1. ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ Α΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
ΕΝΟΤΗΤΑ 3
Επαγγέλματα των αρχαίων Αθηναίων
Α. Κείμενο - Μετάφραση
Κείμενο Μετάφραση
Ο Ξενοφών (μεταξύ 431 και 429 π.Χ.) ο Αθηναίος ήταν ιστορικός συγγραφέας
και σωκρατικός φιλόσοφος. Γιος του Γρύλλου από το Δήμο Ερχιάς (σημερινός δήμος
Σπάτων), κονωνικά ανήκε στην τάξη των ιππέων και πολιτικά έδρασε ως ολιγαρχικός και
φιλολάκων. Μετά το 410 π.Χ. γνωρίστηκε με τον Σωκράτη και μπήκε στον κύκλο των
μαθητών του.
Ἀθηναῖοι, ὡς καί οἱ ἑτέρας
πόλεις κατοικοῦντες,
Οι Αθηναίοι, όπως και αυτοί που
κατοικούν στις άλλες πόλεις,
πολλά ἐν τῷ βίῳ ἐπιτηδεύουσιν, ασκούν πολλά επαγγέλματα στη ζωή τους,
ἵνα τά ἀναγκαῖα πορίζωνται: για να εξασφαλίζουν τα αναγκαία:
Ναυσικύδης ναύκληρος ὤν Ο Ναυσικύδης που ήταν πλοιοκτήτης,
περί τήν τοῦ σώματος τροφήν ἑαυτῷ καί τοῖς
οἰκείοις ἐσπούδαζε,
για τη συντήρηση του εαυτού του και των
δικών του φρόντιζε,
τοῦτ’ αὐτό δέ ἐποίουν και το ίδιο ακριβώς έκαναν
Ξένων ὁ ἔμπορος καί Ξενοκλῆς ὁ κάπηλος. ο Ξένων ο έμπορος και ο Ξενοκλής ο
μικροπωλητής.
Πολύζηλος ἀπό ἀλφιτοποιίας ἑαυτόν καί
οἰκέτας ἔτρεφεν,
Ο Πολύζηλος συντηρούσε τον εαυτό του και
τους οικιακούς του δούλους
με την παρασκευή κριθάλευρου,
ἔτι δέ πολλάκις ἐλειτούργει τῇ πόλει. και ακόμα μερικές φορές προσέφερε δημόσια
υπηρεσία στην πόλη με δικά του χρήματα.
Γλαύκων ὁ Χολαργεύς ἐγεώργει ο Γλαύκων από το Χολαργό ήταν γεωργός
καί βοῦς ἔτρεφε, και έτρεφε βόδια,
Δημέας δέ ἀπό χλαμυδουργίας διετρέφετο, ο Δημέας ζούσε
από την τέχνη της κατασκευής χλαμύδων,
Μεγαρέων δ’ οἱ πλεῖστοι ἀπό ἐξωμιδοποιίας. και οι περισσότεροι από τους Μεγαρείς από την
τέχνη της κατασκευής εξωμίδων.
Οὐκ ὀλίγοι τῶν πολιτῶν τέχνην τινά
ἐξαμάνθανον,
Αρκετοί από τους πολίτες μάθαιναν καλά
κάποια τέχνη,
οἷον τήν (τέχνην) τῶν λιθοξόων, κεραμέων, όπως την τέχνη του μαρμαρά, του κεραμέα
τεκτόνων, σκυτοτόμων, καί ἐξειργάζοντο του μαραγκού, του τσαγκάρη, και εξασφάλιζαν
πλεῖστα ἐπιτήδεια τῷ βίῳ. πάρα πολλά αναγκαία αγαθά για τη ζωή τους.

