1. Η ΕΛΙΑ ΚΑΙ ΤΑ
ΠΡΟΙΟΝΤΑ ΤΗΣ
ΜΕΣΑ ΣΤΟ ΧΡΟΝΟ:
ΑΠΟ ΤΗΝ
ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ ΜΕΧΡΙ
ΤΟ ΠΑΡΟΝ ΚΑΙ ΤΟ
ΜΕΛΛΟΝ
Yπεύθυνη προγράμματος
Ελευθερία Παπαχρήσου
Συμμετέχουσες εκαιδευτικοί
Κωνσταντίνα Βίγλα
Αγγελική Γκαλπένη
Χριστίνα Παπατριανταφύλλου
Τεχνική επιμέλεια
Δήμητρα Κατσιμάρη
Συμμετείχαν
Οι μαθητές του Γ1 και του Γ2
ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΠΑΝΑΙΤΩΛΙΟΥ
2014-2015
2. ΥΠΟΘΕΜΑΤΑ
-ΠΡΟΛΟΓΟΣ
-Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΙΑΣ
-ΕΛΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ
-Η ΕΛΙΑ ΩΣ ΣΥΜΒΟΛΟ
-ΤΑ ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΑ ΟΦΕΛΗ ΤΗΣ ΕΛΙΑΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΤΗΣ
-ΤΡΟΠΟΙ ΕΠΙΛΥΣΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΩΝ
ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΤΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΤΗΣ ΕΛΙΑΣ
-ΕΛΙΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ. ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΗΣ ΕΛΙΑΣ
3. ΠΡΟΛΟΓΟΣ
• Η ελιά, το πολύτιμο αυτό δώρο της
φύσης, είναι τόσο παλιά όσο και η
ανθρώπινη ύπαρξη, ιερή όσο τα
ανεξήγητα μυστήρια, πολύτιμα
μοναδική, που μόνο ως δώρο των
θεών προς τους ανθρώπους θα
μπορούσε να χαρακτηριστεί. Εδώ και
χιλιάδες χρόνια ζει στην περιοχή της
Μεσογείου και είναι μια ζωντανή
κληρονομιά, που συνδέεται με
πολλούς τομείς της ζωής μας. •Στην παρούσα εργασία μας
ανατρέξαμε, με τη βοήθεια του
διαδικτύου, στην ιστορία της και στους
συμβολισμούς της. Διαπιστώσαμε το
ρόλο της στην εξέλιξη της οικονομίας
και του πολιτισμού μας. Μάθαμε για
τη διατροφική αξία των προϊόντων
της και ιδιαίτερα του ελαιολάδου.
Γνωρίσαμε τα περιβαλλοντικά
προβλήματα από την επεξεργασία
των προϊόντων της. Τέλος
προσπαθήσαμε να υποψιαστούμε το
μέλλον της.
4.
5. Η ελιά είναι σχεδόν
βέβαιο ότι αυτοφυόταν στις
χώρες της Μεσογείου από
την εποχή της εμφάνισης
των πρώτων ανθρώπων
στην περιοχή. Αυτό
άλλωστε καταμαρτυρούν τα
απομεινάρια όλων σχεδόν
των πολιτισμών που
αναπτύχθηκαν στην
ευρύτερη περιοχή.
Η ΙΣΤΟΡΙΑ
ΤΗΣ ΕΛΙΑΣ
6. Η εξέταση των αρχαιολογικών στοιχείων μαρτυρά την
παρουσία της στον ελλαδικό χώρο από τη νεολιθική
εποχή. Αλλά και οι πινακίδες της Γραμμικής Β΄ από
τα αρχεία των ανακτόρων Κνωσού, Πύλου και
Μυκηνών μαρτυρούν την οικονομική σημασία της
κατά το 14ο και 13ο αι. π. Χ. Στην Κνωσό και στις
Αρχάνες βρέθηκαν μέσα σε αγγεία κουκούτσια από
ελιές, ενώ στη Ζάκρο βρέθηκαν ολόκληρες ελιές με
τη σάρκα τους, που χρονολογούνται περί το 1450 π.
Χ. Ελιές απεικονίζονται και σε έργα τέχνης της
εποχής αυτής, όπως στην Κνωσό και στο Βαφειό της
Λακωνίας. Η ελιά, όπως αναφέρει ο μύθος, ήταν το
δώρο της θεάς Αθηνάς τους κατοίκους της πόλης
της Αθήνας, οι οποίοι σε ένδειξη ευγνωμοσύνης
έδωσαν το όνομα της θεάς στην πόλη τους και η
οποία δίδαξε και την καλλιέργειά της. Είναι γνωστό το
επεισόδιο της φιλονικίας της Αθηνάς με τον
Ποσειδώνα για το όνομα της Αθήνας.
