BTT. Modül 11. İşletim Sistemleri Temeller

1. T.C.
Mİ EĞİ M BAKANLIĞI
LLÎ Tİ
MEGEP
(MESLEKÎ EĞ Tİ VE ÖĞ
İM RETİ Sİ
M STEMİ N
Nİ
GÜÇLENDİ LMESİ
Rİ PROJESİ
)
Bİ ŞM TEKNOLOJİ
Lİİ LERİ
İLETİ Sİ
Ş M STEMLERİTEMELLER
ANKARA 2007

2. Milli Eğ Bakanlıı
ğ tarafı geliş
itim ndan tirilen modüller;
 Talim ve Terbiye Kurulu Baş ğnı 02.06.2006 tarih ve 269 sayı Kararı
ı
kanlı n lı ile
onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğ Okul ve Kurumları kademeli olarak
itim nda
yaygı tılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğ
nlaşrı retim programlarında
amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandı rmaya yönelik geliş
tirilmişöğretim
materyalleridir (Ders Notları r).
dı
 Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandı
rmak ve bireysel öğrenmeye
ş
rehberlik etmek amacı öğ
yla renme materyali olarak hazı
rlanmı denenmek ve
,
geliş
tirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğ itim Okul ve Kurumları nda
ş
uygulanmaya baş lanmı r.
tı
 Modüller teknolojik geliş melere paralel olarak, amaçlanan yeterliğ i
kazandı rmak koş ile eğ
ulu itim öğ retim sı nda geliş
rası tirilebilir ve yapı
lması
önerilen değ iklikler Bakanlı ilgili birime bildirilir.
iş kta
 Örgün ve yaygı eğ kurumları letmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik
n itim , iş
ı
kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaşlabilirler.
 Bası ş ılı
lmımodüller, eğ kurumları öğ
itim nda rencilere ücretsiz olarak dağtır.
 Modüller hiçbir ş lamaz ve ücret karş ğ
ıı
ekilde ticari amaçla kullanı lı nda
satı
lamaz.

3. İ NDEKİ
Çİ LER
AÇIKLAMALAR ...................................................................................................................iii
Gİ Ş.......................................................................................................................................1
Rİ
ÖĞ RENME FAALİ YETİ 1 ...................................................................................................3
-
1. İLETİ Sİ
Ş M STEMİ N TEMELLERİ
Nİ ...............................................................................3
1.1. Sistem Kaynakları ..........................................................................................................4
1.1.1. Kesme İ stekleri (IRQ)............................................................................................4
1.1.2. Doğ rudan Bellek Eriş (DMA) ..........................................................................5
imi
/Çı ş
1.1.3. Giriş kıAdresleri (I/O) .....................................................................................6
1.2. Bir İşletim Sisteminin Bileş enleri ..................................................................................7
1.2.1. Kullanı Arabirimi................................................................................................7
cı
1.2.2. Çekirdek................................................................................................................. 7
1.2.3. Dosya Yönetim Sistemi .........................................................................................8
1.3. İşletim Sisteminin İ ş levleri ............................................................................................8
1.3.1. Dosya ve Klasör Yönetimi.....................................................................................8
1.3.2. Uygulamaları Yönetimi .....................................................................................10
n
1.3.3. Yardı Programları
mcı Destekleme ...................................................................... 10
1.3.4. Bilgisayar Donanı nı mı Kontrol Etme .................................................................. 11
1.4. İşletim Sistemi Tipleri.................................................................................................. 13
1.4.1. Çoklu Kullanı (Multiuser) İ ş
cı letim Sistemleri ................................................... 13
1.4.2. Çoklu Görev (Multitasking) İ ş letim Sistemleri ................................................... 14
1.4.3. Çoklu İ ş lemci (Multiprocessing) İ şletim Sistemleri............................................14
1.4.4. Çoklu Görev (Multithreading) İ ş letim Sistemleri............................................... 14
UYGULAMA FAALİ YETİ ............................................................................................... 15
ÖLÇME VE DEĞ ERLENDİ RME .....................................................................................18
ÖĞ RENME FAALİ YETİ 2 ................................................................................................. 19
-
2. DOSYA YÖNETİ ......................................................................................................... 19
Mİ
2.1. Fat Dosya Yönetim Sistemi .........................................................................................20
2.1.1. FAT (File Allocation Table –Dosya Yerleş Tablosu-) Nedir? ........................ 20
im
şı
2.1.2. FAT NasıÇalır? ............................................................................................... 20
l
2.1.3. FAT Çeş (FAT16, FAT32, VFAT) .............................................................. 21
itleri
2.2. NTFS Dosya Yönetim Sistemi .....................................................................................22
2.2.1. NTFS Nedir?........................................................................................................22
UYGULAMA FAALİ YETİ ............................................................................................... 24
ÖLÇME VE DEĞ ERLENDİ RME .....................................................................................25
ÖĞ RENME FAALİ YETİ 3 ................................................................................................. 27
-
3. BELLEK YÖNETİ ........................................................................................................27
Mİ
3.1. Bellek Yönetimi Nedir? ............................................................................................... 27
3.2. Bellek Tipleri ............................................................................................................... 28
3.2.1. Geleneksel Bellek (Conventional Memory) ........................................................ 29
3.2.2 Üst Bellek Alanı (UMA –Upper Memory Area-) ve Geniş letilmiş Bellek .......... 29
3.2.3. Uzatı ş lmıBellek (Extended Memory)................................................................. 30
3.2.4. Geniş letilmiş Bellek (Expanded Memory ) .........................................................32
3.2.5. Yüksek Bellek (High Memory Area-HMA)........................................................ 32
3.3. Diğ Bellek Çeş
er itleri................................................................................................... 33
3.3.1. Sanal Bellek (Swap file veya Page file)............................................................... 33
i

