2. 1) Dünya, Güneş ve Ay’ın Şekil ve
Büyüklüklerinin Karşılaştırılması
Güneş, Dünya’mızın ısı ve ışık kaynağı olması nedeniyle büyük
önem taşır. Dünya’mızın uydusu olan Ay ise bize en yakın gök
cismidir.
Dünya’mızın şekli bir portakalın şeklini andırır. Bu özel şekle
“Geoit” denir. Dünyamız ortasından şişkin üst ve alttan basıktır.
Güneş’in şekli küreye benzemektedir. Ay’ı ise bazı geceler
görememekteyiz fakat bazı geceler ise yuvarlak olarak görmekteyiz.
4. Cisimler arasındaki uzaklık azaldıkça daha büyük görürüz. Bir
cismin büyüklüğü gözlem yapılan yer ile aradaki uzaklığa bağlı
olarak farklılık gösterebilir. Güneş bize Ay’dan çok uzak olmasına
rağmen Ay ile aynı büyüklükteymiş gibi göründüğüne göre Güneş,
Ay’dan oldukça büyük olmalıdır. Güneş’le Ay’ı genellikle aynı
büyüklükte algılamamızın nedeni bu cisimlerin Dünya’mıza farklı
uzaklıkta olmalarıdır.
5. Neler Öğrendik ?
Şeklim küreye benzer.
Dünya’nın ısı ve ışık
kaynağı olup
Dünya ve Ay’dan çok
büyüğümdür.
Dünya’ya çok uzak
olduğum için
Dünya’dan
bakıldığında Ay’la
aynı
boyuttaymış gibi
görünürüm.
6. Şeklim küreye benzer.
Güneş’ten küçük Ay’dan
daha büyüğüm.
Şeklim küreye benzer.
Dünya’ya en yakın gök cismi ve
Dünya’nın uydusuyum.
Güneş’ten ve Dünya’dan daha
küçüğüm.
7. 2) DÜNYA’MIZIN KATMAN MODELİ
SU KÜRE
HAVA KÜRE
TAŞ KÜRE
ATEŞ KÜRE
AĞIR KÜRE
GÖZLEMLENEMEYEN KATMANLAR
GÖZLEMLENEN KATMANLAR
8. Dünya’mızın Katmanları
Kara katmanının yüzeyinin sıcaklığı canlıların yaşayabilmeleri
için uygun bir seviyedir. Ancak yanardağlardan çıkan lavlar ve yer
altından gelen sıcak sular bize yerkabuğunun altının yüzeyinden
farklı olduğunu gösterir.
Dünya’nın yapısını açıklamak için katman modeli geliştirilmiştir.
Buna göre Dünya’mız hava küre, su küre, taşküre, ateş küre ve
ağır küre olmak üzere beş katmandan oluşan bir modelle temsil
edilmektedir. Bu katmanlardan hava küre, su küre ve taşküre,
Dünya’mızın gözlemlenen katmanlarını oluşturur. Ateş küre ve ağır
küre ise gözlemlenemeyen katmanlarıdır.
9. Katman modeline göre Dünya’mız dıştan içe doğru
birbirini kuşatan katmanlardan oluşmaktadır. Bu
katmanların her biri küre şeklindedir ve her katmanın
kalınlığı ve özellikleri birbirinden farklıdır.
Dünya’nın yapısını, fiziksel özelliklerini, tarihini,
oluşum süreçlerini inceleyen bilim dalına Yer bilimi
(Jeoloji) denir. Yer bilimi ile uğraşan bilim insanına ise
Yer bilimci (Jeolog) adı verilir.
10. A) Hava Küre (Atmosfer)
Dünya’mızın etrafını saran gaz karışımından oluşmuştur.
Gözlemlenen katmanlardan biridir. Dünya’mızın etrafını
sararak su küre ve taş küreyi kuşatan bir yapıya sahiptir.
Canlıların yaşayabilmeleri için gerekli gazları barındırır.
Aynı zamanda Dünya’yı Güneş’in zararlı ışınlarından korur.
