1. «Ακούγοντας σχολικές
ιστορίες κατά παράβασιν»

2.  Τι είναι η σχολική βία;
 Η σχολική βία είναι ένας τρόπος να εξηγούμε κάποια πράγματα.
 Ναι, αλλά ποια πράγματα εξηγεί;
 Τα πάντα. Ή σχεδόν τα πάντα. Ό,τι θέλεις εσύ να εξηγεί.
 Αυτό δεν γίνεται. Δεν εξηγεί ας πούμε τη βαρύτητα.
 Όχι. Αλλά αυτό συμβαίνει γιατί κανείς δε θέλει η «σχολική βία» να
εξηγεί τη βαρύτητα. Αν κάποιοι ήθελαν, θα την εξηγούσε. Απλά θα
λέγαμε ότι τα σώματα ενστικτωδώς έχουν μία επιθετικότητα που
τα κάνει να πέφτουν το ένα πάνω στο άλλο με βία αντιστρόφως
ανάλογη του τετραγώνου της απόστασης μεταξύ τους στο
χωροχρόνο.
 Δε βγάζει νόημα.
 Αρκεί να πιστέψεις σ’ αυτό. Τι είναι αυτό που κάνει ένα παιδί να
προσβάλλει το άλλο, να χτυπάει, να κοροϊδεύει κάποιον επειδή
είναι ευαίσθητος, να αδιαφορεί για το μάθημα ή να ενοχλεί, κ.ά.;
Η σχολική βία φυσικά. Αλλά ποιο είναι το άλλο μισό αυτής της
περιγραφής;

3.  Βίντεο 1
 Βίντεο 2
 Βίντεο 3
 Λόγος των εκπαιδευτικών
 Βίντεο 4
 Βίντεο 5

4.  Έρευνες σε διεθνές επίπεδο έχουν δείξει ότι
περίπου το 15% των μαθητών έχουν βιώσει
συμπεριφορές εκφοβισμού και βίας, οι οποίες
παρατηρούνται συχνότερα στις ηλικίες 8-15
ετών.

5.  Έχουν δείξει ότι το φαινόμενο της βίας και του
εκφοβισμού αφορά 1/10 παιδιά, με
αποτέλεσμα σοβαρές επιπτώσεις στην
ψυχοκοινωνική τους εξέλιξη και στις
διαδικασίες της μάθησης, που εκφράζονται με
διάφορους τρόπους: άγχος, ψυχοσωματικά
συμπτώματα, κατάθλιψη, αυτοκτονικό ιδεασμό,
με ή χωρίς μαθησιακές δυσκολίες.
 Πολλά από τα παιδιά μπορεί να δημιουργήσουν
αργότερα στη νεαρή τους ηλικία
διαταραγμένες διαπροσωπικές σχέσεις, με ή
χωρίς παραβατικότητα κ.ά.

6.  Μπορεί να πάρουν διάφορες μορφές, άμεσες ή
έμμεσες και συνήθως εκδηλώνονται με:
 χειρονομίες, σπρωξιές, ξυλοδαρμούς,
 φραστικές επιθέσεις, βρισιές, προσβολές, απειλές,
 εκβιασμούς,
 καταστροφή προσωπικών αντικειμένων,
 κλοπές,
 σεξουαλική παρενόχληση και κακοποίηση,
 αποκλεισμό και απομόνωση από παρέες, ομαδικά
παιχνίδια και κοινωνικές δραστηριότητες.

7. είναι επιθετικές μορφές συμπεριφοράς οι οποίες:
 μπορεί να απευθύνονται σε ένα παιδί ή σε μια
ομάδα παιδιών, ή σε καθηγητές
 είναι επαναλαμβανόμενες και σκόπιμες,
 παρουσιάζουν διαφορά δύναμης-εξουσίας,
 μπορεί να εκδηλώνονται σωματικά ή λεκτικά, αλλά
και με έμμεσο τρόπο, όπως, για παράδειγμα, η
απομόνωση κάποιων παιδιών ή ο αποκλεισμός από
δραστηριότητες.
 Μορφές εκφοβισμού είναι επίσης ο δημόσιος
εξευτελισμός, η αποστολή απειλητικών sms ή emails
και ο εκβιασμός.

8.  Έχει παρατηρηθεί ότι οι γονείς συνήθως δηλώνουν
άγνοια για το πρόβλημα και το συζητούν ελάχιστα με
τα παιδιά τους.
 Οι μαθητές συχνά νιώθουν ότι η παρέμβαση κάποιου
ενήλικα είναι σπάνια και αναποτελεσματική, ενώ
πιστεύουν ότι μπορεί να αποτελέσει κίνητρο για να
εισπράξουν περισσότερη βία από τους συμμαθητές
τους.
 Ένα ποσοστό εκπαιδευτικών, όταν αντιλαμβάνονται
περιστατικά εκφοβισμού και βίας μεταξύ μαθητών,
δυσκολεύονται να τα αντιμετωπίσουν.