4. 3.3.2. Bootstrap.............................................................................................................. 34
ş
3.4. Bellek Çakı maları ....................................................................................................... 35
3.5. Korumalı Modda Bellek Adresleme ............................................................................35
UYGULAMA FAALİ YETİ ............................................................................................... 37
ÖLÇME VE DEĞ ERLENDİ RME .....................................................................................38
MODÜL DEĞ ERLENDİ RME .............................................................................................. 40
CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 41
ÖNERİ LEN KAYNAKLAR.................................................................................................. 43
KAYNAKÇA .........................................................................................................................44
ii

5. AÇIKLAMALAR
AÇIKLAMALAR
KOD 481BB0019
ALAN Biliş Teknolojileri
im
DAL/MESLEK Alan Ortak
MODÜLÜN ADI İletim Sistemleri Temeller
ş
MODÜLÜN TANIMI İşletim sistemlerinin temellerini tanı öğ
tan renme
materyalidir.
SÜRE 40/16
ÖN KOŞUL
İ
ş
YETERLİ
K letim sisteminin yönetimini yapmak
Genel Amaç:
Bu modül ile; gerekli ortam sağ ğnda, iş
landıı letim
ş
sistemi yönetimi ve sistemin çalıması ilgili bilgileri
ile
kullandıı z
ğnı
bilecek ve iş
letim sisteminin
yapı rması yapabileceksiniz.
landı nı
Amaçlar:
Bu modül ile gerekli ortam sağ ğnda;
landıı
MODÜLÜN AMACI
1. İ
şletim sisteminin temellerini bilecek ve
yapı rma yapabileceksiniz
landı
2. Dosya yönetiminin nasıyapı ğnıbilecek ve
ldıı
l
gerekli ayarlamalarıyapabileceksiniz
3. Bellek yönetimi nası yapır bilecek ve bellek
l lı
yapını
sı ayarlayabileceksiniz.
EĞİ M ÖĞRETİ
Tİ M Bilgisayar laboratuarı bu ortamda bulunan bilgisayar,
ve
ORTAMLARI VE bilgisayar masaları lisanslıiş
, letim sistemi programı
,
DONANIMLARI sabit disk ve bellek modülleri
Her faaliyet sonrası nda o faaliyetle ilgili
değ erlendirme soruları ile kendi kendinizi
değ erlendireceksiniz. Modül içinde ve sonunda
verilen öğ retici sorularla edindiğ iniz bilgileri
ÖLÇME VE pekiş tirecek, uygulama örneklerini ve testleri
DEĞERLENDİ
RME gerekli süre içinde tamamlayarak etkili öğ renmeyi
gerçekleş tireceksiniz. Sı yla araşrma yaparak,
rası tı
ş
grup çalı maları katı
na larak ve en son aşamada alan
ş
öğretmenlerine danı arak ölçme ve değ erlendirme
uygulamaları gerçekleş
nı tiriniz.
iii

