1-р хичээл

1. ТҮҮХ СОЁЛЫН ДУРСГАЛ

2. ТҮҮХ СОЁЛЫН ДУРСГАЛ ГЭЖ ЮУ
ВЭ?
Хүний гараар бүтээгдэн бий болсон эртний
булш, бунхан, хиргисүүр, хөшөө чулуу, хадны
сүг зураг, сүм хийдийн туурь гэх мэт дурсгалыг
хэлнэ..

3. 1972 онд НҮБ-ийн Боловсрол, Шинжлэх ухаан, Соёлын байгууллагын
/ЮНЕСКО/ Ерөнхий бага хурлын 17 дугаар чуулганаар баталсан
“Дэлхийн соёлын болон байгалийн өвийг хамгаалах конвенци”-д
“Соёлын өв” гэдэг ойлголтыг үл хөдлөх гэдэг утгаар нь гурав ангилсан
байдаг. Үүнд:
- Хөшөө дурсгал (түүх, урлаг, шинжлэх ухааны хувьд нэрд гарсан, бүх
талын үнэт ач холбогдол бүхий уран барилга, сүрлэг чимэглэлийн уран
баримал, уран зургийн бүтээл, археологийн олдвор, бичээс, агуй болон
цогцолбор дурсгал)
- Архитектурын чуулга (түүх, урлаг, шинжлэх ухааны хувьд нэрд
гарсан бүх талын үнэт ач холбогдол бүхий салангид буюу нэгдмэл
барилга байгууламж, уран барилгын цогцолбор)
- Дурсгалт газар (хүний болон хүн, байгалийн хамтарсан бүтээлүүд,
мөн түүх, гоо зүй, угсаатны судлалын хувьд нэрд гарсан бүх талын үнэт
ач холбогдол бүхий археологи, түүхийн дурсгалт газрыг багтаасан бүс
нутаг)

4. МУИХ-аас баталсан “Соёлын өвийн тухай” хуулийн 3 дугаар
бүлэгт түүх сооёлын дурсгалын нэр томъёог дараах байдлаар
ойлгож хэрэглэхийг заасан бадаг. Үүнд:
3.1.1.“соёлын өв” гэж түүхэн тодорхой орон зай, цаг үеийн аль нэг
хэсгийг төлөөлж чадах байгаль, нийгэм, түүх, соёл, урлаг, шинжлэх
ухааны үнэ цэнэ, ач холбогдол бүхий өвийг;
3.1.2.“соёлын биет өв” гэж түүхэн тодорхой орон зай, цаг үеийг
төлөөлөх биетээр оршин байгаа дурсгалыг;
3.1.3.“түүх, соёлын үл хөдлөх дурсгал” гэж унаган газартаа хүрээлэн
байгаа орчны хамт үнэ цэнэ, ач холбогдол нь илэрхийлэгдэх
дурсгалыг;
3.1.4.“түүх, соёлын хөдлөх дурсгалт зүйл” гэж тодорхой орон зайд
шилжүүлэн байрлуулах боломжтой дурсгалыг;

5. 3.1.5.“соёлын биет бус өв” гэж хамт олон, бүлэг, хувь хүн соёлын
өвийнхөө бүрэлдэхүүн хэсэг гэж хүлээн зөвшөөрсөн зан заншил,
дүрслэх болон илэрхийлэх хэлбэр, уламжлалт мэдлэг, арга барил,
тэдгээртэй холбоотой эд өлгийн зүйл, зэмсэг, урлагийн бүтээл, соёлын
орон зайг;
3.1.6.“соёлын өвийн дурсгалт газар” гэж соёлын биет болон биет бус өв
нь байгаль орчин, уламжлалт ахуйтайгаа харилцан шүтэлцсэн соёлын
орон зай, газар нутгийг;
3.1.7.“түүх, соёлын дурсгалт газар” гэж энэ хуулийн 5 дугаар зүйлд
заасан түүх, соёлын үл хөдлөх дурсгал бүхий газар, түүний хэвлийг;
3.1.8.“соёлын биет бус өвийг өвлөн уламжлагч” гэж соёлын биет бус
өвийг ур чадварын өндөр түвшинд өвлөн эзэмшсэн, түүнийгээ олны
хүртээл болгож, дараагийн үедээ өвлүүлэн уламжлуулж байгаа хамт
олон, бүлэг, хувь хүнийг;