9.  «Ο Γιώργος πηγαίνει Α’ Γυμνασίου. Είναι ένα ήσυχο, παχουλό, ντροπαλό
και συμπαθητικό παιδί. Θέλει να κάνει φίλους, αλλά μερικά παιδιά της
τάξης του τον κοροϊδεύουν και δεν του μιλούν. Μόνο ο Νίκος από το άλλο
τμήμα τον πλησιάζει και έχουν αρχίσει να κάνουν παρέα. Οι υπόλοιποι
συμμαθητές του συχνά αδιαφορούν γι’ αυτό που συμβαίνει. Τις
τελευταίες εβδομάδες δεν έχει όρεξη για τα μαθήματα και εμφανίζει
σχολική υποεπίδοση. Κατά τη διάρκεια του διαλείμματος δεν τον
δέχονται να παίξει μαζί τους. Επίσης, όταν τον συναντούν στο διάδρομο
του σχολείου, τον σπρώχνουν και τον απειλούν ότι θα του πάρουν την
τσάντα και τα πράγματά του. Αυτό τον στενοχωρεί πολύ, γι’ αυτό και
όταν τους βλέπει, τους αποφεύγει. Μερικές φορές η καρδιά του χτυπάει
πολύ γρήγορα, επειδή φοβάται ότι θα του κάνουν κακό. Θα μπορούσε να
το πει στους εκπαιδευτικούς του ή στους γονείς του, αλλά αυτός
φοβάται». Οι γονείς του δεν γνωρίζουν το πρόβλημα, αλλά ανησυχούν
για την επίδοσή του και τον εκνευρισμό που παρουσιάζει τώρα τελευταία
στο σπίτι. Οι καθηγητές του εμφανίζονται προβληματισμένοι γιατί ο
Γιώργος δεν συμμετέχει στο μάθημα και κάθεται μόνος του στο θρανίο».

10.  Ομάδες ρόλων:
 «Θύτες»-Συμμαθητές Γιώργου
 «Θύμα»-Γιώργος
 Υπόλοιποι συμμαθητές
 Εκπαιδευτικοί
 Γονείς Γιώργου
 Καταγραφή σκέψεων, συναισθημάτων,
αντιδράσεων και προτάσεων

11.  Tα περισσότερα Υπουργεία Παιδείας των ευρωπαϊκών χωρών
διακηρύσσουν ότι τα σχολεία τους εξασφαλίζουν «ένα περιβάλλον
σεβασμού για όλους».
 Ωστόσο, μόνο το Βέλγιο, η Φινλανδία, η Γαλλία, η Γερμανία, η
Ιρλανδία, το Λουξεμβούργο, η Σουηδία και το Ηνωμένο Βασίλειο
έχουν διαμορφώσει συγκεκριμένες νομικές απαιτήσεις προκειμένου
να δράσουν προληπτικά ενάντια στη βία και τον εκφοβισμό που
λαμβάνει χώρα στα σχολεία, γεγονός το οποίο μπορεί να
περιλαμβάνει την ανάπτυξη μιας πολυδιάστατης προσέγγισης και
πολιτικής που να αντιμετωπίζει τη σχολική βία.
 Αντίθετα, τα περισσότερα σχολεία του εξωτερικού συχνά υιοθετούν
ως λύση στο πρόβλημα την αποβολή των μαθητών από το σχολείο,
χωρίς αποτέλεσμα και με πολλαπλές αρνητικές συνέπειες.

12.  Στόχος του είναι η καταπολέμηση των κλοπών, της βίας και της χρήσης
ναρκωτικών ουσιών.
 Ο τρόπος με τον οποίο το πρόγραμμα λειτουργεί είναι η ανάπτυξη της
προσωπικότητας των νέων και η εκμάθηση του να αντιστέκονται σε κακές
συμπεριφορές που αναπτύσσονται μέσα από την ομάδα που ανήκουν, όπως
επίσης και το να θέτουν όρια.
 Η κοινωνική καταξίωση μέσω ομαδικής εργασίας και ομαδικού πνεύματος.
Το κίνητρο να μάθουν στην πράξη, άξιες όπως η βοήθεια προς τους άλλους,
η υπευθυνότητα καθώς και ο σεβασμός προς τους άλλους. Η αυτογνωσία, η
ικανότητα να συνεργάζονται και να επικοινωνούν για την επίλυση
προβλημάτων είναι μερικές από τις άξιες που μαθαίνουν.
 Για την επίτευξη όλων αυτών η αστυνομία, το σχολείο, οι γονείς,
ψυχολόγοι, γυμναστές, δήμοι και μη κυβερνητικές οργανώσεις
συνεργάζονται με σκοπό την εφαρμογή του προγράμματος αυτού, το οποίο
σχεδιάζεται και εφαρμόζεται μέσα στα σχολεία.

13.  Στόχος είναι το βίαιο έγκλημα καθώς και άλλες
παραβάσεις.
 Μέσω αυτού του προγράμματος διδάσκονται
κοινωνικές και επαγγελματικές δεξιότητες σε
νέους οι οποίοι είναι εν δυνάμει παραβάτες,
όπως επίσης αναπτύσσονται δεσμοί με την
τοπική κοινότητα.
 Υπεύθυνοι για την υλοποίηση είναι οι δήμοι και
οι μη κυβερνητικές οργανώσεις.

