Formimi dhe forcimii shteteve te Ballkanit

2. Përmbajtja
Krijimi i shtetit të pavarur grek.
Krijimi i shtetit serb.
Krijimi i shtetit të pavarur bullgar.
Krijimi i shtetit të pavarur shqiptar.
Krijimi i shtetit rumun.
Krijimi i Malit të Zi.

3. Objektivat
Të studiojmë se si u krijuan shtetet e
Ballkanit.
Të njohim figurat më të shquara të
këtyre shteteve.
Të mësojmë se kush i ka mbështetur
pavarësinë e këtyre shteteve.

4. Formimi dhe forcimi I shtetit grek.
 Fitorja e pavarësisë
 Gjatë shekullit XVIII intelektualët grekë kishin rënë në kontakt me idetë e reja
të Evropës, me iluminizmin dhe Revulucionin Francez.Në vitin 1814, në qytetin
Odesa(Rusi) u formua organizata greke “Shoqëria e Miqve”, e cila u në
udhëheqje të Revulucionit Grek. Revulucioni Grek filloi në Peleponez në vitin
1812 dhe upërhap në zona të tjera të Greqisë. Ushtria osmane u përpoq që të
shtypte luftën e popullit grek, duke masakruar popullsinë civile dhe duke
djegur fshatra të tëra. Në vitin 1822 grekët shpallën pavarësinë e vendit të tyre.
Në përkrahje të lëvizjes greke u radhitën shtetet evropiane: Anglia, Franca,
Austria dhe Rusia, të cilët dërguan flotat e tyre në brigjet e Greqisë.Perandoria
Osmane e njohu pavarësinë e Greqisë në vitin 1829 dhe në 1830 u njoh nga
shtetet e tjera.Në luftën për pavarësi dhanë ndihmë të madhe shqiptarët me
banim në Greqi(arvanitasit).Shumë udhëheqës të kësaj lufte ishin me
prejardhje shqiptare, si Bubulina, Mark Boçari, Kollokotroni etj.

5.  Organizimi I shtetit grek
 Që në vitin 1827 Asambleja Kombëtare I kishte ofruar Jan Kapodistrës postin e
presidentit.Në vitin 1828 ai erdhi në Greqi dhe menjëherë mori masa për
organizimin e shtetit, I cili ishte dëmtuar shumë gjatë revoluciont.Së pariai
kërkoi të vendoste rendin e sigurinë në vend.Për këtë ai bashkoi çetat e
luftëtarëve dhe formoi ushtrinë e rregullt të shtetit të ri.Hartoi buxhetin dhe
krijoi Bankën Kombëtare.Bëri një reform agrare.Veprimtaria e tij autoritare
ngjalli pakënaqësi dhe në vitin 1831 kundërshtarët e tij e vranë.Megjithatë
Kapodistria vlerësohet si themeluesi I shtetit grek.Mbas vrasjes së tij në Greqi
shpërthe anarkia.Fuqitë e Mëdha(Anglia,Rusia,Franca) caktuan si mbret të
Greqisë Otonin I nga Gjermania.Ai u bë mbret zyrtarisht në vitin 1835.Sulltani
e pranoi pavarësinë e Greqisë duke u kënaqur me një shpërblim në para.Mbas
vitit 1862 kur Otoni I u detyrua të largohe, Fuqitë e Mëdha vendosën mbret të
Greqisë Vilhelmin me origjinë daneze, i cili mori emrin Gjergji (George) I.
Jan Kapodistria

6.  Kërkesa për “Greqi të Madhe”(Megalidea)
 Greqia e pavarur shtrihej në veri deri në Gjirin e Artës.Disa politikanë
grekë ishin të pakënqur nga territori i shtetit të tyre.Ata frymëzoheshin
nga lashtësia helene dhe Perandoria e dikusrshme bizantine.Ata
hartuan një program që kërkonte krijimin e një Greqie të Madhe.Ky
program u quajt Megalidea.Brenda këtij shteti ata kërkonin të
përfshiheshin edhe territore me popullsi të përzier si:Epiri, Maqedonia,
Trakia, Thesalia etj.Një pjesë e këtyre kërkesave u plotësua më vonë.

