Achtergrond

1. PRAXIS
METHODIEK
■ Thomas de Vries
De nieuwe team-assessmenttool
Team-
sociomapping
Ongezonde teamdynamische patronen kosten
organisaties handenvol geld. Sluimerende conflicten,
hokjesdenken, slechte communicatie, scheef
gegroeide verhoudingen; ze zorgen jaarlijks voor
een veelvuldige inzet van communicatietrainingen,
teamontwikkelprogramma’s en coaching. Maar hoe
komt men nu werkelijk te weten wat een team nodig
heeft om effectiever te presteren?
Een gedegen teamdiagnose is voor elke
teamcoach evident voordat er daadwerkelijk
aan teaminterventies begonnen kan worden.
Maar op welke manier kan deze teamdiagnose
zo betrouwbaar mogelijk plaatsvinden?
Momenteel vindt diagnose vooral plaats
door middel van intakegesprekken, de
inzet van 360° feedbackinstrumenten of
persoonlijkheidsprofieltesten, zoals MBTI
of Managementdrives. Sinds kort kan
Sociomapping hieraan worden toegevoegd.
Sociomapping?
Sociomapping belooft bergen. Letterlijk, want
op basis van een korte digitale vragenlijst
wordt een driedimensionale teamkaart met
hoogtelijnen en afstanden gemaakt, die eruitziet
als een afbeelding van een berglandschap
100 TvOO maart 2011 nr. 1

2. PRAXIS
met daarin een specifieke positie voor alle teamkaarten te genereren. Bij het invullen van
teamleden. Wie goed kijkt ziet een sociogram of de vragenlijst wordt de teamleden gevraagd
zelfs een systeemopstelling. naar ‘de huidige situatie’ en naar de gewenste
‘optimale situatie’ (behoeften). Geavanceerde
Sociomapping is een teamdiagnose- en software zet de ingevulde vragenlijsten van
teamontwikkeltool waarmee op snelle en de deelnemers om in een driedimensionaal
eenvoudige wijze de vaak zeer complexe gekleurd teamlandschap waarin ieders bijdrage
teamdynamiek in kaart kan worden gebracht. is opgenomen. De software genereert ook
Het is een instrument voor coaches, trainers, voor elk teamlid een persoonlijk rapport
veranderaars en soortgelijke professionals om met karakteristieken van de eigen interactie
de effectiviteit van teams (tot groepen van 200 ten opzichte van de andere teamleden. De
personen) structureel te helpen vergroten. rapporten geven ook aanbevelingen voor het
optimaliseren van de eigen effectiviteit in relatie
Stappenmodel tot andere teamleden.
Na een intake met een (deel van) het team
waarin duidelijk wordt in hoeverre de teamleden De kaarten en rapporten worden gezamenlijk
daadwerkelijk werk willen maken van het besproken onder leiding van een facilitator.
vergroten van de eigen effectiviteit, vullen Onder andere het naast elkaar projecteren van
alle teamleden een online vragenlijst in met de kaart van de huidige situatie en die van de
zes gesloten en twee open vragen (figuur gewenste situatie levert waardevolle reflecties
1). Dat is voldoende om de Sociomaps of op ten aanzien van de teamontwikkeling. Hoe
Figuur 1. 7+ stappenmodel
TvOO maart 2011 nr. 1 101