2. Επεξεργασία
1ο
μέρος
Ἀθηναῖοι, ὡς καὶ οἱ ἑτέρας πόλεις κατοικοῦντες, πολλὰ ἐν τῷ βίῳ ἐπιτηδεύουσι,
ἵνα τὰ ἀναγκαῖα πορίζωνται: Ναυσικύδης ναύκληρος ὢν περὶ τὴν τοῦ σώματος
τροφὴν ἑαυτῷ καὶ τοῖς οἰκείοις ἐσπούδαζε, τοῦτ’ αὐτὸ δ’ ἐποίουν Ξένων ὁ
ἔμπορος καὶ Ξενοκλῆς ὁ κάπηλος. Πολύζηλος ἀπὸ ἀλφιτοποιίας ἑαυτὸν καὶ
οἰκέτας ἔτρεφε, ἔτι δὲ πολλάκις τῇ πόλει ἐλειτούργει.
Γιατί οι Ἀθηναῖοι πολλὰ ἐπιτηδεύουσιν ἐν τῷ βίῳ;
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
Τι ἐσπούδαζε ο ναύκληρος ο Ναυσικύδης;
………………………………………………………………………………………………………………………………………
Και ποιοι άλλοι τοῦτ’ αὐτό ἐποίουν;
………………………………………………………………………………………………………………………………………
Από πού ἔτρεφεν ἑαυτόν καὶ οἰκέτας ο Πολύζηλος;
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
2ο
μέρος
Γλαύκων ὁ Χολαργεὺς ἐγεώργει καὶ βοῦς ἔτρεφε, Δημέας δὲ ἀπὸ χλαμυδουργίας
διετρέφετο, Μεγαρέων δ’ οἱ πλεῖστοι ἀπὸ ἐξωμιδοποιίας.
Οὐκ ὀλίγοι τῶν πολιτῶν τέχνην τινὰ ἐξεμάνθανον, οἷον τὴν τῶν λιθοξόων,
κεραμέων, τεκτόνων, σκυτοτόμων, καὶ πλεῖστα ἐπιτήδεια τῷ βίῳ ἐξειργάζοντο.
Ο Γλαύκων ὁ Χολαργεύς με τι ασχολούνταν;
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
Ο Δημέας πώς διετρέφετο;
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
Οἱ πλεῖστοι τῶν Μεγαρέων πώς διετρέφοντο;
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
Τι μάθαιναν οὐκ ὀλίγοι τῶν πολιτῶν;
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
ποια τέχνη ἐξεμάνθανον;
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
καὶ έτσι τι ἐξειργάζοντο;
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………

3. Γλωσσικές ασκήσεις
1. Να αντιστοιχίσετε τα επαγγέλματα στη στήλη Α με την ερμηνεία τους στη στήλη Β.
Α Β
1. ναύκληρος α. κατασκευαστής χλαμύδων
2. κάπηλος β. αλευράς
3. ἀλφιτοποιός γ. καραβοκύρης, πλοιοκτήτης
4. χλαμυδουργός δ. ο τεχνίτης του πυλού, ο κεραμεύς
5. ἐξωμιδοποιός ε. ο τεχνίτης της πέτρας, ο μαρμαράς
6. λιθοξόος – λιθουργός στ. ο μικροπωλητής
7. κεραμεύς ζ. ο μαραγκός ή ο οικοδόμος
8. τέκτων η. ο κατασκευαστής εξωμίδων
9. σκυτοτόμος θ. υποδηματοποιός, τσαγκάρης
2. Να αντιστοιχίσετε τις λέξεις στη στήλη Α με τη σημασία τους στη στήλη Β.
Α Β
1. βίος α. ζωή
2. ἐπιτηδεύομαι β. είμαι
3. πορίζομαι γ. οικιακός δούλος
4. εἰμί δ. μαρμαράς
5. σπουδάζω ε. εξασφαλίζω
6. οἰκέτης στ. τα αναγκαία για τη ζωή
7. λιθοξόος ζ. ασκώ επάγγελμα
8. ἐπιτήδεια η. μεριμνώ
Στην
Οι Αθηναίοι, όπως και αυτοί που κατοικούν στις άλλες πόλεις, ασκούν πολλά επαγγέλματα στη
ζωή τους, για να εξασφαλίζουν τα αναγκαία: Ο Ναυσικύδης που ήταν πλοιοκτήτης, φρόντιζε για
τη συντήρηση του εαυτού του και των δικών του, και το ίδιο ακριβώς έκαναν ο Ξένων ο έμπορος
και ο Ξενοκλής ο μικροπωλητής.
