4. Tema: Dasma shqiptare
Objektivat: Të arrijmë:
• Të hulumtojmë rreth traditave e zakoneve
të dasmave shqiptare.
• Të interpretojmë këngë e valle dasmash.
Grupet pjesëmarrëse: Nxënësit e klasës së
tetë, mësues i gjuhës shqipe dhe e
informatikës.
Materialet: Tabakë me ngjyra, skeda,
lapostila, videoprojektor, magnetofon, CD,
kostume popullore.
4
22.10.2015
5. Përgatitja: Ndahen nxënësit në
grupe.
Grupi 1-Kërkuesit (D.Verioni; A.Lala; R,Uruci; E.Domi; M.Verioni; S.Koci;
S.Sefa).
Grupi 2-Piktorët (P.Kuci; R.Bici; L.Domi; L.Tanushi; S.Sefa; R.Lala,
R.Xhixha).
Grupi 3-Informatika (E.Sula; K.Domi; F.Lela; D.Verjoni).
Grupi 4-Anketuesve (K.Domi; M.Lela; E.Xhixha; F.Lela; A.Shquti;
A.Lala)
Grupi 5-Skenaristi (D.Verioni; R.Uruci; B.Koci; M.Verioni; K.Domi;
S.Sefa; A.Lala).
Grupi 6-Regjisori (R.Bici; E.Xhixha; L.Tanushi; E.Sula; M.Lela;
D.Verioni).
5
10/22/2015
6. Emri/mbiemri klasa Mosha
1 Altin Shqyti VIII 14
2 Armela Lala VIII 14
3 Besian Koci VIII 14
4 Desara Verioni VIII 13
5 Eglantin Domi VIII 13
6 Enxhi Xhixha VIII 13
7 Erjona Domi VIII 15
8 Ervis Sula VIII 14
9 Fabian Lela VIII 14
6 10/22/2015
10 Klesina Domi VIII 14
11 Leon Tanushi VIII 14
12 Lerdi Domi VIII 14
13 Marsida Lela VIII 13
14 Mateo Verioni VIII 14
15 Pamela Kuci VIII 13
16 Redion Uruci VIII 14
17 Renata Xhixha VIII 13
18 Rigels Bici VIII 14
19 Rigesl Lala VIII 13
20 Sadik Koci VIII 14
21 Suada Sefa VIII 14
Mateo Verioni
7. Skedat për të cilat do të hulumtojnë
Skeda I
Veshja dhe paja
• Veshjet e nuses dhe
të dhëndrit gjatë
gjithë ceremonisë.
• Paja nga nusja dhe
nga dhëndri.
Skeda II
Këngët dhe vallet
• Këngët për nusen dhe
për dhëndrin.
• Këngët që vënë në lojë
krushqinë e nuses dhe
të dhëndrit.
• Emërtimet e valleve në
këtë ceremoni.
• Momentet e kërcimit të
7
10/22/2015
8. 10/22/20158
Skeda III
Gatimet dhe pijet
• Gatimet dhe pijet
karakteristike që
përdoren në dasmë.
• Shtrimi i tavolinës.
Skeda IV
Riti i dasmës
• Koha e fillimit të
dasmës te shtëpia e
vajzës dhe te shtëpia
e djalit.
• Personi që hap
ceremoninë te vajza
dhe te djali.
• Pjesëtarët e familjes
dhe të rrethit miqësor
që zgjidhen si krushq.
• Mjeti i transportit.
Lion Tanushi
9. Dasmat
Shqiptare
Skedat
Skeda 1
Veshja dhe paja
Skeda 2
Këngët dhe vallet Skeda 3
Gatimet dhe pijet
Skeda 4
Riti i dasmës
Veshjet
e
nuses
e të
dhëndri
t
Paja nga
nusja
dhe nga
dhëndri
Këngët
për
nusen e
për
dhëndrin
. • Këngët që
vënë në lojë
krushqinë e
nuses e të
dhëndrit.
Emërtimet
e valleve
në këtë
ceremoni.
•
Momente
t e
kërcimit
të valleve
Gatimet dhe
pijet
karakteristike
që përdoren
në dasmë
Shtrimi i
tavolinës.
9
22.10.2015
Fabian
Lela
11. Paja e nuses ka origjinë shumë të lashtë dhe me kalimin e viteve ky
zakon është më I dukshëm në zonat e thella të Shqipërisë ku femrat
përgatisin pajën e tyre duke qëndisur apo punuar me grep çdo detaj.
Kështu, duke realizuar punimet e tyre.
SKEDA 1:
VESHJet E NUSES DHE të DHëNDRIT-PAJA
PAJA
11
22.10.2015
12. 10/22/201512
Që në momentin kur vajza lind, nëna e saj kujdeset për gjithcka që t’ia ruajë
vajzës për pajë (kuvertë, peshqirë, mbulesa, çarçafë etj.).