3. PRAXIS
groter de verschillen, hoe groter de noodzaak tot hoogtes worden bepaald door een gemiddelde
verandering. Na afloop van de bespreking van van de scores die men van alle teamleden krijgt
de kaarten en de rapporten bepaalt het team of, (figuur 2).
en zo ja, welke vervolginterventies noodzakelijk
zijn. Dit is de ‘+’ in het ‘7+ stappenmodel’; Sociomapping in verhouding tot andere
feitelijk het startpunt van structurele diagnosetools
teamontwikkeling. Door interviews of een intakegesprek te houden
kunnen veel feiten naar voren komen, maar het
Teamkaart gevaar bestaat dat er persoonlijke interpretatie,
Het programma toont in de kaarten alle eigen oplossingsdenken en denken voor
onderlinge verhoudingen in een team door de anderen insluipt. Het is bovendien lastig de
teamleden dichter of verder van elkaar en hoger verkregen informatie objectief te filteren en te
of lager te positioneren. De afstanden tussen integreren tot een allesomvattend beeld.
teamleden ontstaan op basis van de scores Bij 360° feedback staat een persoon centraal
die teamleden aan elkaar hebben geven. De en niet het team of de effectiviteit daarvan.
Figuur 2. Voorbeeld teamkaart
De afstand tussen de teamleden geeft aan hoeveel communicatie er onderling plaatsvindt. Hoe
dichter bij elkaar des te meer communicatie er plaatsvindt tussen de betreffende teamleden.
De hoogte geeft aan hoeveel iemand gemiddeld genomen communiceert met zijn teamleden.
Iemand die veel communiceert komt hoog te staan.
De pijlen maken zichtbaar dat er een duidelijke wederzijdse behoefte is tot meer communicatie
of interactie tussen de betreffende teamleden.
102 TvOO maart 2011 nr. 1

4. PRAXIS
invult, ontstaan er gezamenlijke röntgenfoto’s
van het team, die de onderlinge verhoudingen
Waar komt Sociomapping vandaan? scherp zichtbaar maken.
Sociomapping is oorspronkelijk
afkomstig uit de ruimtevaart. De Conclusie
methodiek is in samenwerking met Sociomapping is een wetenschappelijk
de ESA ontwikkeld om bij langdurige beproefde methode en kent een constructieve
ruimtevluchten de onderlinge relaties focus op versterking van alle onderlinge
van de crew te voorspellen, vast te sociale verhoudingen. De kaarten zijn
kunnen stellen, daarop te kunnen verhelderend en visueel aantrekkelijk maar
interveniëren en deze gedurende een evenzo confronterend. De kaarten vormen
ruimtereis blijvend te kunnen monitoren. geen eindpunt, maar een gevalideerd, zuiver
Momenteel wordt Sociomapping ingezet beginpunt voor een teamgesprek, gerichte
bij het ruimtevaartexperiment Mars 500, een-op-eengesprekken en eventuele andere
waarbij twee jaar lang een Marsmissie vervolginterventies.
wordt nagebootst.
De methode lijkt eenvoudig, maar eerlijkheid
In samenwerking met de Universiteit gebiedt te zeggen dat de beelden ruimte geven
van Praag en de Tsjechische QED voor - ook verkeerde - interpretatie. Het is
Group is Sociomapping ontwikkeld en daarom van belang dat de kaarten onder leiding
heeft men er een managementtool van van een geaccrediteerde facilitator duiding
gemaakt die differentieert op thema’s krijgen. Het is de gezamenlijke dialoog die
als samenwerking, besluitvorming en daadwerkelijk betekenis geeft aan de kaarten en
communicatie. daarmee aan de discrepantie tussen de huidige
en de gewenste situatie ten aanzien van de
effectiviteit van teams.
De feedback gaat vaak over gedragingen Het feit dat er zo’n vijftien jaar grondig
van een persoon en niet over alle interacties onderzoek vooraf is gegaan aan de lancering
die in meer of mindere mate nodig zijn om van deze tool maakt dat het met de
het team te ontwikkelen. De kracht van wetenschappelijke basis wel snor zit. De kosten
persoonlijkheidsmodellen zoals Belbin of MBTI voor een teamscan tot maximaal 25 personen
is natuurlijk dat er gevalideerde – ofschoon bedragen 1.600 euro (exclusief de kosten van
tijdrovende – testen bestaan, waarmee op de facilitator). Hiermee verhoudt de prijs van
teamniveau gekeken kan worden of er een Sociomapping zich goed tot tools als MBTI,
voldoende gevarieerde mix aan teamrollen in Belbin of Managementdrives.
huis is. Maar ook hier geldt dat de insteek van
een dergelijke test typisch is: het beoordelen Sociomapping kan uitstekend dienst doen als
van iemands eigen of juist andermans rol. En zo structurele monitor van de teameffectiviteit.
blijft juist de interactie tussen teamleden buiten Het instrument is een vernieuwende aanvulling
beeld. op het aanbod van (team-)diagnosetools voor
De zelfperceptie bij Sociomapping draait niet teams die echt structureel werk willen maken
alleen om hoe iemand zichzelf en de ander van hun effectiviteit. Teams die Sociomapping
ziet, maar gaat met name in op hoe iemand zijn zien als een aardig eenmalig tussendoortje
relaties met elk ander beschouwt, afgezet tegen kunnen hun centen beter in de zak houden.
de teameffectiviteit. Doordat iedereen de test
TvOO maart 2011 nr. 1 103

