Introduction, industry and job description samples Microorganisms and Their Effects Work Environment, Prevention Infection Risk of Health Workers Infection Chain Ring Common factors Infection in Health Care Workers General Precautions Sensitive Person, recognition and measures to be taken Sensitive employee "blood and body fluid isolation" comply with the terms and conditions of the diseases that require Safety Measures to be taken in the laboratory Recommended Vaccines for Health Care Workers Examples of Common Infections in Health Care Workers Hepatitis-B, Epidemiology, Infection Paths and Clinical Characteristics diagnosis   Viral serological markers Treatment and Prevention   Basic information on Hepatitis B Vaccine   Percutaneous exposure prophylaxis (Table) Should be vaccinated Health Workers Situation in Turkey AIDS ie Acquired Immune Deficiency Syndrome (EBYS)   Hepatitis C and Hepatitis D (or delta hepatitis) tuberculosis gastroenteritis Meningococcal Infections Other bacterial infections others Summary of the presentation with questions Literature, Communication & Thanks

1. Biyolojik Risk
Etmenleri
Dr. Erkam EKSEN

2. Sunumun ana hatları
Giriş, Sektörler ve İş tanımı örnekleri
2
Mikroorganizmalar ve Etkileri
3
BRE ile ilgili Çalışma Ortamları, Önleme
4
Sağlık Çalışanlarının Enfeksiyon Riski
5
Enfeksiyon Zincirinin Halkaları
6
Sağlık Çalışanlarında Sık Görülen Enfeksiyonlar
7
Genel Önlemler
8
Duyarlı Kişiyi tanıma ve alınması gereken önlemler
9
Duyarlı çalışanların “kan ve vücut sıvıları
izolasyonu” koşullarına uymalarını gerektiren hastalıklar
ve koşullar
10 Laboratuarlarda Alınması gereken Güvenlik
Önlemleri
11
Sağlık Çalışanları için Önerilen Aşılar
12 Sağlık Çalışanlarında Sık Görülen Enfeksiyon
Örnekleri
13 Hepatit- B, Epidemiyolojisi, Bulaşma Yolu, Klinik
Özellikleri
Tanısı
15
1
14
Virüse ait serolojik işaretler
16
Tedavi ve Korunma
17
Hepatit-B Aşısına ilişkin Temel bilgiler
18
Perkütanöz Temas Profilaksisi (Tablo)
19
Aşılanması gereken Sağlık Çalışanları
20
Türkiye'de Durum
21 AIDS yani; Edinsel Bağısıklık Yetersizliği
Sendromu (EBYS)
22
Hepatit-C ve Hepatit -D (veya Delta Hepatit)
23
Tüberküloz
24
Gastroenteritler
25
Meningokoksik Enfeksiyonlar
26
Diğer Bakteriyel Enfeksiyonlar
27
Diğerleri
28
Sorularla Sunumun Özeti
29
Kaynakça, İletişim & Teşekkür

3. Beyin Fırtınası yapalım !
●
●
●
Biyolojik Risk Etmenleri
deyince aklınıza neler
geliyor?
Sizce hangi sektörlerde
biyolojik risk etmenleri
daha çok görülür?
Sektördeki iş tanımlarıyla
örnekler verebilir misiniz?

4. GİRİŞ
SEKTÖR – ÖRNEKLER (Tablo 1)
●
Birçok ulusal iş sağlığı ve güvenliği standartlarında, biyolojik risk etmenleri yer almaktadır.
●
zararlı veya toksik
●
başlıca mikroorganizmalar veya enfeksiyöz etmenler
●
daha çok tarım işçileri, sağlık çalışanları ve laboratuvar çalışanları

5. Mikroorganizmalar
Mikroorganizmalar ve Etkileri (Tablo 2)
●
tek bir hücre veya hücre grupları
●
yalnız yaşayamazlar,
●
diğer calı formlarına öldürücü olan koşullarda yaşayabilirler.
●
Bakteriler, Virüsler, Mantarlar, Protozoalar olrak dört ana grupta toplanmaktadırlar.
●
3 ana kaynak :
●
Çeşitli maddelerin mikrobiyal ayrışmasından oluşanlar-->>örn: küf mantarı – hipersensitif pnömonit
●
Çevresinin belirli tipleriyle ilişkili olanlar-->> örn: su donanımındaki bakteriler
●
enfekte kişilerden kaynaklananlar-->> örn: Tbc