Për nënën ishte mburrje që të përgatiste pajën e vajzës sa më bukur, me materiale
të mira dhe fije ari.
Paja dilte nga shtëpia vetëm të premteve, jo si sot.
PUNOI:ARMELA LALA
DESARA VERJONI
14. TE SHTëPIAE NUSES: TE SHTëPIAE DHëNDRIT:
1. “Të shtunën mbrëma” 1. “Ç’është ky shen e gzim i
madh”
2. “Rrush i kuq o i bukur o” 2. “Dhëndërr, shtyll e shtëpisë”
3. “Kur e ke nërmen me ardh o
nusja jonë”
3. “Nusja jonë o nusja jonë”
4. “Pajtonin me kalë” 4. “Beqaria sot mbaroi”
14
10/22/2015
15.
DASMAE NUSES DHEE DHëNDRIT:
1. “O sa bukur na ka dalë nusja”
2. “Adeti I krushqis”
3. “Valle të vjetra Tironse-Malanake” , “Vallja e zileve”
4. “Ra faja prej fiku”, “Dy dele 300 pare”
5. “Napolon”, “Valle tradicionale”
6. “Shamia e beqarit”
15
22.10.2015
19. Gatimet,sikurse dihet nuk kanë qenë si sot.
Po kështu edhe ambienti festiv.
Disa nga gatimet që përdoreshin në dasma në kohët e përparme
janë: mishi (në gatime të ndryshme), supa, byreku, samsoja,
pashaqofte, revani etj.
Me shtrimin e tavolinës,ashtu si edhe me gatimet merreshin gratë.
19
22.10.2015
Renata Xhixha
20. SKEDA 4: Riti I dasmës dhe koha e fillimit të saj
Personi që hap ceremoninë
Krushqit dhe mjeti I transportit
20
10/22/2015
PUNOI: Rigest Lala
22. Dreka e beqarisë
• "Gostia e Fundit" (e beqarisë), ky zakon na vjen që nga shekulli i
pestë prej Spartës, ku komandantët ushtarakë mund të festonin
dhe të ngrinin dolli me njëri-tjetrin në prag, të martesës së njërit
prej shokëve të tyre.Madje sot, një drekë beqarësh, bëhet pak
para datës aktuale të dasmës, apo ashtu si njihet "shija e fundit e
lirisë" për dhëndrin.
2222.10.2015
23. Martesa
• Gjatë erës "së martesës me anë të
rrëmbimit", shokët më të afërt, asistonin kur
dhëndri rrëmbente nusen nga familja e saj.
Shoqëruesit dhe njerëzit më pranë familes
dhëndrit, duhet të kishin nga një armë "të
vogël", madje dhe mund të luftonin për të
ruajtur rrëmbimin e vajzës, nga reagimi i
egër i familjarëve të saj, ndërkohë që
dhëndri largohej me të. Shoqërueset e nuses
dhe vajzat e nderit u bënë me të pranishme
në këto aktivitete.
• Disa ditë para martesës, është një grua, që
duhet të ndiqte të gjitha përgatitjet e
nuses. Kjo vajzë apo matrone (grua romake)
nderi, që është edhe sot, siguron të gjithë 2322.10.2015
Suada Sefa
24. Lulet e Dasmës
• Përpara përdorimit të luleve në buqetën
martesore, gratë mbanin buqeta të
ndryshme të herbëve dhe luleve të
ndryshme me qëllimin kuptimplotë, për
të larguar shpirtrat e këqinj. Me kalimin
e kohës, lulet dhe erërat e ndryshme u
zëvëndësuan me lule që simbolizonin
pjellorinë dhe dashurinë e përhershme.
Lule specifike kanë kuptime të ndryshme
në vende të ndryshme... 2422.10.2015
Sadik Koci
25. Veshjet e dasmës
• Në shekullin 18-të, nuset e varfëra visheshin
me veshje të thjeshta. Kjo simbolizonte
për burrin e saj të ardhshëm, se ajo nuk
kishte sjelle asgjë dhe po kështu nuk e
detyronte të shoqin për asgjë.
• Në shekullin 19-të, të gjitha nuset filluan që
të aplikojnë veshjet e bardha të
nusërisë. E para që e ka përdorur
fustanin e bardhë, thuhet se ka qenë në
vitin 1840, Mbretëresha Viktoria.
Punoi:Eglantin Domi
Veshja popullore e nuseve
veshja e ditët e sotme
2522.10.2015
32. 22.10.2015 32
Velloja, në mënyrë origjinale,ështeë mbajtur nga
gratëe pamartuarapër të treguar modestinë. Në
ceremoninë martesore, një nuse e mban vellonsi
simboltë nënshtrimit dhe premtimit, që do t'i
bindettë shoqit të saj. Dhe,vetëmpas ceremonisë
veli ngrihet për të zbuluar pamjene nuses, përpara
dhëndrit. Dikur në shekulline 16-të, veshjetme
vello ishin shumë delikate, ndërsa vellot me
tantella, për herë të parë u bënë popullore mbas
martesës së MbretëreshesViktorianë vitin 1840.