5. PRAXIS
Thomas de Vries is directielid bij Outing Holland. Hij is
gespecialiseerd in teamcoaching, actieve werkvormen, outdoor
trainingen, ervaringsleren en Sociomapping. Begin 2010 heeft
De Vries het contact met de QED-group gelegd en Sociomapping
naar de Benelux gehaald. Momenteel werkt hij aan een eigen
zelfstandige Nederlandse Sociomapping organisatie waar
zelfstandige professionals tot geaccrediteerd facilitator kunnen
worden opgeleid.
De facilitator
Vergeleken met andere opdrachten is deze methode confronterend omdat verstoppen
- letterlijk - onmogelijk is.
Enerzijds leest een kaart enorm intuïtief (wat je ziet is wat je voelt!); anderzijds heb
je er wel wat hulp bij nodig om de transfer te kunnen maken. Ik begin vaak met
een fictieve kaart van een ander onbekend team om uit te leggen dat het helemaal
niet erg is dat iemand rechtsboven aan de rand staat, omdat dat bijvoorbeeld
een buitendienstmedewerker is. En die twee links, die maar weinig met de rest
communiceren werken op een andere etage, terwijl de rest in een kantoortuin
samenwerkt en ook functioneel veel meer samen te doen heeft.
De kaarten zijn een resultante van wat iedereen(!) heeft ingebracht. Voor de kaart van
de gewenste situatie betekent dit dat ik in een oogopslag scherp kan maken wat alle
teamleden echt willen.
Als facilitator help ik om scherp te krijgen waar de persoonlijke en de teameffectiviteit
vergroot kan worden. Op welke wijze daar vorm aan wordt gegeven ligt aan de
problematiek, de wensen en behoeftes van de teamleden. Denk hierbij aan een
stevig teamontwikkelprogramma bij ernstige verstoring van de teameffectiviteit tot
persoonlijke coaching van teamleden wanneer beperkte bijsturing nodig is.
Het gebruik van de kaarten wordt waardevoller gedurende de loop van het
teamontwikkeltraject want, door periodiek gezamenlijk een Sociomap te maken wordt
de voor(ui)tgang gemeten. Voor mij als begeleider zijn de kaarten die gedurende het
traject worden gemaakt het spannendst. Ze vormen namelijk directe feedback op mijn
eigen handelen als procesbegeleider…
Jos van Houdt, geaccrediteerd sociomap facilitator
104 TvOO maart 2011 nr. 1