14.  Εφαρμόζεται ένα πρόγραμμα πρόληψης
το οποίο στόχο έχει την αποφυγή
παραβατικών συμπεριφορών μέσω της
στήριξης ανήλικων παραβατών καθώς και
της οικογένειάς τους με στόχο την
κοινωνική τους ένταξη

15.  Ασχολείται με τους μαθητές και τους άνεργους
νέους ως στόχο του έχει την εξασφάλιση της
εκπαίδευσης των ανηλίκων καθώς και την
εκμάθηση τέχνης με σκοπό την πλήρη
ενσωμάτωση στην κοινωνία.
 Η παραμονή στο σχολείο και η απόκτηση
απολυτήριου επιτυγχάνεται μέσω καλής
επικοινωνίας των γονέων, καθηγητών,
κοινωνικών λειτουργών, γιατρών και τοπικών
φορέων.

16.  Στόχο έχει τα ναρκωτικά και το βίαιο
έγκλημα. Μέσω αυτού οι μαθητές
μαθαίνουν να αυξάνουν τις κοινωνικές και
ανθρώπινες δεξιότητες τους, την αυτονομία
τους, και την ικανότητα να επιλύουν τις
διαφορές τους με το διάλογο.
 Επίσης έμφαση δίδεται στην υποστήριξη
και ανάπτυξη κοινωνικών και
συναισθηματικών λογικών συμπεριφορών.

17.  Έχει ως στόχο τη βία στο σχολείο. Ο σκοπός
του είναι η ανακάλυψη των μηχανισμών που
πυροδοτούν τις διαπροσωπικές διαμάχες και η
εκμάθηση της μεταμόρφωσης τους με σκοπό
την βελτίωση των σχέσεων των ατόμων που
εμπλέκονται.
 Οι νέοι μαθαίνουν να αναγνωρίζουν τα
συναισθήματά τους, να τα ονομάζουν και να
τους δίνουν οντότητα. Με αυτό τον τρόπο
μαθαίνουν καινούργιους τρόπους που τους
δίνουν τη δυνατότητα να αντεπεξέλθουν
χωρίς τη χρήση βίας.

18.  Έχει στόχο την ανήλικη παραβατικότητα και
την αντικοινωνική συμπεριφορά.
 Μέσω αυτού του προγράμματος οι νέοι, οι
γονείς, οι δάσκαλοι, κοινωνικοί λειτουργοί
και ο φορέας που ασχολείται με την
παραβατικότητα των ανήλικων, σχεδιάζουν
και υλοποιούν προγράμματα τα οποία
στοχεύουν στην ανάπτυξη του αισθήματος
εμπιστοσύνης μεταξύ αυτών. Είναι
αξιοσημείωτο δε ότι εφαρμόζεται ξεχωριστό
πρόγραμμα για κάθε ανήλικο με βάση της
ανάγκες και τις αδυναμίες του.

19.  Έχει στόχο τη μείωση των συντελεστών
κίνδυνου για την εμφάνιση παραβατικών
συμπεριφορών και η ενδυνάμωση του με
παράγοντες οι οποίοι προστατεύουν την
καλή συμπεριφορά.
 Όπως επίσης η θετική επίδραση του
κοινωνικού περιβάλλοντος, καθώς και η
ανεύρεση καλών πρακτικών ως προς το
μεγάλωμα των παιδιών.

20.  Πρόγραμμα που στοχεύει στο έγκλημα του
δρόμου και υλοποιείται:
 μέσω συμβουλευτικής από άτομα που
ανήκουν στην ομάδα,
 με εκμάθηση δεξιοτήτων και
 με καλυτέρευση του περιβάλλοντος στο οποίο
αυτοί και οι οικογένειες τους διαμένουν.
 Αξίζει να σημειωθεί ότι Επόπτες είναι άτομα
μέσα από την συγκεκριμένη κοινότητα τα
οποία είναι εν δυνάμει παραβάτες!

21.  Προχωρά σε καινοτόμες και αποτελεσματικές παρεμβάσεις για τη μείωση της
παραβατικότητας και της βίας στα σχολεία. Συγκεκριμένα υλοποιούνται οι δράσεις:
 Άμεση αντιμετώπιση των περιστατικών εκφοβισμού και βίαιων συγκρούσεων στη
σχολική κοινότητα, μέσω των Υπηρεσιών Επιστημονικής και Παιδαγωγικής
Καθοδήγησης, με τη συνεργασία των Σχολικών Συμβούλων και ειδικών
επιστημόνων
 Κινητή μονάδα άμεσης παρέμβασης
 Υλοποίηση προγραμμάτων Αγωγής Υγείας στα σχολεία,
 Συνεργασία με την Εταιρεία Ψυχοκοινωνικής Υγείας του Παιδιού και του Εφήβου
(Ε.Ψ.Υ.Π.Ε.).
 Μνημόνιο Συνεργασίας του Υπουργείου Παιδείας με τη Μονάδα Εφηβικής Υγείας
(Μ.Ε.Υ.) της Β΄ Παιδιατρικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Αθηνών,
 Επέκταση και εφαρμογή των δράσεων πρόληψης και αντιμετώπισης ενδοσχολικής
βίας στα προγράμματα που αφορούν σχολικές μονάδες που έχουν ενταχθεί σε Ζώνες
Εκπαιδευτικής Προτεραιότητας.
 Συνεργασία με το «Χαμόγελο του Παιδιού»,
 Συνεργασία με Υπουργείο Υγείας.

