islameEtika islame
Etika islame
FSstudio
 
Prodhimi i fidaneve te pemeve frutore dhe hardhise
Prodhimi i fidaneve te pemeve frutore dhe hardhiseProdhimi i fidaneve te pemeve frutore dhe hardhise
Prodhimi i fidaneve te pemeve frutore dhe hardhise
Menaxherat
 
Vehbi karakash perse namazi
Vehbi karakash perse namaziVehbi karakash perse namazi
Vehbi karakash perse namazi
Libra Islame
 

Semelhante a Bimet Mjekesore Shq%5 B1%5 D (20)

Monitorimi i hgjienës me metodën e ATP Bioluminoshencës dhe me metodën mikro...
Monitorimi i hgjienës me metodën e ATP Bioluminoshencës dhe me metodën mikro...Monitorimi i hgjienës me metodën e ATP Bioluminoshencës dhe me metodën mikro...
Monitorimi i hgjienës me metodën e ATP Bioluminoshencës dhe me metodën mikro...
 
Abdullah nasih ulvan le ta dije rinia
Abdullah nasih ulvan le ta dije riniaAbdullah nasih ulvan le ta dije rinia
Abdullah nasih ulvan le ta dije rinia
 
Jeta dhe e vdekja
Jeta dhe e vdekjaJeta dhe e vdekja
Jeta dhe e vdekja
 
Femra nen mbrojtjen e islamit
Femra nen mbrojtjen e islamitFemra nen mbrojtjen e islamit
Femra nen mbrojtjen e islamit
 
Pemetari e pergjithshme (2)
Pemetari e pergjithshme (2)Pemetari e pergjithshme (2)
Pemetari e pergjithshme (2)
 
Le Ta Dije Rinia
Le Ta Dije RiniaLe Ta Dije Rinia
Le Ta Dije Rinia
 
Dr. shefik kurdiq mashtrimet e shejtanit
Dr. shefik kurdiq mashtrimet e shejtanitDr. shefik kurdiq mashtrimet e shejtanit
Dr. shefik kurdiq mashtrimet e shejtanit
 
Dr. Jusuf Kardavi - Rizgjimi islam ndermjet kundershtimit dhe ekstremizmit
Dr. Jusuf Kardavi - Rizgjimi islam ndermjet kundershtimit dhe ekstremizmitDr. Jusuf Kardavi - Rizgjimi islam ndermjet kundershtimit dhe ekstremizmit
Dr. Jusuf Kardavi - Rizgjimi islam ndermjet kundershtimit dhe ekstremizmit
 
Mrekullitë e kuranit. albanian (shqip)
Mrekullitë e kuranit. albanian (shqip)Mrekullitë e kuranit. albanian (shqip)
Mrekullitë e kuranit. albanian (shqip)
 
Bible - Albanian Translation.pdf
Bible - Albanian Translation.pdfBible - Albanian Translation.pdf
Bible - Albanian Translation.pdf
 
Mashtrimet E Shejtanit
Mashtrimet E ShejtanitMashtrimet E Shejtanit
Mashtrimet E Shejtanit
 
Harun yahya hz. musa
Harun yahya hz. musaHarun yahya hz. musa
Harun yahya hz. musa
 
Femra Nen Mbrojtjen E Islamit
Femra Nen Mbrojtjen E IslamitFemra Nen Mbrojtjen E Islamit
Femra Nen Mbrojtjen E Islamit
 
Femra Nen Mbrojtjen E Islamit
Femra Nen Mbrojtjen E IslamitFemra Nen Mbrojtjen E Islamit
Femra Nen Mbrojtjen E Islamit
 
Femra Nen Mbrojtjen E Islamit
Femra Nen Mbrojtjen E IslamitFemra Nen Mbrojtjen E Islamit
Femra Nen Mbrojtjen E Islamit
 
Etika islame
Etika islameEtika islame
Etika islame
 
Etika Islame
Etika IslameEtika Islame
Etika Islame
 
Etika islame
Etika islameEtika islame
Etika islame
 
Prodhimi i fidaneve te pemeve frutore dhe hardhise
Prodhimi i fidaneve te pemeve frutore dhe hardhiseProdhimi i fidaneve te pemeve frutore dhe hardhise
Prodhimi i fidaneve te pemeve frutore dhe hardhise
 
Vehbi karakash perse namazi
Vehbi karakash perse namaziVehbi karakash perse namazi
Vehbi karakash perse namazi
 

Mais de Elldini-Upfiek

Impossiblepictures 5
Impossiblepictures 5Impossiblepictures 5
Impossiblepictures 5
Elldini-Upfiek
 
Hytbeja e lamtumires
Hytbeja e lamtumiresHytbeja e lamtumires
Hytbeja e lamtumires
Elldini-Upfiek
 
E Mira Dhe E Keqja
E Mira Dhe E KeqjaE Mira Dhe E Keqja
E Mira Dhe E Keqja
Elldini-Upfiek
 
Ebu Bekri Pjesa E Parë
Ebu Bekri Pjesa E ParëEbu Bekri Pjesa E Parë
Ebu Bekri Pjesa E Parë
Elldini-Upfiek
 
Vijmë Edhe Një Her
Vijmë Edhe Një HerVijmë Edhe Një Her
Vijmë Edhe Një Her
Elldini-Upfiek
 
Durimi Ndaj Sprovave
Durimi Ndaj SprovaveDurimi Ndaj Sprovave
Durimi Ndaj Sprovave
Elldini-Upfiek
 
Shkurorzmi Divorci
Shkurorzmi DivorciShkurorzmi Divorci
Shkurorzmi Divorci
Elldini-Upfiek
 
Urime PëRvjetori I Pavarsisë Së KosovëS
Urime PëRvjetori I Pavarsisë Së KosovëSUrime PëRvjetori I Pavarsisë Së KosovëS
Urime PëRvjetori I Pavarsisë Së KosovëS
Elldini-Upfiek
 
Dijet E NjerëZve Të MëDhenj
Dijet E NjerëZve Të MëDhenjDijet E NjerëZve Të MëDhenj
Dijet E NjerëZve Të MëDhenj
Elldini-Upfiek
 
Asgjë Nuk ëShtë E Pamundur Në Botë
Asgjë Nuk ëShtë E Pamundur Në BotëAsgjë Nuk ëShtë E Pamundur Në Botë
Asgjë Nuk ëShtë E Pamundur Në Botë
Elldini-Upfiek
 
Kuriozitete Sportive
Kuriozitete SportiveKuriozitete Sportive
Kuriozitete Sportive
Elldini-Upfiek
 
Mes Integrimit Dhe Vetmbylljes
Mes Integrimit Dhe VetmbylljesMes Integrimit Dhe Vetmbylljes
Mes Integrimit Dhe Vetmbylljes
Elldini-Upfiek
 
Forca E Personalitetit Tek NjerëZit E MëDhenj
Forca E Personalitetit Tek NjerëZit E MëDhenjForca E Personalitetit Tek NjerëZit E MëDhenj
Forca E Personalitetit Tek NjerëZit E MëDhenj
Elldini-Upfiek
 
A Ke Llogaritur NdonjëHerë Se Sa ShpëRblime Je Duke Fituar
A Ke Llogaritur NdonjëHerë Se Sa ShpëRblime Je Duke FituarA Ke Llogaritur NdonjëHerë Se Sa ShpëRblime Je Duke Fituar
A Ke Llogaritur NdonjëHerë Se Sa ShpëRblime Je Duke Fituar
Elldini-Upfiek
 

Mais de Elldini-Upfiek (20)

Impossiblepictures 5
Impossiblepictures 5Impossiblepictures 5
Impossiblepictures 5
 
Airoplanet
AiroplanetAiroplanet
Airoplanet
 
Planetet
PlanetetPlanetet
Planetet
 
Planetet
PlanetetPlanetet
Planetet
 
çUdi!!!
çUdi!!!çUdi!!!
çUdi!!!
 
Hytbeja e lamtumires
Hytbeja e lamtumiresHytbeja e lamtumires
Hytbeja e lamtumires
 
E Mira Dhe E Keqja
E Mira Dhe E KeqjaE Mira Dhe E Keqja
E Mira Dhe E Keqja
 
Receta Gatimi
Receta GatimiReceta Gatimi
Receta Gatimi
 
Ebu Bekri Pjesa E Parë
Ebu Bekri Pjesa E ParëEbu Bekri Pjesa E Parë
Ebu Bekri Pjesa E Parë
 
Vijmë Edhe Një Her
Vijmë Edhe Një HerVijmë Edhe Një Her
Vijmë Edhe Një Her
 
Durimi Ndaj Sprovave
Durimi Ndaj SprovaveDurimi Ndaj Sprovave
Durimi Ndaj Sprovave
 
Shkurorzmi Divorci
Shkurorzmi DivorciShkurorzmi Divorci
Shkurorzmi Divorci
 
Urime PëRvjetori I Pavarsisë Së KosovëS
Urime PëRvjetori I Pavarsisë Së KosovëSUrime PëRvjetori I Pavarsisë Së KosovëS
Urime PëRvjetori I Pavarsisë Së KosovëS
 
Paradox
ParadoxParadox
Paradox
 
Dijet E NjerëZve Të MëDhenj
Dijet E NjerëZve Të MëDhenjDijet E NjerëZve Të MëDhenj
Dijet E NjerëZve Të MëDhenj
 
Asgjë Nuk ëShtë E Pamundur Në Botë
Asgjë Nuk ëShtë E Pamundur Në BotëAsgjë Nuk ëShtë E Pamundur Në Botë
Asgjë Nuk ëShtë E Pamundur Në Botë
 
Kuriozitete Sportive
Kuriozitete SportiveKuriozitete Sportive
Kuriozitete Sportive
 
Mes Integrimit Dhe Vetmbylljes
Mes Integrimit Dhe VetmbylljesMes Integrimit Dhe Vetmbylljes
Mes Integrimit Dhe Vetmbylljes
 
Forca E Personalitetit Tek NjerëZit E MëDhenj
Forca E Personalitetit Tek NjerëZit E MëDhenjForca E Personalitetit Tek NjerëZit E MëDhenj
Forca E Personalitetit Tek NjerëZit E MëDhenj
 
A Ke Llogaritur NdonjëHerë Se Sa ShpëRblime Je Duke Fituar
A Ke Llogaritur NdonjëHerë Se Sa ShpëRblime Je Duke FituarA Ke Llogaritur NdonjëHerë Se Sa ShpëRblime Je Duke Fituar
A Ke Llogaritur NdonjëHerë Se Sa ShpëRblime Je Duke Fituar
 