Besian Koçi
33. Unaza e martesës
• Tradita e unazave të martesës është nga më të vjetrat. Egjiptianët, i kanë përdorur
unazat martesore, si simbol të marrëveshjes martesore. Rrethi përfaqëson përjetësinë,
dhe unazat e para janë bërë nga fijet e barit, lëkura, bari i thatë, kocka apo fildishi.
Dhe, kur u zbuluan metalet, atehere ato zune vendin kryesor në përbërjen e këtyre
unazave.
• Unaza martesore duhet mbajtur te gishti i katërt i dorës së majte.Ky zakon ka filluar tek
egjiptianët, sepse ata besonin që një vene në dorën e majtë, që ndodhej pikërisht në
gishtin e katërt, kishte direkt lidhje me zemrën.
• Ndërsa shpjegimi pragmatist i sotëm ështe i thjeshtë: vihet në dorën e majtë, sepse
shumica e njerëzve e kanë inaktive kët dorë, pasi këta njerëz shkruajnë me të djathtën.
• Pasuesit e Elisabetës në Angli, e mbanin në dorën e djathtë unazën martesore.
Katolikët romanë po ashtu i mbanin në anën e djathtë.
• Është e ndaluar, që unazat e martesës, të blihen ditën e premte. Për supersticion,
unazat nuk duhen mbajtur, përpara ceremonisë së martesës.
3322.10.2015
34. Ëmbëlsira e martesës
• Ëmbëlsirat kanë qenë pjesë e ceremonisë së martesës që në kohët
mesjetare. Në Romë ëmbëlsira e parë e martesës ishte bërë nga
feta të bukës së bardhë. Gjatë ceremonisë buka lyhej mbi kokën e
nuses, si një bekim për një jetë të gjatë dhe shumë fëmijë. Miqtë
e ftuar në dasëm hanin një pjesë të saj, si shenjë të fatit të mirë.
3422.10.2015
35. 22.10.2015 35
Muaji i mjaltit (hënes)
(Etimologjia )
• . Fjala ka ardhur, nga Evropa e Veriut, nga një vend ku për
traditë, bëhej verë nga hidromeli (një lloj pije) dhe mjalti. Çifti
për të pasur fat në jetën e tyre, duhej të pinin këtë verë të
ëmbel, për një muaj pas martesës. Muaji i parë u quajt
"henor" kjo periudhë u njoh me emrin "muaj mjalti".
36. Ceremoniali shqiptar i martesës
Rituali i martesës
• Ka ndryshuar shumë ceremoniali martesor, përgjatë periudhave të ndryshme në Shqipëri. Të
cilin mund të tentojmë, që ta ndajmë në tre periudha, jo shumë të përpikta. Dikur, shumë
arkaik dhe i përpiktë, sot është më liberal dhe më pak i kontrolluar. Ndërkohë, që është
pasuruar në qytet, më elemente që i afrohen dasmave, të vendeve evropiane.
• Në një ceremonial të hershëm, i cili na ka ardhur i gjallë, falë një dokumentari të "Luce" në
fundvitet '30, një çift shqiptar në veri të vendit, martohet sipas një rituali, që duket së është i
përcaktuar mirë. Nusja është e mbuluar dhe është e veshur me kostumin popullor të zonës,
ndërsa dhëndri po ashtu mban një veshje kombëtare të zgjedhur. Pak çaste, përpara se të
futen në shtëpi, ajo pozon përpara të gjithë dasmorëve, në krah të dhëndërit. është vjehrra,
që e para përmes xhirimeve të shpejta të dokumentarit te kohes, e merr dhe ia vendos
gishtat në derën e shtëpisë.
• Kjo është shenja e besimit. E cila përsëritet, pak a shumë në të njëjtën mënyrë, në të gjitha
vendet, në këtë kohë, që nuk janë pasqyruar në dokumentar. Kështu zhvillohej ceremoniali
martesor, në vitet '40 në Shqipëri, sipas dokumentarit italian. Por, evidenca të qarta të saj
kemi, për të gjitha ata, që kanë shkruar për Shqipërinë. Historianët kanë lënë një evidencë të
qartë, kështu, për ceremonialin e Skëndërbeut me Donikën. Një nga dasmat më të dëgjuara
të historisë sonë, për pompozitetin dhe gradën e të ftuarve.