7. BRE (Biyolojik Risk Etmenleri) ile ilgili Çalışma Ortamları
ÖNLEME
●
Tıp ve Laboratuvar çalışanları ve diğer sağlık çalışanları
●
Hastane çalışanları : HIV, Hepatit B, Herpes virüs, Rubella ve Tbc
●
Tarım sektöründe çalışma
●
Organik toza maruziyet ve havadaki mikroorganizma ve toksinlere maruziyet Kr. Bronşit, Astım,
Hipersensitif Pnömonit, Organik Toz Sendromu ve KOAH
●
Bazı ağaç tozlarına maruziyet de
●
astım, konjunktivit, rinit veya allerjik dermatit
●
Epidemiyolojinin temel ilkeleri ve enfeksiyon hastalıklarının yayılımını kavrama,
●
organizmaların kotrolünde kullanılan yöntemlerde esastır.
●
işe giriş ve aralıklı kontrol muayenelerinin
●
genel ilkelerin yanı sıra spesifik işlemler de vardır.

9. SAĞLIK ÇALIŞANLARININ ENFEKSİYON RİSKİ
Enfeksiyon Risk
●
●
araştırma yaparken veya hastalıkların tedavisi sırasında
biyolojik etmenlere bağlı olarak hastalanmış hatta yaşamlarını kaybetmiştir.
●
iyonize radyasyon, sitostatik ilaçlar, anestetik gazlar
●
hastane ve araştırma merkezlerinde çalışanlar
●
●
●
●
●
●
ekonomik sonuçları; kaybolan işgücünü, bunun yarattığı mali kayıp, tıbbi bakımın maliyeti gibi
parametrelerle ölçülebilir.
düşüklerde artma, konjenital anomaliler, prematüre doğunlar, düşük kilolu bebekler, perinatal ölümler
ve mutasyon hızında artma
Sağlık çalışanlarında enfeksiyon riskinin genel nüfusa göre neden yüksek??
enfeksiyon zinciri kavramı
Enfeksiyon hastalığı; efeksiyon etkeni ile duyarlı kişi arasındaki ilişkiden kaynaklanır. Etken ve duyarlı
kişinin arasına bulaşma yolları konulduğunda enfeksiyon zinciri tamamlanmış olmaktadır.
iç kaynaklı (endojen), dış kaynaklı (ekzojen)

11. Enfeksiyon Zincirinin Halkaları
Sağlık Çalışanlarında Sık Görülen Enfeksiyonlar
1. Enfeksiyon Etkeni
●
“Patojenite” (hız gibi); “Virülans” (güç gibi)
2. Bulaşma Yolları
●
●
●
Temas,
ortak kullanılan cansız maddeler
vektörler
3. Duyarlı Kişi (Konakçı)
●
özgün kişisel savunma mekanizmaları
●
ağır çalışma koşullarının yarattığı stres
●
sağlık bozucu alışkanlıklar
A. Bakteriyel Enfeksiyonlar
●
Tüberküloz, Menengokoksik Menenjit, Gastrointestinal Sistem Enfeksiyonları, Lejyoner Hastalığı, Difteri, Boğmaca.
B. Viral Enfeksiyonlar
●
Hepatit B, Kızamık, Kızamıkçık, Kabakulak, Suçiçeği veya Varisella Zoster, Herpes Enfeksiyonları, Edinsel Bağışıklık Yetersizliği
Sendromu (yani AIDS).

13. A- Genel Önlemler
B- Duyarlı Kişiyi tanıma ve alınması gereken önlemler (Tablo 3)
1. Periyodik taramalarla duyarlı kişi saptanması
2. Personel eğitimi
3. Çalışırken uyulacak hareket tarzlarının belirlenmesi
4. Laboratuvar mimari yapılarının işlevlerine uygunluğu
5. Uygun yalıtım ve dezenfeksiyon önlemleri
6. Enfeksiyon taraması için epidemiyolojik sistem
7. Aktif immünizasyon (yani aşılama)

15. C- Duyarlı çalışanların “kan ve vücut sıvıları izolasyonu” koşullarına uymalarını
gerektiren hastalıklar ve koşullar (Tablo 4)
D – Laboratuarlarda Alınması gereken Güvenlik Önlemleri (Tablo 5)