22.  Διαμόρφωση καλού σχολικού κλίματος επικοινωνίας, διαλόγου και
εμπιστοσύνης, ανάμεσα σε εκπαιδευτικούς και μαθητές. Το κλίμα
επικοινωνίας και διαλόγου θα πρέπει να υποστηρίζεται έμπρακτα τόσο από το
Διευθυντή της σχολικής μονάδας, όσο και από τους εκπαιδευτικούς μέσα στις
τάξεις.
 Αξιοποίηση του θεσμού των μαθητικών συμβουλίων για την ενίσχυση της
ανάδειξης των απόψεων των μαθητών.
 Παρακολούθηση και προστασία των μελών της σχολικής κοινότητας από
οποιαδήποτε απειλή ή άσκηση βίας σε βάρος τους. Κάθε εκπαιδευτικός ή
μαθητής θα πρέπει να εκφράζει ελεύθερα τις απόψεις του ή τα παράπονά του
και εφόσον χρειάζεται, να λαμβάνει εγγυήσεις για την αποτροπή της
επανάληψης βλαπτικών συμπεριφορών.
 Επαρκής ενημέρωση των μαθητών και επικοινωνία στις τάξεις, σχετικά με την
άσκηση, το σεβασμό και την προστασία των δικαιωμάτων όλων των μελών της
σχολικής κοινότητας. Ειδικότερα, θα πρέπει να γίνονται συζητήσεις και
ενημερώσεις σχετικά με την άσκηση βίας, πώς εκδηλώνεται αλλά και για τους
τρόπους που μπορεί να αποτραπεί με την συνδρομή όλων.

23.  Καθιέρωση διαδικασιών ακρόασης με την συνδρομή του
Προϊσταμένου Επιστημονικής και Παιδαγωγικής Καθοδήγησης,
όταν εκδηλώνεται ένα περιστατικό βίας και ανάθεση ρόλων
συμβούλων σε εκπαιδευτικούς με ειδικές γνώσεις και δεξιότητες,
ώστε να δίνεται η δυνατότητα στους μαθητές να εξηγούν τις
συμπεριφορές τους, να εκφράζουν τις απόψεις τους, να
επικοινωνούν ύστερα από την εκδήλωση βίαιων ενεργειών και
να γίνεται προσπάθεια συμφιλίωσης μεταξύ των εμπλεκόμενων.
 Επιβολή κυρώσεων ύστερα από προσεκτική ακρόαση των μερών
και με την συνδρομή του Σχολικού Συμβούλου αλλά και του
Προϊσταμένου Επιστημονικής και Παιδαγωγικής Καθοδήγησης,
όπου αυτή κρίνεται αναγκαία.

24.  Ενίσχυση του ρόλου των μαθητών στη διαδικασία επίλυσης
συγκρούσεων, ενδεχόμενα μέσα από τη δημιουργία ομάδων φιλίας ή
διαμεσολάβησης, ανάλογα με τις δυνατότητες υποστήριξης των ομάδων
αυτών από τους εκπαιδευτικούς της σχολικής μονάδας.
 Ανάπτυξη προαιρετικών ομαδικών δραστηριοτήτων που ενδιαφέρουν
τους μαθητές και βοηθούν στην καλλιέργεια στενότερων δεσμών και
σχέσεων συνεργασίας μεταξύ τους (π.χ. ομάδες εφημερίδας, περιοδικού,
αθλητισμού, ιστολoγίου κ.τ.λ.).
 Τακτική επικοινωνία με τους γονείς και ευαισθητοποίησή τους, έτσι ώστε
να βρίσκονται κοντά στα παιδιά τους και στους προβληματισμούς τους,
επικοινωνώντας διαλεκτικά μαζί τους.
 Συνεργασία ολόκληρης της σχολικής κοινότητας, τόσο σε επίπεδο
σχολικού συμβουλίου, όσο και μέσα από τη διοργάνωση εκδηλώσεων
ενημέρωσης, συζητήσεων, εκθέσεων που θα προάγουν τις ειρηνικές
σχέσεις αλλά και την εγρήγορση όλων, με απώτερο στόχο την αποτροπή
της εκδήλωσης μορφών βίας, επιθετικότητας και εκφοβισμού μεταξύ
μαθητών.

25.  είναι σύνθετο, ενώ στην εκδήλωσή του συμβάλλει η
αλληλεπίδραση ψυχολογικών, οικογενειακών,
κοινωνικών, γνωστικών και συναισθηματικών
παραγόντων.
 Ειδικότερα, ρόλο παίζουν:
 ατομικά χαρακτηριστικά των παιδιών (π.χ.,
ιδιοσυγκρασία, εξελικτική πορεία, τραυματικές εμπειρίες),
 χαρακτηριστικά του οικογενειακού τους περιβάλλοντος
(πολύ αυστηρές ή πολύ ελαστικές μέθοδοι ανατροφής,
πρότυπα επιθετικής συμπεριφοράς, βία ανάμεσα στους
γονείς ή από τους γονείς προς τα παιδιά, ανασφαλής
δεσμός του παιδιού με τους γονείς κτλ.),