Bimet Mjekesore Shq%5 B1%5 D

  • 2. Arben Mehmeti Enver Sherifi Adem Demaj BIMËT MJEKËSORE 2007
  • 3. PĂ«rgatitur nga: Arben Mehmeti Enver Sherifi Adem Demaj Lektor Fadil Grajçevci Botues Shoqata pĂ«r bujqĂ«si organike e KosovĂ«s-SHBOK Ky publikim Ă«shtĂ« pĂ«rkrahur nga: - Agjencioni Evropian pĂ«r RindĂ«rtim - Komuna e Gjilanit, Departamenti pĂ«r BujqĂ«si - ,,AGROPRODUKT-SYNE’’ – Burim TĂ« gjitha tĂ« drejtat janĂ« tĂ« rezervuara. Pa lejen me shkrim tĂ« botuesit dhe tĂ« autorĂ«ve, asnjĂ« pjesĂ« e kĂ«tij botimi nuk mund as tĂ« kopjohet, e as tĂ« shumĂ«zohet, pa marrĂ« parasysh mĂ«nyrĂ«n, mjetin apo formĂ«n
  • 4. PËRMBAJTJA PARATHËNIE ........................................................................................... 5 HYRJE ........................................................................................................ 7 BIMËT MJEKËSORE NË KOSOVË ...................................................... 8 PËRSHKRIMI I PJESËVE KRYESORE TË BIMËVE, TË CILAT DUHET T’I DIJMË GJATË GRUMBULLIMIT TË TYRE ................. 9 RRËNJA – RËNDËSIA E MBLEDHJES SË RRËNJËVE ...................................... 9 KËRCELLI - RËNDËSIA E MBLEDHJES SE KËRCEJVE ................................... 9 BULBI ..................................................................................................... 10 ZHARDHOKU .......................................................................................... 10 RIZOMA .................................................................................................. 10 LËVORJA ................................................................................................ 10 GJETHI .................................................................................................... 10 LULJA ..................................................................................................... 11 FRYTI ..................................................................................................... 11 FARA ...................................................................................................... 12 MBLEDHJA E POLENIT ............................................................................. 12 PRODHIMTARIA E BIMËVE MJEKËSORE SI KULTURË ........... 12 BIMËT KRYESORE MJEKËSORE ..................................................... 13 1. Achillea milefollium L. ...................................................... 13 2. Althae officinalis L. ........................................................... 14 3. Arctostaphylos uva-ursi (L.) Spreng. ................................ 15 4. Arnica montana L.............................................................. 16 5. Artemisia absinithium L. ................................................... 17 6. Betula pendula Roth. ......................................................... 18 7. Capsella bursa-pastoris (L.) Medik. ................................. 19 8. Carlina acaulis L............................................................... 20 9. Convallaria majalis L........................................................ 21 10. Cornus mas L. ................................................................... 22 11. Crataegus monogyna Jacq................................................. 23 12. Fragaria vesca L. .............................................................. 24 13. Gentiana lutea L................................................................ 25
  • 5. 14. Hypericum perforatum L................................................... 26 15. Juniperus communis L....................................................... 28 16. Malva sylvestirs L. ............................................................ 29 17. Matricaria chamomila L. .................................................. 30 18. Melissa officinalis L. ......................................................... 31 19. Mentha piperita L.............................................................. 32 20. Morus nigra L. .................................................................. 33 21. Orchis morio L. ................................................................. 34 22. Origanum vulgare L. ......................................................... 36 23. Papaver rhoeas L. ............................................................. 37 24. Plantago lanceloata L. ...................................................... 38 25. Primula veris L.................................................................. 39 26. Prunus spinosa L............................................................... 40 27. Rosa canina L.................................................................... 41 28. Rubus idaeus L. ................................................................. 42 29. Rubus fruticosus L............................................................. 43 30. Salvia officinalis L............................................................. 44 31. Sambucus nigra L.............................................................. 45 32. Satureja montana L. .......................................................... 46 33. Taraxacum officinale Weber ............................................. 47 34. Thymus serpyllum L. ......................................................... 48 35. Tilia cordata Mill. ............................................................ 49 36. Tussilago farfara L............................................................ 50 37. Urtica dioica L. ................................................................. 51 38. Vaccinium myrtillus L. ...................................................... 52 39. Valeriana officinalis L....................................................... 53 40. Viola odorata L. ................................................................ 54 MBLEDHJA E BIMËVE MJEKËSORE............................................... 55 SI DUHET TË MBLIDHEN BIMËT MJEKËSORE ........................... 56 RREZIKU NGA BIMËT HELMUESE.................................................. 56 METODAT E THARJES SË BIMËVE MJEKUESE........................... 57 THARJA NATYRORE............................................................................ 57 THARJA ARTIFICIALE ........................................................................ 58 PAKETIMI I BIMËVE MJEKUESE..................................................... 58 LITERATURA ......................................................................................... 60 4
  • 6. PARATHËNIE Kjo broshurĂ« Ă«shtĂ« pĂ«rgatitur nĂ« kuadĂ«r tĂ« Projektit pĂ«r MbĂ«shtetje nĂ« Marketing tĂ« Agjencionit Evropian pĂ«r RindĂ«rtim, KFOR-it ne Gjilan, si dhe KomunĂ«n e Gjilanit, Departamenti pĂ«r BujqĂ«si. Duke pasur parasysh se nĂ« vendin tonĂ« tĂ« gjitha kĂ«to bimĂ« rriten nĂ« natyrĂ«, atĂ«herĂ« Ă«shtĂ« detyrĂ« e kĂ«saj shoqĂ«rie t’u kushtojĂ« mĂ« shumĂ« rĂ«ndĂ«si grumbullimit dhe shfrytĂ«zimit tĂ« kĂ«tyre bimĂ«ve. Kjo broshurĂ« shpresojmĂ« se do t’u shĂ«rbejĂ« fermerĂ«ve, agronomĂ«ve dhe tĂ« gjithĂ« tĂ« interesuarve nĂ« terren pĂ«r t’i shfrytĂ«zuar sa mĂ« shumĂ« bimĂ«t mjekĂ«sore dhe t’i pĂ«rvetĂ«suar sa mĂ« mirĂ« teknikat e mbledhjes, tĂ« tharjes dhe tĂ« paketimit tĂ« bimĂ«ve mjekĂ«sore. KĂ«to bimĂ« kanĂ« rĂ«ndĂ«si tĂ« veçantĂ«. Ato janĂ« dhunti e natyrĂ«s dhe duhet tĂ« shfrytĂ«zohen nĂ« mĂ«nyrĂ« adekuate. DĂ«shirojmĂ« tĂ« falĂ«nderojmĂ« personat qĂ« kanĂ« pĂ«rgatitur kĂ«tĂ« publikim: Arben Mehmeti, Enver Sherifi dhe Adem Demaj, gjithashtu falĂ«nderojmĂ« edhe kompaninĂ« qĂ« kryen grumbullimin e BimĂ«ve mjekĂ«sore ,,AGROPRODUKT- SYNE’’ – Burim e udhĂ«hequr nga Halit Avdijaj. Agjencioni Evropian pĂ«r RindĂ«rtim (AER) 5
  • 7. HYRJE Kushtet tokĂ«sore dhe klimatike mundĂ«sojnĂ« rritjen e shumĂ« llojeve tĂ« bimĂ«ve mjekĂ«sore nĂ« vendin tonĂ«. Por, fatkeqĂ«sisht, ne nuk po i shfrytĂ«zojmĂ« sa duhet kĂ«to bimĂ« dhe nuk po i kushtojmĂ« kujdes tĂ« merituar kĂ«saj dege, pĂ«rkundĂ«r ekzistimit tĂ« mundĂ«sive pĂ«r zhvillim. TĂ« shpresojmĂ« se nĂ« programet e ardhshme tĂ« politikave bujqĂ«sore tĂ« vendit tonĂ«, pĂ«rmes programeve zhvillimore nĂ« ndĂ«rmarrje tĂ« ndryshme private dhe nĂ« komuna, kĂ«saj dege do t’i kushtohet mĂ« shumĂ« kujdes. Kosova ka njĂ« sipĂ«rfaqe prej 1.1 milionĂ«/ha, prej tĂ« cilave 570 000/ha janĂ« tokĂ« bujqĂ«sore, gjegjĂ«sisht 300 000/ha tokĂ« punuese, livadhe 165 000/ha, kullosa 90 000/ha dhe male 450 000/ha, ku rriten lloje tĂ« ndryshme tĂ« bimĂ«ve mjekĂ«sore, tĂ« cilat nuk shfrytĂ«zohen pothuaj fare. Pse ndodh kĂ«shtu? MendojmĂ« se ekzistojnĂ« disa arsye, disa prej tĂ« cilave po i theksojmĂ«: 1. Nuk Ă«shtĂ« fare i organizuar grumbullimi i kĂ«tyre bimĂ«ve. 2. Disa njerĂ«z qĂ« merren me grumbullimin e tyre nuk janĂ« profesionalistĂ« tĂ« kĂ«saj veprimtarie. 3. Ekziston mundĂ«sia qĂ« pĂ«rmes grumbullimit tĂ« kĂ«tyre bimĂ«ve, nĂ« kĂ«tĂ« veprimtari, tĂ« aktivizohen, pĂ«rveç profesionistĂ«ve, edhe barinjtĂ«, tĂ« rinjtĂ« etj.