6. iv

7. Gİ Ş
Rİ
Gİ Ş
Rİ
Sevgili Öğ
renci;
ş
Bilgisayarları çalı
n abilmesi için gereken temel yazım iş
lı letim sistemidir.
Bilgisayarlar çeş donanı ürünlerinin belli bir tasarı göre bir araya getirilmesiyle
itli m ma
oluşturulur. Ancak kendilerinden beklenen iş leri gerçekleş
tirmeleri için bu sadece
donanı mdan oluş altyapı
an yeterli değildir.
Bir kelime iş yazımı belge oluş
lem lı ile turabilmek için önce bilgisayarı açı ,
n lması
ş
donanı ürünlerinin birbirlerini tanı
m masıve birlikte çalı acaklarışartları sağ
n lanması
cıklavyede bir tuş bastıı bir harfin ekranda görüntülenmesi,
ğnda,
gerekecektir. Kullanı a
yazı lanları saklanmak istendiğ
n inde belgenin disk üzerine yazı , belgeye bir dosya adı
lması
verilebilmesi yapılabilecek iş arası
ler ndadır.
Kullanı yazım ne tür olursa olsun bazı
lan lı temel işlemler hep aynı r. Dosyaları
dı n
diske yazı , diskten alı p ekrana görüntülenmesi, bir dosyanı bası
lması nı n lmak üzere yazıya
cı
gönderilmesi... Bu durumda tüm yazımlarıüzerinde çalı ı
ş
lı n acağzemini oluş turmak ve temel
tirmek üzere kullanı yazım ile karş ır. Bu, iş
ı lı
işlemleri gerçekleş lan lı laş letim sistemidir.
1

8. 2

9. ÖĞRENME FAALİ
YETİ
–1
ÖĞRENME FAALİ
YETİ 1
-
AMAÇ
İ
şletim sisteminin temellerini bilecek ve yapı rma yapabileceksiniz.
landı
ARAŞ
TIRMA
Bu faaliyet öncesinde yapmanıgereken öncelikli araşrmalar ş
z tı unlardır:
 Çevrenizdeki bilgisayarlarda kullanı lan iş
letim sistemlerinin isimlerini
öğ reniniz.
 ş z.
ı
Farklı letim sistemlerinin ortak noktaları kendinizce belirlemeye çalını
iş nı
 IRQ ayar tablosunu araşrı z.
tını
 DMA tablosunu araşrız.tını
 I/O adres aralı tablosunu araşrı z.
kları tını
 Farklı iş letim sistemlerini birbirinden ayı ran en belirgin özelliklerini
şz
ı ı
belirlemeye çalınıve bütün bu bilgileri sıfta arkadaş nı paylaş z.
nı ları zla nı
1. İLETİ Sİ
Ş M STEMİ N TEMELLERİ
Nİ
Bilgisayarlarda iş
letim sistemi, donanı n doğ
mı rudan denetimi ve yönetiminden, temel
ş
sistem iş lemlerinden ve uygulama programları nıçalı rmaktan sorumlu olan sistem
tı
yazımı r.
lı dı
En yaygı olarak kullanı iş
n lan letim sistemleri iki ana grupta toplanabilir: Microsoft
Windows grubu ve UNIX benzeri iş letim sistemlerini içeren grup (bu grup içinde pek çok
Unix versiyonu, Linux ve Mac OS sayılabilir).
İşletim sistemi, bütün diğ yazımları belleğ girdi/çı
er lı n e, ktıaygı na ve dosya
tları
ş
ı
sistemine erişimini sağ Birden çok program aynı
lar. anda çalıyorsa, işletim sistemi her
ı ş
programa yeterli sistem kaynağ ayı
nı rmaktan ve birbirleri ile çakımamaları sağ
nı lamaktan
da sorumludur.
3

10. 1.1. Sistem Kaynakları
Sistem kaynaklarıbilgisayar sistemi içerisinde kullanı aygı n (seri, paralel, usb
, lan tları
port, fare v.s.), programları kontrol edilebilmesi, kullanılara hizmet edebilmesi için
n cı
gerekli mekanizmalarıanlatmak için kullanı kelimelerdir. Sistem kaynakları sistem
lan ,
içerisindeki donanı elemanları n CPU ile haberleş
m nı ebilmesi için paylaşrır.
tılı
Sistem kaynaklarıiki veya daha fazla donanı n aynızamanda haberleş
mı meye
ş nı engeller. CPU’nun sistem aygı nı tanı
çalıması tları mlayabilmesini ve onlar ile
haberleşebilmesini sağ
lar.
1.1.1. Kesme İ
stekleri (IRQ)
IRQ İ ngilizce karş ğ Interrupt Request, yani kesme isteğ kelimelerinin
ıı
lı i
kısaltması r. IRQ ile donanı
dı mlar sistem iş
lemcisi ile iletiş kurarlar. Bir nevi her
im
donanı n özel adresi denebilir.
mı
Bilgisayarı zı merkezi iş ünitesi olarak CPU çevre birimleri ile olan tüm
mın lem
iletiş
imleri baş r, onları yönetimini elinde tutar. Peki herhangi bir çevre birimi CPU'nun
latı n
layacak, onun dikkatini nasıçekecek. İ bu noktada IRQ
ş
kendisi ile ilgilenmesini nasısağ
l l te
ğı
(Donanı kesmeleri) devreye girer. IRQ, çevre birimlerinin dikkat çekmek için kullandı
m
bir yöntemdir.
 Kesmeler (IRQ) NasıÇalır?
l şı
Bilgisayarı zdaki kesmeler Intel 8259 öncelikli kesme denetleyicisi (PIC) tarafı
mı ndan
sağ r. Önceleri ayrıbir çip olarak bulunan bu kesme denetleyicisi, günümüz
lanı
bilgisayarları anakartı çipsetinde yerleş olarak bulunmaktadı Bir kesme talebi
nda n ik r.
geldiğ inde 8259 CPU'yu elindeki iş geçici olarak durdurmaya ve hemen bu kesmeyi
i
layan bir programı şrmaya iter. CPU kesme hizmet programı
yönetmesine olanak sağ çalı tı na
dallanı dönüşadresini yıı hafı ğ leme yine kaldıı
ğ yerden
rken n zada saklar ve iş bitince iş
i
devam eder. Birçok aygıaynı
t anda kesme hizmeti isteyebilir. Sistem tarafından belirlenmiş
ı
öncelik sı na göre talepler karş r. Genelde kesme hizmet programı
rası lanı yüksek önceliğ e
sahip bir iş tarafı
lem ndan kesilebilir. Ama daha öncelikli veya eş seviyedeki bir cihazdan
it
kesme talebi gelirse o anki kesme programı bitene kadar bu istek saklanır.
4