7. Στην Ακρόπολη υπήρχε
η ιερή ελιά της Αθηνάς, η
πρώτη ελιά που η θεά
χάρισε στους Έλληνες και
στην Ακαδημία οι 12 ιερές
ελιές οι μορίαι και ο ιερός
ελαιώνας από τον οποίο
προερχόταν το λάδι, που
δινόταν ως έπαθλο στους
νικητές των Παναθηναίων.
Μια άλλη παράδοση
αναφέρει ότι ο Ηρακλής
έφερε βλαστάρι ελιάς από τη
χώρα των Υπερβορείων και
το φύτεψε στην Ολυμπία. Με
τα κλαδιά του κοτίνου της
αγριελιάς αυτής,
στεφανώνονταν οι
ολυμπιονίκες.
8. Πάμπολλα ελληνικά γραπτά αναφέρονται στην ελιά και τον ευεργετικό της
ρόλο. Η καλλιέργεια της ελιάς υπολογίζεται ότι ξεκίνησε πριν από 7.000
χρόνια. Εκείνη τη περίοδο τα ελαιόδεντρα υπήρχαν ως μια πρωτόγονη
μορφή του φυτού που γνωρίζουμε σήμερα. Μετά το 3.000 π. Χ. η
καλλιέργεια των ελαιόδεντρων στην Κρήτη έγινε συστηματική και ξεκίνησε
να παίζει σημαντικό ρόλο για την οικονομία του νησιού. Στην Κλασσική
εποχή Έλληνες φιλόσοφοι μελέτησαν τις φαρμακευτικές ιδιότητες του
ελαιόλαδου και την ιστορική σημασία σαν θρεπτική πηγή υγείας.
Ο Αριστοτέλης αποκάλυψε την
επιστήμη της ελαιοπαραγωγής,
ενώ ο Σόλων, ο μεγάλος
νομοθέτης της Αθήνας,
εισήγαγε την πρώτη νομοθεσία
για την προστασία των
ελαιοπαραγωγών.
9. Η παραγωγή ελαιολάδου στις Ελληνικές περιοχές κατά τη διάρκεια της
Βυζαντινής εποχής συνεχίστηκε και η Αυτοκρατορία έκανε τη μεγαλύτερη
εξαγωγή λαδιού στον κόσμο. Η παραγωγή ελαιολάδου στην Ελλάδα δεν
επηρεάστηκε από την πτώση της Κωνσταντινούπολης και το τέλος της
Βυζαντινής εποχής.
10. Η ελιά παίζει ακόμη και σήμερα ένα πολύ σημαντικό ρόλο στην
κοινωνική κουλτούρα της χώρας μας, όπως και στην οικονομική της
ζωή. Στις γεωργικές περιοχές μια ελιά φυτεύεται όταν γεννιέται ένα
παιδί. Όταν το παιδί ξεκινάει το σχολείο, η ελιά είναι έτοιμη να
καρποφορήσει. Η ελιά θα μεγαλώσει με την οικογένεια, θα επιζήσει
και θα βρίσκεται εκεί πολλές γενιές αργότερα για να θυμίζει την
συνέχιση και την εξέλιξη της ζωής.
Το δέντρο και το
λάδι, εκείνη την
εποχή, είχαν
καταλάβει ένα
σημαντικό μέρος
στην τελετουργία της
Ορθόδοξης
Χριστιανικής
εκκλησίας.
12. Ο Όμηρος και ο Πίνδαρος, ο
Σοφοκλής και ο Αισχύλος έχουν
αφιερώσει μοναδικούς στίχους
ύμνους στην προσφορά της ελιάς.
Στη σύγχρονη ποίηση και
πεζογραφία η ελιά κατέχει
δεσπόζουσα θέση. Παλαμάς,
Σικελιανός, Ρίτσος, Σεφέρης, Ελύτης
δεν παραλείπουν να αναφερθούν
στο ιερό δέντρο.
Στην αρχαία και τη σύγχρονη
τέχνη, το δέντρο ιδέα, το δέντρο
φώς δε σταμάτησε να εμπνέει
τους δημιουργούς. Από τον
αγγειογράφο και τον ξυλογλύπτη,
μέχρι το ζωγράφο και το
χρυσοχόο, όλο το φάσμα των
καλλιτεχνών έχει εμπνευστεί και
έχει αποδώσει έργα του.