  • 8. NĂ« shumĂ« vende tĂ« botĂ«s, njohuritĂ« pĂ«r bimĂ«t mjekĂ«sore barten prej njĂ« gjenerate nĂ« gjeneratĂ«n tjetĂ«r dhe ato kanĂ« rĂ«ndĂ«si tĂ« veçantĂ« pĂ«r mjekĂ«sinĂ« popullore dhe farmaceutike. ShfrytĂ«zimi i bimĂ«ve mjekĂ«sore dhe kultivimi i tyre daton qĂ« nga romakĂ«t. Deri nĂ« gjysmĂ«n e shekullit XIX dhe nĂ« fillimin e shekullit XX, bimĂ«t mjekĂ«sore kanĂ« qenĂ« lĂ«nda e parĂ« pĂ«r pĂ«rfitimin e medikamenteve. Edhe sot, edhe pse pĂ«rfitimi i materieve aktive pĂ«rmes komponimeve kimike Ă«shtĂ« mjaft i madh, pĂ«rdorimi i bimĂ«ve mjekĂ«sore nĂ« mjekĂ«sinĂ« popullore ka pĂ«rdorim tĂ« gjerĂ« dhe ka rĂ«ndĂ«si tĂ« madhe. BIMËT MJEKËSORE NË KOSOVË Vendi ynĂ« Ă«shtĂ« i pasur me lloje tĂ« ndryshme tĂ« bimĂ«ve mjekĂ«sore, qĂ«, nĂ« shikim tĂ« parĂ«, pĂ«r shumĂ« njerĂ«z, Ă«shtĂ« njĂ« informatĂ« e panjohur. PĂ«r vlerĂ«simin e pĂ«rbĂ«rjes kimike, nĂ« aspektin biologjik dhe farmakologjik tĂ« bimĂ«ve mjekĂ«sore tĂ« cilat vetĂ« mbijnĂ« dhe tĂ« cilat mund tĂ« kultivohen nĂ« KosovĂ«, nuk kemi informacione tĂ« mjaftueshme. Me njĂ« angazhim mĂ« tĂ« madh, nĂ« tĂ« ardhmen, me siguri se do ta kuptojmĂ« rĂ«ndĂ«sinĂ« e grumbullimit dhe tĂ« pĂ«rdorimit tĂ« bimĂ«ve mjekĂ«sore. 8
  • 9. PËRSHKRIMI I PJESËVE KRYESORE TË BIMËVE, TË CILAT DUHET T’I DIJMË GJATË GRUMBULLIMIT TË TYRE Prej pjesĂ«ve tĂ« bimĂ«ve mjekĂ«sore shfrytĂ«zohen pjesĂ«t nĂ«ntokĂ«sore (rrĂ«njĂ«t, bulbet, rizoma dhe zhardhoku) dhe pjesĂ«t mbitokĂ«sore (lulet, gjethet, fryti, farĂ«rat dhe lĂ«vorja e bimĂ«ve). RrĂ«nja – rĂ«ndĂ«sia e mbledhjes sĂ« rrĂ«njĂ«ve RrĂ«nja shĂ«rben pĂ«r marrjen e materieve ushqyese dhe pĂ«r pĂ«rforcimin e bimĂ«s pĂ«r tokĂ«. Format kryesore tĂ« rrĂ«njĂ«ve janĂ«: boshtore dhe xhufkore. Zakonisht mbledhja e rrĂ«njĂ«ve bĂ«het nĂ« pranverĂ« dhe nĂ« vjeshtĂ«. MenjĂ«herĂ«, pas mbledhjes, rrĂ«njĂ«t duhet tĂ« lahen me ujĂ« tĂ« ftohet dhe tĂ« pastrohen mirĂ« prej rrĂ«njĂ«zave tĂ« rrĂ«njĂ«ve dhe prej dheut. Disa rrĂ«njĂ« mund tĂ« thahen nĂ« diell apo nĂ« komore speciale nĂ« temperaturĂ« prej 40°C-70°C, por mund tĂ« thahen edhe nĂ«n hije dhe nĂ« vende tĂ« ajrosura mirĂ«. Duhet pasur kujdes qĂ« tharja tĂ« bĂ«het sa mĂ« mirĂ«, deri sa rrĂ«nja tĂ« fillojĂ« tĂ« pĂ«lcasĂ«. KĂ«rcelli - rĂ«ndĂ«sia e mbledhjes se kĂ«rcejve KĂ«rcelli shĂ«rben pĂ«r marrjen e materieve ushqyese prej rrĂ«njĂ«s dhe transportimin e tyre deri nĂ« gjethe. NĂ« kĂ«rcell janĂ« tĂ« vendosura gjethet, lulet dhe frytet. Disa lloje tĂ« bimĂ«ve kanĂ« kĂ«rcell qĂ« ka vlerĂ« mjekĂ«sore. Bisku Ă«shtĂ« kĂ«rcell i ri nĂ« tĂ« cilin zhvillohen sythet dhe gjethet, ndĂ«rsa sythet mund tĂ« mblidhen si pjesĂ« tĂ« kĂ«rcellit. Zakonisht mblidhen kur luspat mbrojtĂ«se tĂ« sythit fillojnĂ« tĂ« hapen. Kjo periudhĂ« zgjat vetĂ«m disa ditĂ«. Kujdes! Sythet duhet tĂ« 9
  • 10. mblidhen nĂ« pjesĂ«n e sipĂ«rme tĂ« degĂ«ve e pastaj duhet tĂ« thahen nĂ« ajĂ«r tĂ« pastĂ«r. Bulbi Bulbi Ă«shtĂ« njĂ« bisk nĂ«ntokĂ«sor i shkurtĂ«r qĂ« merr forma tĂ« ndryshme. NĂ« pjesĂ«n e sipĂ«rme tĂ« bulbit dalin luspat gjethore, ndĂ«rsa nĂ« tĂ« poshtmen lĂ«shon rrĂ«njĂ«t adventive. Zhardhoku Zhardhoku Ă«shtĂ« njĂ« trashje e biskut nĂ«ntokĂ«sor (Orchis morio, Colchicum autumnale). Numri i zhardhokĂ«ve nĂ« secilĂ«n bimĂ« Ă«shtĂ« i ndryshĂ«m. MĂ«nyra e tharjes sĂ« zhardhokĂ«ve, pĂ«r lloje tĂ« caktuara, Ă«shtĂ« e ndryshme. Rizoma Rizoma Ă«shtĂ« njĂ« bisk nĂ«ntokĂ«sor qĂ« pĂ«r nga pamja e jashtme Ă«shtĂ« i ngjashĂ«m me rrĂ«njĂ«n. Pasi ta nxjerrim nga toka rizomĂ«n, duhet ta lajmĂ« dhe ta pastrojmĂ« nga rrĂ«njĂ«zat dhe duhet ta thajmĂ« nĂ« vende tĂ« nxehta si rrĂ«njĂ«n. LĂ«vorja LĂ«vorja ka funksion mbrojtĂ«s te bimĂ«t drunore. Disa bimĂ«, nĂ« lĂ«voren dhe nĂ« degĂ«zat e tyre, pĂ«rmbajnĂ« disa materie shĂ«ruese. Mblidhen zakonisht herĂ«t nĂ« pranverĂ« kur edhe pĂ«rmbajnĂ« sasi mĂ« tĂ« mĂ«dha tĂ« lĂ«ngjeve. Duhet tĂ« ndahet pjesa e jashtme si dhe tĂ« bĂ«het pastrimi nga likenet, myshqet etj. dhe pastaj tĂ« thahen nĂ« diell dhe nĂ« vende tĂ« ajrosura mirĂ«, tĂ« kthyera nga ana e jashtme. Gjethi NĂ« gjethe kryhen procesi i fotosintezĂ«s, i transpirimit, i frymĂ«marrjes dhe disa funksione tĂ« tjera tĂ« cilat janĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishme pĂ«r jetĂ«n e bimĂ«ve. DallojmĂ« dy lloje tĂ« gjetheve: tĂ« thjeshta dhe tĂ« pĂ«rbĂ«ra. NdĂ«rsa pĂ«r nga forma kemi tipa tĂ« 10
  • 11. ndryshĂ«m tĂ« gjetheve: rrumbullake, ovale, eliptike, gjatore, vezake, gjilpĂ«rore, pĂ«llĂ«mbore, lineare, romboide etj. Koha mĂ« e mirĂ« pĂ«r mbledhjen e gjetheve Ă«shtĂ« koha kur mblidhen edhe lulet. TĂ« gjitha gjethet, pa dallim, mblidhen nĂ« mot tĂ« mirĂ« (kthjellĂ«t, nxehtĂ« dhe pa lagĂ«shti). Duhet pasur parasysh se, gjethet, pasi tĂ« mblidhen, me kujdes duhet t’i dĂ«rgojmĂ« deri te vendi ku duhen tĂ« thahen. Zakonisht gjethet duhen tĂ« thahen nĂ«n hije, nĂ« shtresĂ« tĂ« hollĂ«, sepse thahen mĂ« shpejt dhe ruajnĂ« ngjyrĂ«n natyrore. Pas tharjes bĂ«het paketimi i tyre. Lulja Prej lules krijohen frytet dhe farĂ«rat. Lulet janĂ« tĂ« ndryshme por mĂ« tipike janĂ« ato hermafrodite (dyseksore) dhe njĂ«seksore. PjesĂ«t kryesore tĂ« lules janĂ«: kupa (calyx), kurora (corrolla), theket (androceum) dhe pistili (gynoeceum). Lulet mblidhen atĂ«herĂ« kur bimĂ«t fillojnĂ« tĂ« lulĂ«zojnĂ«, zakonisht kur koha Ă«shtĂ« e kthjellĂ«t dhe e nxehtĂ«, pĂ«r shkak se nĂ«se mblidhen gjatĂ« kohĂ«s me lagĂ«shti ato humbin ngjyrĂ«n. Pastaj, tĂ« shtresuara hollĂ«, thahen nĂ«n hije dhe paketohen nĂ« kuti prej letre. Fryti Fryti formohet pas fekondimit nga vezorja, e, ndonjĂ«herĂ«, edhe nga pjesĂ«t tjera tĂ« lules. Kemi fryte tĂ« thjeshta qĂ« formohen nga njĂ« vezore e vetme dhe fryte tĂ« pĂ«rbĂ«ra qĂ« formohen nga shumĂ« vezore tĂ« njĂ« pistili. Ka lloje tĂ« ndryshme tĂ« fryteve: rrushku, akeni, bĂ«rthokla, lajthiza etj. Duhet pasur parasysh se frytet mblidhen atĂ«herĂ« kur e arrijnĂ« pjekurinĂ« e plotĂ«. Nuk duhet tĂ« mblidhen frytet e lĂ«nduara apo tĂ« sĂ«mura. Mblidhen nĂ« fund tĂ« verĂ«s dhe nĂ« vjeshtĂ«, ndĂ«rsa mĂ«nyra e tharjes Ă«shtĂ« e ndryshme pĂ«r secilin lloj. Mund tĂ« thahen nĂ« diell, por pasi qĂ« frytet 11
  • 12. pĂ«rmbajnĂ« pak materie tĂ« lĂ«ngĂ«ta, ato mund tĂ« thahen edhe nĂ« vende tĂ« ajrosura mirĂ« ose nĂ« komore. Fara Fara formohet pas fekondimit tĂ« ovules (farĂ« fillesĂ«). Te disa lloje tĂ« bimĂ«ve pĂ«rmbajtja e materieve shĂ«ruese mblidhet nĂ« farĂ«. Farat pĂ«rmbajnĂ« pak materie tĂ« lĂ«ngĂ«ta, kĂ«shtu qĂ« thahen nĂ« vende tĂ« ajrosura mirĂ« ose nĂ« komore. Mbledhja e polenit NĂ« mjekĂ«sinĂ« bashkĂ«kohore farmaceutike, poleni Ă«shtĂ« shumĂ« i kĂ«rkuar, sepse pĂ«rdoret pĂ«r qĂ«llime tĂ« ndryshme. Mblidhet gjatĂ« verĂ«s me dorĂ« dhe me mjete speciale (ekziston edhe makina pĂ«r mbledhjen e polenit). Sidomos, Ă«shtĂ« i vlefshĂ«m poleni i pishave (pisha e bardhĂ« dhe e zezĂ«). PRODHIMTARIA E BIMËVE MJEKËSORE SI KULTURË PĂ«rdorimi i madh nĂ« kohĂ«t e fundit i materieve aktive natyrore nĂ« farmaceutikĂ«, nĂ« kozmetikĂ«, dhe nĂ« industrinĂ« ushqimore, po i shtyn shumĂ« prodhues qĂ« tĂ« fillojnĂ« kultivimin e bimĂ«ve mjekĂ«sore, e sidomos tĂ« disa llojeve qĂ« nĂ« natyrĂ« gjenden rrallĂ«. Para se tĂ« fillojmĂ« kultivimin e bimĂ«ve mjekĂ«sore, tĂ« kujtojmĂ« se kĂ«rkohet njĂ« eksperiencĂ« e cila arrihet me kultivimin e kĂ«tyre bimĂ«ve nĂ« sipĂ«rfaqe tĂ« vogla. Fara duhet tĂ« jetĂ« e kualitetit tĂ« mirĂ« dhe e verifikuar nga prodhuesi profesional, duhet tĂ« pĂ«rdoret mekanizĂ«m i caktuar dhe, nĂ« fund, duhet tĂ« sigurohet teknologji pĂ«r prodhimin, vjeljen, tharjen, transportin dhe deponimin e bimĂ«ve. 12
  • 13. BIMËT KRYESORE MJEKËSORE 1. Achillea milefollium L. Barpezmi mijĂ«fletĂ«sh, bar nozell, bishtamith, ermen, bar i erĂ«s, lulemarrje, lule e meshave, guhak, bar i pezmit. Vendbanimi: Rritet nĂ« livadhe dhe kullosa, rreth rrugĂ«ve, nĂ« kopshte, por edhe nĂ« vende gurishtore me bar nĂ« zona tĂ« larta. PĂ«rshkrimi: Ka gjatĂ«si 40-80 cm, gjethet rozete tĂ« plota, lulesĂ« tĂ« dendur dhe lulĂ«zon gjatĂ« tĂ«rĂ« verĂ«s. Vjelja: Vilen gjethet, e tĂ«rĂ« bima dhe rrĂ«njĂ«t. Bima mblidhet nĂ« qershor para lulĂ«zimit apo kur bima fillon tĂ« lulĂ«zojĂ«, ndĂ«rsa rrĂ«nja nxirret prej vjeshtĂ«s deri nĂ« pranverĂ«. PĂ«rdoret pĂ«r shĂ«rimin e astmĂ«s bronkiale, gurĂ«ve nĂ« veshkĂ«, shpejton qarkullimin gjakut, pakĂ«son gazrat nĂ« bark, pĂ«r shĂ«rimin e ndezjes kronike tĂ« lukthit etj. Receta: Merren 50 g nga bima e tharĂ«, e cila pĂ«rvĂ«lohet nĂ« njĂ« litĂ«r ujĂ« tĂ« posavluar. Bima e pĂ«rvĂ«luar mbulohet dhe lihet tĂ« qĂ«ndrojĂ« 1-1,5 orĂ«. Pastaj bĂ«jmĂ« kullimin e lĂ«ngut, tĂ« cilin mund ta pĂ«rdorim si çaj pĂ«r shĂ«rimin e sĂ«mundjeve tĂ« lartpĂ«rmendura. 13
  • 14. 2. Althae officinalis L. MĂ«llagĂ« e bardhĂ«, mollohire, mĂ«llagĂ« e ujit, takĂ«r, mullanjadhĂ« mjekĂ«sore Vendbanimi: Rritet nĂ« vende tĂ« lagĂ«shta dhe tĂ« larta. PĂ«rshkrimi: Rritet deri 1,5 m, ka gjethe vezake, e tĂ«rĂ« bima Ă«shtĂ« me qime kreshtake tĂ« rralla, lulet i ka tĂ« mĂ«dha dhe kanĂ« ngjyrĂ« tĂ« bardhĂ«. Vjelja: Lulet duhet tĂ« mblidhen prej korrikut deri nĂ« gusht; gjethet mblidhen pa bisht dhe tĂ« shĂ«ndosha; rrĂ«njĂ«t nxirren nĂ« pranverĂ«n e hershme apo nĂ« fund tĂ« vjeshtĂ«s, kur bima nuk e ka tĂ« zhvilluar vegjetacionin. PĂ«rdoret pĂ«r shĂ«r- imin nga ndezje tĂ« ndryshme, kundĂ«r kollit, pĂ«r shĂ«rimin e sĂ«mundjeve tĂ« brendshme, plagĂ«ve nga tĂ« djegurat, ndezjeve tĂ« mushkĂ«rive, bronkeve, zorrĂ«s sĂ« trashĂ« dhe pĂ«r shĂ«rimin e mitrĂ«s, te gratĂ«. Receta: Merren 20 g rrĂ«njĂ« dhe futen nĂ« mbrĂ«mje nĂ« 500 ml ujĂ« tĂ« vakĂ«t, ena mbulohet dhe qĂ«ndron deri nĂ« mĂ«ngjes, pastaj kullohet dhe mund tĂ« pihet nga njĂ« gotĂ« çaji tri herĂ« nĂ« ditĂ« pas buke, pĂ«r shĂ«rimin nga sĂ«mundjet e brendshme. 14