18. E- Sağlık Çalışanları için Önerilen Aşılar (Tablo 6)
Giriş özeti, ara sorular ve mini tartışma

19. Ara Sorular & Mini Tartışma
2dk!
●
Sağlık çalışanlarının en sık karşılaştıkları 3 enfeksiyon riski sayınız.
●
Bunlara karşı alınabilecek önlemlerden 3 tane söyleyiniz.
●
Sizce sağlık çalışanlarının konuya yeterince bilgileri ve ilgileri var mı?
●
●
●
Kurumunuzda maske, eldiven, dezenfeksiyon, sterilizasyon vb. kolaylıklar
bulunabiliyor mu?
Sağlıkçılar olarak Serolojik tanı testlerine ulaşırken zorluk yaşıyormuyuz?
Fabrikadan Aile Sağlığı Merkezi (veya TSM'lere) ulaştırılan aşılar nasıl bir yol
izlerler?

21. Hepatit- B
Epidemiyoloji
bir DNA virüsü
●
Sağlık çalışanı ve/veya hasta olarak kanla sık teması olanlar
●
Homoseksüeller,
●
damar yolu ile kullanan ilaç bağımlıları,
●
taşıyıcı anne bebekleri,
●
huzurevi, düşkünler yurdu vb. gibi yerlerde yaşayanlar
HbsAg taşıyıcılığı görülme sıklığının %1'in altında olan ülkeler için daha çok geçerlidir.
●
●
●
Ülkemizde yapılan araştırmalarda, sağlık çalışanlarıyla normal nüfus arasında HbsAg taşıyıcılığı
açısından anlamlı bir fark bulunamamıştır.
Yani: bütün toplumun risk altında!
kan bankaları, dializ üniteleri, labaratuvarlar, diş klinikleri, hematoloji – onkoloji bölümleri,
ameliyathane

23. Bulaşma Yolu
Klinik Özellikler
●
kan ve kan ürünleri ile temas ve cinsel ilişkidir.Türkiye gibi görülme sıklığının yüksek (erişkin nüfusta
virüsle karşılaşma oranı tahmini %70-80 dolayında, bunun %8 kadarı HbsAg taşıyıcıları) olduğu bir
ülkelerde taşıyıcı veya hasta anneden bebeğe bulaşma ve aile içi temaslarla bulaşma oranları da
yüksektir.
En iyi bilinen bulaşma şekli enfekte bir iğne veya kesici materyalin batması ile olandır. Bu durumda virüs
bulaşma olasılığının %20-30 dolayında olduğu bildirilmektedir.
●
hastalığın bulaşma yolları ve basit korunma yöntemleri konusunda eğitim düzeylerinin yetersiz olmasıdır.
●
tüm sağlık çalışanlarını Hepatit-B için risk altında
●
Kuluçka süresi 1-6 ay arasında, ortalama üç aydır.
Akut enfeksiyon %90’a varan oranda sarılık olmaksızın geçer. Bu durumlarda çoğunlukla hastalık
tanınmaz, ancak rastlantısal olarak serumda ALT ve AST bakılırsa tanınma şansı vardır. Sarılık gelişirse
genellikle bir kaç hafta sürer ve geçer.
●
●
Hastalığın altında yatan olay, üreyen virüse karşı vücudun bağışıklık sisteminin cevabı sonucu karaciğer
hücrelerinin yok olmasıdır.
Sarılıkla geçen akut dönemde karaciğer yetmezliğinden ölüm olasılığı 1/1000 kadardır.

24. ●
●
●
●
●
Hepatit-B virüsü ile karşılaşanların %10 kadarında hastalık kronikleşir. Akut dönemi
sarılık olmaksızın geçirenlerde bu oranın daha yüksek olduğu gözlenmiştir.
Kronikleşmeyen durumlarda karaciğer hasarı tamamen düzelir.
Kronikleşme tanısı, virüsün çoğaldığını gösteren serolojik işaretlerin ve serum ALT,
AST düzeylerinin 6 ay boyunca düzelmemesi ile düşünülür ve karaciğer biopsisi ile
kesinleştirilir.
Kronikleşen hastaların yaklaşık 2/3’ünde karaciğer hasarı hafiftir ve siroz gelişmez.
1/3’ünde ise kronik aktif hepatit söz konusudur; bu tanıyı alanlarda, bazen 10 ila 30
yıl sonrasında bile olsa, siroz gelişme olasılığı yüksektir. Bu hastalarda aynı zamanda,
Hepatoselluler karsinoma riski de yüksektir.
Sağlıklı taşıyıcılık tanımı; HBsAg pozitifliğinin sürdüğü, virüsün çoğaldığına ilişkin
başka işaretlerin bulunmadığı, serum ALT ve AST düzeylerinin normal olduğu
durumlar için kullanılır. Bu durum, karaciğer hasarının olmadığı bir tür kronikleşme
olarak da görülebilir.