26.  διάφορες πλευρές του σχολικού περιβάλλοντος
(ανεπαρκής εποπτεία, συνωστισμός μαθητών, ελλείψεις
προσωπικού, φτώχεια ερεθισμάτων κτλ.),
 το ψυχολογικό κλίμα του σχολείου (ανταγωνιστικό,
ελεγκτικό, απρόσωπο, οριοθετεί με εχθρικό τρόπο,
προσανατολισμένο στην επίδοση, όχι στις σχέσεις κτλ.),
 οι πολιτικές του εκπαιδευτικού συστήματος (υπερβολική
χρήση της τιμωρίας και της αποβολής ως μέσου πειθαρχίας,
δυσανάλογη επιβράβευση κοινωνικά θετικών
συμπεριφορών κτλ.),
 οι στάσεις των ίδιων των παιδιών, των γονέων και των
εκπαιδευτικών απέναντι στη βία,
 ο τρόπος προβολής της βίας από τα μέσα μαζικής
ενημέρωσης,
 γενικότερα κοινωνικά προβλήματα που ενισχύουν τις
αντικοινωνικές συμπεριφορές.

27.  Το 10-15% των μαθητών πέφτουν θύματα
διαφόρων μορφών εκφοβισμού και βίας στο
σχολείο.
 Οι μαθητές που εκφοβίζουν και ασκούν βία,
δηλαδή οι θύτες, υπολογίζεται ότι ξεπερνούν
το 5% του συνόλου των μαθητών.
 Έχει παρατηρηθεί ότι τα αγόρια εμπλέκονται
περισσότερο σε περιστατικά σωματικής βίας
σε σύγκριση με τα κορίτσια, τα οποία
φαίνεται να εμπλέκονται πιο συχνά σε
περιστατικά λεκτικής βίας.

28.  Τα αγόρια σε σύγκριση με τα κορίτσια
εμπλέκονται πιο συχνά σε περιστατικά βίας, σε
αναλογία 3 προς 1.
 Τα περιστατικά εκφοβισμού και βίας στο
σχολείο εκδηλώνονται με μεγαλύτερη
συχνότητα στο δημοτικό και στο γυμνάσιο και
μειώνονται στο λύκειο.
 Οι μισοί από τους μαθητές-θύματα
εκφοβισμού και βίας δεν αναφέρουν πουθενά
το γεγονός, ενώ οι υπόλοιποι μισοί συνήθως το
αναφέρουν σε φίλους τους και λιγότερο στους
εκπαιδευτικούς ή στους γονείς τους.

29.  Δράστης: κατέχει πρωταγωνιστικό ρόλο, προκαλεί και καθοδηγεί επεισόδια
παρενόχλησης και εκφοβισμού.
 Βοηθός Δράστη: υποστηρίζει το δράστη και υποκινεί την εμπλοκή
άλλων μαθητών σε επεισόδια θυματοποίησης.
 Ενισχυτής: παρέχει θετική ανατροφοδότηση στους άμεσα
εμπλεκόμενους σε επεισόδια εκφοβισμού και βίαιης παρενόχλησης.
Λειτουργεί ως ακροατήριο, γελάει εις βάρος του θύματος και ενισχύει τον
εκφοβισμό του θύματος.
 Θύμα: συχνός στόχος εκφοβισμού, παρενόχλησης και επιθετικής
συμπεριφοράς.
 Υπερασπιστής Θύματος: παρέχει άμεση ή έμμεση υποστήριξη στο
θύμα. Προσπαθεί να σταματήσει την παρενόχληση και τον εκφοβισμό του
θύματος.
 Παρατηρητής: όταν αντιλαμβάνεται να λαμβάνουν χώρα επεισόδια
επιθετικής παρενόχλησης και εκφοβισμού, τότε αποχωρεί ή παραμένει
ουδέτερος παρατηρητής των επεισοδίων.

30.  Τα παιδιά που πέφτουν θύματα εκφοβισμού και
βίας στο σχολείο είναι δυνατόν:
 να νιώσουν έντονο άγχος και ανασφάλεια,
 να παρουσιάσουν σχολική άρνηση,
 να κάνουν πολλές απουσίες από το σχολείο,
 να οδηγηθούν σε σχολική αποτυχία.
 να εμφανίσουν μαθησιακές δυσκολίες και
ψυχοσωματικά προβλήματα, όπως πονοκεφάλους,
πόνους στην κοιλιά, διαταραχές ύπνου, ενούρηση
κ.ά.,
 να παρουσιάσουν φοβίες, κατάθλιψη, απόπειρες
αυτοκτονίας.

31.  Τα παιδιά-θύτες, αυτά που ασκούν τον
εκφοβισμό και τη βία, βρίσκονται σε μεγάλο
κίνδυνο:
 να απομακρυνθούν από το σχολείο,
 να διακόψουν τη σχολική φοίτηση,
 να εμφανίσουν τάσεις φυγής από το σπίτι,
 να εξελιχθούν, σε ποσοστό που προσεγγίζει το
50%, σε ενήλικες με αντικοινωνική και
παραβατική συμπεριφορά.

32.  Παχύσαρκα παιδιά.
 Παιδιά με κοντό ανάστημα.
 Αγόρια με μικρή μυϊκή δύναμη.
 Έφηβοι με προβλήματα διαταραχής
ταυτότητας φύλου.
 Κοινωνικές μειονότητες (εθνικές ή
θρησκευτικές).
 Παιδιά με χρόνια προβλήματα υγείας (άσθμα,
σακχαρώδης διαβήτης).
 Παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες ή αναπηρίες.