Ο Πολύζηλος συντηρούσε τον εαυτό του και τους οικιακούς του δούλους με την παρασκευή
κριθάλευρου, και ακόμα πολλές φορές προσέφερε δημόσια υπηρεσία στην πόλη με δικά του
χρήματα. Ο Γλαυκών από το Χολαργό ήταν γεωργός και έτρεφε βόδια, ο Δημέας ζούσε από την
τέχνη της κατασκευής χλαμύδων, και οι περισσότεροι από τους Μεγαρείς από την τέχνη της
κατασκευής εξωμίδων. Αρκετοί από τους πολίτες μάθαιναν καλά κάποια τέχνη, όπως την τέχνη
του μαρμαρά, του κεραμέα, του μαραγκού, του τσαγκάρη, και εξασφάλιζαν πάρα πολλά αναγκαία
αγαθά για τη ζωή τους.

4. Θεματικοί άξονες:
Τα επαγγέλματα των αρχαίων Αθηναίων
Χειρωνακτικά Πνευματικά Λόγοι δημιουργίας των
↓ ↓ επαγγελμάτων:
. έχουν σχέση τέχνες ↓
με τη θάλασσα να εξασφαλίζουν τα
. έχουν σχέση με αναγκαία για τη ζωή τους
με την αττική γη
Ερμηνεία:
Όταν οι νέοι της Αθήνας ολοκλήρωναν τη βασική τους εκπαίδευση, είχαν δύο επιλογές:
- αυτοί που ανήκαν σε εύπορες οικογένειες είχαν τη δυνατότητα να παρακολουθήσουν
ανώτερες σπουδές στις φιλοσοφικές και ρητορικές σχολές δίπλα σε ονομαστούς δασκάλους.
- οι υπόλοιποι νέοι για βιοποριστικούς λόγους ακολουθούσαν κάποιο επάγγελμα και κυρίως το
επάγγελμα του πατέρα τους. Οι αρχαίοι Αθηναίοι ασχολούνταν με διάφορα επαγγέλματα και κυρίως
με όσα είχαν σχέση με τη θάλασσα. Αυτό οφειλόταν:
1ο
στη γεωγραφική θέση της Ελλάδας και 2ο
στην ιδιομορφία της αττικής γης που
έστρεψε το ενδιαφέρον των Αθηναίων προς τη θάλασσα.
Ένα κατεξοχήν ναυτικό επάγγελμα ήταν του ναύκληρου, ο οποίος ήταν
πλοιοκτήτης και κυβερνήτης εμπορικού πλοίου που ασχολούνταν με τις εισαγωγές και
εξαγωγές των εμπορευμάτων. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα τη δημιουργία νέων
επαγγελμάτων: του εμπόρου, του κάπηλου (λιανοπωλητή) και του αργυραμοιβού, ο
οποίος άλλαζε τα ξένα νομίσματα με το τοπικό νόμισμα.
Ήδη από την Ομηρική εποχή η θάλασσα έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη ζωή του
Έλληνα. Στη ραψωδία θ’ συναντάμε ονόματα που σχετίζονται με το υγρό στοιχείο,
όπως Ποντεύς, Πρωρεύς, Αμφίαλος, Ναυτεύς, Αγχίαλος, Πρημνεύς. Αλλά και
στην παρούσα διδακτική ενότητα συναντάμε το όνομα Ναυσικύδης που μαρτυρά το
επάγγελμά του. Σήμερα έχουμε πολλά επώνυμα που συνδέονται με τα επαγγέλματα,
όπως: Παπάς, Διάκος, Μυλωνάς, Καφετζής, Ψωμάς, Ράπτης κ.ά.