  • 15. 3. Arctostaphylos uva-ursi (L.) Spreng. Rrushe arushe, rrushe qeni, voesĂ« e egĂ«r, gĂ«rdec, gĂ«rdes, mareshtĂ« Vendbanimi: Rritet nĂ« vende me diell dhe tĂ« thata, nĂ« vende shkĂ«mbore tĂ« larta dhe nĂ« kullota malore. PĂ«rshkrimi: Zvarritet pĂ«r tokĂ« me degĂ«zim tĂ« shprehur, ka gjethe gjatore-vezake, frytin e ka ngjyrĂ« tĂ« kuqe. Vjelja: Zakonisht, gjethet e kĂ«saj bime mblidhen nĂ« pranverĂ« kur bima Ă«shtĂ« nĂ« lulĂ«zim tĂ« plotĂ«. PĂ«rdoret kundĂ«r diarresĂ«, kundĂ«r infeksioneve tĂ« veshkave dhe pĂ«r shĂ«ri-min e kanaleve tĂ« urinĂ«s. Receta: Merren 30 g gjethe tĂ« njoma ose 20 g tĂ« thara, tĂ« cilat i pĂ«rvĂ«lojmĂ« nĂ« njĂ« litĂ«r ujĂ« tĂ« posavluar, ena qĂ«ndron pĂ«r 30 minuta e mbyllur, pasi tĂ« ftohet e bĂ«jmĂ« kullimin. PĂ«rdoret pĂ«r shĂ«rimin e sĂ«mundjeve tĂ« lartpĂ«rmendura, duke e pirĂ« nga njĂ« gotĂ« çaji nĂ« mĂ«ngjes dhe nĂ« mbrĂ«mje vonĂ«. 15
  • 16. 4. Arnica montana L. Arnika Vendbanimi: ËshtĂ« mjaft e pĂ«rhapur nĂ«pĂ«r livadhe tĂ« thata. Gjendet edhe rreth kodrave tĂ« zonĂ«s malore. PĂ«rshkrimi: Arrin lartĂ«sinĂ« deri nĂ« 60 cm, ka rizoma tĂ« zhvilluara, ka gjethe vezake-gjatore tĂ« dhĂ«mbĂ«zuara, ndĂ«rsa e tĂ«rĂ« bima Ă«shtĂ« e mbuluar me qime, lulet kanĂ« ngjyrĂ« tĂ« verdhĂ« dhe janĂ« mjaft aromatike. Vjelja: Lulet mbli- dhen nĂ« kohĂ«n e lulĂ«zimit, kurse rizomat nxirren herĂ«t nĂ« pranverĂ«. PĂ«rdoret pĂ«r dezi- nfektim, pĂ«r shĂ«rimin e plagĂ«ve qĂ« shkaktohen nga ndrydhjet, pĂ«r zgjerim tĂ« venave, kundĂ«r reumĂ«s, pĂ«r shĂ«rimin e sĂ«mundjeve tĂ« zemrĂ«s etj. Receta: Zakonisht pĂ«rdoret tinktura e cila pĂ«rfitohet nga lulet. Merret ena nga qelqi dhe mbushet me lulet gjysmĂ« tĂ« terura, ku hedhim 60-70 % spiritus tĂ« pastĂ«r, pastaj e mbulojmĂ« dhe e lĂ«mĂ« tĂ« qĂ«ndrojĂ« nĂ« diell 6-8 javĂ«. Pas kĂ«saj kohe mund tĂ« pĂ«rdoret pĂ«r lyerjen e plagĂ«ve. 16
  • 17. 5. Artemisia absinithium L. Pelin, pelen, apistia, absint, fshisĂ«, fshisĂ« e egĂ«r, fshisĂ« e arave, fshisĂ« krahnerri Vendbanimi: Rritet nĂ« fusha, rreth rrugĂ«ve si dhe nĂ« tokat djerrina. PĂ«rshkrimi: Ka gjatĂ«si 10-100 cm, gjethet i ka tĂ« vendosura nĂ« formĂ« tĂ« kĂ«mbyer, kurse lulet tĂ« kuqĂ«rremta- kafe. Vjelja: Mblidhen vetĂ«m gjethet dhe majat e bimĂ«s, gjatĂ« verĂ«s, kur lulĂ«zon. PĂ«rdoret kundĂ«r skra-jave tĂ« fĂ«mijĂ«ve, pĂ«r shĂ«rimin e sĂ«mundjeve tĂ« mĂ«lçisĂ«, tĂ« veshkave, tĂ« fshikĂ«zĂ«s sĂ« urinĂ«s, pĂ«r pastrim tĂ« gjakut, pĂ«r kthimin e oreksit etj. Receta: Merren 8 g pelin dhe zihen, lĂ«ngu i zier pĂ«rzihet me njĂ« gotĂ« qumĂ«sht tĂ« dhisĂ« dhe pihet 3-4 ditĂ«. PĂ«r oreks merren gjethet dhe pĂ«rzihen me mjaltĂ« dhe masa e pĂ«rfituar pĂ«rdoret pĂ«r çdo ditĂ« nga njĂ« lugĂ«. 17
  • 18. 6. Betula pendula Roth. MĂ«shtekĂ«n e bardhĂ«, mĂ«shtekĂ«n me lytha, mĂ«shtekĂ«n, mustekĂ«n, mushtekĂ«n, mĂ«shlekĂ«r, krahjetĂ«, bletĂ«z, baloshe Vendbanimi: Rritet nĂ« pyje dhe nĂ« parqe. PĂ«rshkrimi: Dru gjetherĂ«nĂ«s qĂ« ka lĂ«vore tĂ« bardhĂ«, degĂ« tĂ« varura, kurse gjethet i ka me dhĂ«mbĂ«zim tĂ« dyfishtĂ« dhe tĂ« shogĂ«ta. Vjelja: Vilen gjethet dhe lĂ«voret, gjatĂ« verĂ«s, kur janĂ« te zhvilluara mjaft mirĂ«. PĂ«rdoret pĂ«r shĂ«rimin e rrugĂ«ve tĂ« ndryshme urinare, sĂ«mundjeve tĂ« zemrĂ«s, pĂ«r tretjen e gurĂ«ve nĂ« veshka etj. Receta: Merren 30 g lĂ«vore tĂ« mĂ«shteknĂ«s, katĂ«r litra verĂ« dhe 250 ml ujĂ«, tĂ« cilat mbahen nĂ« enĂ« me ujĂ« tĂ« vluar pĂ«r 12-16 orĂ« e pastaj zihen 15-20 minuta, pĂ«r t’u pĂ«rfituar çaji i cili pihet nga 2-3 gota gjatĂ« ditĂ«s. 18
  • 19. 7. Capsella bursa-pastoris (L.) Medik. ShtrapĂ«r, shtrapĂ«r qese bariu, lule kacimacĂ«, qurkaz, due s’due, bari-morri, kam s’kam, po-jo, kalo-s’kaloj, kollopin Vendbanimi: Rritet mĂ« shumĂ« nĂ« ara, rreth rrugĂ«ve, nĂ« livadhe dhe nĂ« djerrina. PĂ«rshkrimi: Rriten deri nĂ« 40 cm, gjethet e poshtme i kanĂ« rozete tĂ« mĂ«dha, ndĂ«rsa gjethet nĂ« kĂ«rcell tĂ« vogla, lulet me ngjyrĂ« tĂ« bardhĂ«. Vjelja: Vilet e tĂ«rĂ« bima kur Ă«shtĂ« nĂ« fazĂ«n e lulĂ«zimit. PĂ«rdoret kundĂ«r gu- rĂ«ve nĂ« kanalet e urinĂ«s, kundĂ«r dhembjeve tĂ« veshit, diarresĂ«, gjakderdhjeve nĂ« mushkĂ«ri, menstruacioneve etj. Receta: Merren 10 g bimĂ« tĂ« gjelbĂ«r dhe pĂ«rvĂ«lohen me njĂ« litĂ«r verĂ« tĂ« nxehtĂ« dhe zihen pĂ«r 10 minuta dhe pastaj e kullojmĂ«. PĂ«rdoret kundĂ«r gjakderdhjes nĂ« mushkĂ«ri. 19
  • 20. 8. Carlina acaulis L. UshonjĂ«z e pakĂ«rcelltĂ«, roshetkĂ«, qumĂ«shtore, ushojzĂ«, shotorr, cicĂ«lope, bythĂ«pule, ushujzĂ« Vendbanimi: Rritet nĂ« vende barishtore dhe gurishtore, nĂ« kullota, nĂ« kufirin e sipĂ«rm tĂ« zonĂ«s sĂ« dushkut dhe nĂ« atĂ« subalpine. PĂ«rshkrimi: BimĂ« barishtore shumĂ«vjeçare, pa kĂ«rcell, me njĂ« kaptinĂ« tĂ« vetme pa bisht. Braktet e brendshme tĂ« pĂ«sht- jellĂ«s te bardhĂ« tĂ« argjend si trĂ«ndafili. Xhufka rreth 13 mm. Gjethet deri 6 cm tĂ« gjĂ«ra. KaptinĂ«za me diametĂ«r 25-50 mm. Lulet tĂ« bardha deri ne purpurt-kafe 10-40 cm. Vjelja: VjeshtĂ«, muaji shtator-tetor. NxjerrĂ«n rrĂ«njĂ«t me shati sepse bima ka rrĂ«njĂ« boshtore tĂ« thella. Duhet pĂ«rdorim dorĂ«zat pĂ«r shkak tĂ« gjetheve me gjemba. RrĂ«nja duhet tĂ« lahet dhe pastrohet dhe prehet ne formĂ« rriskash tĂ« holla dhe duhet shpejt me dĂ«rgua nĂ« tharje. PĂ«rdoret nĂ« mjekĂ«si si diuretik dhe laksativ, nĂ« rastet kur organizmi mban ujĂ« dhe nĂ« urinimin me vĂ«shtirĂ«si. LĂ«ngu i pĂ«rfituar nga zierja e bimĂ«s pĂ«rdoret kundĂ«r skuqjes dhe dhimbjeve tĂ« veshkave e tĂ« mĂ«shikĂ«zĂ«s urinare, kundĂ«r majasĂ«llit, tĂ« ftohtit, nĂ« paralizĂ«n e gjuhĂ«s dhe si antihelmint. Bima pĂ«rdoret edhe nĂ« mjekĂ«sin veterinare. Receta: Merret me anĂ«n e gojĂ«s formĂ« infuzi (1-2 lugĂ« masĂ« tĂ« coptuar nĂ« njĂ« gotĂ« ujĂ«) ose nĂ« formĂ« pluhuri (2-4 herĂ« nga njĂ« maje luge çdo dy ditĂ«). 20
  • 21. 9. Convallaria majalis L. Lotzonja, Lot zoje, parlotĂ«, lule shĂ«ngjergji, konavalere e majit, bar i shapit, bar i bedĂ«rnicĂ«s, lerth i shingje- rgjit, purrigjarpni, lulekallamoqi, hudĂ«r e egĂ«r, ufullgjarpni, lulepengameri, drekĂ«z, lotĂ«t e vajzĂ«s, lil luginash i malit Vendbanimi: Rritet nĂ« pyje, por gjendet edhe si bimĂ« e kultivuar. PĂ«rshkrimi: Arrin lartĂ«si deri 20 cm, gjethet i ka tĂ« gjata dhe ovale, me rizome horizontale, lulet nĂ« lulesa vile me ngjyrĂ« tĂ« bardhĂ« dhe me aromĂ« tĂ« kĂ«ndshme. Vjelja: Mblidhet e tĂ«rĂ« bima (gjethet mblidhen para lulĂ«zimit, lulet mblidhen kur pjesa e poshtme fillon tĂ« çelĂ«, ndĂ«rsa rrĂ«njĂ«t nxirren nĂ« vjeshtĂ«). Duhet pasur kujdes se kjo bimĂ« Ă«shtĂ« helmuese dhe nuk guxojnĂ« ta mbledhin fĂ«mijĂ«t dhe gratĂ« shtatzĂ«na. GjatĂ« pĂ«rdorimit duhet tĂ« kĂ«shillohemi me mjekun. PĂ«rdoret pĂ«r shĂ«rimin e sĂ«mundjeve tĂ« zemrĂ«s, epilepsisĂ« etj. Receta: Duhet pasur kujdes se recetat e pĂ«rgatitura nga kjo bimĂ« duhet bĂ«rĂ« nĂ« konsultim me mjekun dhe me kontrollin e tij. 21
  • 22. 10. Cornus mas L. Thana, thanĂ«z, thanĂ« e butĂ«, thanĂ« e kuqe, sharrĂ«kuqe Vendbanimi: Rritet nĂ« pyje gjethegjĂ«ra dhe shkurreta. PĂ«rshkrimi: Bime shkurre apo drunore arrin lartĂ«sinĂ« 2- 10m, gjethet i ka eliptike dhe tĂ« plota. Lulet me ngjyrĂ« tĂ« verdhĂ« dhe lulĂ«zojnĂ« para gjethimit. Vjelja: PjesĂ«t qĂ« duhet tĂ« mblidhen janĂ«: gjethet, lĂ«vorja dhe fryti. LĂ«vorja duhet tĂ« mblidhet nĂ« pranverĂ« dhe vjeshtĂ«, ndĂ«rsa gjethet gjatĂ« verĂ«s. Frytet mblidhen kur tĂ« pjekĂ«n dhe mund tĂ« pĂ«rdoren si tĂ« freskĂ«ta dhe tĂ« thara. PĂ«rdoret pĂ«r shĂ«rimin nga ethet, diarresĂ«, gjakderdhjeve nĂ« zorrĂ« dhe infektimeve nĂ« zorrĂ«. Receta: Merret njĂ« filxhan me thana dhe pĂ«rvĂ«lohen nĂ« 200 ml ujĂ« pĂ«r 30 minuta, pastaj kullohet dhe pĂ«rdoret i ftohtĂ« nga tri gota nĂ« ditĂ«, rekomandohet tĂ« pĂ«rdoret pas buke, 5 ditĂ« rend. 22
  • 23. 11. Crataegus monogyna Jacq. Murriz, murrizi njĂ«bĂ«rthamesh, murrizi me njĂ« shtyllĂ«z Vendbanimi: Rritet rreth pyjeve nĂ« dushkaja, ahishte dhe nĂ« shkurreta, mund tĂ« gjendet edhe nĂ« djerrina. PĂ«rshkrimi: Shkurre me gjemba qĂ« rritet 2-5 m, gjethet i ka vezake tĂ« pĂ«rmbysura deri rombike. Lulet me ngjyrĂ« tĂ« bardhĂ« ose trĂ«ndafili ndĂ«rsa fryti me ngjyrĂ« tĂ« kuqe. Vjelja: Mblidhen lulet me gjethe, frutat dhe farat. Lulet mblidhen prej fundit te prillit e deri nĂ« maj, gjethet prej majit e deri nĂ« gushtĂ« dhe frutat mblidhen nĂ« muajin nĂ«ntor. PĂ«rdoret kundĂ«r pagjumĂ«sisĂ«, arteriosklerozĂ«s, frymĂ«marrjes, problemeve nĂ« sistemin nervorĂ«, çrregullimeve tĂ« zemrĂ«s etj. Receta: Merren 2 g gjethe tĂ« thara pĂ«rvĂ«lohen me 150 ml ujĂ« tĂ« posavluar, qĂ«ndrojnĂ« 15 minuta dhe pastaj kullohet. PĂ«rdoren 2-3 gota çaj gjatĂ« ditĂ«s. Gjithashtu nga frutat e murrizit sĂ« bashku me bimĂ« tjera mundĂ« tĂ« pĂ«rgatiten çaja pĂ«r sĂ«mundje tĂ« ndryshme. 23