11. Resim1.1: Bir donanı için IRQ ayarı görme
m nı
ş
Eğ bilgisayarı zda bir donanı cihazı z doğ çalı yor ise aygı yöneticisi
er mı m mı ru mı t
penceresinden donanı elemanı seçerek çift tı z ve de açı sekmede kaynaklar
kları
m nı lan
sekmesi ile boş olan bir irq seçmeliyiz. Ancak unutmamak gerekir ki, bu ayarlar için bilgi
düzeyimiz yeterli değ ise müdahale etmememiz gerekir.
il
1.1.2. Doğrudan Bellek Eriş (DMA)
imi
DMA İ ngilizce karş ğ
ı ıDirect Memory Access anlamı gelen direkt
lı na
hafı eriş kelimelerinin kı
za imi saltmasır. Özellikle disk sürücüleri ve benzeri
dı
şı
cihazlar için bu seçeneğ aktif halde olmasıbelli bir performans artı
in
sağ lamaktadı Çünkü bu durum sayesinde cihaz gerek duyduğ bilgileri
r. u
işlemciye uğ ramadan direk olarak sistem belleğ
inden elde edebilir.
Bu kanallar sistem belleğ bazı tları (ses kartıethernet kartı
ine aygı n , gibi) erişimini
hızlandı rmak için kullanırlar. Bir sabit disk disk denetleyicisi sabit diskten bazı
lı verileri
ş im ı
aldı sonra bunları
ktan RAM'e depolamak ister. Aynı ekilde yerel iletiş ağ (ethernet)
5