 Ερωτήσεις κατανόησης, εμπέδωσης, επέκτασης:
1. Ποια επαγγέλματα σύμφωνα με το κείμενο, έχουν σχέση με τη θάλασσα
και ποια με την αττική γη;
2. Γιατί οι Αθηναίοι ανέπτυξαν διάφορες επαγγελματικές δραστηριότητες;
(να γράψετε τις φράσεις του κειμένου).
3. Από τι εξαρτάται η εξέλιξη της επαγγελματικής δραστηριότητας των
ατόμων;
4. Να αναφέρετε επαγγέλματα του παρελθόντος που έχουν χαθεί και άλλα
που υπάρχουν μόνο στην εποχή μας.
5. Ποιο από τα επαγγέλματα που αναφέρονται στο κείμενο κρίνετε ότι ήταν
πιο προσοδοφόρο για τους Αθηναίους και γιατί;

5. ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ Α΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
ΕΝΟΤΗΤΑ 3
Επαγγέλματα των αρχαίων Αθηναίων
Β. ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΑ
1. Να κατατάξετε τις λέξεις που ακολουθούν σε απλές και σύνθετες (γράφοντας και τα συνθετικά τους):
πόλις, κωμόπολις, βίος, ἀνατρέφω, τέχνη, κατοικῶ, λιθοξόος, ἐκμανθάνω, ναύκληρος, ναύαρχος, τιμή,
ἐπίτιμος, γράφω, ὑπογράφω.
Απλές Σύνθετες
…………………………………………………… …………………………………………………………………………………
…………………………………………………… …………………………………………………………………………………
…………………………………………………… …………………………………………………………………………………
…………………………………………………… …………………………………………………………………………………
…………………………………………………… …………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………
2. Να αντιστοιχίσετε τις πρωτότυπες λέξεις της στήλης Α με τις παράγωγές τους στη στήλη Β:
Α Β
1. ποιέω-ῶ α. ποίημα
2. βάλλω β. γνωστός
3. γιγνώσκω γ. ἂσκησις
4. θνῄσκω δ. βάθρον
5. ἀσκῶ ε. βλῆμα
6. βαίνω στ. θάνατος
3. Να αντιστοιχίσετε τις νεοελληνικές λέξεις της στήλης Α με τις αρχαίες ελληνικές στη στήλη Β, με τις
οποίες έχουν ετυμολογική συγγένεια:
Α Β
1. τύχη α. τυγχάνω
2. συμφορά β. φαίνομαι
3. φυλαχτό γ. φέρω
4. ατόφυος δ. φθείρω
5. ψυχοφθόρος ε. φυλάσσω
6. φανάρι στ. φύω
4. Για καθεμιά από τις ακόλουθες λέξεις της α.ε. να γράψετε από δύο ομόρριζες (απλές ή σύνθετες) της
ν.ε.
 τροφήν 
 βίῳ 
 τέχνην 
 πόλις 
5. Για ανοίξτε το βιβλίο των αρχαίων στη σελίδα 20…και βρείτε με ποιες από τις λέξεις του κειμένου
έχουν ετυμολογική συγγένεια οι παρακάτω λέξεις:
 συγκάτοικος 
 εύπορος 
 αρχαιοκάπηλος 
 τρόφιμος 
 ολιγαρχία 
 ξόανο (= άσχημος, ανόητος) 
ετυμολογική
συγγένεια
 ανήκουν
στην ίδια
ομάδα λέξεων
με κοινή ρίζα

6. ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ Α΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
ΕΝΟΤΗΤΑ 3
Επαγγέλματα των αρχαίων Αθηναίων
Γ. Γραμματική
ΤΟΝΙΣΜΟΣ
δίχρονα : α, ι, υ (άλλοτε μακρόχρονα κι άλλοτε βραχύχρονα)
ΦΩΝΗΕΝΤΑ βραχέα (ή βραχύχρονα) : ε, ο ( σημειώνονται με υ )
μακρά (ή μακρόχρονα) : η, ω ( σημειώνονται με - )
*** Και οι δίφθογγοι είναι μακρόχρονοι ( αι, ει, οι, αυ, ευ, ου, υι, ηυ, ᾳ , ῃ , ῳ )
εκτός από τα αι και οι που θεωρούνται βραχύχρονα στο τέλος
ασυναίρετης κλιτής λέξης (δηλ. δεν ακολουθεί άλλο γράμμα).