Güneş’ten gelen ısıyı tutarak Dünya’mızın uygun sıcaklıkta
kalmasını sağlar.
Hava olayları (dolu, kar, yağmur vb. olaylar) atmosferin
yeryüzüne yakın kısımlarında gerçekleşir.
11. Bu bölgede canlılar için önemli olan oksijen bol miktarda
bulunur. (Hava kürenin %78’i azot, %21’i oksijen gazından
oluşmuştur.) Hava kürede yerden yukarıya çıkıldıkça sıcaklık
ve oksijen azalır.
Atmosferde bulunan ozon tabakası sayesinde Güneş’ten
gelen zararlı ışınlar tutulur.
12. B) Su Küre
Dünya yüzeyinin yaklaşık olarak %71’i sularla kaplıdır. Su küre,
canlı yaşamı için gerekli olan su ihtiyacının karşılanması
bakımından önemli bir katmandır.
Su küre, yerüstü ve yeraltı sularından meydana gelir. Okyanus,
deniz, göl, akarsu ve buzullar yerüstü sularını oluşturur. Göl ve
akarsuların, yağmur ve kar sularının toprak tarafından emilerek
birikmesiyle yeraltı suları oluşur. Su kürede yer alan suların
bazıları, tatlı su kaynaklarını bazıları ise tuzlu su kaynaklarını
oluşturur.
Su Küre
13. C) Taş Küre (Yer Kabuğu)
Canlıların yaşadığı katmanı oluşturur. Gözlemlenen
üç katmanından biridir. Yer kabuğu çok incedir. Dağların
olduğu yerde kalın, okyanus diplerinde ise incedir. İçine
inildikçe sıcaklık artar.
14. D) Ateş Küre (Manto)
Yer kabuğunun hemen altında bulunur. Manto
olarak da adlandırılır. Bu katmanın sıcaklığı yerkabuğu ile
karşılaştırıldığında çok yüksektir. Bu katman çok sıcak olup
büyük oranda erimiş demir, magnezyum ve kalsiyum içerir.
Bu maddeler magmayı oluşturur.
Sürekli hareket hâlinde olan magma yer kabuğundaki
çatlaklardan ve kırıklardan lav püskürterek yeryüzüne
ulaşabilir. Bunun bir sonucu olarak yanardağlar ve volkanlar
meydana gelir.
15. Magmanın hareketleri neticesinde, yer kabuğunda
bulunan kıtalar, birbirlerine yaklaşır, uzaklaşır ve yanal
hareket yapar.. Bu hareketlerin sonucu olarak da yer
kabuğunda gerilmeler ve kırılmalar meydana gelerek
depremler oluşur.
Yer hareketlerini ve depremleri inceleyen bilim
dalına Deprem Bilimi (Sismoloji) denir. Bu bilimle
uğraşan bilim insanlarına Deprem Bilimci (Sismolog) adı
verilir.
16. E) Ağır küre (Çekirdek)
Ateş kürenin altında bulunan yerin merkezine kadar
inen katmana ağır küre adı verilir. Ağır küre, Dünya’nın
en sıcak katmanıdır. Dünya’nın gözlemlenemeyen
katmanlarından en kalın olanı olup bu katmana çekirdek
de denir. Yoğunluk ve ağırlık olarak en ağır elementler
bu katmanda bulunur.
17. Dünyanın
Katmanları
Gözlemlenebilir
Katmanlar
Hava Küre
(Atmosfer)
Çeşitli gazların
karışımından
oluşur.
Canlının yaşaması
için gereklidir.
Yer küreyi sarar.
Su Küre
Yer altı ve yer
üstü sularından
oluşur.
Birçok canlı yaşar.
Dünya’nın dörtte
üçünü oluşturur.
Taş Küre
Kayaçlardan
oluşur.
Üzerinde canlılar
yaşar.
Dağlar, ovalar,
tepeler bu
katmandadır.
Gözlemlenemeyen
Katmanlar
Ateş Küre
Taş kürenin
altında yer alır.