12. kartından da veri geldiğinde bunları RAM'e depolanması
n gerekebilir. Bunları adresleri
I/O
üzerinden CPU'ya oradan da RAM'e göndermek yerine bazı kartları kullanabildiğ DMA
n i
(Direct Memory Access - direk bellek eriş kanalları tası daha hı ve CPU'yu da
imi) vası yla zlı
meş etmeden direk RAM'e ulaşrmak mümkün. Bu sayede CPU meş edilmemiş
gul tı gul
imiz daha hı bir ş
olacak ve de bizim isteğ zlı ekilde yerine getirilmiş olacaktı
r.
Tekrar özetlersek DMA verileri bir çevre biriminden RAM'e veya RAM'den çevre
birimine CPU'nun müdahalesine gerek kalmadan aktarabilmeyi sağ Çevre birimlerinin
lar.
birbirine direk ulaş na imkan sağ
ması layamaz. Sisteminize DMA kullanmak üzere kaç tane
kart takılabileceğ sırlı r.
i nı dı
Hafı eriş bilgilerini de kaynaklar sekmesinden görebiliriz. Ancak eriş adres
za im im
bilgileri çoğunlukla bizim değ tirebileceğ
iş imiz bilgiler değ ildir. Bütün donanı kartları
m ile
ilgili eriş adresleri bilgilerini bilmemiz gerekir ki bu da çok düş bir olasıktı
im ük lı r.
1.1.3. Giriş kıAdresleri (I/O)
/Çı ş
Bilgisayarı zı patronu olan CPU'nun çevre aygı yla ve devre kartları
mın tları (ses kartı
,
ethernet kartıvs.) ile iletiş kurmak ve bu aygı
im tlarıbirbirinden ayı edebilmek için
rt
kullandıığGiriş kı(Input/Output) adresleridir. Bu adresler quot;port adresleriquot; veya quot;donanı
/Çı ş m
ş ğı
adresleriquot; olarak da bilinir. Zaten CPU'nun dıdünya ile iletiş kurmak için kullandı iki
im
yol vardı denilebilir. Bunlardan biri bilgisayarı zı ana belleğ
r mın inin adresleri diğ de
eri
bahsedildiğüzere I/O adresleridir.
i
 I/O Adres Çakı
şmaları
Her kartı mikroiş
n lemci ile haberleş
mesi için farklı I/O adresi vardı Birden fazla
bir r.
adresi kullanmasıdurumuna çakı denir. İ kartı aynı
ş
kartı aynı
n ma ki n adresi kullanması
durumunda mikroiş lemci tarafı ndan gönderilen komutlar bu kartlar tarafı ndan doğru
ş
maması ya da hatalı ş na neden olur.
algılanmaz. Bu durum kartlarıçalı
n na çalıması
Çoğ çevre birimi ve kartlar tek bir I/O adres aralıı kullanı En basit ş
ğnı
u r. ekliyle
ğıI/O adres aralıı ğ
klavyenizin kullandı nıbaş bir kart kullanmaya kalkarsa, bu kart
ka
ş ş ı
çalı mayacak, bununla birlikte klavyeniz de devre dı kalacaktı Zaten kart üretilirken
r.
klavyenin I/O adresini kullanacak bir kart tasarı yapı
mı lmaz. Çünkü bu adres sabittir, klavye
denetleyicisi tarafından kullanı lmaktadı ve bir standart haline gelmiş Kartlar üretilirken
r tir.
ş
bunlar göz önünde bulundurulan önemli kriterlerdir. quot;Peki o zaman I/O çakı maları l nası
olabilir?quot; diye bir soru gelebilir aklıza. Bazı değ
nı I/O erleri standart değ ildir, sorunları da
erlerini kullanan kartlarda görülmektedir. Ş
zaten bu aralı değ
k ayet aynı adresi birden fazla
ş ı
kart için ayarlarsanıçakı
z maya sebep olacağiçin kartlar görevlerini yapamayacaktı r.
Giriş kıadresleri bilgilerini de kaynaklar sekmesinden görebiliriz. Dediğ
-çı ş imiz gibi
bu bilgiler çoğ unlukla bizim değ tirebileceğ
iş imiz bilgiler değildir.
Bu bilgiler neden vardıöyleyse? Cevap basit: Programlama ile uğ anlar için gerekli
r raş
ı
olabilir. Özel bir program geliş tirildiğ
inde kullanacağ donanı birimi ile ilgili özel ayarlar
m
gerekir ise bu bilgilerden faydalanarak ayarlamaları yaparlar.
nı
6

13. 1.2. Bir İ
şletim Sisteminin Bileş
enleri
Bir iş
letim sistemi, kavramsal olarak, üç grupta toplanabilecek bileş
enlerden oluşur:
kullanı
cıarayüzü (bu bir grafik kullanı cıarayüzü ve/veya komut satı rıyorumlayısı
cı
[quot;kabukquot; da denir] olabilir), dosya yönetim sistemi ve bir çekirdek.
1.2.1. Kullanı Arabirimi
cı
Genel olarak arayüz, herhangi bir ş eyin kullanı nı da onda etkileş sağ
mı ya imi layan
kım olarak düş
sı ünebilirsiniz Bir araba, gaz ve fren pedallarıile aracıyönlendirmeyi
ı
sağlayan direksiyonu da içeren daha karmaş bir arayüze sahiptir. Bir bilgisayarı arayüzü
k n
klavye ve fare ile monitörde gözüken ve bilgisayarı birçok farklıişiçin kullanabilmemizi
sağlayan yazımlardan oluş
lı ur.
Macintosh bilgisayarları çı ş ıve ardı
n kı ndan Microsoft’un Windows yazımı n lı nı
geliştirilmesinden beri birçok insan, arayüz dendiğinde otomatik olarak grafiksel kullanıcı
arayüzünü (GUI –Graphic User Interface, grafik kullanı cıarayüzü-) düş ünmektedirler.
Bilgisayar kullanı nı
mı daha kolay hale getirmede görsel nesneler kullanı gittikçe geliş
mı iyor
olsa da bu nesneler bilgisayar ve kullanı cıarası etkileş sağ
nda imi layan seçenekler
topluluğ unun sadece bir parçası r.
dı
Resim 1.2: Grafik kullanı arayüzü
cı
1.2.2. Çekirdek
Çekirdek, diskteki dosyaları izlerini tutar, programları latıve yürütür, belleğ ve
n baş r i
çeş süreçlerin kaynakları düzenler, ağ paketleri alıve gönderir, vb... Çekirdek kendi
itli nı dan r
ı
baş çok az işyapar, fakat diğ servislerin kullanabileceğ araçlarısağ Ayrı
na er i lar. ca
7