33.  με περισσότερο άγχος και ανασφάλεια από
τους άλλους μαθητές,
 ήσυχα και ευαίσθητα,
 εσωστρεφή και μοναχικά,
 με χαμηλή αυτοεκτίμηση,
 φοβισμένα και με παθητική στάση απέναντι
στη βία, δύσκολα υπερασπίζονται τον εαυτό
τους.

34.  έλλειψη αυτοπεποίθησης και αδυναμία
αντιπαράθεσης
 παθητική αποδοχή της βίας,
 φόβο για περαιτέρω βία ή τιμωρία από τους
μεγάλους,
 σύγχυση, απόγνωση, έντονο άγχος και πανικό,
 απόσυρση και κλάμα, κατάθλιψη και απόπειρες
αυτοκτονίας
 πεποίθηση ότι η παρέμβαση ενός ενήλικα δε θα είναι
αποτελεσματική,
 πεποίθηση ότι αν συζητήσουν το πρόβλημα με έναν
ενήλικα, θα εισπράξουν περισσότερη βία από τους
θύτες.

35.  με χαμηλή αυτοεκτίμηση, ενώ φαίνονται
σίγουρα για τον εαυτό τους,
 ενεργητικά και υπερδραστήρια,
 επιθετικά,
 επιρρεπή σε παραβίαση κανόνων και σε
αντικοινωνικές συμπεριφορές,
 ικανά να ξεφεύγουν από δύσκολες
καταστάσεις,
 δίχως ηθικούς ενδοιασμούς ή τύψεις για τις
πράξεις τους
 έχουν κύρος, ισχύ και είναι δημοφιλή μέσα
στην ομάδα.

36.  Ένα 6% των παιδιών που έχουν υποστεί σοβαρό εκφοβισμό και
ένα 18% αυτών που έχουν εκφοβιστεί κάποιες φορές
ανταποδίδουν τον εκφοβισμό μόλις τους δοθεί η κατάλληλη
ευκαιρία.
 Αυτά τα παιδιά φαίνεται να είναι επιθετικά και σίγουρα για τον
εαυτό τους, όταν είναι ανάμεσα σε παιδιά που τους αποδέχονται,
αλλά όταν είναι μακριά από το περιβάλλον αποδοχής εύκολα
θυματοποιούνται γιατί φαίνεται να χάνουν την αίσθηση
ασφάλειας.
 Έχουν χαμηλό βαθμό κοινωνικής αποδοχής από το σχολικό
περιβάλλον, απουσία στρατηγικών επίλυσης προβλημάτων ως
τρόπου αντιμετώπισης των συγκρούσεων και αρνητική
αυτοεκτίμηση. Συχνά έχουν δυσκολίες στις σχέσεις τους με το
οικογενειακό τους περιβάλλον.

37.  υποστηρίζουν το θύτη με γέλια,
χειροκροτήματα και άλλες μορφές
επιδοκιμασίας,
 απομακρύνονται από τη σκηνή και κάνουν ότι
δεν είδαν τίποτα,
 θυματοποιούνται, τρομοκρατούνται,
«παγώνουν»,
 δεν ξέρουν τι να κάνουν, είναι σε αμφιθυμία
και δεν παίρνουν θέση,
 προσπαθούν να βοηθήσουν το θύμα,
αποδοκιμάζουν το θύτη και τρέχουν να
φέρουν βοήθεια.

38.  αν έχει μειωμένη διάθεση ή αρνείται να έρθει στο σχολείο με
πρόσχημα κάποια αδιαθεσία,
 αν κάνει αδικαιολόγητες απουσίες,
 αν έχει απροσδόκητη μαθησιακή πτώση που αποτυπώνεται σε
χαμηλούς βαθμούς,
 αν στα διαλείμματα περνά το χρόνο του γύρω από τους
εκπαιδευτικούς και τα γραφεία,
 αν καθυστερεί να έρθει στο σχολείο ή αργεί να επιστρέψει στο
σπίτι,
 αν αρχίζει να αλλάζει τους δρόμους μέσα από τους οποίους
έρχεται στο σχολείο ή επιστρέφει από αυτούς στο σπίτι,
 αν τα ρούχα του συχνά είναι σκισμένα και κατεστραμμένα,

39.  αν έχει σημάδια και μελανιές στο σώμα ή άλλες
ενδείξεις επίθεσης και αποφεύγει να εξηγήσει πώς
συνέβησαν,
 αν συχνά χάνει τα πράγματά του,
 αν συχνά ζητά χρήματα από τους γονείς του γιατί
έχασε αυτά που του έδωσαν,
 αν αρνείται να συμμετέχει σε σχολικές
εκδηλώσεις και δραστηριότητες,
 αν υπάρξουν ξαφνικές αλλαγές στη διάθεσή του
που επιμένουν,
 αν παραπονιέται για ψυχοσωματικά προβλήματα.