  • 24. 12. Fragaria vesca L. Luleshtrydhe, dredhĂ«s, dredhĂ«z, dredhzĂ« e malit, shtrydhez, dredhzĂ«bjeshke, luledredhe, plyskĂ«, shtrydhĂ«s Vendbanimi: Rritet nĂ« shkurreta, pyje tĂ« rralla e deri te pyjet e shpeshta. NĂ« tokat zallore dhe gurishtore. PĂ«rshkrimi: BimĂ« me rizome tĂ« zhvilluara, rritet 5-30 cm, kĂ«rcelli me i gjatĂ« se gjethet, gjethet treshe dhe tĂ« dhĂ«mbĂ«zuara, lulet kanĂ« ngjyrĂ« tĂ« bardhĂ«. Vjelja: PjesĂ«t qĂ« duhet tĂ« mblidhen janĂ«: rrĂ«njĂ«t, lulet dhe fryti. Lulet duhet tĂ« mblidhen prej prillit deri nĂ« qershor ndĂ«rsa frytet mblidhen prej qershorit e deri nĂ« gushtĂ«. PĂ«rdoret pĂ«r shĂ«rimin nga diarreja, fshikĂ«zĂ«s urinare, sĂ«mundjet e veshkave, reumatizmit etj. Receta: Merren 5g gjethe tĂ« thara nĂ« 500 ml ujĂ« tĂ« vakĂ«t, ena mbulohet dhe qĂ«ndron deri nĂ« mĂ«ngjes, pastaj kullohet dhe mund tĂ« pihet nga dy gota çaj nĂ« ditĂ«, pĂ«r shĂ«rimin nga sĂ«mundjet e veshkave si dhe fshikĂ«zĂ«s urinare. 24
  • 25. 13. Gentiana lutea L. Gentiana, gencianĂ«, bar zemre, ksanĂ«, rahaven, sancĂ«, sanĂ«z, veshsute, sanza, Vendbanimi: ËshtĂ« mjaft e pĂ«rhapur, rritet nĂ« livadhe, nĂ« kullota dhe rreth pyjeve halore dhe ahishtave. PĂ«rshkrimi: Arrin gjatĂ«sinĂ« 30-130 cm, ka kĂ«rcell pak tĂ« degĂ«zuar, gjethe eliptike, lulet i ka me lulesa nĂ« formĂ« tufash tĂ« mĂ«dha, tĂ« cilat kanĂ« ngjyrĂ« tĂ« verdhĂ«. Vjelja: Zakonisht mblidhen pjesĂ«t e sipĂ«rme tĂ« bimĂ«s dhe rrĂ«njĂ«t. PĂ«rdoret pĂ«r rritjen e oreksit, pĂ«r lukth, kundĂ«r sklerozĂ«s, kundĂ«r tuberku- lozes si dhe kur kemi probleme me jashtĂ«qitje. Receta: Merren gjy- smĂ« litĂ«r ujĂ« tĂ« posavluar dhe nĂ« tĂ« hidhen tri lugĂ« GentianĂ«. Ena mbulohet dhe pas 8 orĂ«sh kullohet. LĂ«ngu i fituar pihet gjatĂ« ditĂ«s. 25
  • 26. 14. Hypericum perforatum L. Lulebasani balç, lulegjaku, lule maji, agurdhurĂ« e çpuar, bari i balsamoit, baç, bar i tĂ« premit, lulebalsami e shpuar, lule balsami, lule dregjze, granabitĂ«, mokth, mokth i egĂ«r, çajmali, çaj bjeshke, çaj i egĂ«r, bar i majasilit, bar i rusave, barpremi, bar shurrĂ«gjake Vendbanimi: Rritet nĂ« vende barishtore, buzĂ« rrugĂ«ve, livadheve, kullotave, ka pĂ«rhapje tĂ« zakonshme nga zona e ulĂ«t e deri nĂ« atĂ« subalpine. PĂ«rshkrimi: BimĂ« barishtore shumĂ«vjeçare, jo kĂ«rcellpushtuese 8-30 cm. DegĂ«t e lulesĂ«s tĂ« pĂ«rpjetme. Petalet me njolla tĂ« zeza. Vjelja: NĂ« kohen e lulĂ«zimit, prehen lulet me bishtat e tyre nĂ« gjatĂ«si deri 15cm. Bima nuk guxon me pas fryte. NĂ« kĂ«rcellin e kĂ«saj bime shpeshherĂ« mbĂ«shtjellĂ«t dredhja e arĂ«s (Convolvulus arvensis), ato bimĂ« nuk i grumbullojmĂ«, ose nga to duhet ta largojmĂ« dredhjen. Edhe bimĂ«t qĂ« janĂ« sulmuar nga insektet nuk duhet ti marrim. MĂ« nĂ« fund me gĂ«rshĂ«rĂ« i largojmĂ« bishtat e luleve dhe mbeten vetĂ«m lulet tĂ« cilat duhet ti pastrojmĂ« dhe tĂ« i terim. Grumbullimi bĂ«het verĂ«s gjatĂ« muajit qershor-gushtĂ«, por gjatĂ« fazĂ«s sĂ« vonĂ« duhet kemi kujdes mos me i marrĂ« bimĂ«t me fryte. 26
  • 27. PĂ«rdorimi konsiderohet njĂ« ndĂ«r bimĂ« me shĂ«ruese. ËshtĂ« antiseptik mĂ« i mire natyral pĂ«r luftimin e parazitĂ«ve tĂ« ndryshĂ«m nĂ« organizĂ«m. PĂ«rdoret kundĂ«r sĂ«mundjeve tĂ« lukthit (gastritisit), kundĂ«r depresionit, sĂ«mundjeve tĂ« veshkave, diarresĂ«, thartirĂ«s sĂ« lukthit tĂ« Ă«njturit e mĂ«lçisĂ«. Receta: LĂ«ngu i pĂ«rfituar nga zierja e luleve pihet si çaj kundĂ«r gastritit dhe ulçerave tĂ« stomakut dhe duodenumit, si qetĂ«sues i dhembjeve tĂ« kokĂ«s me origjinĂ« nervore. Mund tĂ« pĂ«rdoret nĂ« formĂ« infuzi (njĂ« lugĂ« gjelle nĂ« 0.5 litĂ«r ujĂ«). Lulesat tĂ« zhytura nĂ« vaj (nĂ« kĂ«tĂ« rast nĂ« njĂ« shishe 1 litĂ«rshe 250 gram masĂ« futen nĂ« 0.5 litĂ«r vaj ulliri) mbasi pĂ«rzihen mirĂ« qĂ«ndrojnĂ« pĂ«r njĂ« kohĂ« deri sa tĂ« marrĂ« ngjyrĂ«n e kuqĂ«rremtĂ«. Kur vaji ka marrĂ« ngjyrĂ« kullohet dhe pihet nga njĂ« lugĂ« nĂ« mĂ«ngjes dhe njĂ« nĂ« mbrĂ«mje kundĂ«r ulçerave tĂ« stomakut e duodenumit, kundĂ«r djegies, pĂ«r tĂ« lyer plagĂ«t e qelbĂ«zuara qĂ« pĂ«rthihen me vĂ«shtirĂ«si dhe pĂ«r tĂ« ndalur rrjedhjen e gjakut. Hypericum perforatum (gjethi dhe lulja) 27
  • 28. 15. Juniperus communis L. DĂ«llinja e zezĂ«, dĂ«llinjĂ« mĂ«se e rĂ«ndomtĂ«, dĂ«llajĂ«, dĂ«llenjĂ«, dĂ«lli e bardhĂ«, dĂ«lli, dĂ«lli e butĂ«, dĂ«llinjĂ« e egĂ«r, dullajĂ«, dullenjĂ« egĂ«r, glli e butĂ«, glli kshnellash, glli Vendbanimi: MĂ« sĂ« shumti Ă«shtĂ« e pĂ«rhapur nĂ« viset kodrinore-malore, nĂ«pĂ«r pyje tĂ« zhveshura dhe nĂ« djerrina. PĂ«rshkrimi: Rritet nĂ« lartĂ«si deri nĂ« 11 m, ka hala tĂ« forta vezake, lulet mashkullore janĂ« tĂ« verdha, ndĂ«rsa ato femĂ«rore tĂ« gjelbra, boqĂ«zat janĂ« nĂ« ngjyrĂ« tĂ« zezĂ« dhe kanĂ« formĂ« vezake. Vjelja: Mblidhen sythet (nĂ« fillim tĂ« pranverĂ«s) dhe boqĂ«zat. PĂ«rdoret kundĂ«r reumĂ«s, tĂ« thatit nĂ« lukth, astmĂ«n bronkiale etj. Receta: Merren 2 kg kokrra dĂ«llinjĂ« dhe i fusim nĂ« njĂ« enĂ« tĂ« madhe me 20 litra ujĂ«, e mbulojmĂ« enĂ«n dhe e vendosim nĂ« njĂ« vend tĂ« errĂ«t pĂ«r 30 ditĂ«. PĂ«rdoret kundĂ«r tĂ« thatit tri herĂ« nĂ« ditĂ« nga njĂ« gotĂ« e ujit, pas buke. 28
  • 29. 16. Malva sylvestirs L. MĂ«llagĂ« e zezĂ«, mĂ«llagĂ« pyjesh, mĂ«llagĂ«, mullagĂ« e zezĂ«, lulĂ«gjake, patlixhani i egĂ«r, lule fletĂ«xhanĂ« Vendbanimi: Rritet, pothuaj, kudo: nĂ«pĂ«r vendbanime, nĂ« toka tĂ« punuara, nĂ« shkĂ«mbinj e nĂ« vende tĂ« tjera. PĂ«rshkrimi: Ka kĂ«rcell tĂ« degĂ«zuar me lartĂ«si 30-40 cm, gjethet me bisht tĂ« gjatĂ«, vezake dhe e tĂ«rĂ« bima Ă«shtĂ« e qimĂ«zuar. Lulet gjenden nĂ« sqetullĂ«n e gjetheve dhe kanĂ« ngjyrĂ« vjollce. Vjelja: Zakonisht mblidhen gjethet dhe lulet, por ndonjĂ«herĂ« e tĂ«rĂ« bima. Mbledhja bĂ«het nĂ« kohĂ«n e lulĂ«zimit. PĂ«rdoret kundĂ«r kollit dhe gripit. Receta: Merren 60 g gjethe dhe lule, pĂ«rvĂ«lohen nĂ« njĂ« litĂ«r ujĂ« tĂ« posa-vluar, enĂ«n e mbulojmĂ« dhe e lĂ«mĂ« tĂ« qĂ«ndrojĂ« 30 minuta. Pasi tĂ« bĂ«het kullimi, lĂ«ngu i pĂ«rfituar, pĂ«r tri ditĂ« me radhĂ«, pĂ«rdoret pĂ«r pije nĂ« vend tĂ« ujit. 29
  • 30. 17. Matricaria chamomila L. Matrikarje, kamomili, matriharia, papudija Vendbanimi: MĂ« shumĂ« rritet nĂ« grunaja, nĂ« vreshta, rreth rrugĂ«ve si dhe nĂ« vendbanime. PĂ«rshkrimi: Ka gjatĂ«si 10-55 cm, ka kĂ«rcell tĂ« drejtĂ« dhe tĂ« zbrazur, gjethet janĂ« pendore, lulet anĂ«sore janĂ« tĂ« bardha, ndĂ«rsa lulet gypore nĂ« qendĂ«r, janĂ« tĂ« verdha dhe kanĂ« aromĂ« tĂ« mirĂ«. Vjelja: Lulet mblidhen prej majit deri nĂ« gusht, zakonisht herĂ«t nĂ« mĂ«ngjes apo pasdite, pĂ«r shkak tĂ« nxehtĂ«sisĂ«. Lulet e dorĂ«s sĂ« parĂ« janĂ« mĂ« kualitative. Gjithashtu, edhe gjethet e kĂ«saj bime shĂ«rbejnĂ« pĂ«r shĂ«rim. PĂ«rdoret kundĂ«r nde- zjeve tĂ« mukozĂ«s sĂ« lĂ«kurĂ«s, kundĂ«r ngĂ«rçeve tĂ« fĂ«mi- jĂ«ve, kundĂ«r pagjumĂ«sisĂ«, lodhjes, reumĂ«s etj. Receta: I marrim 15 g kamomil dhe i pĂ«rvĂ«lojmĂ« me njĂ« gotĂ« ujĂ« tĂ« nxehtĂ«, e mbulojmĂ« dhe e lĂ«mĂ« tĂ« qĂ«ndrojĂ« 10 minuta. Ky çaj shĂ«ron ngĂ«rçet, lodhjen, qetĂ«son nervat etj. 30
  • 31. 18. Melissa officinalis L. Bari i bletĂ«s, mickĂ«l, milcĂ« mjekĂ«sore, spelinok, pselik, melisa Vendbanimi: Gjendet nĂ« vende me shkurre dhe rreth vendbanimeve, por edhe kultivohet. PĂ«rshkrimi: Ka gjatĂ«si 20-100 cm, stolonet i ka mjaft tĂ« zhvilluara, gjethet vezake dhe me aromĂ« tĂ« limonit, ndĂ«rsa lulet i ka tĂ« bardha e tĂ« verdha. Vjelja: Duhet qĂ« tĂ«rĂ« bimĂ«n me kĂ«rcell ta presim tĂ« thahet nĂ«n hije, e pastaj, t’ia largojmĂ« gjethet nga kĂ«rcelli. PĂ«rdoret kundĂ«r pagjumĂ«sisĂ«, histerisĂ«, vjelljes etj. Receta: PĂ«rvĂ«lohen gjethet e thara nĂ« gjysmĂ« litĂ«r ujĂ« tĂ« vluar, pastaj ena mbulohet dhe lihet tĂ« qĂ«ndrojĂ« dy orĂ«. Pasi tĂ« kullohet pĂ«rdoret pĂ«r pije. 31
  • 32. 19. Mentha piperita L. MendĂ«r pipere, ajazmĂ«, nenexhiku, mentolja Vendbanimi: Gjendet nĂ« kopshte dhe nĂ« vende tĂ« lagĂ«shta, kryesisht e kultivuar, kurse shumĂ« rrallĂ« nĂ« vende ku nuk kultivohet. PĂ«rshkrimi: Ka gjatĂ«si 40-110 cm, rizomat i ka mjaft tĂ« zhvilluara, ka gjethe vezake tĂ« dhĂ«mbĂ«zuara, kurse lulet i ka ngjyrĂ« manushaqe. Vjelja: GjatĂ« verĂ«s vilen gjethet (disa herĂ«), ndĂ«rsa nĂ« kohĂ«n e lulĂ«zimit tĂ« bimĂ«s, e tĂ«rĂ« bima, sĂ« bashku me gjethe dhe me lule. PĂ«rdoret kundĂ«r gripit, pĂ«r shĂ«rimin e organeve tĂ« frymĂ«marrjes dhe atyre tĂ« tretjes, si dhe kundĂ«r shtrĂ«ngimeve nĂ« stomak. Receta: Merren 100 g mendĂ«r piper, tĂ« cilat pĂ«rvĂ«lohen nĂ« njĂ« litĂ«r ujĂ« tĂ« posavluar, e mbulojmĂ« enĂ«n dhe e lĂ«mĂ« tĂ« qĂ«ndrojĂ« 20 minuta, pastaj e kullojmĂ«. LĂ«ngu i pĂ«rfituar pihet i nxehtĂ« si çaj tri herĂ« nĂ« ditĂ« nga njĂ« gotĂ«, pas buke. 32
  • 33. 20. Morus nigra L. Mani i zi, mĂ«n i zi, dud i zi, mure e zezĂ«, Vendbanimi: ËshtĂ« mjaft e pĂ«rhapur rreth rrugĂ«ve dhe nĂ« vendet malore. PĂ«rshkrimi: Arrin lartĂ«si mjaft tĂ« lartĂ«, deri 20 m, ka gjethe vezake dhe tĂ« dhĂ«mbĂ«zuara anash. Vjelja: MĂ« sĂ« shumti shfrytĂ«zohen frutat dhe gjethet. PĂ«rdoret pĂ«r shĂ«rimin e mĂ«lçisĂ«, kundĂ«r skrrajave nĂ« zorrĂ«, pĂ«r shĂ«rimin nga diabeti, kundĂ«r pezmatimeve tĂ« gojĂ«s dhe tĂ« fytit etj. Receta: Merren 50 g gjethe tĂ« thara apo 100 g tĂ« njoma dhe pĂ«rvĂ«lohen nĂ« dy litra ujĂ«, ena mbyllet dhe lihet tĂ« qĂ«ndrojĂ« dy orĂ«. Pasi tĂ« kullohet mund tĂ« pĂ«rdoret pĂ«r shĂ«rimin nga sĂ«mundja e sheqerit (diabeti). 33