ΤΟΝΟΙ α) ΟΞΕΙΑ ( ’ ) β) ΠΕΡΙΣΠΩΜΕΝΗ ( ῀ ) γ) ΒΑΡΕΙΑ ( ‛ )
ΠΝΕΥΜΑΤΑ α) ΨΙΛΗ ( ) β) ΔΑΣΕΙΑ ( )
Μπαίνουν σε λέξεις που αρχίζουν από φωνήεν , δίφθογγο, ρ
ΣΥΛΛΑΒΕΣ α) ΛΗΓΟΥΣΑ β) ΠΑΡΑΛΗΓΟΥΣΑ γ) ΠΡΟΠΑΡΑΛΗΓΟΥΣΑ
π.χ. κά – τοι – κος
λήγουσα
παραλήγουσα
προπαραλήγουσα
ΚΑΝΟΝΕΣ ΤΟΝΙΣΜΟΥ
1. Όταν η λήγουσα είναι μακρόχρονη, δεν τονίζεται η προπαραλήγουσα
(δηλ. ο τόνος κατεβαίνει στην παραλήγουσα)
π.χ. ὁ ἄνθρωπος (τονίζεται η προπαραλήγουσα, γιατί η λήγουσα είναι βραχύχρονη)
τοῦ ἀνθρώπου (ο τόνος κατεβαίνει στην παραλήγουσα, γιατί η λήγουσα είναι τώρα μακρόχρονη)
2. Κατόπιν ελέγχουμε αν η συλλαβή που έχουμε να τονίσουμε είναι βραχύχρονη (ε,ο)
οπότε παίρνει πάντα οξεία.
π.χ. νέος, φυτόν, ἔλυσα, ναοί
υ υ υ υ
 Αν η συλλαβή που έχουμε να τονίσουμε δεν είναι βραχύχρονη, τότε κοιτάμε
ποια συλλαβή είναι και εφαρμόζουμε τους αντίστοιχους κανόνες.
3. Η προπαραλήγουσα παίρνει πάντα οξεία
π.χ. κίνδυνος, ἤπειρος,

7. 4. Αν έχουμε να τονίσουμε μακρόχρονη παραλήγουσα, τότε κοιτάμε και τη λήγουσα
4α) μακρόχρονη παραλήγουσα με 4β) μακρόχρονη παραλήγουσα με
μακρόχρονη λήγουσα βραχύχρονη λήγουσα
ΟΞΕΙΑ ΠΕΡΙΣΠΩΜΕΝΗ
π.χ. στρατι-ώ-της, κή-που π.χ. κῆ-πος, ψῆ-φοι
- - - - - υ - υ
γεν-ναί-ων, κή-ποις γεν-ναῖ-ε, χῶ-ραι
- - - - - υ - υ
5. Αν έχουμε να τονίσουμε ασυναίρετη λήγουσα, τότε κοιτάμε σε ποια πτώση
βρισκόμαστε
4α) ονομαστική – αιτιατική – κλητική 4β) γενική – δοτική
λήγουσας ΟΞΕΙΑ λήγουσας ΠΕΡΙΣΠΩΜΕΝΗ
π.χ. Ονομαστική ἡ τιμή οἱ ναοί
Γενική τῆς τιμῆς τῶν ναῶν
Δοτική τῇ τιμῇ τοῖς ναοῖς
Αιτιατική τήν τιμήν τούς ναούς
Κλητική ὦ τιμή ὦ ναοί
 Η κατάληξη -α των ουδετέρων είναι πάντα βραχύχρονη
π.χ. τό σῶμα, τά δῶρα
- υ - υ
Σημ. 1. Τονίζονται όλες οι λέξεις των αρχαίων, ακόμα και οι μονοσύλλαβες
(βέβαια, συχνά έχουμε έγκλιση τόνου)
2. Πώς βάζουμε τόνο και πνεύμα μαζί:
Ἔρχομαι, ἔρχομαι
Ἦλθον, ἦλθον
Εὔχομαι, οἶκος

8. Ασκήσεις γραμματικής
1. Στις παρακάτω φράσεις να συμπληρώσετε το κατάλληλο πνεύμα όπου λείπει.
