1. Jasangarritasuna osasuna da
1. JASANGARRITASUNA ETA OSASUNAREN GIZARTE
DETERMINATZAILEAK
1.1. Zer lotura dago jasangarritasunaren eta osasunaren artean?
Azken 150 urteetan populazioaren osasunean eta ongizatean izandako hobekuntza
nagusiak hainbat faktore sozial, ekonomiko eta fisikotan izandako aurrerapenetara
egotzi izan dira; faktoreoi osasunaren gizarte determinatzaile (OGD) deritze. Horrek
esan nahi du ezinbestekoa dela gizarte faktoreon gainean jardutea, baldin eta osasunari
eutsi eta hobetu nahi badugu, kalitatezko osasun sistema publiko bat izatearen
garrantziaz harago. Erraz esanda, osasuna gure etxeetan, eskoletan eta komunitateetan
hasten da. Osasunaren gizarte ereduak irudikatzen duenez, etxebizitza, hirigintza,
ingurumena, garraioa, enplegua, gizarte babesa eta zerga politikekin lotutako faktoreek
rol erabakigarria dute populazioaren osasun mailan. Erdigunean, pertsonak daude, ia
aldatzen ez diren faktoreekin, tartean, adina, sexua eta karga genetikoa. Jarraian,
osasunarekin lotutako jarrerak; goialdean, gizarte babesa, eta oinarrizko zerbitzuak eta
ondasunak eskuratzeko aukera, eta kanpo-kanpoaldean, berriz, ingurumen faktorea eta
faktore sozioekonomikoa, bakana neurtu ezin direnak (1. irudia).
Iturria: DALHGREN, G.; WHITEHEAD, M., 1991
1

2. Eredu hori askotan erabili eta egokitu da hainbat eremu eta mailatan. Esate baterako,
Erresuma Batuko tokiko gobernuek bizi garen tokiko osasun mapa egin dute (local
human hábitat) (2. irudia).
2. irudia. Komunitate mailan eragiten duten osasunaren eta ongizatearen gizarte
determinatzaileen xehetasuna
PERTSONAK
Adina, sexua,
faktore
genetikoak
Politika
makroekonomikoak eta Beste eskualde eta
indar globalak auzo batzuetako
politikak
Osasunaren eta
ongizatearen
determinatzaileak gure
auzoetan
Iturria: BARTON, Hugh; GRANT, Marcus, 2006, Whitehead-en eta Dahlgren-en (1991)
eta Barton-en (2005) irudia
2

3. Ikuspegi holistiko1 horren arabera, osasuna hainbat gizarte faktoreren bat-egitearen
emaitza da. Horietako asko erabili dira, bada, garapen jasangarriaren edo
jasangarritasunaren2 kontzeptua definitzeko.
Hala, Euskadiko garapen jasangarrirako estrategiak (EcoEuskadi 2020), gizarte,
ekonomia eta ingurumen arloetan herrialde jasangarria izatea bermatzeko martxan
jarri zenak, eragin positiboa du euskal herritarren osasunean. Hori hala da
jasangarritasunaren zutabeak (gizartea, ekonomia eta ingurumena) hainbat
faktorerekin taxutzen direlako, besteak beste: enplegua, hezkuntza, kultura, ekitatea,
segurtasuna, uraren eta airearen kalitatea eta lurzoruaren erabilera. Horiek, funtsean,
osasunaren gizarte determinatzaileak dira, eta, ondorioz, horretan bertan eragiten
dute.
Beste modu batera esanda, garapen jasangaitzak (gizarte desberdintasunak,
ingurumenaren kutsadura eta baliabideen erabilera desegokia) eragin negatiboa du
gure osasunarengan eta ongizatearengan, eta ezin da garapen jasangarririk egon,
baldin eta populazioa osasuntsua ez bada. Hortaz, erabaki politikoen jasangarritasuna
aztertzeak populazioaren osasunarengan duen eragina ebaluatzea esan nahi du hein
handi batean. Jasangarritasunak funtsezko rola du osasunarengan, eta horien bien
arteko harremanak hainbat sinergia ditu, elkarri ekarpenak egitea eta elkar aberastea
ahalbidetzen duenak3.
Nola sustatu daiteke ECOEUSKADIren eragina osasun sortzaile gisa?
EcoEuskadi 2020 Eusko Jaurlaritzaren sektore politikak bateratzen dituen elementua
da, eta osasunaren gizarte determinatzaile asko aurreikusten ditu; hortaz,
herrialdearen jasangarritasuna bermatzen laguntzeaz gain, gizarte osasuntsuago bat
bermatzen laguntzen du.
Ikuspegi historikoari helduta, orain dela urte gutxi arte, osasunaren mundua osasun
defizitera mugatu da; hots, gaixotasunera. Arazoak «diagnostikatzeari» eta
konponbideak diseinatzeari –praktikan, osasun laguntzako zerbitzuak areagotzera
1
http://es.wikipedia.org/wiki/Holismo
2
ISON, E.; GRIFFIN, M.; HOVARD, L.; SAFFIN, K., Health impact assessment (HIA) of the Wincheap Draft Development
Brief, Public Health Resource Unit, Canterbury, 2007ko abendua.
3
Stratégie de développement durable, 2007-2010. Développement durable dans la santé publique. Agence de
Santé Publique. Kanada 2006. Hemen dago eskuragarri: http://www.phac-aspc.gc.ca/publicat/sds-sdd/pdf/sds-
sdd_f.pdf
3