13. Είμαι του ήλιου η θυγατέρα
Η πιο απ’ όλες χαϊδευτή
Χρόνια η αγάπη του πατέρα
Σ΄ αυτό τον κόσμο με κρατεί
Όσο να πέσω νεκρωμένη
Αυτόν το μάτι μου ζητεί.
Είμ’ η ελιά η τιμημένη
Όπου και αν λάχει κατοικία
Δε μ’ απολείπουν οι καρποί.
Ως τα βαθιά μου γηρατειά,
Δεν βρίσκω στην δουλειά ντροπή.
Μ’ έχει ο θεός ευλογημένη,
Και είμαι γεμάτη προκοπή.
Είμ’ η ελιά η τιμημένη.
Εδώ στον ίσκιο μου μ’ αποκάτω
Ήρθ’ ο Χριστός να αναπαυθεί
Κι ακούστηκ’ η γλυκιά λαλιά του
Λίγο προτού να σταυρωθεί.
Το δάκρυ του, δροσιά αγιασμένη,
Έχει’ ς τη ρίζα μου χυθεί.
Είμ’ η ελιά η τιμημένη.
Και φως πράστατο χαρίζω
Εγώ στην άγρια τη νύχτα.
Τον πλούτο πα δεν τον φωτίζω,
Συ μ’ ευλογείς φτωχολογιά.
Κι αν απ’ τον άνθρωπο διωγμένη,
Με φέγγω μπρος στην Παναγιά.
Είμ’ η ελιά η τιμημένη.
Κωστής Παλαμάς
Ω λινό καλοκαίρι, συνετό φθινόπωρο,
χειμώνα ελάχιστε,
η ζωή καταβάλλει τον οβολό
του φύλλου της ελιάς
και στη νύχτα μέσα των αφρόνων
μ’ ένα μικρό τριζόνι
κατακυρώνει πάλι το νόμιμο
του Ανέλπιστου.
Οδυσσέας Ελύτης
14. Μαθητές που συμμετέχουν στο
πρόγραμμα παρουσιάζουν
φωτογραφίες και ζωγραφιές
τους, εμπνευσμένες από το
τοπίο της περιοχής.
37. Η ελιά θεωρείται από
αρχαιοτάτων χρόνων ιερή.
Είναι συνυφασμένη με τη
δόξα, την ειρήνη, τη φιλία,
την αγάπη, τη συμφιλίωση,
την υγεία και τη σοφία. Για
τους αρχαίους Έλληνες
ήταν σύμβολο των
ολυμπιακών ιδεωδών. Γι
αυτό και το μοναδικό
βραβείο που έπαιρνε ο
Ολυμπιονίκης ήταν ένα
στεφάνι φτιαγμένο από
κλαδί ελιάς, ο κότινος. Μέσα
στο ναό της Ήρας, στην
Αρχαία Ολυμπία, υπήρχε
μια ελιά, η «καλλιστέφανος
ελαία», από της οποίας τα
κλαδιά φτιαχνόταν ο κότινος
38.
39. Το ελαιόλαδο ήταν το βραβείο
για τους νικητές των
Παναθηναϊκών Αγώνων. Στην
Αρχαία Αθήνα το βραβείο του
νικητή στο αγώνισμα του δρόμου
ήταν 700 αμφορείς που περιείχαν
2,5 τόνους ελαιόλαδο. Στην
αρματοδρομία το βραβείο ήταν 5
τόνοι ελαιόλαδο εξαιρετικής
ποιότητας. Οι Αθηναίοι στα
νομίσματά τους απεικόνιζαν την
Αθηνά με στεφάνι ελιάς στο
κράνος της και έναν αμφορέα με
λάδι ή ένα κλαδί ελιάς. Με
κλάδους ελιάς ήταν στεφανωμένο
και το χρυσελεφάντινο άγαλμα του
Δία στην Ολυμπία, έργο του
Φειδία, ένα από τα επτά θαύματα
του αρχαίου κόσμου. Τέλος με
λάδι έκαναν οι αρχαίοι Έλληνες
σπονδές στους βωμούς, άλειφαν
επιτύμβιες στήλες και ιερές
πέτρες.
40.
41. Στην αρχαία Αίγυπτο πίστευαν ότι
η θεά Ίσις, γυναίκα του Όσιρη,
κρατούσε το μυστικό για την
καλλιέργεια της ελιάς. Το λάδι της
ελιάς αποτελεί θρησκευτικό αγαθό.
Η ελιά συνδέθηκε συμβολικά και με
άλλες θεότητες της βλάστησης και
της γονιμότητας.