Erimiş madenler
bulunur.
Yanardağlardan
çıkan lavlar bu
katmandan gelir.
Ağır Küre
(Çekirdek)
Ateş kürenin
altında yer alır.
Dünya’mızın en
sıcak katmanıdır.
Dünya’nın
merkezini
oluşturur.
18. 3) DÜNYA’MIZIN UYDUSU AY
Ay, Dünya’mızın etrafında dolanan en yakın gök cismidir.
Bir gezegen etrafında dolanan gök cismine uydu denir. Ay da
Dünya’mızın tek doğal uydusudur.
Dünya’mızdan oldukça küçük olan Ay, üç farklı hareket
gerçekleştirmektedir. Bunlar;
1- Ay’ın kendi ekseni etrafında dönme hareketi: Ay’ın kendi
ekseni etrafında dönme süresi ile Dünya’nın etrafında
dolanma süresi aynı olduğundan Ay’ın hep aynı yüzünü
görürüz.
19. 2- Ay’ın Dünya etrafında dolanma hareketi: Ay kendi
ekseni etrafında dönerken aynı zamanda Dünya’nın da
etrafında dolanır. Ay, Dünya etrafındaki bir tam dolanmasını
yaklaşık 29 günde tamamlar.
3- Ay’ın Dünya ile birlikte Güneş’in etrafında dolanma
hareketi: Bu dolanma hareketi Dünya’nın dolanma hareketi
ile eş zamanlı olup 365 gün 6 saatte tamamlanır.
Ay’ın her üç hareketi de belirli yörüngelerde gerçekleşir.
Yörünge, bir gök cisminin hareketi esnasında izlediği yol
anlamına gelir.
20.
21. Ay’ın Evreleri
Ay’ı farklı gecelerde farklı biçimlerde görürüz. Bu değişim
Ay’ın şekliyle ilgili değil farklı görünmesiyle ilgilidir. Ay’ın şekli
her zaman için küreye benzer.
Ay, Güneş gibi bir ışık kaynağı olmayıp Güneş’ten gelen ışığı
yansıtır. Ay’ın Dünya etrafındaki dolanımı sırasında ışık alan
kısmı değişir. Bu ise Ay’ın Dünya’dan farklı biçimlerde
görünmesine neden olur. Ay’ın görünümündeki bu düzenli
değişimlere Ay’ın evreleri denir.
Ay’ın evreleri düzenli olarak meydana gelen bir doğa
olayıdır. Her evrenin özel bir adı vardır. Bu evreler; Yeni ay, İlk
dördün, Dolunay ve Son dördündür.
22.
23. Ay’ın Evreleri
Yeni Ay
Ay’ın Dünya ve Güneş arasına
girdiği ve Dünya’ya bakan yüzünün ışık
almadığı evredir. Güneş tutulması
haricinde Ay’ın bu evresi Dünya’dan
görülemez.
İlk Dördün
Ay’ın görünen yüzünün sağ tarafının
aydınlandığı evredir. Yeni ay evresinden
bir hafta sonra Ay, yarım daire yani “D”
harfi şeklinde görülür.
24. Ay’ın Evreleri
Dolunay
İlk dördün evresinden yaklaşık bir
hafta sonra Ay’ın görünen yüzünün
tamamının görüldüğü evredir.
Son Dördün
Ay’ın görünen yüzünün sol tarafının
aydınlandığı evredir. Bu evrede Ay, ters
“D” harfi gibi görülür. Dolunay
evresinden bir hafta sonra gözlemlenir.
25. Ay’ın Evreleri
Yeni Ay
Ay, Güneş ve Dünya
arasındadır. Ay, bu
evrede geceleri
görünmez.
İlk Dördün
Yeni Ay evresinden
bir hafta sonra
görülür. Sağ tarafı
aydınlanmış görünür.
Dolunay
Ay’ın bu evrede
görünen yüzünün
tamamı aydınlık
görünür.
Son Dördün
Dolunay evresinden
bir hafta sonra
görülür. Sol tarafı
aydınlanmış görünür.