26. Tanı
Virüse ait serolojik işaretler veya işaretleyiciler (Tablo 7)
●
Hepatit-B tanısı, serum ALT ve AST düzeylerinin yükselmesiyle ve virüse ait serolojik işaretler veya
işaretleyicilerin gösterilmesiyle konur.

28. Tedavi ve Korunma
a. Hepatit-B Aşısına ilişkin Temel bilgiler (Tablo 8)
●
●
Akut dönemde özgün bir tedavisi yoktur. Kronik aktif hepatitlerde, bazı koşullarda alfa interferon tedavisi ile kısmen
başarılı sonuçlar alındığı bildirilmektedir.
Bütün bulaşıcı hastalıklarda olduğu gibi korunma yöntemlerini iki ana başlık altında toplayabiliriz:
a- Kaynak ve bulaşma yollarına yönelik olanlar,
b- Sağlam insanlara yönelik olanlar.
Kaynak ve bulaşma yollarına yönelik önlemler:
●
●
●
iyi hijyenik koşulların sağlanması,
kan ve kan ürünlerinin kontrolü bulaşma yolları ve korunma yöntemleri konusunda sağlık çalışanları ve riskli grup
üyelerinin eğitimi,
Virüs taramaları,
●
bildirim zorunluluğu,
●
sağlık kurumlarında bir defalık eldiven, şırınga, iğne vb kullanımı sayılabilir.
Sağlam insanlara yönelik önlemlerin en başında aktif bağışıklama gelir.

31. b- Perkütanöz Temas Profilaksisi (Tablo 9)
c- Aşılanması gereken Sağlık Çalışanları (Tablo 10)
AŞI ŞEMASI = 0., 1. ve 6. aylarda 20 mg i.m. (deltoid kas içine)
Daha hızlı antikor oluşumu sağlamak için önerilen 0.,1., 2. ve 12. aylarda toplam 4 dozluk şemanın
önemli bir üstünlüğü olduğu gösterilmemiştir.

32. Aşılanma ile oluşan Anti Hbs düzeyinin 5-6 yıl koruyuculuğunu sürdürdüğü bildirilmektedir. Buna
göre 5-6 yılda bir, dozun tekrarlanması gerekebilir.
Sağlık çalışanlarının bir görevi de, Hepatit-B’nin önemli bir halk sağlığı sorunu olması dolayısı
ile HBsAg taşıyıcısı annelerin bebekleri başta olmak üzere, tüm bebeklerin rutin Hepatit-B
aşısı olmalarının devletin bir görevi olarak benimsenmesi ve uygulanması için çaba
göstermesi olmalıdır.

34. AIDS
Edinsel Bağısıklık Yetersizliği Sendromu
(EBYS)
●
Bulaşma yolları ve risk altında kabul edilen gruplar Hepatit-B’ye çok benzer.
●
Ancak sağlık çalışanları için Hepatit-B’ye göre çok daha küçük bir risk oluşturduğu söylenebilir.
●
Bir iğne kazasında bile Hepatit-B’nin bulaşma şansı %20-30 iken, EBYS için bu oran 1/650 dolayında hesap
edilmektedir.
Bu sendromda, virüsün hücresel savunma sistemini etkilemesi sonucunda oluşan enfeksiyonlar ve/veya bazı kanserler
hastalık tablosuna ve giderek ölüme yol açar.
●
Virüsün organizmaya girmesi ile ölüm arasında yıllarca hatta 10 yılı çok aşkın süreler olabilir.
●
Tanı, serumda virüse karşı antikor gösterilmeyle konur.
●
Özgün bir tedavi yöntemi yoktur.
●
Henüz etkin bir aşı geliştirilememiştir.
●
Korunma, kan ve vücut sıvılarıyla bulaşan hastalıklara karşı alınacak önlemler çerçevesindedir.