14. donanı mlara doğrudan ulaş kiş önleyerek, onları
an ileri kendi sunduğ araçları
u kullanmaya
ıkoruyacak bir yol izler.
zorlar. Bu yolla çekirdek, kullanılarıdiğ kullanılara karş
cı er cı
Çekirdek tarafından sağ lanan bu araçlar sistem çağ larıüzerinden kullanır. Sistem
rı lı
programları letim sisteminin ihtiyacı
iş olan çeş servisleri yerine getirmek için çekirdek
itli
tarafı sağ
ndan lanan bu araçları kullanı rlar.
ı
Çekirdek, iş
letim sisteminin kalbidir. Adı
ndan da anlaşlabileceğ gibi, quot;kabukquot;,
i
çekirdeğ çevresini sararken, donanı iletiş kurmak da çekirdeğ iş
in mla im in idir.
Donanı <-> Çekirdek <-> Kabuk <-> Uygulamalar
m
Kimi iş
letim sistemlerinde kabuk ve çekirdek tümüyle ayrıbileş
enlerken, kimilerinde
bu ayrı yalnı kavramsaldı
m zca r.
1.2.3. Dosya Yönetim Sistemi
İş organize etme ve yönetme için ne kullandıı gösteren
ğnı
letim sisteminin dosyaları
ifadedir. Dosya verilerin toplandııbirimlerdir. Sanal olarak bilgisayar bütün verilerini
ğ
dosya olarak saklar. Bir çok dosya tipi vardı Program dosyaları veri dosyaları text
r. , ,
gibi… Dosya sistemi adıverilen bir yol ile iş
dosyaları letim sistemi dosyaları içindeki
n
letim sistemleri hiyerarş dosya yönetim sistemini
ik
bilgileri organize eder. Genelde iş
kullanı Bu sistem ağ yapı adı
r. aç sı verilen klasörler içerisinde dosyaları organize eder. Bu
klasör sisteminin baş ç noktası dizindir (root directory, C:>).
kök
langı
Sistem içerisindeki veri kümeleri dosya (kütük) olarak adlandılı Bu nedenle ikincil
rır.
/çışbirimleri (HDD, CD-ROM, Flashdisk v.s.)
bellekler daha genişanlamı giriş kı
yla
üzerinde tutulan verilerin yönetimi dosya yönetimi kapsamı ele alı r.
nda nı
ş
Dosya yönetim sisteminin temel iş levleri üç maddede toplanmı r:
tı
1 - Mantı dosya yapı ndan fiziksel yapı geçiş sağ
ksal ları lara in lanması
.
2 -İkincil belleklerin verimli kullanı nı lanması
lması sağ .
ı , korunması kurtarı
3 - Dosyaları paylaş
n lması ve lması ilgili araçları
ile n
sağ
lanması
.
1.3. İ
şletim Sisteminin İ
şlevleri
1.3.1. Dosya ve Klasör Yönetimi
Dosyalarıve klasörleri yönetme, kaynaklarısaklama ve güvenliğ sağ
ini lamayıbu
,
kaynakları ağkullanıların kullanı na sunmayı yine bu kaynaklardaki değ iklikleri
cı nı mı ve iş
yönetmeyi içerir.
letim sistemleri, tüm programlar, oyunlar, bizim hazı ğmı
rladıı z
Bilgisayarda bulunan iş
belgeler dosyalar halinde saklanı Bu dosyalar bilgisayarı zda harddisk adı verdiğ
r. mı nı imiz
fiziksel bir aygı saklanı ve bu dosyaları
tta r kendi araları gruplamak içinde klasörler
nda
kullanır. Yani verilerin bir arada tutulduğ ortamlara dosya denir.
lı u
8