6. PRAXIS
De klant
Als professionals, die docenten opleiden en trainen voor de gehele CIZ-organisatie,
waren wij erg nieuwsgierig naar de effectiviteit van onze eigen communicatie en de
wijze waarop wij zelf als afdeling met elkaar samenwerkten.
Door middel van Sociomapping is onze huidige situatie in beeld gebracht,
gecombineerd met onze gewenste situatie. Een teamlid bleek zeer centraal te staan
in de communicatie, wat iedereen - de persoon in kwestie zelf ook – verraste. Haar
waarde in het leggen van verbindingen werd duidelijk onderschat. Ook zagen we
direct wie meer betrokken kon worden bij het team en welk duo meer met anderen
moest samenwerken om onze gezamenlijke effectiviteit te vergroten.
De teamkaarten en daaruit voortvloeiende conclusies werden samen met het team
besproken onder begeleiding van een facilitator. Deze facilitator begeleidde de
workshop met veel respect voor de teamleden en de resultaten van de test werden
met enige voorzichtigheid gebracht. Hierdoor ontstond ruimte voor eigen interpretatie
van de teamleden, wat ik als zeer prettig heb ervaren. Er wordt niets gesuggereerd,
het ontstaat. Er is ruimte om je eigen verantwoordelijkheid te nemen indien nodig.
Zelf werd ik geraakt doordat ik de situatie van ons team opeens onder ogen zag en
me afvroeg welke rol ik daar als manager zelf in heb gehad. Wat kan ik aan sommige
aspecten doen? Dat is met meer teamleden gebeurd.
Sociomapping verschilt in mijn ogen van andere methodieken doordat het direct
een beeld geeft van de huidige en gewenste situatie in een team, zonder dat daar
ellenlange intakes of andere voorbereidende gesprekken voor nodig zijn. Bij ons is de
communicatie onmiddellijk verbeterd, omdat ieder teamlid zich gewaar werd van het
eigen communicatiegedrag en tevens van collega’s hoorde wat het gewenste gedrag
zou kunnen zijn.
Monica de Vente, Manager CIZ academie
Meer weten Informatie via de Tsjechische (Engelstalige) site
Vanaf maart 2010 is deze toolkit in Nederland http://team.sociomap.com/
op de markt. De methode is beschermd. Wie http://www.sociomap.com/
met Sociomapping aan de slag wil, dient zich
te wenden tot een geaccrediteerd bureau. In Sociomapping op Prezi.com
de Benelux is dat Outing Holland in Utrecht. http://prezi.com/ejk6do72p6ak/
http://www.outingholland.nl/ sociomapping/
sociomapping
Informatie vanuit de ruimtevaart
http://www.mars500.cz/en/
TvOO maart 2011 nr. 1 105

7. PRAXIS
Literatuur Sykora, J., Nechaev, A. P., Solcova, I.,
Bahbouh, R. (2008). New tool for e.a. (1997). Evaluation of the Dynamics
analysis and visualization of teams and of In-Group Strain During Long Isolation.
populations: Sociomapping. International Aviakosm Ekolog Med, Vol. 31(4), pp.
Journal of Psychology, Abstracts of 11-15.
the XXIX International Congress of Sykora, J., Solcova, I., Bahbouh, R e.a.
Psychology, Vol. 43(3-4), p. 43 (1996). Group dynamics and Tension
Rozehnalova, E. (2008). Research on Analysis in Simulated Extended
Sociomapping as a teamwork diagnostic Spaceflight Settings. In: Advances in
tool. International Journal of Psychology, Space Biology and Medicine: HUBES –
Abstracts of the XXIX International 135 days of MIR simulation study. Paris:
Congress of Psychology, Vol. 43(3-4), p. 8. European Space Agency.
Hoschl, C. (2008). 3D visualization of Sociomapping used for visualization in
team dynamics by animated sociomaps. other areas and disciplines:
International Journal of Psychology, Jencek, P., Vojtas, P., Kopecky, M.,
Abstracts of the XXIX International & Hoschl, C. (2009). Sociomapping
Congress of Psychology, Vol. 43(3-4). in Text Retireval Systems. In: FQAS
Bahbouh, R. (2005). Sociomapping International Conference Proceedings.
(Doctoral Disertation, Charles University Flexible Query Answering Systems
Prague). (pp.122-133). Berlin/Heidelberg: Springer .
Bahbouh, R. (1996). Dynamic Sociometry Available at http://www.springerlink.com/
and Sociomapping: New Approach to content/975737n477112306
Small group Methodology and Social Michálek, P., Chamoutová, K., Rymešová,
Systems Analysis. In: Selection and P., & Chamoutová, H. (2004). Integration
training advances in aviation: papers process of Czech Republic to European
presented at the Aerospace Medical Union: Possibility of dynamic sociometry.
Panel Symposium held in Prague, Czech Paper at the conference. Available
Republic, in May 1996. Neuilly-sur-Seine: at www.agris.cz/etc/textforwarder.
AGARD php?iType=2&iId=139067
106 TvOO maart 2011 nr. 1