35. Koruyucu maske ve eldivenlerle HIV/AIDS
hastasına kitap okuyan bir hemşire. Phra Baht

36. Hepatit-C ve Hepatit -D (veya Delta Hepatit)
●
Bulaşma yolları Hepatit-B’ye benzer.
●
Kan nakilleriyle bulaşma riski daha yüksektir.
●
Tanısı, virüse karşı serumda antikor gösterilmesiyle konur.
●
Hepatit-B’ye göre kronikleşme hızı daha yüksektir.
●
Özgün bir tedavi ve aşısı yoktur.
●
Korunma, kan ve vücut sıvılarıyla bulaşan hastalıklara karşı alınacak önlemler çerçevesindedir.
●
Etken çoğalmak için mutlaka HBsAG’ye ihtiyaç gösteren bir virüstür.
●
Bu nedenle, kronik Hepatit-B hastalarını ve HBsAG taşıyıcılarını tehdit eder.
●
Hepatit-B’ye karşı korunma aynı zamanda Hepatit-D’ye korunma demektir.

38. Diğer Virüs Enfeksiyonları ve Tüberküloz
●
●
●
●
Kızamık, kızamıkçık, kabakulak, su çiçeği, influenza, herpes zoster, sitomegalovirüs
enfeksiyonları gibi enfeksiyonlar duyarlı sağlık çalışanlarını tehdit ederler.
Bütün bu enfeksiyonlar genellikle erişkin yaşlarda daha ağır seyreder.
Çocuk hastaları ve doğum bölümleri başta olmak üzere özellikle poliklinik hizmeti verilen
her birimde çalışan duyarlı kişiler için risk vardır.
Kızamıkçığın hamileliğin ilk dönemlerinde geçirildiği zaman fetüste anomaliye yol
açabileceği bilinmektedir.
Bu hastalıkların influenza hariç hepsini serolojik testlerle tanımak ve kişinin duyarlı olup
olmadığını saptamak olanaklıdır.
●

39. ●
●
●
●
Su çiçeği, herpes ve sitomegalovirüs enfeksiyonları hariç hepsinin etkin aşıları vardır.
Korunmak için yapılması gereken, duyarlı olup olunmadığını saptayarak duyarlı kişilerin
aşılanmasıdır.
Adenovirüslerle oluşan faringokonjiktüval ateş ile keratokonjuktivite karşı, özellikle
ikincisinde oftalmolojik sıvı ve aletlerin kontamine olmamasına ve parmak temasından
sonra el yıkamaya dikkat etmek gerekir
Çocuk hastalıkları bölümlerinde çalışanlar, respiratuvar sinsityal virüs enfeksiyonlarına
sık yakalanırlar fakat fazla bir önemi yoktur.

40. ●
Eskiden çok daha büyük risk olduğu kabul
edilen bu hastalık halen de önemini
korumaktadır.
Bugün için en önemli tehlike, tedavi gören
tüberkülozlu hastalardan çok, başka
nedenlerle yatan ve basil saçan
hastalardan kaynaklanmaktadır.
Patologlarda halen en çok risk altındaki
grup olmaya devam etmektedirler.
Korunma; periyodik akciğer grafisi ve PPD
taramaları, bazı özel durumlarda ilaçla
korunma ve aşılanmanın bileşimi ile
gerçekleştirilir.

41. 7. Gastroenteritler
8. Meningokoksik Enfeksiyonlar
●
●
Yiyecek kökenli tüm enfeksiyöz enteritler, her yerde olabileceği gibi sağlık kurumlarında da
olabilirler. Fazla önemli değildir.
Meningokoksik menenjitli veya meningokoksemili hastalarda çok yakın (ağızdan ağıza
solunum vb. gibi) temaslarda, birkaç gün rifampisin alarak korunmak gerekir.

42. 9. Diğer Bakteriyel Enfeksiyonlar
10. Diğerleri
●
●
●
●
●
●
Tetanus riski çok yüksek değildir. Ama %100 korunabilir bir hastalık olduğu için mutlaka aşılanmak
gerekir. Difteri için de benzer şeyleri söylemek olanaklıdır.
Boğmaca erişkinlerde hafif geçer.
Tifo ve brusellozis genellikle laboratuar kazaları ile bulaşırlar. Laboratuvarda güvenlik önlemlerine
dikkat etmek gerekir.
Lejyoner hastalığı bir cins pnömonidir. Havalandırma sistemlerinde vb bulunan durgun suların
kontaminasyonundan kaynaklandığı sanılmaktadır. Ölümle sonuçlanan vakalar bildirilmiştir. Şimdilik
en geçerli korunmanın erken tanı ve tedavi olduğunu söylemek yanlış olmaz.
Histoplazmasis sistemik bir mantar enfeksiyonudur.Genellikle laboratuar kazaları sonucu oluşur.
Son yıllarda çeşitli yabancı ülkelerde kanamalı ateş denen ciddi klinik tabloya neden olan bazı virüsler
gösterilmiştir. Ülkemizde durum bilinmemektedir. Bu tür hastalara karşı, kesin izolasyon gerektiren
hastalıklara karşı alınacak önlemlere dikkat edilmelidir.

