1. Ντοβλά ή Δοβλά. Ο Vasmer ετυμολογώντας το τοπωνύμιο, το σχετίζει με το
σλάβικο dъblъ < dъbolъ, μαρτυρημένο μόνο στη σλοβακική, όπου dbol «η κυψέλη».
Κατά τον Οικονόμου για το τοπωνύμιο πιθανότερη η προέλευση του από τη σλαβική
πρόθεση do «μέχρι» και τον θηλυκό τύπο oblá «στρογγυλός», λέξεις που
συμπροφέρθηκαν ως μια. Κατά τον Μπέττη, αλβανικό το όνομα, από τον πρώτο
Αρβανίτη οικιστή ή γαιοκτήτη του. Ίσως να συνδέεται με την αλβανική λέξη dovlet
δηλαδή κράτος, εξουσία.
Το καθολικό ενός παλιού μοναστηριού του 18ου αι., αφιερωμένο στον Άγιο Ιωάννη
τον Πρόδρομο, σε όμορφη τοποθεσία έξω από τον οικισμό, είναι ένας από τους
θησαυρούς του χωριού.

2. Βαρυμπόμπη. → Φτέρη. Όνομα αλβανικής προέλευσης, κατά τον Αραβαντινό,
σύνθετη λέξη από το varr-i o τάφος, το μνήμα αλλά και bar-i «το χορτάρι» καθώς και
«πέτρα» και όλο το όνομα θα πρέπει να σημαίνει «μνήμα πέτρινο» σχετιζόμενο
προφανώς με αρχαίο τάφο που βρέθηκε εκεί. Μετονομάστηκε σε Φτέρη το γνωστό
χορτάρι που αφθονεί στον τόπο.
Τσαρκοβίστα. → Εκκλησιοχώρι. Μετάφραση του παλιού ονόματος του χωριού,
ακριβώς τόπος εκκλησίας .

3. Ζάλογγο Διακρίνεται σε Άνω και Κάτω Ζάλογγο. Κατά τον Vasmer σχηματίζεται
από τη σλαβική πρόθεση za «πίσω» και το logъ «το άλσος, το λιβάδι», δηλαδή η
δασωμένη περιοχή.

4. Στην περιοχή αυτή που το ντούσκο (βελανιδιά) κάνει δυναμική εμφάνιση μπορείς να
θαυμάσεις την εκκλησία της Κοιμήσεως της Θεοτόκου (με τη σπάνια αγιογραφία σε
ξύλο του Αγίου Δονάτου) και το ονομαστό πέτρινο, τοξωτό Ζαλογγογέφυρο στο
ποτάμι Πρόκειται για μονότοξο γεφύρι με άνοιγμα τόξου 11.30μ., ύψος 8μ. και
πλάτος 2μ. Χτίστηκε το 1605 και γεφυρώνει το Ζαλογγίτικο ποταμό, που καταλήγει
στον Καλαμά.
Καλοχώρι. Τα όνομα του χωριού με μια πρώτη ματιά φαίνεται ελληνικότατο. Δηλαδή
καλό χωριό, καλών και αγαθών ανθρώπων, ίσως και χωριό όμορφο. Από έγραφα
εντούτοις δημοσιευμένα από το Αρχείο της μονής Παλιουρής και συγκεκριμένα δύο
τεσκερέδες Αρβανιτών τσιφλικάδων το 1834 και 1832 δείχνουν πως το όνομα κάθε άλλο
παρά έχει σχέση με την παραπάνω έννοια. Ήταν τσιφλίκι της παλιάς και επίσημης
οικογένειας Αρβανιτάδων των Κάλι ή Κάλο με την αρβανική και υποκοριστική
κατάληξη –ουση έγινε Καλούσης . Έτσι δεν πρέπει να ερμηνεύεται σαν καλό χωριό αλλά
χωριό του Κάλο ή του Καλούση Αρβανίτη μπέη, του οποίου ήταν από παλιά τσιφλίκι. Το
δεύτερο συνθετικό μπορεί να σχετισθεί και με τις τούρκικες λέξεις ιμποχώρ, σαλαχώρ,
Λαχώρ (τούρκικα αξιώματα).