 Ύπαγε ὀπίσω μου, σατανᾶ.
 Ρύσαι ἡμᾶς από τοῦ πονηροῦ.
 Ἐφ’ όλης τῆς ύλης.
 Ήγγικεν ἡ ώρα.
 Τίι τέξεται ἡ επιούσα; (=τι θα φέρει η επόμενη μέρα;)
2. Να τονίσετε τις λέξεις και να δικαιολογήσετε τον τονισμό.
 πολεως 
 λεξις 
 καλον 
 λογος 
 ανθρωπος 
 παιδαγωγος 
 νησον 
 ουρανος 
 αυτοχθων 
 δωρον 
 πεμπω 
3. Να δικαιολογήσετε τον τονισμό των παρακάτω λέξεων:
ἀνήλικος, ἐπώνυμος, πλῆθος, ἔχω, θεῖος, μητρῷον, κοῖλος, ναῦλα, ἑταῖρος (=σύντροφος), ἀθῷος,
κοῦρος, ὡραῖος, ὡραίων, κληροῦχος, κληρούχους, πρῶτος, πρώτων, εὖρος, χεῖλος, οἶκος, τοῖχος,
τοίχου, ἀνδρεῖος, θρῆνος, φεῦγε, σῶσον.

9. ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ Α΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
ΕΝΟΤΗΤΑ 3
Επαγγέλματα των αρχαίων Αθηναίων
Να εντοπίσετε τα επαγγέλματα που απεικονίζονται στις παρακάτω αρχαίες παραστάσεις:
……………………………………………. …………………………………………………………
……………………………………………… ………………………………………………

10. ………………………………………………… …………………………………………………
…………………………………………… ……………………………………………
………………………………………………… ……………………………………………

11. ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ Α΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
ΕΝΟΤΗΤΑ 3
Επαγγέλματα των αρχαίων Αθηναίων
Δημιουργική Εργασία:
Το σχολείο σου πρόκειται να διοργανώσει εκδήλωση με θέμα: «Τα επαγγέλματα που χάνονται».
Στην εκδήλωση αυτή καλείσαι να λάβεις μέρος κι εσύ.
Να επιλέξεις ένα επάγγελμα που σε συγκινεί, από αυτά που υπήρχαν στο παρελθόν και δεν υπάρχουν πια ή
από εκείνα που κινδυνεύουν να χαθούν, και να το παρουσιάσεις με τους εξής τρόπους:
1. Με 1 κείμενο που θα αναφέρεται στις διάφορες πλευρές αυτού του επαγγέλματος.
2. Με :
1 φωτογραφία
ή 1 γελοιογραφία
ή 1 κολάζ
ή 1 σκίτσο
ή οποιαδήποτε άλλη εικόνα,
που θα συνοδεύει το κείμενό σου.
ΠΡΟΣΟΧΗ!!
1. Η εργασία σου (κείμενο και εικόνα) θα πρέπει να αποτελεί σύνθεση σε χαρτόνι Α4.
2. Άφησε τη φαντασία σου να κινηθεί ελεύθερα και πλησίασε το θέμα δημιουργικά.
3. Στόχος αυτής της εργασίας είναι: να εντοπίσουμε επαγγέλματα που χάθηκαν ή χάνονται, αλλά κάποτε
με τη χάρη, τη ζωντάνια και την παραγωγικότητά τους πρόσφεραν εργασία σε πολλές οικογένειες και
συνδέθηκαν με την κουλτούρα και την ιστορική πορεία του λαού μας.