40.  να συζητά με τους μαθητές για τα δικαιώματά τους, τους κανόνες
συμπεριφοράς στο σχολείο και τους τρόπους αντιμετώπισης του
εκφοβισμού και της βίας στο σχολείο,
 να παρέχει από νωρίς στους μαθητές κατάλληλους τρόπους έκφρασης
(όπως τα αθλήματα, οι τέχνες κτλ.) και ανάλογες ευκαιρίες για επιτεύγματα
και καταξίωση,
 να ενισχύει τη φιλία μεταξύ των μαθητών και να αναδεικνύει την
αλληλεγγύη της παρέας των φίλων ως το πλέον κατάλληλο μέσο για την
αντιμετώπιση περιστατικών εκφοβισμού και βίας στο σχολείο,
 να ευαισθητοποιεί τους γονείς για το πρόβλημα, στις ατομικές και στις
ομαδικές συνεργασίες,
 να αντιμετωπίζει τις αιτίες απομόνωσης και περιθωριοποίησης μαθητών,
 να δείχνει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την ένταξη στη σχολική ομάδα των
νεοφερμένων μαθητών ή των μαθητών με προβλήματα και αναπηρίες,
 να ασκεί ουσιαστική εποπτεία των χώρων του σχολείου στους οποίους
πιθανολογείται εκδήλωση εκφοβισμού και βίας μεταξύ των μαθητών.

41.  να διαβεβαιώσει το παιδί-θύμα ότι «δεν ευθύνεται το ίδιο για ό,τι έχει
συμβεί»,
 να του θυμίσει ότι το νοιάζεται και ότι ο εκπαιδευτικός μπορεί να το
προστατεύει,
 να του πει ότι τα πράγματα μπορούν να αλλάξουν μόνο αν «σπάσει η σιωπή»
και να εξηγήσει ότι η κοινοποίηση των περιστατικών εκφοβισμού και βίας
στο σχολείο δεν αποτελεί «κάρφωμα»,
 να συζητήσει το γεγονός στην ομάδα τάξης ως κάτι σοβαρό και ως ευθύνη
όλων,
 να κινητοποιήσει την αλληλεγγύη των μαθητών,
 να προτείνει στο παιδί και στην ομάδα τάξης πρακτικούς τρόπους για την
αντιμετώπιση δύσκολων καταστάσεων,
 να ενημερώσει αμέσως τους γονείς του παιδιού,
 να ενημερώσει παράλληλα την ομάδα των εκπαιδευτικών και το διευθυντή
του σχολείου,
 εάν κρίνεται αναγκαίο, να ζητήσει τη βοήθεια ενός ειδικού ψυχικής υγείας.

42.  Τεχνικές διαχείρισης της συμπεριφοράς
και επίλυσης των συγκρούσεων
 Ευαισθητοποίηση σε θέματα πολιτισμικής
διαφορετικότητας και χειρισμού των στερεοτύπων και
προκαταλήψεων
 Στρατηγικές ελέγχου των συναισθημάτων
 Εξάσκηση στην απόκτηση κοινωνικών δεξιοτήτων
 Επεξεργασία πληροφοριών που αναφέρονται σε
κοινωνικά ερεθίσματα
 Εκπαίδευση στην ενσυναίσθηση και στην ικανότητα
κατανόησης του τρόπου σκέψης του άλλου

43.  Μέθοδος μεριστής έγνοιας
 Απο-ενοχοποιητική προσέγγιση-Μέθοδος
υποστηρικτικής ομάδας
 Εκπαίδευση στη διαμεσολάβηση ομάδας
συνομηλίκων για επίλυση συγκρούσεων στα
πλαίσια της Επανορθωτικής Δικαιοσύνης:
Στην αποκατάσταση των σχέσεων και της
επικοινωνίας, μέσω μιας διαδικασίας έκφρασης και
διαλόγου που καταλήγει στην ανάληψη των
ευθυνών και στη διαχείριση της ντροπής. Εμπλοκή
της κοινότητας στην επίλυση της σύγκρουσης.
Ισότιμη συμμετοχή δράστη, θύματος και
παρατηρητών στη διαδικασία.

44. Κατάσταση
ΚΟΚΚΙΝΟ ΦΑΝΑΡΙ
 Σταμάτα
 Συγκρατήσου
 Πάρε μία βαθιά ανάσα
ΚΙΤΡΙΝΟ ΦΑΝΑΡΙ
 Τι συμβαίνει;
 Πως αισθάνομαι;
 Πως αισθάνονται οι άλλοι;
 Τι θέλω να συμβεί;
 Τι μπορώ να κάνω;
ΠΡΑΣΙΝΟ ΦΑΝΑΡΙ
 Δοκίμασε το πλάνο σου!
 Πως τα πήγες;

45.  Διαφώνησα με κάποιον
 Ήμουν σε μπελά
 Κάποιος με κορόιδεψε
ΚΟΚΚΙΝΟ ΦΑΝΑΡΙ
 Ήμουν σε καυγά Σταμάτα
Συγκρατήσου
Πάρε μία βαθιά ανάσα

46. Τι έκανα Τι συνέβη Καλό ή κακό;
Σκέψου ένα πρόβλημα που είχες
Πρόβλημα Τι ήθελα να συμβεί
Τι έκανα Τι συνέβη Καλό ή κακό;
Κάτι που θα μπορούσα να Τι θα είχε συμβεί τότε
είχα κάνει

47. Έμεινα Έκανα Μίλησα Είδα Άλλο
Το συναίσθημα Τι έκανα

48.  Αναπλαισίωση και επαναπροσδιορισμός
της συμπεριφοράς:
 Ποικίλοι τρόποι ερμηνείας της
προβληματικής συμπεριφοράς
 Επιλογή θετικής ερμηνείας, διαμόρφωση
εναλλακτικών και επιλογή της πλέον
κατάλληλης για την κατάσταση

49.  Απόδοση θετικών κινήτρων συμπεριφοράς:
 Συνειδητοποίηση της απόδοσης κινήτρων πριν
την τεχνική, εναλλακτικά θετικά κίνητρα
συμπεριφοράς και επιλογή του πλέον
κατάλληλου.
 Τεχνική εντοπισμού των εξαιρέσεων:
 Προσπαθούμε να βρούμε τα δυνατά σημεία του
μαθητή.