5. Κούρεντα. Το όνομα το πήρε, κατά τον Λαμπρίδη από το όνομα του σλάβου
ζουπάνου Κούρεντα. Δεν αποκλείεται όμως, κατά τον Οικονόμου, να προέρχεται
από το αλβανικό kurent « το ρεύμα, ο χείμαρρος», καθώς η εδαφολογική
διαμόρφωση της περιοχής ανταποκρίνεται, αφού το χωριό βρίσκεται στην αριστερή
πλευρά λάκκου, στο βάθος του οποίου ρέει ο ορμητικός, ιδιαίτερα το χειμώνα,
παραπόταμος του Καλαμά, Κοροκόλακκος.

6. Πετσάλη. Το χωριό διασώζει το όνομα παλιάς γιαννιώτικης οικογένειας που έζησε
κατά τον 16 αι , κατά τον Αραβαντινό, της οποίας ήταν κτήμα του γαιοκτήτη
Πετσιάλη. Το επίθετο Πετσιάλης παράγεται πιθανότατα από τις κοινές λέξεις πέτσα ή
πετσί και αυτά κατά τον Ανδριώτη από το μεσν. «Πετσία» υποκοριστικό του
Ιταλικού. Pezzo κατά τον Κοραή από το πεσκίον, υποκοριστικό του αρχαίου
πέσκος= φλούδα .
Μια δεύτερη άποψη, καθόλου αποκλειστέα, το ίδιο επίθετο να είναι από τα λεγόμενα
εθνικού τόπου δηλαδή καταγωγής σχετιζόμενο με το Βορειοηπειρώτικο χωριό Πετζά,
και με την κατάληξη –λης έγινε Πετζάλης και Πετσάλης.
Μάζι. → Πολύδωρο. Το τοπωνύμιο προέρχεται από το αλβανικό mazi «ο
καλλιεργημένος αγρός που είναι έτοιμος να δεχτεί τη σπορά» .

7. Στριγκανέτσι. → Διχούνι. Το τοπωνύμιο προέρχεται πιθανώς από το βουλγάρικο
strigane «το κούρεμα» < από το σλαβικό strigti, strigo «η κουρά» και την κατάληξη –
ъcъ, με τη σημασία «τόπος όπου κουρεύουν τα πρόβατα».
H ιστορία τού χωριού μας είναι πολύ παλαιά και χάνεται στο πέρασμα των
αιώνων σύμφωνα με αποδεκτά ευρήματα και ιστορικές ομολογίες πού περνάνε από
γενιά σε γενιά. Το σημερινό χωριό βρίσκετε κτισμένο σε 2 πανοραμικούς οικισμούς ο
ένας απέναντι από τον άλλον. Υπάρχουν ενδείξεις και ευρήματα ότι κατοίκησαν
πρώτοι οι Μολοσσοί.