7. Formimi dhe forcimi I shtetit serb.
 Kryengritja e Parë Serbe.Karagjorgjeviçi.
 Territoret serbe përfshiheshin në Pashallëkun e Beogradit. Në këtë pashallëk forcat
osmane, veçanërisht jeniçerët, silleshin në mënyrë shumë të ashpër me popullsinë
vendase.Në vitin 1804, brenda dy muajve ata ngulën në hunj 72 krerë të partisë serbe.Po
në këtë vit filloi lëvizja serbe për pavarësi.Udhëheqësi i saj ishte Karagjorgjeviçi(Gjergji i
Zi).Ushtria kryengritëse ishte e dobët, e armatosur keq dhe e paorganizuar.Megjithatë,
kryengritësit filluan të çlironin zonat një e nga një.Ata kudo zëvendësonin administratën
osmane me administratën vendase.Në mbështetje të lëvizjes serbe u vunë Austria dhe
Rusia.Më 30 nëntor 1806 Karagjorgjeviçi me 5000 luftëtarë hyri në Beograd.Brenda pak
kohe u çlirua i gjithë territori i Pashallëkut të Beogradit.Lindi shteti i pavarur serb me një
territor,një kryeqytet dhe një qeveri.Luftërat e Napoleon Bonapartit në Evropë krijuan një
situatë jo të favorshme për shtetin e ri serb, i cili mbeti i izoluar.Në vitin 1813 ushtria
osmane sulmoi Serbinë.Shpresat për ndihmë nga jashtë dështuan.Kargjorgjeviçi u largua
për në Rusi.Ushtria osmane hyri në Beograd më 3 tetor 1813.Qyteti ishte pothuajse i
djegur.Kryengritja e parë serbe(1804-1813) dështoi.

8.  Kryengritja e dytë Serbe.
 Pashallëku i Beogradit u rikthye në kufijtë e tij dhe shumë kryengritës serbë që shpëtuan
shkuan në Austri dhe Rusi.Në vitin 1815 rifilloi kryengritja serbe nën udhëheqjen e
Millosh Obrenoviçit.U çliruan të gjitha trritoret e pashallëkut.Stambolli vendosi të
hyjënë marrëveshje me udhëheqësin e kryengritjes, të cilin e njohu me titullin
Knjaz.Obrenoviçi ishte i detyruar të njihte autoritetin e sulltanit.Kështu u krijua një shtet
autonom serb.Në vitin 1830 Obrenoviçi u shpall princ trashëgimtar i Serbisë.Kështu u
krijua shteti i pavarur serb.
 Naçertania(Projekti)
 Edhe në shtetin serb uu zhvilluan pikëpamjet për një “Serbi të Madhe”. Në 1844 u hartua
një program me emrin “Naçertania”(në shqip-Projekti).Sipas këtij programi Serbia do të
zgjerohej në territoret e Bullgarisë, Maqedonisë, Shqipërisë e Bosnjës.Ky program
frymëzohej nga Perandoria e dikurshme Serbe e Stefan Dushanit dhe dëshira e shtetit
serb për të pasur dalje në detin Adriatikut.

ObrenoviçKaragjorgjeviç

9. Formimi i shtetit bullgar.
 Bullgaria, provincë në Perandorinë Osmane.
 Në fund të shekullit të XIV territoret bullgareu pushtuan dhe u bënë pjesë e
Perandorisë Osmane.Ato administroheshin sipas modelit osman.Ishin ndarë në
sanxhaqe dhe i gjithë territori ishte shpallur pronë e sulltanit.Bullgarët ishin bujq,
që punonin në timare e hase.Fusha bullgare furnizonte Stambollin me drithë.Në
qytete ishte e zhvilluar zejtaria, kryesisht punimi i leshit, i lëkurës dhe prodhimi i
sapunit.Popullsia ishte ortodokse.
 Lëvizja kombëtare bullgare.
 Shtetet evropiane gjendeshin larg Bullgarisë, prandaj ndikimi i tyre ishte i
dobët.Shekulli XVIII shënoi një kthesë ekonomike në Perandorinë Osmane.Edhe në
bullgari u gjallërua tregtia, u hapën fabrika, banka dhe lindi borgjezia
bullgare.Lidhjet e kësaj borgjezie me Perëndimin sollën në këtë vend ide të
reja.Lëvizja Kombëtare Bullgare filloi me vonesë,pikërisht në këtë kohë patriotët
bullgarë u kushtonin rëndësi dy problemeve të mëdha:zhvillimit të gjuhës dhe të
arsimit dhe krijimit të kishës së pavarur ortodokse bullgare.Abetarja e parë në
gjuhën bullgare doli në vitin 1824.Atë e hartoi Petar Baroni.Në vitin 1845
numëroheshin 54 shkolla bullgare.Filloi gjithashtu shtypja e librave, ku flitej për
historinë e popullit bullgar.Gazeta e parë në gjuhën bullgare doli në vitin
1844.Figurat më të shquara ishin Vasil Levski dhe Kristo Botevi.Në vitin 1870
Stambolli njohu kishën kombëtare bullgare, ku përdorej gjuha bullgare.