7. Хамгаалсан байдлаар нь
Орон нутгийн хамгаалалттай
Улсын хамгаалалттай
ТХГН-ын хязгаарт багтсан
Үнэ цэнээр нь
Ердийн
Үнэт
Хосгүй үнэт
Хийгдсэн материалаар нь
Чулуугаар үйлдэгдсэн. Дотроо мегалит буюу асар том
чулуун байгууламж, жижиг байгууламж
Шавраар
Органик гаралтай эд зүйлс
Антропологийн
түүх, соёл, урлаг, гоо зүй,
шинжлэх ухааны үнэ цэнэ, ач
холбогдол;
холбогдох цаг үе;
дахин давтагдашгүй байдал;
ур хийц, дэг сургууль;
үнэт металлын орц, эрдэнийн
чулууны хэмжээ

8. .Соёлын өвийг
биет
биет бус
Байршил, шилжүүлж болох эсэхээр нь биет өвийг
түүх, соёлын үл хөдлөх дурсгал
хөдлөх дурсгалт зүйл
Түүх, соёлын үл хөдлөх дурсгал нь орших байдлаараа
дангаар
цогцолбор
Мөн түүхийн үечлэл, он цагаар нь ангилж болдог. Тухайлбал,
чулуун зэвсэг, хүрэл, төмөр, хүннү, кидан, монгол гэх мэт.

9. Түүх, соёлын үл хөдлөх дурсгал:
эртний ургамал, амьтны чулуужсан олдворт газар;
эртний хүний оршин сууж байсан ул мөрийг хадгалсан соёлт
давхарга;
чулуун зэвсгийн олдворт газар;
хадны зураг, бичээс;
булш, хиргисүүр, оршуулга, тахил, тайлгын байгууламж;
эртний хот суурин, сүм хийдийн үлдэгдэл, архитектурын
дурсгал;
хөшөө дурсгал;
эрт цагт ашигт малтмал олборлож, боловсруулж үйлдвэрлэл,
газар тариалан эрхэлж байсан газар, түүнд холбогдох чулуун
дурсгал;
тахилгат газар;
түүхэн үйл явдал болсон дурсгалт газар;
бусад түүх, соёлын үл хөдлөх дурсгал.

10. Түүх, соёлын хөдлөх дурсгалт зүйлд хамааруулна:
ховор эрдэс;
эрдэнийн чулууны ховор олдвор;
солир;
ховор болон ховордсон ургамлын хатаамал цуглуулга, амьтны чихмэл;
эртний ургамал, амьтны олдвор;
археологийн олдвор;
угсаатны хувцас, чимэглэл;
уламжлалт аж ахуйн тоног хэрэгсэл, хөдөлмөрийн багаж зэвсэг;
угсаатан, ястны уламжлалт хөгжмийн зэмсэг, эд өлгийн зүйл;
уламжлалт тоглоом, наадгай;
уламжлалт шашин, шүтлэгийн холбогдолтой эд өлгийн зүйл;
бичгийн дурсгалт зүйл;
дүрс, дуу авианы баримт;
дүрслэх урлагийн бүх төрлийн бүтээл, холбогдох эд өлгийн зүйл;
уламжлалт монгол эмнэлгийн оношилгоо, эмчилгээний
хэрэглэгдэхүүн, тэдгээрт холбогдох эд өлгийн зүйл;
гэр, сууц, тэдгээрт холбогдох эд өлгийн зүйл;
бусад түүх, соёлын дурсгалт зүйл.

11. Соёлын биет бус өв:
эх хэл, бичиг, түүний хүрээний соёл;
аман зохиолын уламжлал, түүнийг илэрхийлэх хэлбэр;
урлагийн тоглох үзүүлбэр;
үндэсний хөгжмийн зэмсгийг урлах, хөгжимдөх, аялгуу
тэмдэглэх арга барил;
уламжлалт гар урлалын дэг сургууль, арга барил;
ардын ёс заншил, зан үйл;
ардын уламжлалт мэдлэг, арга ухаан;
ардын бэлгэдэх ёсны уламжлал;
үндэсний наадам, уламжлалт тоглоом, наадгайн зан үйл;
ардын уламжлалт технологи;
угийн бичиг хөтлөх уламжлал;
гэрийн дэг сургуулийн шилдэг өв уламжлал;
уламжлалт шашин, шүтлэгийн зан үйл, ёс заншил;
газар, усны уламжлалт нэр;
бусад соёлын биет бус өв