8. Ο χρόνος της ίδρυσης του πρώτου μοναστηριού μας είναι άγνωστος, αλλά
γνωρίζουμε ότι σε αυτό μόνασε ο επίσκοπος Τρίκκης Διονύσιος ο Φιλόσοφος και από
εκεί ξεκίνησε την επανάσταση του 1611, η αποτυχία της οποίας οδήγησε στην
καταστροφή του και την αρπαγή της περιουσίας και των κειμηλίων του, μεταξύ των
οποίων ήταν και ένας επίχρυσος αργυρός σταυρός, που υπάρχει στο ναό της
Επισκοπής Παραμυθιάς.
Το 1611 ξέσπασε στην Ήπειρο κίνημα το οποίο είχε ως αποκορύφωμα την
είσοδο των εξεγερμένων στην πόλη των Ιωαννίνων. Αρχηγός του κινήματος ήταν
ο πρώην επίσκοπος Τρίκκης ή Τρικάλων Διονύσιος ο Φιλόσοφος, κατά τους
εχθρούς του Σκυλόσοφος, ενώ άλλα ηγετικά στελέχη ήταν ο Ζώτος Τσίριπος και
ο Γεώργιος Ντελής.
Έπειτα απο συνεννοήσεις, ο Διονύσιος επιστρέφει στην Ήπειρο και εγκαθίσταται
στην ιερά μονή Διχουνίου. Εκεί έρχεται σε συμφωνία με τοπικούς παράγοντες και
καταφέρνει να ξεσηκώσει τους χωρικούς των περιοχών της Παραμυθιάς,του Σουλίου
και του Μαλακασίου. Έπειτα οργανώνει επιδρομές κατά των Τούρκων των χωριών
Ζαραβούτσι (σήμερα Άγιος Νικόλαος) και Τουρκογρανίτσα τους οποίους και
εξοντώνει. Αυτή η επιτυχία ανύψωσε σε τέτοιο βαθμό το ηθικό των επαναστατών
ώστε τη νύχτα της 10ης προς 11η Σεπτεμβρίου του 1611, μια ομάδα 800-1000
ελλειπέστατα οπλισμένων χωρικών (ρόπαλα,δρεπάνια,πέτρες και μαχαίρια, ήταν ο
οπλισμός των περισσότερων) με αρχηγό τον Διονύσιο, βάδισε κατά των Ιωαννίνων.
Βέβαια είναι σίγουρο πως αποκλείεται να ήταν τόσο αφελής ο Διονύσιος ώστε
να επιχειρήσει ένα τόσο παράτολμο εγχείρημα με αυτές τις πενιχρές δυνάμεις.
Πιθανότατα είχε επαφές και με άτομα μέσα απο τα Γιάννενα ώστε να επιτευχθεί ο
αντικειμενικός σκοπός που ήταν η κατάληψη του φρουρίου της πόλης, το οποίο θα
χρησίμευε ως προγεφύρωμα για την υποστήριξη στρατευμάτων προερχόμενα από τη
Δύση.

9. Δυστυχώς όμως για τον Διονύσιο και τους υποστηρικτές του,φαίνεται πως την
κρίσιμη στιγμή τα άτομα με τα οποία πιθανόν να υπήρξαν συνεννοήσεις έκαναν πίσω,
με αποτέλεσμα αυτοί να μείνουν εκτεθειμένοι.
Η είσοδος των επαναστατών στην πόλη είχε ως επακόλουθο τη δημιουργία χάους.
.
Το παλιό μοναστήρι, πριν από την καταστροφή του είχε, σύμφωνα με τον
Αραβαντινό, πλούσια μετόχια σε 25 χωριά..
Είχαν περάσει 152 χρόνια από την καταστροφή του μοναστηριού και σύμφωνα
με την παράδοση, ένας καλόγερος από την Κακαβιά είδε στον ύπνο του την
τοποθεσία και ήρθε στο Ραδοβίζι. Πήρε ανθρώπους με τσεκούρια κι άνοιξε δρόμο
μέσα στο πυκνό ρουμάνι, που δεν μπορούσε ούτε λύκος να σπάσει, και στην αυλή
του σημερινού μοναστηριού, εκεί που είναι μια βρύση, βρήκε την εικόνα του Αη-
Δημήτρη και ξανάχτισε το μοναστήρι.
Σύμφωνα με εντοιχισμένη με κεραμίδια χρονολογία, αριστερά και πάνω από την
πόρτα του καθολικού του, χτίστηκε το 1763 στην ίδια μάλλον τοποθεσία, που άλλοτε
ήταν και το παλιό. Ο ναός είναι βυζαντινού ρυθμού και έχει μάκρος 10 μέτρα και
πλάτος 5,75 μέτρα..
Το σημερινό μοναστήρι αποτελείται από το καθολικό, που είναι μονόκλιτη
βασιλική με τρούλο, έχει μια μικρή πόρτα εισόδου στη δυτική του πλευρά και πάνω
απ’ αυτή, μέσα σε κόγχη, ζωγραφισμένο πεζό τον Άγιο Δημήτριο, ένα διώροφο
κτίριο, που χρησίμευε για ηγουμενείο, ξενώνας και αποθήκη, ένα μικρότερο, ισόγειο,
νεόκτιστο οίκημα κι ένα νεόκτιστο καμπαναριό. Στην αυλή του υπάρχει πηγή με
άφθονο τρεχούμενο νερό κι ένα μικρό κοιμητήριο.