Η ελιά χρησιμοποιούνταν ως
πένθιμη τροφή. Από την αρχαιότητα
το λάδι της το χρησιμοποιούσαν
στα ταφικά έθιμα και θεωρείτο από
τα σημαντικότερα αγαθά που
στερούνταν οι νεκροί. Αυτή η
συμβολική πλευρά της ελιάς
διατηρείται ως τις μέρες μας, μέσω
της χρήσης του λαδιού στα βασικά
χριστιανικά μυστήρια.
Το κλαδί ελιάς που κρατούσε
ένα περιστέρι ήταν για το Νώε
ο οιωνός ότι η ανθρώπινη ζωή
θα ξανάρχιζε στη γη, μετά το
βιβλικό κατακλυσμό.
43. Η χαρακτηριστική γεύση και το άρωμα
της ελιάς προέρχονται από την
παρουσία των πολυφαινολών. Οι
πολυφαινόλες είναι ευεργετικές κατά του
καρκίνου και επίσης διαθέτουν
σημαντικές αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες.
Τέλος η βιταμίνη Ε και άλλα
αντιοξειδωτικά που περιέχονται στις
ελιές, μειώνουν τον κίνδυνο καταστροφής
των κυττάρων.
Η διατροφική αξία της ελιάς: Οι ελιές
περιέχουν λινολεϊκό οξύ που είναι πολύ
ευεργετικό για τα βρέφη που θηλάζουν.
Η ανεπάρκειά του συνδέεται με ορισμένες
ασθένειες του δέρματος και
προβλήματα ανάπτυξης στα βρέφη. Το
χλώριο που περιέχουν μπορεί να
βελτιώσει τις λειτουργίες του ήπατος,
ενώ οι βιταμίνες Α, D, E και Κ, που
περιέχονται στις ελιές, βοηθούν την
ανάπτυξη των οστών σε παιδιά και
ενήλικες.
44. Τα διατροφικά οφέλη του ελαιολάδου: Εκτός του ότι είναι
αντιοξειδωτικό, έχει θετικά αποτελέσματα στα επίπεδα της
χοληστερόλης. Επίσης το ελαιόλαδο έχει αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες
που αποδεικνύονται ευεργετικές σε καταστάσεις όπως το άσθμα και
η ρευματοειδής αρθρίτιδα .
Ερευνητές έχουν βρει ότι μια
φυσική ένωση που βρίσκεται στο
ελαιόλαδο μπορεί να είναι χρήσιμη
στην πρόληψη, ακόμη και στη
θεραπεία της νόσου Alzheimer, ενώ
η Αμερικανική Διαβητολογική
Εταιρεία και το Ευρωπαϊκό
Συμβούλιο Πληροφόρησης για τα
Τρόφιμα, προτείνουν την πρόσληψη
ελαιολάδου από τους διαβητικούς,
επειδή μπορεί να βοηθήσει στη
μείωση των επιπέδων της
γλυκόζης στο αίμα .Τέλος οξέα
που υπάρχουν στο ελαιόλαδο
βοηθούν στην αναστολή
καρκινικών κυττάρων.
45.
46. Η ελιά και το
λάδι αποτελούν
από την
αρχαιότητα μέχρι
σήμερα βασικά
στοιχεία της
ελληνικής
διατροφής, Το
πιο σπουδαίο για
τη διατροφή μας
έλαιο είναι το
ελαιόλαδο, ο
«χρυσός της
Μεσογείου», που
αποτελεί τη βάση
της Μεσογειακής
διατροφής.
47. Προσφέρει στον οργανισμό μας πληθώρα θρεπτικών ουσιών,
γεγονός που το καθιστά απαραίτητο συστατικό της διατροφής μας.
Θεωρείται το πιο εύπεπτο έλαιο και λόγω της περιεκτικότητάς του
σε βιταμίνες και λιπαρά οξέα έχει σπουδαίες αντιοξειδωτικές
ιδιότητες. Όμως για να μη μετατραπεί σε επιβλαβές για τον
οργανισμό μας είναι προτιμότερο να καταναλώνεται ωμό αντί για
τηγανισμένο και να αποφεύγεται η έκθεσή του για μεγάλο χρονικό
διάστημα σε υψηλές θερμοκρασίες. Επίσης καλό είναι να
αποφεύγεται η κατάχρησή του, καθώς μπορεί να καταστεί
επικίνδυνο για την υγεία της καρδιάς και άλλων οργάνων.
48. Τελευταία, ορισμένες εταιρείες
διαχείρισης οργανικών αποβλήτων, σε
συνεργασία με Αγροτικούς
Συνεταιρισμούς, κάνουν προσπάθειες
για την ολοκληρωμένη διαχείριση των
υποπροϊόντων της ελιάς, με την
παραγωγή εδαφοβελτιωτικού (λίπασμα)
και βιοτεχνολογικών καθαριστικών-
απορρυπαντικών.