10.  Krijimi i shtetit bullgar
 Lëvizja Kombëtare çoi në krijimin e shtetit bullgar.Kongresi i Berlinit në vitin
1878 njohu autonominë e Principatës Bullgare.Kryeqytet u bë Sofja që kishte në
atë kohë 20 000 banorë.Oraganizimin e shtetit e mori përsipër Rusia.U hartua
kushtetuta, u vendos e drejta e përgjithshme e votës.Asambleja ishte organi
legjislativ.Principata kishte ushtrinë, gjuhën dhe administratën.Princi i parë i
kësaj principate ishte gjermani Aleksandër Batenburgu.Një komplot i organizuar
kundër princit Aleksandër e detyroi atë të largohej nga Bullgaria.Në vitin 1887
Asambleja zgjodhi në vend të tij Ferdinant Koburgun.Në vitin 1908 qeveria
xhonturke e me ndërhyrjen e Rusisë e njohu pavarësinë e plotë të shtetit
bullgar.Ferdinant Koburgu uishte mbreti i parë i këtij shteti.Në këtë vit me
Bullgarinë u bashkua Rumelia Lindore.
 Kristo Botevi dhe Vasil Levski

11. Formimi i shtetit rumun
 Krijimi i provincës së bashkuar.
 Provinca e Bashkuar rumune u formua në vitin 1859 ajo përfshinte
territoret e Vllahisë dhe Moldavisë.Kjo provincë e re u pranua nga Porta e
Lartë në vitin 1861.Për drejtimin e provincës u zgjodh si president
Aleksandër Kuza.U krijua parlamenti dhe qeveria e përbashkët për të dy
krahinat.Si kryeqytet të ri u vendos Bukureshti(1862).Partitë politike
kryesore në Provincën e Bashkuar ishin dy:konservatorët dhe
liberalët.Partia Konservatore përfaqësontë bojarët, pra pronarët e mëdhenj
të tokave, ndërsa Partia Liberale përfaqësonte borgjezinë e re industriale e
tregtare të Provincave të Bashkuara.

12.  Reformat në Provincën e Bashkuar.
 Princ Aleksandëri bëri reforma të mëdha, të cilat e shkëputën Provincën nga
reformat e vjetra të organizimit të saj.Ndryshimet ishin të thella.U hoq angaria
për fshatarësinë.U morën tokat e kishës dhe iu shpërndanë rreth 2 milionë
hektarë fshatarëve.Nga kjo reformë përfituan rreth 500 mijë familje fshatare.U
bë riorganizimi i shtetit.U krijua Asambleja Kombëtare dhe Këshilli i
Shtetit.Lindën gjykatat e reja, si dhe u hartuan kodet e reja sipas modelit
francez.U bë reforma arsimore: ndjekja e shkollës u bë falas dhe e detyruar.Në
Provincën e Bashkuar u krijun dy universitete.Reformat i hapën rrugë krijimit
të shtetit modern.
 Krijimi i shtetit sipas modelit perëndimor.
 Në vitin 1866 princ Aleksandri dha dorëheqjen.Asambleja Kombëtare zgjodhi si
mbret Karolin I me origjinë gjermane.Në kohën e tij u miratua kushtetuta e re
sipas modelit perëndimor.Sipas kësaj kushtetute, mbreti drejtonte pushtetin
ekzekutiv dhe senati atë legjislativ.I ndarë ishte edhe pushteti gjyqësor.U krijua
flamuri kombëtar me tri ngjyra(blu,i verdhë dhe i kuq).U morën masa për
zhvillimin e shpejtë të vendit.Hekurudhat e para u lidhën me sistemin
hekurudhor të Rusisë dhe të Austrisë.U nënshkruan shumë marrëveshje
tregtare me shtetet perëndimore.Provinca mbeti e varur nga Stambolli deri kur
Kongresi i Berlinit(1878) njohu pavarësinë e plotë të Provincës së
Bashkuar,Kështu krijohet shteti i pavarur rumun.

13. Formimi i shtetit të pavarur
shqiptar.
 Copëtimi i tokave shqiptare sipas traktatit të Shën-Stefanit.
 Më 3 mars të vitit 1878 në Shën-Stefan Turqia e mundur u detyrua të pranonte
kushtet e vëna.Me nëshkrimin ajo humbiste pjesën më të madhe të zotërimeve
të saj në Ballkan.Sipas traktatit Bullgaria fitonte autonominë me kufij të gjerë
dhe do të merrte territoret e Korçës, të Pogradecit, të Strugës, të Dibrës, të
Kërçovës, të Gostivarit, të Tetovës, të Shkupit,të Kaçanikut dhe të
Kumanovës.Serbia do të aneksonte Kosovën.Mali i Zi do të merrte Ulqinin,
Anamalin,Hotin,Grudën,Kelmendin,Plavën,Gucinë dhe Rugovën, ndërsa pjesa
tjetër e Shqipërisë do të mbetej në sundimin osman.Pra, viset shqiptare
copëtoheshin midis këtyre katër shteteve të huaja.