  • 34. 21. Orchis morio L. Salep morio, lulepranvere, luleqyqeje, barqyqe Vendbanimi: Livadhe dhe kullota malore PĂ«rshkrimi: BimĂ«t e gjinisĂ« Orchis janĂ« barishtore shumĂ«vjeçare. Zhardhoku i plotĂ«, sferik e mĂ« rrallĂ« formĂ« vezake apo eliptike. KĂ«rcelli i gjatĂ« 5-30 cm me ngjyrĂ« gjelbĂ«r tĂ« ndritshme kurse duke shkuar kah lulesa merr ngjyrĂ« vjollce, e nĂ« bazĂ« gjenden gjethet me maje tĂ« cilat palosen pĂ«r kĂ«rcelli. Lulesa kalliri nĂ« formĂ« vezake e gjatĂ« 4-8cm mĂ« sĂ« shpeshti me 7-20 lule. Lulet ngjyrĂ« vjollce dhe aromĂ« tĂ« mirĂ«. Vjelja: Mund tĂ« mblidhen tĂ« gjitha llojet e gjinisĂ« Orchis. ZhardhokĂ«t e llojeve te ndryshme tĂ« gjinisĂ« Orchis mund janĂ« formĂ« sferike, vezake apo forma tjera. Me kujdes nxjerrĂ«t e tĂ«rĂ« bima me zhardhokĂ«. ShfrytĂ«zohen vetĂ«m zhardhokĂ«t e rinj, tĂ« fortĂ« dhe tĂ« freskĂ«t. ZhardhokĂ«t e vjetĂ«r, tĂ« vyshkur e tĂ« butĂ« sĂ« bashku me bimĂ«n pĂ«rsĂ«ri i mbjellim nĂ« vendin e mĂ«parshĂ«m, 34
  • 35. dhe gropa ngjeshĂ«t. ZhardhokĂ«t lahen me ujĂ« tĂ« pastĂ«r, e tani nĂ« ujin tjetĂ«r tĂ« pastĂ«r nxehen afro 3 minuta, e tani i terim duke i fshi me leckĂ« tĂ« pastĂ«r dhe i dĂ«rgojmĂ« nĂ« tharje. VĂ«rejtje: TĂ« gjitha llojet e salepit janĂ« tĂ« rrezikuara, sepse kĂ«to shfrytĂ«zohen pa ndonjĂ« kujdes me ç’rast numri i tyre gjithnjĂ« po zvogĂ«lohet nĂ« natyrĂ«. Llojet e salepit janĂ« tĂ« mbrojtura me CITES konventĂ«n ndĂ«rkombĂ«tare, d.m.th. pĂ«r tĂ« bĂ«rĂ« tregti me kĂ«to bimĂ« duhet poseduar certifikatĂ« speciale. Ruajtja e vendbanimit: NĂ« njĂ« vendbanim mund tĂ« merren afro 40 ÙȘ e bimĂ«ve, kurse 60 ÙȘ duhet tĂ« mbeten. NĂ« tĂ« njĂ«jtin vendbanim mund tĂ« mblidhet nĂ« çdo tĂ« tretin vit. MĂ« sĂ« miri Ă«shtĂ« qĂ« bima salepit tĂ« kultivohet, sepse kĂ«shtu e mbrojmĂ« ketĂ« lloj bimor, e kjo njĂ«herit Ă«shtĂ« edhe dĂ«shirĂ« dhe leverdi pĂ«r blerĂ«sit dhe fermerĂ«t. PĂ«rdoret zhardhokĂ«t e llojeve tĂ« salepit, tĂ« thara dhe tĂ« shtypura nĂ« formĂ« mielli (4-10 g nĂ« njĂ« gotĂ« ujĂ«), pĂ«rdoren pĂ«r tĂ« pĂ«rgatitur pije tĂ« ngrohta, zbutĂ«se, kundĂ«r kollĂ«s. LĂ«ngu i pĂ«rfituar qĂ« njihet me emrin salep, pĂ«rdoret edhe si pije freskuese. NĂ« mjekĂ«sin popullore mĂ« tĂ« kĂ«rkuar janĂ« zhardhokĂ«t sferik. PĂ«rdoret edhe si shtesĂ« e barnave me veprim stimulues, sepse e qetĂ«sojnĂ« mukozĂ«n e ngacmuar. 35
  • 36. 22. Origanum vulgare L. Rigon, lule çaji, çaj mali, çaj i egĂ«r, çaj bjeshke, çaj rigoni Vendbanimi: Rritet nĂ« vende me bar, kullota, livadhe dhe nĂ« pyje tĂ« rralla dhe nĂ« shkurret, vende me diell. PĂ«rshkrimi: BimĂ« barishtore qĂ« rritet 30-80 cm, gjethet i ka vezake, lulet zakonisht kanĂ« ngjyrĂ« tĂ« kuqĂ«rremet e mĂ« rrallĂ« ngjyrĂ« tĂ« bardhĂ«. Kjo bimĂ« dallohet me aromĂ« tĂ« kĂ«ndshme. Vjelja: Mblidhen pjesĂ«t e sipĂ«rme tĂ« bimĂ«s kur Ă«shtĂ« nĂ« fazĂ«n e lulĂ«zimit tĂ« plotĂ«. GjatĂ« verĂ«s prej qershorit deri ne gushtĂ« PĂ«rdoret kundĂ«r kollit, astmĂ«s, gastritisit si dhe mĂ«njanon shtrĂ«ngimet. Receta: Merren 10g tĂ« bimĂ«s sĂ« tharĂ« pĂ«rvĂ«lohen me 150 ml ujĂ« tĂ« porsavluar, qĂ«ndrojnĂ« 15-20 minuta dhe pastaj kullohet. PĂ«rdoren 2-3 gota çaj gjatĂ« ditĂ«s, preferohet tĂ« pĂ«rdoret para ushqimit. 36
  • 37. 23. Papaver rhoeas L. Lulkuqi, lulĂ«kuqe, perulinkĂ«, lulĂ« nuse, lulĂ« boje, lulĂ« e grunit, lulĂ« e arave, bazhure, lulĂ« e bukur, vnjezĂ«, lule e kuqe, lulalle, lule e marrĂ«s, solokuq, paparune Vendbanimi: Rritet nĂ« fusha, nĂ« grunaja, rreth rrugĂ«ve si dhe rreth hekurudhave. PĂ«rshkrimi: Rritet 30-70 cm, ka kĂ«rcell tĂ« drejtĂ« nĂ« tĂ« cilin xhindet lĂ«ngu i bardhĂ« i ngjitshĂ«m, gjethe pendore, lule ngjyrĂ« tĂ« kuqe. Vjelja: Lulet mbli- dhen gjatĂ« kohĂ«s sĂ« nxehtĂ« dhe kur ato çelin, por me kujdes tĂ« madh, sepse janĂ« ndjeshme dhe mund tĂ« dĂ«mtohen. PĂ«rdoret kundĂ«r fto- hjes, kundĂ«r kollit, kundĂ«r pagjumĂ«sisĂ« dhe pĂ«r shĂ«ri- min e organeve tĂ« frymĂ«- marrjes. Receta: Merren 20 g lulĂ«kuqe tĂ« njoma dhe pĂ«rvĂ«lohen nĂ« gjysmĂ« litĂ«r ujĂ« tĂ« posavluar. Pas 10 minutave çaji kullohet e pastaj pihet i ngrohtĂ« tri herĂ« nĂ« ditĂ« pas buke, kundĂ«r ftohjes dhe kollitjes. 37
  • 38. 24. Plantago lanceloata L. Gjethedell heshtor, guhĂ«dhelpne, kryebardhĂ«, dejz, zokĂ«s, gjethi heshtor Vendbanimi: Rritet nĂ« livadhe, nĂ« kullosa, nĂ« djerrina dhe nĂ« male, nĂ« lartĂ«si tĂ« ndryshme mbidetare. PĂ«rshkrimi: Arrin lartĂ«sinĂ« 10-40 cm, ka gjethe tĂ« gjata lineare dhe tĂ« ngushta, lulet e formojnĂ« kallirin e gjatĂ«. Vjelja: MĂ« sĂ« shumti mblidhen gjethet, por nganjĂ«herĂ« edhe e tĂ«rĂ« bima. PĂ«rdoret pĂ«r ndaljen e gjakderdhjes, kundĂ«r ndezjes sĂ« mushkĂ«rive, pĂ«r shĂ«rimin e sĂ«mundjeve tĂ« lukthit si dhe kundĂ«r jashtĂ«qitjes dhe shtangimeve. Receta: Merren 50g gjethe dhe pĂ«rvĂ«lohen nĂ« njĂ« litĂ«r ujĂ«, pastaj e mbulojmĂ« enĂ«n dhe e lĂ«mĂ« tĂ« qĂ«ndrojĂ« 30 minuta. Pasi tĂ« ftohet kullohet dhe pihet nga njĂ« gotĂ« çaji, tri herĂ« nĂ« ditĂ«, pas buke. 38
  • 39. 25. Primula veris L. Aguliçja, aguliçe e vĂ«rtetĂ«, lule lajthie, gjerdan, lule kam’sute, myzhdeja e pranverĂ«s Vendbanimi: Rritet nĂ« livadhe dhe rreth pyjeve. PĂ«rshkrimi: Ka gjethe tĂ« reja me formĂ« vezake gjatore. NĂ« mes tĂ« bimĂ«s, ndĂ«rmjet gjetheve, rritet lulja me ngjyrĂ« tĂ« verdhĂ«, e cila lulĂ«zon herĂ«t nĂ« pranverĂ«. Vjelja: Mblidhen gjethet, lulet dhe rrĂ«njĂ«t. RrĂ«njĂ«t nxirren nĂ« pranverĂ«, para lulĂ«zimit. PĂ«rdoret kundĂ«r kokĂ«dhembjes, kollitjes, ftohjes, astmĂ«s etj. Receta: Merren 20g gjethe tĂ« terura dhe i hedhim nĂ« 250 ml ujĂ«. Zihen 5 minuta. Pasi tĂ« kullohet, pĂ«rdoret pĂ«r pije. 39
  • 40. 26. Prunus spinosa L. Kulumbri, kulmari, kulumri, kulumbridhe, kumri Vendbanimi: Rritet rreth maleve, nĂ« fusha dhe nĂ« megja, vende tĂ« nxehta. PĂ«rshkrimi: ËshtĂ« shkurre qĂ« rritet deri nĂ« 5m, bima ka gjemba. Gjethet i ka eliptike dhe tĂ« sharrĂ«zuara anash. Lulet janĂ« me ngjyrĂ« tĂ« bardhĂ«, lulĂ«zon prej marsit deri nĂ« maj ndĂ«rsa frytet fillojnĂ« tĂ« pjekĂ«n prej gushtit. Vjelja: PjesĂ«t qĂ« duhet tĂ« mblidhen janĂ«: lulet dhe fryti. Lulet duhet tĂ« mblidhen nĂ« fillim tĂ« lulĂ«zimit mars-prill. Fryti duhet tĂ« mblidhet sa Ă«shtĂ« i fortĂ« dhe para se tĂ« dĂ«mtohet nga bryma dhe ngricat nga muaji tetor. PĂ«rdoret pĂ«r shĂ«r- imin nga diarreja, kundĂ«r shtrĂ«ngimeve, dizenterisĂ«, pastrimin e gjakut, si dhe sĂ«mundjeve nĂ« veshka. Receta: Merren 35- 40g lule tĂ« freskĂ«ta apo 5g tĂ« thara, pĂ«rvĂ«lohen nĂ« 250ml ujĂ« tĂ« vakĂ«t, vlon pĂ«r 1 minutĂ« dhe kullohet pĂ«r 10 minuta. Pihet nga njĂ« gotĂ« çaj nĂ« ditĂ«, pihet vetĂ«m 3-4 ditĂ«. 40
  • 41. 27. Rosa canina L. TrĂ«ndafil i egĂ«r, trĂ«ndafil qeni, krocĂ«, kromĂ«, kaqibardh, kaçe, Vendbanimi: Rritet nĂ« shkurre dhe rreth maleve. PĂ«rshkrimi: Arrin lartĂ«sinĂ« deri nĂ« 2 m, ka gjethe vezake, eliptike, frytin e ka nĂ« formĂ« vezake dhe ka ngjyrĂ« tĂ« kuqe. Vjelja: MĂ« sĂ« shpeshti mblidhet fryti (para pjekjes sĂ« plotĂ«), gjithashtu mblidhen edhe gjethet dhe lulet. PĂ«rdoret kundĂ«r reumĂ«s, pĂ«r shĂ«rimin e sĂ«mundjeve tĂ« mĂ«lçisĂ«, pĂ«r forcimin e eshtrave, pĂ«r rregullimin e jashtĂ«qitjes, kundĂ«r kollit, pĂ«r rregullimin e qarkullimit tĂ« gjakut etj. Receta: Merren kaçat tĂ« cilat nuk duhet tĂ« jenĂ« tĂ« pjekura shumĂ«, grimcohen dhe teren, merret njĂ« lugĂ« kaça dhe hidhen nĂ« njĂ« gotĂ« me ujĂ«, valohet 10 minuta. Pasi tĂ« bĂ«het kullimi, lĂ«ngu i fituar pĂ«rdoret pĂ«r pije. 41
  • 42. 28. Rubus idaeus L. MjedhĂ«r, mjedĂ«r, dredhĂ«z, mithĂ«r, mjetĂ«r, njĂ«tĂ«r, kampulĂ«z, malinĂ«, mjedra Vendbanimi: Rritet mĂ« shumĂ« si e kultivuar, por edhe nĂ« pyje. PĂ«rshkrimi: Arrin lartĂ«sinĂ« deri 2 m, ka rrĂ«njĂ« tĂ« forta, gjethe pendore, lule ngjyrĂ« tĂ« bardhĂ«, ndĂ«rsa fryti ngjyrĂ« tĂ« kuqe. Vjelja: Mblidhen gjethet nĂ« kohĂ«n e lulĂ«zimit, si dhe fryti nĂ« kohĂ«n e pjekjes. PĂ«rdoret pĂ«r shĂ«rimin e sĂ«mundjeve tĂ« ndryshme tĂ« lĂ«kurĂ«s, kundĂ«r kollit, pezmatimit tĂ« mishit tĂ« dhĂ«mbĂ«ve etj. Receta: Merret njĂ« grusht gjethe mjedre dhe pĂ«rvĂ«lohen nĂ« njĂ« litĂ«r ujĂ« tĂ« posavluar. Ena e mbuluar lihet tĂ« qĂ«ndrojĂ« njĂ« orĂ«. PĂ«rdoret pĂ«r plagĂ« nĂ« lĂ«kurĂ«. 42
  • 43. 29. Rubus fruticosus L. Manaferra e egĂ«r Vendbanimi: ËshtĂ« mjaft e pĂ«rhapur sidomos rritet nĂ« pyje, dhe rreth pyjeve nĂ« vende me dritĂ«. PĂ«rshkrimi: BimĂ« me gjemba dhe me degĂ«za tĂ« gjata, gjethet janĂ« pendore, lulet me ngjyrĂ« tĂ« bardhĂ« apo trĂ«ndafili. Vjelja: Mblidhen gjethet gjatĂ« muajve qershor-gushtĂ« ndĂ«rsa frytet nĂ« muajt gushtĂ«-shtator. PĂ«rdoret pĂ«r shĂ«rimin e sĂ«mundjeve tĂ« diarresĂ« kronike, hemeroideve, plagĂ«ve tĂ« ndryshme etj. Receta: Merren 500 g gjethe tĂ« manaferrĂ«s, pĂ«rvĂ«lohen nĂ« 5 litra ujĂ« tĂ« posavluar. Ena e mbuluar lihet tĂ« qĂ«ndrojĂ« 1-2 orĂ«, dhe nĂ« fund kullohet. PĂ«rdoret pĂ«r plagĂ« nĂ« lĂ«kurĂ«. 43
  • 44. 30. Salvia officinalis L. SherebelĂ« mjekĂ«sore, sarushĂ«, sarushte e egĂ«r, micĂ«l e egĂ«r, stebelĂ«, gjumĂ«nesh, dunicĂ« mali, lule andisfakĂ«, kalifere Vendbanimi: Rritet nĂ« vende tĂ« nxehta, por mund tĂ« gjendet edhe nĂ« shkĂ«mbinj gĂ«lqeror. PĂ«rshkrimi: Shkurre qĂ« rritet 30-100 cm me rrĂ«njĂ« mjaft tĂ« fuqishme, gjethet i ka gjatore tĂ« ngushta gati eliptike me push tĂ« dendur. Lulet me ngjyrĂ« trĂ«ndafili dhe kanĂ« aromĂ« tĂ« fortĂ«. Vjelja: Mblidhen gjethet dhe degĂ«zat e reja, tĂ« cilat mblidhen pas fazĂ«s sĂ« lulĂ«zimit. LulĂ«zon prej majit deri nĂ« korrik. Mbledhja kryhet prej korrikut e deri ne shtator. PĂ«rdoret kundĂ«r etheve, kollit, paralizĂ«s epilepsisĂ«, reumatizmit, pastĂ«rtisĂ« sĂ« dhĂ«mbĂ«ve, plagĂ«ve nĂ« trupĂ«, pastrimin e gjakut, etj. Receta: Merren 20g gjethe tĂ« thara pĂ«rvĂ«lohen me 1 litĂ«r ujĂ« tĂ« posavluar, qĂ«ndrojnĂ« 15 minuta dhe pastaj kullohet. PĂ«rdoren 2-3 gota çaj gjatĂ« ditĂ«s. 44