• Erjona Domi
3622.10.2015
39. Ervis Sula; Klesina Domi; Fabian Lela; Desara Verjoni
Punimi me programet:
Windows
Windows Movie Maker
Snipping Tools
Paint
Picture
Tabela dhe me grafikët
Internet Explorer
Microsoft
PPN
EXCE
L
WORD Home , Insert,
Page Layout
Home, Insert
Home , Insert,
Design, Animation,
Slide Shoë, Format
39
22.10.2015
41. 10/22/2015
41
Klesina Domi; Marsida Lela; Enxhi
Xhixha; Fabian Lela; Altin Shquti;
Armela Lala
Intervista me banorët e vendit tonë
Intervista me shkrim
Intervista me zë
Intervista me video
Intervista me foto
43. 10/22/2015 43
Intervista
1. Mund të na thoni disa nga zakonet e dasmave qe
bëheshin në vendin tonë?
• Më parë dita e dasmës ndahej dhe ndahet akoma
nga të dyja palët (prindërit e vajzës dhe djalit).
• Dasma bëhej të dielën, edhe ndonjëherë të
enjteve.
2. Në çfarë ambienti zhvilllohej dasma?
Dasma bëhej në kushte shtëpie duke bërë rregullime
në ambientet e shtëpisë.
44. 10/22/2015 44
3. Kush merrej me gatimin?
Me gatimet merrej ose i lihej në dorë personit me të
besueshëm se mund të bejë gatimin i cili është gjëja më
elementare që nevojitet në një dasëm.
4. Te kthehemi sërish te gatimet.Cilat kane qenë ato gatime
tradicionale le të themi që përdoreshin?
Disa nga gatimet tradicionale kanë qenë: Mishi, pashaqofte,
byrek me shërbet dhe revania.
5. Cilat janë disa nga zakonet që duhën bërë kur del nusja nga
shtëpia?
• Kur nusja del nga shtëpia e mban për krahësh daja. Kalon tri
herë orën e cila është e vendosur në tokë. Ulet dhe ngrihet tri
herë. Te dera e merr ose i dorëzohej dhëndrit, kur është duke
ikur thyen vezë.
45. 10/22/2015 45
6. Po, kur shkon nusja te shtëpia e dhëndrit?
Nusja lyente dorën me mjaltë dhe lëvizte tre herë dorën
lart te dera.Kur hynte brenda i ulej një djalë në
prehër.Mos të harrojmë se nusja pritej me kënge nga
gratë.
7. Dhe një pyetje te fundit,çfarë sillnin si dhuratë njerëzit?
Si dhuratë sillnin gjithmonë ëmbëlsira.
Faleminderit për Intervistën
PUNUAN:REDION URUÇI
SADIK KOÇI
49. Grupi 5-Skenaristët
Desara Verioni; Redion Uruci; Besian Koci; Mateo Verioni;
Klesina Domi; Suada Sefa; Lion Tanushi.
• Përgatitja e ambientit
• Përzgjedhja e muzikës
• Përgatitja e skenarit
• Përgatitja e ftesave,
• Përgatitja e regjistimit
4910/22/2015
Besian Koçi
50. Grupi 6-Regjisori
Rigels Bici; Enxhi Xhixha; Lion Tanushi; Ervis Sula; Marsida Lela; DesaraVerjoni
• Përgatitja e çiftit,
• Përgatitja e familjeve të çiftit
• Përgatitja e krushqisë
• Përgatitja për marrjene nuses
10/22/2015 50
Lion Tanushi
Ervis Sula
51. • Në shoqërinë tonë dasmat janë shumë të rëndësishme pasi ato i mbledhin njerëzit, i
bëjnë ata t’i harrojmë problemet dhe mërzitjet e përditshme.
• Mënyrat e organizimit e tyre ka ndryshuar për breza me radhë.
• Më parë dasmat kanë qenë ndryshe; nusja shkonte me familjarët e saj në shtëpinë e
dhëndrit, kurse tani është dhëndri ai që shkon te shtëpia e nuses për ta marrë.
5110/22/2015
52. Nusja merrej me kalë, kurse tani përdorimi i makinave është më i gjerë, por për të mbajtur gjallë traditat dhe zakonet,
nusja merret edhe me pajton.
Për sa i përket gatimeve, mund të themi se kanë ndryshuar plotësisht,si nga qerasja,mënyra e uljes në
tavolinë,ëmbëlsirat,pijet etj.
Për veshjet e nuses dhe të dhëndrit ose për të ashtuquajturën pajë,tradita nuk ka ndryshuar. Ajo përgatitet nga të dyja
palët.
Më përpara, festa ose cermonia e dasmës bëhej në shtëpi, kurse sot, ajo festohet në lokal, ku mblidhen të gjithë miqtë dhe
të afërmit e ciftit.
Kërcejnë, hanë dhe këndojnë. Kjo mbetet një ditë e paharrueshme për çiftin e sapomartuar.
10/22/2015 52
PUNOI: Desara Verjoni