Ένα τόσο σημαντικό προϊόν, όπως το ελαιόλαδο, με υψηλή διατροφική
αξία για τον άνθρωπο και βασικό στοιχείο της παραδοσιακής
μεσογειακής διατροφής έχει και την αρνητική του όψη ,αφού τα
απόβλητά του (στερεά και υγρά) τα απορρίπτουμε στο περιβάλλον με
τις ανάλογες συνέπειες.
ΤΡΟΠΟΙ ΕΠΙΛΥΣΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ
ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΩΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ
ΤΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΤΗΣ ΕΛΙΑΣ
49. Με την κατάλληλη επεξεργασία των υγρών αποβλήτων παράγονται
βιοτεχνολογικά καθαριστικά και απορρυπαντικά ( οικονομικά και ταυτόχρονα
οικολογικά ), κατάλληλα για επαγγελματίες και νοικοκυριά. (elaiotrivio)
Με την εκμετάλλευση λοιπόν των αποβλήτων του ελαιολάδου
προστατεύεται το περιβάλλον, προωθείται η αειφορία και αναπτύσσεται η
επιχειρηματική δραστηριότητα και η τοπική οικονομία.
Όσον αφορά την παραγωγή
λιπάσματος, επεξεργάζονται τα
στερεά φυτικά υποπροϊόντα ( κλαδιά,
γκαζόν ), τα εμπλουτίζουν με υγρά
εκχυλίσματα ελαιοκάρπου
( κατσίγαρος ),δημιουργώντας το
λίπασμα, χρήσιμο στη γεωργική
παραγωγή.
50. Η Ελλάδα είναι η τρίτη μεγαλύτερη ελαιοπαραγωγή χώρα στον
κόσμο, μετά την Ιταλία και την Ισπανία. Το ελαιόλαδο αποτελεί
έναν τεράστιο εθνικό πλούτο για τους Έλληνες από οικονομική
άποψη, γιατί είναι το πρώτο αγροτικό προϊόν σε ακαθάριστη αξία
και σε αξία εξαγωγών. Από κοινωνική άποψη στηρίζει τον
κοινωνικό ιστό στις περισσότερες περιφέρειες, ενώ παράλληλα
αποτελεί θεμέλιο της μεσογειακής διατροφής και σημαντικό τμήμα
ιστορικής και πολιτιστικής κληρονομιάς. Τέλος είναι βασικός
παράγοντας περιβαλλοντικής ισορροπίας.
ΕΛΙΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ – ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΗΣ ΕΛΙΑΣ
51. Όμως ο τεράστιος αυτός εθνικός πλούτος δεν έχει
αξιοποιηθεί. Προβλέπεται πως, παρά τα βήματα προόδου, και στο
παρόν αλλά και στο μέλλον θα αμφισβητείται η ποιοτική μας
υπεροχή, όλο και πιο έντονα, και θα είναι δύσκολο να
ανταπεξέλθουμε στον ανταγωνισμό. Εντούτοις είναι ολοφάνερο ότι
με αιχμή του δόρατος την ποιότητα του ελαιολάδου μπορούν να
κατακτηθούν ισχυρές διεθνείς αγορές. Όλα τα ελαιόλαδα δεν είναι
ίδια, διαφέρουν στην ποιότητα, και για μας που ζούμε σε μια
ευλογημένη περιοχή η επένδυση στην ποιότητα είναι το στοίχημα
σε όλο το ταξίδι που πραγματοποιεί το ελαιόλαδο (καλλιέργεια -
ελαιοτριβείο – τυποποίηση – μεταφορά – σημείο λιανικής – τελικός
χρήστης).
52. Επιπλέον με επαγγελματισμό (ο καθένας να κάνει σωστά τη δουλειά
του) και συνεργασίες (υγιείς αγροτικοί συνεταιρισμοί), με εξωστρέφεια
(άνοιγμα στον υπόλοιπο κόσμο), οργάνωση (αυτοπεριορισμός των δικών
μας συμφερόντων, αποδεχόμενοι και των υπολοίπων) και με θέσπιση
κανόνων, οι οποίοι θα ισχύουν ισότιμα για όλους, με διαφάνεια,
υπηρετώντας κοινούς σκοπούς, θα πετύχουμε άνοιγμα νέων σταθερών
αγορών και θα ικανοποιήσουμε διατροφικά τις ανάγκες και τις
απαιτήσεις ενός υγιούς ανθρώπινου οργανισμού.