4. mugatu dira– jarri diete arreta4. Populazioen definizio «patogeniko» horren arabera,
politikak ez dira gaixotzen gaituzten kausetara, gizarte faktoreetara eta horiek gizartean
duten banaketara bideratzen. Hortaz, osasunean ere ez dira murrizten
desberdintasunak.
Osasuneko gizarte desberdintasunak murrizten joateko, beharrezkoa izan da
estrategiak birbideratzea, bai eta borroka osasunaren gaineko emaitzetan ez ezik,
osasun onaren eta txarraren arrazoietan zentratzea ere. Ikuspuntu berrienetako bat
osasuneko aktiboak dira. Horrela definitzen ditu OMEk5: banakoek eta komunitateek
eskura dituzten baliabideak, osasuneko emaitza negatiboen kontra babesten dutenak
eta osasun maila indartzen dutenak. Ikuspuntu «salutogeniko»6 hori osasuna eta
ongizatea lortzeko eta mantentzeko aukerak handitzen dituzten komunitateen faktore
propioak identifikatzen saiatzen da. Horien artean hauexek daude: laguntza
ekonomikoa, ezagutza, esperientzia, autoestimua, jarrera osasungarriak, konpromisoa,
gizarte babesa, kapital kulturala, adimena, ohiturak eta bizitzaren ikuspegia.
EcoEuskadi 2020n ere sartu dira ikuspuntu salutogenikoa eta osasuneko gizarte
desberdintasunen ikuspegia, hain zuzen ere, EcoEuskadin osasunaren lentea sartzea
deitutakoan; euskal populazioaren gehieneko osasun eta ongizate mailen sortzaile gisa
duen balioa sustatzen du.
2. OSASUNA POLITIKA GUZTIETAN, ECOEUSKADIREN BITARTEZ
2.1 Osasuna politika guztietan: Zertaz ari gara?
Osasuna politika guztietan7 OMEk sustatutako estrategia bat da; osasunekoak ez diren
sektoreen politikek osasunari eragiten diotelako ziurtasun sendoa du abiapuntu, baita
osasunak helburuak lortzeko (esaterako, hazkunde ekonomikoa) rol garrantzitsua
duelakoa ere. Osasun arloaz kanpoko politiken (nekazaritza, zergak, hezkuntza,
ingurumena, etxebizitza eta garraioa) helburuen eta populazioaren osasunaren arteko
elkarreragin nagusiak identifikatzea du helburu, hori hobetze aldera.
4
ÁLVAREZ-DARDET et al., Patrimonio de salud. ¿Son posibles las políticas salutogénicas?, Rev Esp Salud Pública
2011; 85: 123-127
5
IUPHE- Promotion & Education supplement 2 2007.
6
Osasunari eta komunitateei buruzko ikuspegi positibora mugatzen da, eta, horren arabera, horiek barne ondasun
eta baliabide sozialak eta kulturalak dituzte, osasuna sor dezaketenak. Ikusi denez, gizarte baliabideak ondare
pertsonala baino interesgarriagoak dira, komunitateak berak susta ditzakeelako, politika salutogenikoen bitartez.
7
STAHL, T.; WISMAR, M.; OLILLA, E.; LATINEEN, E.; LEPPO, K., Health in Al Policies. Prospects and
Potencials, Gizarte Gaietako eta Osasuneko Ministerioa. Osasun Saila. Finlandia. 2006
4