15. Sürücü: Dosya ve klasörlerin saklanabileceğfiziksel ortamlardıve alfabede bulunan
i r
harfler ile temsil edilirler. Disket sürücüler A veya B harfi ile Harddiskler ise C ve
sonrası gelen harfler ile temsil edilirler. CD-ROM, DVD-ROM ve Tape Backup üniteleri
nda
vb. diğ aygı ise Harddiskten sonra gelen harfler ile temsil edilirler.
er tlar
Klasör: Sürücüler içerisinde bulunan ve
dosyalarıgruplamak amacıile kullanı program
lan
grup isimleridir. Klasörler dosyalarıyaptı iş
kları lere
ğzı
göre gruplandırlar, bu sayede aradımı herhangi
rı
ı
bir dosyayı bulmamı kolaylaş Bu olay tı bir
z r. pkı
kütüphanede kitapların konularına göre
gruplandılmaları benzer.
rı na
in bilgisayarı zda hazı ğmı
rladıı z
Örneğ mı
belgeler, hesap tabloları sunular vb. “C”
,
sürücüsünde bulunan “Belgelerim” adlıklasörde
ş
gruplanmı r. Windows’a ait dosyalar “C” sürücüsünde bulunan “Windows” adlı
lardı
ş
klasörde gruplanmı r ve yine bu dosyalar yaptı
lardı klarıiş göre kendi araları
lere nda
rı ş r. Bu sayede örneğ bir oyunu silmek veya kopyalamak için o oyunu
gruplandılmı lardı in
ş
çalı ran bütün dosyalarıtek tek seçmek yerine bu dosyalarıiçinde barı ran klasörü
tı ndı
seçerek istediğ iş biraz daha pratik yapabiliriz.
imiz lemi
Dosya: Bilgisayarda yaptıı z her iş dosyalar aracığ ile yapı
ğmı lıı
lem lmaktadı Bir
r.
oyun oynayacaksak onun için gerekli dosyalar ekran görüntüleri dosyalarda saklanı r.
ğz
ı
Kullandı mı bir muhasebe programı girdiğ nda imiz faturalar, çekler, senetler ilgili
dosyalara kaydedilir. Yazdıı z belgeler, hesap tablolarısunular vb. dosyalarda saklanı
ğmı , r.
Bu sayede yaptıı z çalı
ğmı şmaları istediğ imiz herhangi bir zamanda açı okuyabilir gerekli
p
.uzantı ş
güncellemeleri yapabiliriz. Bilgisayarda bulunan bütün dosyalar “dosyaadı ” eklinde
ğe
ı
saklanı Dosyaadı dosyanı yaptı iş göre verilmiş
r. o n mantı bir isimdir ve toplam 255
ksal
karakter uzunluğunda olabilir, uzantı o dosyanı iş
ise n levine göre bilgisayar tarafından daha
önceden belirlenmiş isim olabilir ve genelde 3 harf uzunluğ
bir undadı Uzantı sayesinde o
r. lar
rlandıı ve hangi programlarla açı
ğnı
dosyanı hangi programla hazı
n labileceğ anlayabiliriz.
ini
Aş ı belli birkaç dosya uzantı
ağ da örneğbulunmaktadı
i r;
Uzantı Açıklama
Exe Uygulama dosyaları
Bat Toplu iş dosyaları
Txt Metin dosyaları
Bmp Resim dosyaları
Jpg Resim dosyaları
Doc Microsoft Word dosyaları
Xls Microsoft Excel dosyaları
Ppt Microsoft Powerpoint dosyaları
Sı şrı ş
Zip kı lmıdosyalar
tı
Dosyalar bilgisayarı zda içeriklerine göre belirli bir alan kaplarlar. Her bir harf
mı
genellikle bilgisayarda 1 byte alan kaplar.
9

16. 1.3.2. Uygulamaları Yönetimi
n
ş
Kullanı bir program çalı rmak istediğ
cı tı inde, iş
letim sistemi uygulamanı yerini sabit
n
diskten tespit eder ve uygulamayıRAM’e yükler. Bu iş lem etkileşimli işlem olarak
adlandılı
rır.
Etkileşimli iş lem kullanılara, uygulamaları
cı
ş lan
dinamik biçimde yönetme, çalı rı programları
tı n
sonuçları doğ
nı rudan elde edip, her an müdahale
ısağ ş türüne iliş bir
edebilme olanağ layan çalı ma kin
ş türünde kullanılar, bir iş
özelliktir. Bu çalı ma cı in
ş
çalı süreci boyunca iş monitör ve klavye vası
ma e, tası
ile her an müdahale edebilmektedirler. Yani bir baş ka
ı
söylemle, ekran baş nda oturan bir kullanını cı n
bilgisayara bir komut vermesi ve o komuta bilgisayardan
ı konuş yapar
yanıalması
t türünde, bir nevi karş klı
lı ma
gibi çalı biçimine “Etkileş İlem” denir.
ş imli ş
ma
ıı
Bu tanımdan da anlaş lacağ gibi, kullanılar program geliş
cı tirme, metin dosyaları
ı
oluşturma, program derleme ve test etme, veri tabanısorgularıiş letme, bilgisayar ağ
lerini Etkileş imli İlem
ş
komutları girme, internet servislerini kullanma gibi kı süreli iş
sa
olarak yürütürler.
1.3.3. Yardı Programları
mcı Destekleme
İ
şletim sistemi yardı programlarıproblemleri giderebilmek ve sisteminin sağ klı
mcı , lı
işlemesini sürdürebilmek amaçlı kullanı Silinmiş hasarlı
r. , dosyalarıbulabilmek, verilerin
yedeğ alabilmek gibi iş
ini lemlerde kullanır.
İş letim sistemi, üzerinde yer alan bazıyazımlar “Sistem Yazımı olarak anır.
lı ”
lı lı
ğzı
Örneğ derleyiciler (compilers) ; yazdımı programı
in makine diline çeviren ara program,
editörler (editors), yararlı programlar (utility) ; virüs temizleyen programlar gibi gerçek iş
için yardı lardı veri tabanıyönetim sistemleri (database management system) ve
mcı r,
ı lı
bilgisayar ağ yazımları(network software) yine birer sistem yazımlarır. Ancak bu
lı dı
yazımlar iş
lı letim sisteminin kendi öz parçaları ildir.
değ
10