14.  Themelimi i Lidhjes Shqiptare të Prizrenit.
 Kongresi i Berlinit(13 qershor 1878) u mblodh për të rishikuar traktatin e Shën-
Stefanit.Ai vendosi copëtimin e tokave shqiptare, duke ua dhënë territoreve
fqinje.Për të ndaluar këtë patriotët shqiptarë u mblodhën në një kuvend në
Prizren dhe krijuan Lidhjen Shqiptare të Prizrenit.Hapi i parë i veprimtarisë së
Lidhjes ishte hartimi i programit për autonominë e Shqipërisë.Lidhja Shqiptare
e Prizrenit krijoi një ushtri e cila luftoi për mbrojtjen e tokave shqiptare nga
copëtimi.Edhe më vonë kërkesa për një shtet autonom mbeti kërkesa kryesore
e patriotëve shqiptarë.
 Shqiptarët dhe lëvizja xhonturke(Turqit e Rinj).
 Interesi i përbashkët në luftën kundër absolutizmit të sulltanit bëri që
shqiptarët të bashkpunonin me turqit e rinj.Shumë nga atdhetarët shqiptarë si
Ibrahim Temo, u bënë ndër nismëtarët e lëvizjes xhonturke.Ismail Qemali,
D.Hima dhe të tjerë bashkëpunuan për periudha të caktuara me ta.Turqit e rinj
u përpoqën të siguronin mbështetjen e popujve të tjerë të Perandorisë Osmane
dhe premtuan se do t’u njihnin atyre disa të drejta kombëtare.

15.  Kuvendi i Vlorës.
 Kur Perandoria Osmane filloi të humbte sundimin e saj në Ballkan për
shqiptarët zgjidhja më e drejtë nuk ishte autonomia , por pavarësia e plotë.Me
përparimin e forcave serbe në Shqipërinë e mesme gjtë Luftës së I Ballkanike
më 28 nëntor 1912 në orën 14 u hap Kuvendi Kombëtar i Vlorës.Kryetar u
zgjodh Ismal Qemali dhe sekretar L.Gurakuqi.Në fjalën që mbajti Ismail
Qemali ndër të tjera tha se “e vetmja udhë e shqipërisë ishte ndarja nga
Perandoria Osmane”.
Ismal Qemali

16.  Pavarësia, vepër e mbarë kombit shqiptar.
 Në themelet e kuvendit të Vlorës dhe të aktit të tij historik qëndrojnë idetë e
rilindësve dhe kryengritjet e viteve 1909-1912.Shpallja e Pavarësisë shqiptare
nuk ishte thjesht një fryt i kombinacioneve diplomatike të Fuqive të
Mëdha.Duhet vënë në pah ndihmesa dhe roli i luftërave të popullit shqiptar në
afrimin dhe përgatitjen e situatave të favorshme që bënë të mundurshtrimin
dhe zgjidhjen e çështjes shqiptare.Kjo duhet pasur parasysh jo vetëm
përkundrejt pushtuesve osmanë, por eshe synimeve shoviniste të monarkive
ballkanike dhe politikave të Fuqive të Mëdha.
Isa Boletini Idriz Seferi

17. Formimi i Malit të Zi.
 Mali i Zi bënte pjesë në Perandorinë Osmane.Ai ishte një vend i vogël malor.Popullsia
përbëhej nga 36 fise, të vendosura në 240 fshtra.Në krye të kësaj province ishte peshkopi i
Cetinës(Vlladika) që mbante pushtetin fetar dhe atë shtëror.Pranë tij qëndronte Këshilli, i
përbërë nga përfaqësuesit e 36 fiseve.Vendi drejtohej nga një kod ligjesh që mbështetej në
zakonet dhe traditat.Mali i Zi ka qenë vazhdimisht aleat i Rusisë dhe kishte gjetur mbështetje
edhe tek Perandoria Austro-Hungareze.Ai u formua si shtet i rregullt nga reformat që bënë
Pjetri II Njegosh dhe Danilo II.Pjetri krijoi senatin, truprojën e përhershme dhe zhvilloi
arsimin dhe kulturën. N ipi i tij Daniloja ndau fenë nga shteti.Feja drejtohej nga Vlladika kurse
shteti nga princi që thirrej Gospodar.Daniloj krijoi ushtrinë e rregullt dhe nxori kode të
reja.Sipas tyre garantohej barazia e qytetarëve dhe prona private.Provinca e Malit të Zi ka bërë
një jetë thuajse autonome me detyrime ndaj sulltanit.Kufijtë e saj kanë lëvizur duke përfshirë
herë pas here edhe territore shqiptare.Mali I Zi u njoh si shtet I pavarur nga Kongresi I Berlinit
në 1878.
Pjetri II Njegosh dhe Danilo II.

18. Punoi
Egli Tafa
Kesajd Merdani
Franko Musteqja
Ledio Baku
Bukurosh Xhelili