5. 2.2 Gure proiektua: EcoEuskadin osasunaren lentea sartzea
Osasuna politika guztietan estrategia ezartzeko bide guztien artean, osasunaren lentea
sartzeak estrategia praktikan jartzeko aukera ematen du. Osasuneko sektore arteko
ekintzaren esparruan, gobernuko sektoreen arteko lankidetza lortu nahi da, osasuneko
eta ongizateko onurak identifikatu eta areagotzeko.
Proiektu honi jarraiki, osasunaren gizarte determinatzaileak jasangarritasunaren
dimentsioetan sartuko dira, eta geroko ebaluazio prozesua ezarriko da. Hori ziurtasun
zientifikoan oinarrituko da, eta hainbat eragilek parte hartuko dute, demokraziaren,
ekitatearen, garapen jasangarriaren eta ziurtasunaren erabilera etikoaren printzipioei
men eginez.
2.3 Proiektuaren mugarriak
I. fasea: Jasangarritasuneko eraginak identifikatzeko tresna aztertzea (EcoEuskadi 2020)
OGDen ereduarekin, eta ikuspuntu salutogenikoa eta desberdintasunena sartzea
osasunean.
II. fasea: Bi autonomia politika lehenestea eta aukeratzea, tresna aplikatzeko
osasunaren eta jasangarritasunaren lentearekin (parte hartzeko prozesua).
III. fasea: Hautatutako bi politiken geroko analisia egitea, osasunaren eta
jasangarritasunaren lentearekin: literatura zientifikoa berrikustea eta testuinguruaren
informazioa biltzea, politikako arduradunekin eta adituekin egindako tailer baten bidez.
Gomendioak egitea, politika osasungarriagoa izan dadin.
3. DOKUMENTU INTERESGARRIAK
Osasuna Politika Guztietan estrategiari buruzko Adelaidako adierazpena: osasunaren
eta ongizatearen aldeko gobernantza partekaturantz. (OME, 2010):
www.who.int/social_determinants/spanish_adelaide_statement_for_web.pdf
5

6. Göteborgeko adostasuna. Osasuneko eraginaren ebaluazioa. Kontzeptu nagusiak.
OME Europa. (Brusela, 1999):
http://www.creis.es/component/docman/doc_download/69-consenso-de-
gotemburgo.pdf
«Edalontzi erdi betea: Nola hobe ditzake aktiboen ikuspuntuak komunitatearen
osasuna eta ongizatea?
http://www.bankofideas.com.au/Downloads/GlassHalfFull.pdf
Zergatik gara osasuntsuak?
http://www.scdc.org.uk/media/resources/assets-
alliance/What%20makes%20us%20healthy.pdf
Ingurumenari eta Garapenari buruzko Nazio Batuen Konferentziaren txostena. (Rio
de Janeiro, 1992)
http://www.un.org/documents/ga/conf151/aconf15126-1annex1.htm
Equity Action: Politikak egiterakoan ekitatearen ikuspegia sartzeko lantaldea,
Europar Batasunak finantzatutakoa
http://www.health-
inequalities.eu/HEALTHEQUITY/EN/projects/equity_action/wp4/#Introduction
OSASUNEKO ERAGINAREN EBALUAZIOARI BURUZKO BALIABIDEAK ETA
INFORMAZIOA
Osasuneko eraginaren ebaluazioaren baliabide zentroa (CREIS)
www.creis.es
6

7. HIA Gateway
http://www.apho.org.uk/default.aspx?QN=P_HIA
Suitzako osasuneko eraginaren ebaluazioari buruzko sarrera gida
http://www.unige.ch/environnement/gres/Toolbox/Guide_eis.pdf
Elena Aldasoro, Maite Morteruel, Santiago Esnaola, Cristina Santarrosa
Eusko Jaurlaritzako Osasun eta Kontsumo Saila
7