50.  Υποδήλωση θετικών λειτουργιών
συμπεριφοράς και ενθάρρυνση της
προβληματικής συμπεριφοράς με διαφορετικό
τρόπο:
 Μπορεί να είναι και θετική
 Πώς αλλιώς μπορεί να χρησιμοποιηθεί;
 Επιλογή τρόπων συνέχισης αυτής

51.  Τεχνική της Κερκόπορτας:
 Εστίαση της προσοχής σε μέρος του
συστήματος που δεν είναι πρόβλημα
 Τρόπος σχολιασμού του θετικού στοιχείου ή
της θετικής συμπεριφοράς
 Ενθάρρυνση και ενίσχυση της συχνότητας και
του χρόνου της μη προβληματικής
συμπεριφοράς.

52. Μες στον καθρέφτη…
 Επομένως τι είναι σχολική βία;
 Αυτό που μπορώ σίγουρα να σου πω είναι το τι δεν είναι.
 Σχολική βία δεν είναι:
όταν υπάρχει αποδοχή της διαφορετικότητας, σεβασμός,
αλληλεγγύη, συνεργασία ομάδων, παραγωγική σύγκρουση,
δημιουργική έκφραση συναισθημάτων, αυτοέλεγχος, διάλογος,
διαμεσολάβηση, ενσυναίσθηση, αυτοεκτίμηση, υπευθυνότητα,
συλλογικότητα, αμοιβαιότητα, φιλία, ενίσχυση ενδιαφερόντων,
πρωτοβουλιών , δημιουργική διαχείριση ελεύθερου χρόνου και
ψυχαγωγία, ένα σχολείο προσανατολισμένο στη
ψυχοσυναισθηματική υγεία των μαθητών, καθώς και άλλα πολλά…
 Τι ωραία μαθήματα αντιβίας στα θρανία!

53.  Το ραγισμένο δοχείο

54.  Ασημόπουλος, Χ., Χατζηπέμου, Θ., Σουμάκη, Ε., Διαρεμέ, Σ.,
Γιαννακοπούλου, Δ. και Τσιάντης, Ι. (2008). Το φαινόμενο του εκφοβισμού
στο δημοτικό σχολείο: Απόψεις μαθητών, απόψεις εκπαιδευτικών. Παιδί και
Έφηβος, 10(1): 97-110.
 Olweus, D. (2009). Εκφοβισμός και βία στο σχολείο: Τι γνωρίζουμε και τι
μπορούμε να κάνουμε, Έκδοση Εταιρείας Ψυχοκοινωνικής Υγείας του
Παιδιού και του Εφήβου. (Ε.Ψ.Υ.Π.Ε.), Αθήνα.
 Rigby, K. (2008). Σχολικός εκφοβισμός: Σύγχρονες απόψεις. Εκδόσεις Τόπος,
Αθήνα.
 Σώκου, Κ. (2000). Σχολεία προαγωγής της υγείας, το ευρωπαϊκό δίκτυο,
αρχές, σκοποί και μέθοδοι. Παιδί και Έφηβος: Ψυχική Υγεία και
Ψυχοπαθολογία, 2(1), 152-165.
 Καλατζή-Αζίζι, Α., & Ζαφειροπούλου, Μ. (2004). Προσαρμογή στο σχολείο:
Πρόληψη και αντιμετώπιση δυσκολιών. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.

55.  Κωστάκης, Δ. κ.ά. (2010). Αναστοχαστική πράξη: Αποκλεισμός στο
σχολείο. Αθήνα: Νήσος.
 Molnar, A., & Lindquist, B. (1993). Προβλήματα συμπεριφοράς στο
σχολείο-Οικοσυστημική προσέγγιση. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα.
 Χατζηχρήστου, Χ. (Επιμ. Έκδ.) (2004). Πρόγραμμα Προαγωγής της Ψυχικής
Υγείας και της Μάθησης: Κοινωνική και Συναισθηματική Αγωγή στο
Σχολείο. Εκπαιδευτικό Υλικό για τη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση. Αθήνα:
Τυπωθήτω-Γιώργος Δαρδανός.
 Brock, S. E., Sandoval, J., & Lewis, S. (2005). Εγχειρίδιο για τη δημιουργία
ομάδων διαχείρισης κρίσεων στο σχολείο. Αθήνα: Τυπωθήτω. (Μετάφραση:
Ε. Θεοχαράκη, Επιμέλεια: Χ. Γ. Χατζηχρήστου).
 Αρτινοπούλου, Β., Η σχολική Διαμεσολάβηση, Εκπαιδεύοντας μαθητές στη
διαχείρηση της βίας και του εκφοβισμού. Αθήνα: Νομική Βιβλιοθήκη, 2010.