43. Kaynaklar
●
1- Akalın, H.E., Akova, M.: Sağlık Personelinin İşle İlgili İnfeksiyon Hastalıkları Riski. “Sağlık Personelinin Mesleki Riskleri”nde. Ankara, H.Ü. Tıp Fakültesi Mezunlar Derneği Yayını
●
2- Arıoğlu, S., Kana T., Akalın, E.: Kan Donörlerinde HBsAg Prevalansı.“1. Ulusal İnfeksiyon Hastalıkları Kongre Kitabı”nda. Türk Mikrobiyoloji Cemiyeti Yayını, No.11, 1987.
●
3- Centers for Disease Control: Inactivated Hapetitis B Virus Vaccine . Morbid . Mortal . Week., Rep. 31:318, 1982.
●
4- Centers for Disease Control: Recommendations of the immunization Practices Advisory Committee Update on Hapetitis B Prevention . Morbid . Mortal . Week . Rep. Vol.36, no 23, 1987.
●
5- Deinhart, F., Gust. I.D.: Viral Hepatitis. Bulletin of the World Heath Organization. 60(5), 1982. s.677-679.
●
6- Diri, C.: Türkiye’de Sağlık Personeline Yönelik Aktif İmmünizasyonun HBV Enfeksiyonundan Korunma Yöntemleri Arasındaki yeri. Yayınlanmamış Araştırmaç, 1989.
●
7- Doebbeling, B.N., Wenzel, P.P.: Nosocomial Viral Hepatitis. “Principles and practise of İnfectious Diseases” de. (Ed. Mondell, G., Douglas, R.G. Jr., Bennet, J.E.) New York, Churchill
Livingstone, 1990.
●
8- Fişek, N. :Bulaşıcı Hastalıklarla Savaş Esasları. Epidemoloji Ders Notları. H.Ü. Toplum Hekimliği Enstitüsü yayını. Ankara, 1970.
●
9- Gestal, J.J.: Occupational Hazards in Hospitals: Risk of infection. British Journal of Industrial Medicine. 44:435-442, 1987.
●
10- Gözdaşoğlu, R. Dağalp, K. Kutluay, I.: Hastane Personelinde Hepatit-B Yüzey antijen ve antikor oranı – Türkiye Klinikleri Tıp Bilimleri Araştırma Dergisi,Cilt 1, 1983.
●
11-ILO, Encyclopaedia of Occupational Health and Safety:Workplace Biohazards, Vol.II, P.38.2-38.4,1998.
●
12- Martin, M.A., Wenzel, R.P.: Sterilization, Disinfection, end Disposal of Infectius Waste. “Principles and practice of Infectious Diseases” de (Ed. Mondell, G., Douglas, R.G. Jr., Bennet, J.E.)
New York, Churchill Livingstone, 1990
●
13- Oral, B., Diri, C. Türk yılmaz,: S.B. Ankara Hastanesi Çalışanlarında Mevcut ve Geçirilmiş Hepatit B İnfeksiyonu İmmünolojik İşaret Prevelansları. Türk Hij. Den. Biy Dergisi, No.46 1989.
●
14- Özgüven, Ö. Manoğlu, K., Sebik, K.: Türk Kan Donörlerinde Hepatit-B Surface Antijeni Sıklığı. Ege Üniversitesi Tp. Fak. Dergisi.17, 1978.
●
●
15- Robinson, W.S.: Hepatitis B Virüs and Hepatitis Delta Virus.”Principles and Practice of Infectious Diseases” de. (Ed. Mondell, G., Douglas, R.G. Jr., Bennet, J.E.) New York Churchill
Livingstone, 1990.
16- Viral Hepatitis Management, Standarts for the Future. Abstracts. Cannes, 1992.

44. İletişim
Dr. Erkam EKSEN
İstanbul Halk Sağlığı Müdürlüğü
Obezite, Diyabet & Metabolik Hastalıklar Şubesi
hsm34.odmh@saglik.gov.tr
+90 (212) 409 23 04

45. Sunumumu yukarıdaki QR Kodu kullanarak ulaşabileceğiniz internet sitesinden görüntüleyebilirsiniz.