10. Στο εσωτερικό του καθολικού, που χωρίζεται σε πρόναο, κυρίως ναό και Ιερό
Βήμα, υπάρχουν μαυρισμένες και μισοκαταστραμμένες τοιχογραφίες του 18ου αιώνα
και στο βόρειο τοίχο του κυρίως ναού είναι ζωγραφισμένος ο Άγιος Ιωάννης ο εξ
Ιωαννίνων. Πάνω από την εξωτερική πόρτα της εκκλησίας, προς την πλευρά του
πρόναου και πάνω από την πόρτα, που συνδέει τον κυρίως ναό με τον πρόναο, προς
την πλευρά του κυρίως ναού, υπάρχουν κατεστραμμένες επιγραφές. Το τέμπλο,
τέλος, της εκκλησίας είναι ξυλόγλυπτο με ανάγλυφες κληματαριές, φίδια και άλλες
παραστάσεις και με εμφανή τα ίχνη του χρόνου.

11. Ριζό. Χωριό πέρα από τον Καλαμά στα Ν. ριζά δασοσκέπαστου από δρυς λόφου απ’
όπου προφανώς πήρε και το όνομά του. Το είδαμε αναφερόμενο στο Χρυσόβουλο
του δεσπότη Συμεών, μόνο που, άγνωστο γιατί, διατυπώνεται στο κείμενο σε γένος
αρσενικό «ο Ριζός»

13. Ζελίστα. → Φωτεινό. Το τοπωνύμιο το οποίο ο Λαμπρίδης το ερμηνεύει ως
«λαχανότοπο» προέρχεται κατά τον Vasmer από το σλαβικό zelъje «φυτό, λαχανικό,
αγριάδα» και την κατάληξη –ista. Ωστόσο εξίσου πιθανή είναι και η προέλευση από
τον πληθυντικό zilista του σλάβικου ουσιαστικού ziliste «ο τόπος διαμονής, το
σπίτι».

14. Ζωριάνου και Ζωριάνη. → Ζόργιανη . Κατά τον Μπέττη το όνομα του χωριού
διασώζει το όνομα του γαιοκτήτη του και κυρίου αξιωματούχου του Δεσποτάτου της
Ηπείρου Μιχαήλ Ζωριάνου, που ήκμασε στα τέλη του 13 και αρχές 14 αι. στη
διάρκεια της Δεσποτείας του Θωμά Αγγέλου του Κομνηνού. Κτήμα του Ζωριάνου
ήταν και το ομώνυμο χωριό. Κατά τον Οικονόμου, από το σλαβικό zorъ «η λάμψη»
και την κατάληξη –janъ. Η λαϊκή ερμηνεία του ονόματος του χωριού, ότι δηλαδή
σχετίζεται με την αλβανική λέξη zor που σημαίνει βία, δυσκολία, για το άγονο
προφανώς και δύσβατο του εδάφους, δεν ανταποκρίνεται στην αλήθεια.
Λάλιζα. Προέρχεται από το αλβανικό «κόκκινη παπαρούνα» και την αλβανική
κατάληξη –ëzë, οπότε μπορεί να θεωρηθεί ως τόπος όπου φύονται κόκκινες
παπαρούνες.

15. Χίνκα. Διφορούμενες απόψεις για την ονομασία του χωριού. Ή σλαβικό κατά το
Γλίνκα ή ελληνικό από το χοίνιξ και χοίνικα , μέτρο χωρητικότητας σιτηρών. Το ίδιο
μέτρο χοινίκιν ή σοινίκιν, χρησιμοποιούντα σαν μέτρο χωρητικότητας και από τους
Βυζαντινούς. Χωριό λοιπόν του Χοίνικα και κατά το τοπικό γλωσσικό ιδίωμα του
Χοίν’κα, σκωπτικό προφανώς παρωνύμιο, ανθρώπου που είχε σχέση με το
συγκεκριμένο μέτρο, πρώτου οικιστή ή γαιοκτήτη του χωριού, που
μετασχηματίστηκε σε ονομαστική ενικού, θηλυκού γένους.