  • 45. 31. Sambucus nigra L. Shtogu, shtog i zi, kokĂ«rrzezĂ«, Vendbanimi: Rritet nĂ« male, rreth pĂ«rroskave, rreth rrugĂ«ve etj. PĂ«rshkrimi: ËshtĂ« shkurre e gjatĂ« deri 4 m, gjethet i ka me bisht tĂ« gjatĂ«, lulet ngjyrĂ« tĂ« gjelbĂ«r e deri nĂ« ngjyrĂ« kafe, tĂ« cilat mĂ« vonĂ« marrin edhe ngjyrĂ« tĂ« verdhĂ«, fryti Ă«shtĂ« i kuq. Vjelja: Mblidhen lulet (kur bima fillon tĂ« lulĂ«zojĂ«), gjethet dhe fryti i pjekur. Fryti mblidhet nĂ« vjeshtĂ«, kur piqet. PĂ«rdoret kundĂ«r ftohjes, bronkitit, nde-zjeve tĂ« mushkĂ«rive, reumĂ«s. Receta: Merren 20 g gjethe dhe lule shtogu, tĂ« cilat pĂ«rvĂ«lohen nĂ« njĂ« litĂ«r ujĂ« tĂ« posavluar, pastaj ena mbulohet dhe lihet tĂ« qĂ«ndrojĂ« 20 minuta. Pasi tĂ« bĂ«het kullimi, lĂ«ngu i pĂ«rfituar pĂ«rdoret pĂ«r pije, tri herĂ« nĂ« ditĂ« pas buke nga njĂ« gotĂ« e çajit. 45
  • 46. 32. Satureja montana L. TrumzĂ« malesh Vendbanimi: Rritet nĂ« vende tĂ« thata dhe tĂ« nxehta, nĂ« vende gurishtore dhe shkĂ«mbore. PĂ«rshkrimi: BimĂ« barishtore e drunjĂ«zuar nĂ« bazĂ« dhe rritet deri 40 cm. Gjethet i ka heshtore tĂ« ngushta dhe tĂ« shogĂ«ta. Lulet i kanĂ« me ngjyrĂ« tĂ« bardhĂ« deri trĂ«ndafili. Vjelja: LulĂ«zon prej korrikut deri nĂ« shtator. Gjethet mblidhen menjĂ«herĂ« pas lulĂ«zimit kur bien lulet, prej muajit gusht-tetor. PĂ«rdoret pĂ«r shĂ«rimin e organeve tĂ« tretjes, sistemit urinarĂ« dhe pezmatimit tĂ« lĂ«kurĂ«s. Receta: Merren 10g gjethe tĂ« thara, tĂ« cilat i pĂ«rvĂ«lojmĂ« nĂ« 150ml ujĂ« tĂ« posavluar, ena qĂ«ndron pĂ«r 15 minuta e mbyllur, pasi tĂ« ftohet e bĂ«jmĂ« kullimin. PĂ«rdoren 2-3 gotĂ« çaj gjatĂ« ditĂ«s. 46
  • 47. 33. Taraxacum officinale Weber LuleshurdhĂ« mjekĂ«sore, krehĂ«r, lule gomari, tamĂ«lqak i butĂ«, lule ajce, lule dylli, luleshurdha Vendbanimi: Rritet nĂ« livadhe, nĂ« pemishte, nĂ« vende tĂ« rrafshĂ«ta dhe nĂ« vende kodrinore. PĂ«rshkrimi: Ka gjatĂ«si deri nĂ« 40 cm, ka rrĂ«njĂ« tĂ« thella, e gjithĂ« bima ka lĂ«ng qumĂ«shtor, gjethet janĂ« rozetĂ« dhe tĂ« prera thellĂ«. Vjelja: Vilen gje- thet dhe rrĂ«njĂ«t gjatĂ« tĂ«rĂ« vegjetacionit, e sidomos kur bima Ă«shtĂ« nĂ« fazĂ«n e plotĂ« tĂ« lulĂ«zimit ose para lulĂ«zimit. PĂ«rdoret pĂ«r pas- trimin e gjakut, kundĂ«r sĂ«mundjeve tĂ« tĂ«mthit dhe tĂ« mushkĂ«rive, pĂ«r shĂ«rimin e rrugĂ«ve urinare etj. Receta: Merren 15 g luleshurdhe dhe pĂ«rvĂ«lo- hen me ujĂ« tĂ« nxehtĂ«, pastaj mbulohet gota dhe lihet tĂ« qĂ«ndrojĂ« 10 minuta. PĂ«rdoret pĂ«r pije si çaj. 47
  • 48. 34. Thymus serpyllum L. Krasta, zhumbrica Vendbanimi: MĂ« shumĂ« gjendet nĂ« toka tĂ« pasura dhe tĂ« thella, nĂ« vende tĂ« nxehta e me diell. PĂ«rshkrimi: BimĂ« me kĂ«rcell cilindrik, gjethet nĂ« formĂ« zemre, lulet ngjyrĂ« tĂ« kuqĂ«rremtĂ« ose tĂ« bardhĂ«. Vjelja: Lulet mblidhen nĂ« fillim tĂ« lulĂ«zimit dhe gjatĂ« mbledhjes sĂ« tyre nuk duhet dĂ«mtuar degĂ«zat. PĂ«rdoret pĂ«r organet e frymĂ«marrjes, organet e jashtĂ«qitjes, organet e tretjes, kollin e madh etj. Receta: Merren 50 g kraste dhe pĂ«rvĂ«lohen nĂ« njĂ« litĂ«r ujĂ« tĂ« posavluar, pastaj ena mbulohet dhe lihet tĂ« qĂ«ndrojĂ« njĂ« orĂ«. Pas kullimit, pĂ«r shĂ«rimin e sĂ«mundjeve tĂ« lartpĂ«rmendura, çaji pihet i nxehtĂ« tri herĂ« nĂ« ditĂ« pas buke. 48
  • 49. 35. Tilia cordata Mill. Bliri, bli si zemĂ«r, bliri gjethevogĂ«l Vendbanimi: Rritet nĂ« shkurreta, pyje dhe nĂ« viset shpatore e sidomos nĂ« zonat e dushkut dhe tĂ« ahut. KĂ«rkon toka tĂ« pasura dhe tĂ« thella. PĂ«rshkrimi: BimĂ« drunore e cila arrin lartĂ«sinĂ« deri 30 m, sistemin rrĂ«njor e ka mjaft tĂ« zhvilluar. Gjethet i kanĂ« nĂ« formĂ« zemre me maje tĂ« gjatĂ« dhe anash tĂ« dhĂ«mbĂ«zuara. Lulet kanĂ« ngjyrĂ« tĂ« verdhĂ«, dhe lulĂ«zojnĂ« prej fillimit tĂ« pranverĂ«s e deri nĂ« vjeshtĂ«. Vjelja: Lulet mblidhen sĂ« bashku me brakte nĂ« fillim tĂ« lulĂ«zimit, deri sa nuk ka çelur gjysma e bimĂ«s, vjelja preferohet tĂ« bĂ«het gjatĂ« kohĂ«s me diell. Mbledhja kryhet prej qershorit e deri ne korrik. PĂ«rdoret kundĂ«r kollitjes, pengesave nĂ« proceset e frymĂ«marrjes, hipertensionit, qetĂ«simit tĂ« nervave, dhe ftohjeve. Receta: Merren 50g gjethe tĂ« thara pĂ«rvĂ«lohen nĂ« 1 litĂ«r ujĂ« tĂ« vakĂ«t, ena mbulohet dhe qĂ«ndron 15 minuta, pastaj kullohet dhe mund tĂ« pihet nga dy gota çaj nĂ« ditĂ«. 49
  • 50. 36. Tussilago farfara L. ThundĂ«rmushkĂ«, rapuhĂ« e egĂ«r, llapuh, llapush Vendbanimi: Rritet nĂ« vende me lagĂ«shti, tĂ« shembura nĂ« skarpate natyrale, ka pĂ«rhapje tĂ« zakonshme nga zona e ulĂ«t e deri nĂ« atĂ« subalpine. PĂ«rshkrimi: BimĂ« barishtore shumĂ«vjeçare, 10-20cm. Gjethet zhvillohen pas lulĂ«zimit, tĂ« gjĂ«ra tĂ« rrumbullakĂ«ta nĂ« bazĂ« nĂ« formĂ« zemre tĂ« dhĂ«mbĂ«zuara nĂ« formĂ« kĂ«ndesh. KĂ«rcejtĂ« 4-15cm, me luspa tĂ« kuqĂ«rremta. KaptinĂ«za skajore, e vetme, e verdhĂ« qĂ« zhvillohet para gjethimit. Vjelja: Lulet, gjysmĂ«n e dytĂ« tĂ« prillit, kurse gjethet gjatĂ« muajve maj-gushtĂ«. PĂ«rdoret lulet e thara pĂ«rdoren nĂ« formĂ« llapaje nĂ« infeksionet e venave, pĂ«r tĂ« larĂ« trupin me puçrra, nĂ« plage qĂ« shĂ«rohen me vĂ«shtirĂ«si dhe nĂ« ekczema. LĂ«ngu i pĂ«rfituar nga zierja e gjetheve dhe e luleve pĂ«rdoret kundĂ«r skuqjes sĂ« stomakut, diarresĂ«, kundĂ«r kollĂ«s, anginĂ«s, kundĂ«r reumĂ«s etj. Gjethet e grira si duhan pĂ«rdoren kundĂ«r astmĂ«s. Receta: Lulet merren nĂ« formĂ« infuzi (gjysma e lugĂ«s sĂ« gjellĂ«s nĂ« 500 ml ujĂ«), pĂ«r astmĂ«n bronkiale. Gjethet mund merren, gjithashtu nga goja, nĂ« formĂ« infuzi, duke pĂ«rdorur 2-4 g masĂ« tĂ« grimcuar; ku doza ditore arrin deri 10g nĂ« ditĂ«. 50
  • 51. 37. Urtica dioica L. Hithra, hithĂ«z, hith, hith i butĂ« Vendbanimi: JanĂ« tĂ« pĂ«rhapura mjaft, rriten nĂ« vende ruderale, rreth rrugĂ«ve, nĂ« male, nĂ«pĂ«r djerrina etj. PĂ«rshkrimi: Mund tĂ« arrijnĂ« lartĂ«sinĂ« deri nĂ« 2 m, kanĂ« kĂ«rcell dhe gjethe me qime. Gjethet janĂ« vezake dhe tĂ« dhĂ«mbĂ«zuara anash, kurse fryti Ă«shtĂ« kokĂ«rr. Vjelja: MĂ« se shumti mblidhet rrĂ«nja (nĂ« pranverĂ« dhe vjeshtĂ«). Gjethet mblidhen nĂ« vjeshtĂ«, por edhe e tĂ«rĂ« bima gjatĂ« tĂ«rĂ« vegjetacionit, kurse gjatĂ« gushtit dhe shtatorit mblidhen edhe farat e tyre. PĂ«rdoret pĂ«r shĂ«rimin e sĂ«mundjeve nĂ« mushkĂ«ri, nĂ« lukth, kundĂ«r verdhĂ«zĂ«s, kundĂ«r pagjakĂ«sisĂ«, kundĂ«r pezmatimit tĂ« rrugĂ«ve urinare, pĂ«r shĂ«rimin e reumĂ«s etj. Receta: Çaji pĂ«rgatitet nga e tĂ«rĂ« bima dhe rrĂ«njĂ«t. Merren 25g tĂ« bimĂ«s sĂ« freskĂ«t apo 3 g tĂ« bimĂ«s sĂ« tharĂ« dhe dy litra ujĂ«. Hithrat qĂ«ndrojnĂ« 12-16 orĂ« nĂ« ujĂ«, pastaj zihen pĂ«r gjysmĂ« ore dhe nĂ« fund bĂ«het kullimi. PĂ«rdoret duke e pirĂ« dhe ndihmon shĂ«rimin e sĂ«mundjeve tĂ« lartpĂ«rmendura. 51
  • 52. 38. Vaccinium myrtillus L. BoronicĂ«, thrashegĂ«r mersinĂ«ze, qershi tokĂ«, rrush mali, barikanari, gĂ«rzhigĂ«l, gjershaike, qershizĂ« e egĂ«r Vendbanimi: Rritet shumĂ«, sidomos, nĂ« bjeshke dhe nĂ«pĂ«r kodra, si dhe nĂ« vende tĂ« lagĂ«shta, nĂ« ahishte dhe nĂ« bredh. PĂ«rshkrimi: Arrin lartĂ«sinĂ« deri nĂ« 50 cm, ka gjethe vezake tĂ« dhĂ«mbĂ«zuara, lulet kanĂ« ngjyrĂ« tĂ« gjelbĂ«r apo trĂ«ndafili, fryti ka ngjyrĂ« tĂ« zezĂ« nĂ« tĂ« kaltĂ«r. Vjelja: Gjethet mblidhen prej majit deri nĂ« qershor, ndĂ«rsa frytet prej korrikut deri nĂ« gusht. PĂ«rdoret kundĂ«r kollitjes, pĂ«r shĂ«rimin e sĂ«mundjes sĂ« sheqerit, diarresĂ«, pĂ«r forcimin e gjakut, kundĂ«r ndezjes sĂ« fytit, mĂ«shikĂ«zĂ«s sĂ« tĂ«mthit etj. Receta: Merren 30-60 g gjethe tĂ« terura, tĂ« cilat i hedhim nĂ« njĂ« litĂ«r ujĂ« tĂ« posavluar. E lĂ«mĂ« tĂ« qĂ«ndrojĂ« pĂ«r njĂ« kohĂ« tĂ« shkurtĂ«r. Pas kullimit, lĂ«ngu i pĂ«rfituar mund tĂ« pĂ«rdoret. 52
  • 53. 39. Valeriana officinalis L. Haraçin mjekĂ«sor, valeriana Vendbanimi: Rritet nĂ« vende tĂ« lagĂ«shta, rreth lumenjve, nĂ«pĂ«r livadhe, si dhe nĂ«pĂ«r shkĂ«mbinj. PĂ«rshkrimi: Arrin gjatĂ«sinĂ« deri 1 m dhe degĂ«zohet vetĂ«m nĂ« pjesĂ«n e sipĂ«rme, ka shumĂ« rrĂ«njĂ«za, gjethet i ka pendore tĂ« prera, kurse lulet ngjyrĂ« tĂ« kuqĂ«rremtĂ« apo tĂ« bardhĂ«. Vjelja: RrĂ«njĂ«t duhet tĂ« nxirren nĂ« vjeshtĂ« apo nĂ« pranverĂ«n e hershme dhe duhet tĂ« pastrohen mirĂ«. LĂ«vorja dhe farat mblidhen kur bima Ă«shtĂ« nĂ« lulĂ«zim. PĂ«rdoret kundĂ«r nga- tĂ«rresave nervore, dhimbjes sĂ« kokĂ«s, pagjumĂ«sisĂ«, pĂ«r shĂ«rimin e mĂ«shikĂ«zĂ«s e tĂ« tĂ«mthit, pĂ«r qetĂ«simin e zemrĂ«s etj. Receta: Merren dy litra ujĂ« tĂ« posavluar dhe nĂ« tĂ« hidhet njĂ« grusht haraçin, pastaj ena mbulohet dhe lihet tĂ« qĂ«ndrojĂ« 30 minuta. Pas ftohjes kullohet dhe pihet i ngrohtĂ« nga njĂ« gotĂ« çaji nĂ« mĂ«ngjes dhe vonĂ« nĂ« mbrĂ«mje. 53
  • 54. 40. Viola odorata L. Manushaqe, vjollcĂ« Vendbanimi: Rritet buzĂ« gardheve e shkurreve dhe vende me bar nĂ« tĂ« gjithĂ« zonĂ«n e ulĂ«t ku ka lagĂ«shti dhe pak diell. PĂ«rshkrimi: Gjethet formĂ« veshke shytĂ«. Lulet rreth 1,5cm, vjollcĂ« tĂ« errĂ«ta. Vjelja: Lulet nĂ« pranverĂ«, gjatĂ« muajve mars-maj kurse rrĂ«nja nĂ« vjeshtĂ« gjatĂ« muajit shtator. PĂ«rdoret kundĂ«r kollĂ«s, gĂ«lbazĂ«s dhe pĂ«r tĂ« nxjerrĂ« djersĂ«. LĂ«ngu i pĂ«rfituar nga zierja e rrĂ«njĂ«ve pĂ«rdoret kundĂ«r dhembjeve tĂ« kokĂ«s, pagjumĂ«sisĂ«, epilepsisĂ«, pĂ«r pastrimin e gjakut. Gjethet nĂ« formĂ« llapaje, pĂ«rdoren kundĂ«r plagĂ«ve tĂ« qelbĂ«zuara, lungave, zgjebes, iritimit tĂ« lĂ«kurĂ«s. Receta: Lulet pasi tĂ« thahen me kujdes nĂ« hije, merren nĂ« formĂ« infuzi (1 g masĂ« nĂ« njĂ« filxhan me ujĂ«) ose nĂ« formĂ« pluhuri (0.3-0.5 g nĂ« ditĂ«) kundĂ«r kollĂ«s, gĂ«lbazĂ«s. PĂ«rdoret edhe shurupi i pĂ«rgatitur nĂ« kĂ«tĂ« mĂ«nyrĂ«: 10g petale tĂ« freskĂ«ta futen nĂ« 100gr ujĂ« tĂ« zier nĂ« njĂ« enĂ« tĂ« mbyllur dhe nĂ« lĂ«ngun qĂ« fitohet mbasi kullohen, tretet 100g sheqer. 54
  • 55. MBLEDHJA E BIMËVE MJEKËSORE Duhet pasur parasysh se mbledhja e bimĂ«ve mjekĂ«sore nuk Ă«shtĂ« punĂ« e lehtĂ«. PĂ«r kryerjen e saj me sukses, sigurisht se kĂ«rkohet pĂ«rvojĂ«. Duhet fillimisht tĂ« njohim bimĂ«t qĂ« i mbledhim, sepse ato janĂ« tĂ« ngjashme dhe çdo gabim eventual Ă«shtĂ« vĂ«shtirĂ« tĂ« mĂ«njanohet. Gjithashtu, gjatĂ« vegjetacionit mblidhen pjesĂ« tĂ« ndryshme tĂ« sĂ« njĂ«jtĂ«s bimĂ«. ËshtĂ« praktikĂ« e mirĂ« qĂ« gjatĂ« njĂ« dite tĂ« mblidhet vetĂ«m njĂ« lloj i bimĂ«s, nĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« tĂ« mos vijĂ« deri te pĂ«rzierja e tyre. Mbledhja e bimĂ«ve fillon gjithmonĂ« nĂ« kohĂ« tĂ« mirĂ«, zakonisht pas orĂ«s 10. Pas mbledhje se bimĂ«ve, ato duhet, menjĂ«herĂ«, tĂ« pastrohen. Lulet zakonisht mblidhen nĂ« fillim tĂ« lulĂ«zimit tĂ« bimĂ«ve, pasi qĂ« atĂ«herĂ« kanĂ« erĂ« mĂ« tĂ« fortĂ« dhe pĂ«rmbajnĂ« mĂ« shumĂ« materie shĂ«ruese. Gjethet nuk guxojnĂ« tĂ« lĂ«ndohen gjatĂ« mbledhjes. Ato duhet tĂ« jenĂ« tĂ« shĂ«ndosha dhe me ngjyrĂ« tĂ« gjelbĂ«r. RrĂ«njĂ«t, pasi tĂ« nxirren, duhet tĂ« pastrohen dhe tĂ« copĂ«tohen. Fara dhe frytet mblidhen kur tĂ« piqen, ndĂ«rsa lĂ«voret qĂ«rohen herĂ«t nĂ« pranverĂ«, sepse, nĂ« kĂ«tĂ« kohĂ«, pĂ«rmbajnĂ« mĂ« shumĂ« lĂ«ngje. TĂ« gjitha bimĂ«t e mbledhura duhet tĂ« mblidhen nĂ« vende tĂ« pastra dhe jo nĂ« vende tĂ« ndotura (elektranat, rreth rrugĂ«ve, hekurudhave, fabrikave tĂ« ndryshme etj.). TĂ« gjithĂ« ata qĂ« mbledhin bimĂ« mjekĂ«sore, duhet tĂ« kenĂ« kujdes edhe nga minat kur kemi parasysh se vendi ynĂ« ka 55
  • 56. kaluar luftĂ«n vetĂ«m para disa viteve, prandaj duhet tĂ« kontaktojnĂ« me institucionet pĂ«rkatĂ«se, nĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« tĂ« njihen me zonat e rrezikshme. SI DUHET TË MBLIDHEN BIMËT MJEKËSORE GjatĂ« mbledhjes sĂ« bimĂ«ve mjekĂ«sore duhet pasur kujdes. Sidomos, lulet dhe gjethet nuk guxojnĂ« tĂ« lĂ«ndohen. Sa mĂ« shpejt qĂ« tĂ« jetĂ« e mundur, ato duhet t’i vendosim nĂ« vendin ku duhet tĂ« thahen, sepse, nĂ«se, pĂ«r njĂ« kohĂ« tĂ« gjatĂ«, ato qĂ«ndrojnĂ«, atĂ«herĂ« ato humbin pĂ«rmbajtjen e materieve shĂ«ruese. GjatĂ« mbledhjes duhet pasur edhe mjete tĂ« caktuara, varĂ«sisht se cilĂ«n nga pjesĂ«t e bimĂ«s do ta mbledhim. Lulet kĂ«puten me dorĂ«, por nganjĂ«herĂ« edhe me gĂ«rshĂ«rĂ«. PjesĂ«t mbitokĂ«sore mblidhen duke i prerĂ« me thike, me gĂ«rshĂ«rĂ« apo me drapĂ«r. AsnjĂ«herĂ« nuk duhet t’i mbledhim tĂ« gjitha bimĂ«t nĂ« njĂ« rajon, sepse disa prej tyre duhet t’i lĂ«mĂ«, nĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« ato tĂ« shumĂ«zohen. RREZIKU NGA BIMËT HELMUESE GjatĂ« mbledhjes sĂ« bimĂ«ve rĂ«ndĂ«si tĂ« veçantĂ« duhet t’u kushtojmĂ« bimĂ«ve helmuese. Personat qĂ« i mbledhin kĂ«to bimĂ« duhet t’u pĂ«rmbahen disa kĂ«shillave qĂ« nga mbledhja e tyre e deri te paketimi. FĂ«mijĂ«t dhe gratĂ« shtatzĂ«na nuk guxojnĂ« tĂ« manovrojnĂ« me bimĂ« helmuese. Gjate punĂ«s me bimĂ« nuk lejohet ushqimi, duhani si dhe prekja e syve me dorĂ«. 56
  • 57. Pas çdo pune duhet pastruar duart me sapun dhe me ujĂ« tĂ« nxehtĂ«. BimĂ«t helmuese, gjithmonĂ«, duhet t’i pĂ«rgatisim ndaras dhe nĂ« objekte tĂ« veçanta nga bimĂ«t tjera. NĂ«se vjen deri te helmimi, menjĂ«herĂ« duhet tĂ« lajmĂ«rohemi te mjeku dhe t’i tregojmĂ« se pĂ«r cilĂ«n bimĂ« helmuese bĂ«het fjalĂ«. RĂ«ndĂ«si te veçantĂ« ka edhe mbledhja e rrĂ«njĂ«ve. Duhet pasur kujdes qĂ« ato tĂ« mos pĂ«rmbajnĂ« shtesa tĂ« ndryshme qĂ« kanĂ« mundur tĂ« mbesin gjatĂ« nxjerrjes. Prandaj bari i pĂ«rfituar duhet tĂ« jetĂ« plotĂ«sisht i pastĂ«r, homogjen dhe i bimĂ«s sĂ« njĂ«jtĂ«. METODAT E THARJES SË BIMËVE MJEKUESE Tharja Ă«shtĂ« operacion i cili vjen pas mbledhje sĂ« bimĂ«ve mjekuese dhe ka rĂ«ndĂ«si tĂ« veçantĂ« pĂ«r kualitetin e pĂ«rgatitjes sĂ« bimĂ«ve mjekuese. ËshtĂ« me rĂ«ndĂ«si qĂ« sa mĂ« shpejt qĂ« Ă«shtĂ« e mundur tĂ« bĂ«het tharja e bimĂ«ve, pĂ«r arsye se pengohet ndikimi negativ i fermenteve nĂ« zbĂ«rthimin e materieve shĂ«ruese nĂ« bimĂ«. KĂ«shtu qĂ« me tharjen e shpejtĂ« tĂ« bimĂ«ve arrijmĂ« tĂ« ruajmĂ« ngjyrĂ«n natyrale tĂ« bimĂ«s. BimĂ«t mjekuese nuk lejohet qĂ« tĂ« thahen nĂ« kohĂ« tĂ« vrenjtur. Ato duhet tĂ« thahen nĂ« kohĂ« me diell dhe gjithmonĂ« nĂ«n hije. NĂ« diell mund tĂ« thahen vetĂ«m rrĂ«njĂ«t dhe frytet. THARJA NATYRORE Tharja natyrore bĂ«het nĂ« temperatura normale, si: nĂ« garazhe, nĂ« tavane tĂ« shtĂ«pive dhe nĂ« vende tĂ« ndryshme. Por gjithmonĂ« duhet tĂ« kemi parasysh kohĂ«n, sepse, nĂ«se koha Ă«shtĂ« e ftohtĂ«, atĂ«herĂ« lokalet ku bĂ«het tharja, duhet tĂ« ngrohen, por temperatura nuk guxon tĂ« arrijĂ« mbi 50 ÂșC. 57
  • 58. THARJA ARTIFICIALE Kryhet me rritjen e temperaturĂ«s, me tharĂ«se speciale. Vendi ku vendosen bimĂ«t duhet tĂ« jetĂ« prej druri apo prej betoni dhe i mbuluar me karton apo me rrogoz. Duhet pasur kujdes qĂ« gjatĂ« tharjes tĂ« ketĂ« ventilim tĂ« duhur pĂ«r shkak tĂ« ajrit tĂ« pastĂ«r. Me rĂ«ndĂ«si Ă«shtĂ« tĂ« vlerĂ«sojmĂ« kohĂ«n kur bima tĂ« jetĂ« tharĂ«. NĂ«se e teprojmĂ« me tharje, bimĂ«t, gjatĂ« paketimit, copĂ«tohen. PAKETIMI I BIMËVE MJEKUESE Pas tharjes sĂ« bimĂ«ve, ato, menjĂ«herĂ«, duhet tĂ« paketohen, e sidomos bimĂ«t qĂ« thithin mĂ« shumĂ« lagĂ«shti. Ato bimĂ« paketohen nĂ« paketim tĂ« dyfishtĂ« nga letra (disa lule dhe gjethe). Disa lloje tĂ« bimĂ«ve pas tharjes copĂ«tohen lehtĂ«. PĂ«r tĂ« mos ndodhĂ« njĂ« gjĂ« e tillĂ«, ato bimĂ« duhet t’i lĂ«mĂ« tĂ« ftohen gjatĂ« gjithĂ« natĂ«s, e pastaj t’i paketojmĂ«. ËshtĂ« me rĂ«ndĂ«si tĂ« dimĂ« se gjatĂ« paketimit nuk duhet tĂ« bĂ«jmĂ« shtypjen e bimĂ«ve dhe duhet tĂ« jemi tĂ« kujdesshĂ«m qĂ« tĂ« paketohen vetĂ«m bimĂ«t e pastruara nga papastĂ«rtitĂ« e ndryshme organike e inorganike. Ka ambalazhe tĂ« ndryshme pĂ«r paketimin e bimĂ«ve, varĂ«sisht se cilĂ«n pjesĂ« tĂ« bimĂ«s sĂ« tharĂ« e paketojmĂ« (letĂ«r, karton, qese etj). Ambalazhi ka rĂ«ndĂ«si tĂ« veçantĂ« pĂ«r tĂ« mos ardhur deri te prishja e kĂ«tyre barnave, sidomos nga lagĂ«shtia, nga drita, nga papastĂ«rtia, nga temperatura, nga insektet e ndryshme etj. Çdo paketim duhet tĂ« ketĂ« etiketĂ«n me emrin e barit dhe shĂ«nime tĂ« tjera tĂ« nevojshme, si: klasa, viti i vjeljes dhe mundĂ«sisht edhe prejardhja e barit tĂ« pĂ«rgatitur. 58
  • 59. Depot pĂ«r deponimin e kĂ«tyre barnave duhet tĂ« jenĂ« tĂ« thara, tĂ« pastra dhe tĂ« ajrosura. NĂ« fund duhet tĂ« theksojmĂ« se tĂ« gjitha barnat mjekuese nuk guxojnĂ« tĂ« ruhen mĂ« shumĂ« se njĂ« vit e disa edhe mĂ« pak, sepse i humbin vetitĂ« e tyre mjekuese. NĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« t’i ruajmĂ« mĂ« tĂ« mirĂ«, mundemi qĂ« pĂ«rmes presimit t’i paketojmĂ«, si dhe pĂ«rmes trierit t’i pastrojmĂ«. ___________________________ VĂ«rejtje: Disa lloje tĂ« bimĂ«ve mjekĂ«sore janĂ« tĂ« rrezikuara, sepse gjinden nĂ« listĂ«n e kuqe, por ne duhet pasur kujdes gjate mbledhjes sĂ« tyre qe tĂ« mos shfrytĂ«zohen pa ndonjĂ« kujdes me ç’rast numri i tyre gjithnjĂ« po zvogĂ«lohet nĂ« natyrĂ«. Disa prek tyre janĂ« tĂ« mbrojtura me CITES konventĂ«n ndĂ«rkombĂ«tare, d.m.th. pĂ«r tĂ« bĂ«rĂ« tregti me kĂ«to bimĂ« duhet poseduar certifikatĂ« speciale. Prandaj duke mbrojtur bimĂ«t e mbrojmĂ« edhe natyrĂ«n, keni kujdes gjate mbledhjes se tyre, duke i ruajtur bimĂ«t do ti mbrojmĂ« gjeneratat e ardhshme. 59
  • 60. LITERATURA Beqiri, S Xh. 2004. 109 bimĂ« mjekĂ«sore, Libri shkollor, PrishtinĂ«. BeĆĄlija, S. 1997: Ljekovito bilje ĆĄumski plodovi i glive, naĆĄe neiskoriĆĄteno blago, Sarajevo. Demiri, M. 1979: BimĂ«t e egra, tĂ« dobishme e tĂ« dĂ«mshme tĂ« vendit tonĂ«, TiranĂ«. Devetak, Z. 2004: Ljekovito bilje od znanja do branja, Sarajevo. Krasniqi, F., Ruci, B., Vangjeli, J., Susuri, L., Mullaj., Pajazitaj, Q. 2003: Fjalor i emrave tĂ« bimĂ«ve. MiĆĄić, L. 1990: Livadske biljke, Sarajevo. Pajazitaj, Q. 2004: PĂ«rcaktues i bimĂ«ve pteridofite & spermatofite, PrishtinĂ«. Ć arič, T. 1978: Atlas korova, Sarajevo. Shabani, A. 2004: Mjekimi me bimĂ« dhe fruta mjekuese, pĂ«rdorues pĂ«r mjekimin popullor, TiranĂ«. Sherifi, E. 2001: Anatomia dhe morfologjia e bimĂ«ve, PrishtinĂ«. Zivković, M. 2000: Moć ljekovitog bilja, NiĆĄ. 60
  • 61. Publikimi i kĂ«tij libri Ă«shtĂ« mundĂ«suar me mbĂ«shtetjen e AgjencisĂ« Evropiane pĂ«r RindĂ«rtim. PikĂ«pamjet dhe opinionet e shprehura janĂ« tĂ« botuesit dhe nuk pĂ«rfaqĂ«sojnĂ« politikat zyrtare tĂ« Bashkimit Evropian (BE), apo tĂ« AgjencisĂ« Evropiane pĂ«r RindĂ«rtim (AER). 61