17. Resim 1.3: Sistem araçları ulaş
na mak
Baş menüsünde donatı içerisinde sistem araçları
lar
lat içerisinde bu tip yardı
mcı
programlara ulaş
abiliriz.
1.3.4. Bilgisayar Donanı nı
mı Kontrol Etme
İ
şletim sistemi programlar ile BIOS arası durur. BIOS tüm donanı kontrol eder.
nda mı
Programları da iş
n letim sistemi ile haberleş
ebilmesi için donanı kaynakları ihtiyacı
m na
vardı İ
r. şletim sistemi donanı BIOS aracığile aygısürücüleri ile ulaş
ı ı
ma lı t r.
Bir bilgisayar sistemi, bir veya birden fazla iş
lemci (ya da diğ bir söylemle “CPU”),
er
ı
gerçek bellek (RAM), saatler, terminaller, diskler, bilgisayar ağ (network) birimleri, yazı
cı
üniteleri, CD sürücüsü, disket ve teyp üniteleri gibi I/O ünitelerinden oluş maktadı Doğ
r. al
ı
olarak bir bilgisayar sistemi oldukça karmaş bir yapı r.
k dadı
11

18. Kullanı
cı
Uygulamalar
İ
şletim Sistemi
BIOS Aygısürücüleri
t
Donanı
m
Ş 1.1: Doğ bir bilgisayar sistemi
ekil al
... ... ...
Uygulama Uygulama Uygulama Uygulama
yazımı
lı yazımı
lı yazımı
lı yazımları
lı
Ağ
4. Kuş ak
Derleyiciler Editörler VTYS’ ler
Y. araçlar yazımları
lı
diller
ler Sistem
yazımları
lı
İ
şletim Sistemi
Makine Dili
Donanı
m
Mikroprogram
Fiziksel Birimler
Ş 1.2: Katmanlı
ekil sistem
12

19. ı
Programcı , donanı n bu karmaş yapından etkilenmemelerini sağ
ları mı k sı lamak ve disk
ş
gibi donanı ünitelerinin nası çalı kları
m l tı nıanlamak zorunda bı lmamalarıiçin,
rakı
donanı n üzerine ilave edilen yazımları katmanlar ş
mı lı n eklinde (layered system)
turulmalarıve bu sayede çok daha kolay bir ş
oluş ekilde, sistemin bütün parçaları n
nı
yönetilebilmesi ş ı
eklinde bir yapı
lanma, uzun yı önce geliş
llar tirilmiş yaklaş r.
bir mdı
Bu yapı n en alttaki üç katmanı
nı donanı oluş
mı turmaktadı En alttaki katman, fiziksel
r.
üniteler, entegre devreler, kablolar, power (elektrik destek) üniteleri, disket sürücüleri, disk
üniteleri ve diğ benzeri donanı birimlerinden oluş
er m maktadı Bu katmanı mimari yapı
r. n sı
ile ilgilenmek ve bunları ş prensiplerini geliş
çalıma tirmek elektronik mühendislerinin iş idir.
Fiziksel üniteleri (donanı doğ
m) rudan kontrol eden ve fiziksel katmanı bir üstündeki
n
en ilkel yazım düzeyini oluş
lı turan katman, “microprogram” dı Bu katman genellikle
r.
“read-only” (yalnı okunabilir) bellek (ROM) sahası bulunur. Microprogram da
zca nda
ı ı rma
ekleme (add), taş (move), karş tı (compare) gibi makine diline ait temel komutları
ma laş
adı adı yerine getirir. Microprogram, örneğ Add iş
m m in, lemini yerine getirmek için
ğ saptar ve üzerine eklenecek sayı ilave ettikten sonra
ı
eklenecek sayı n nerede yer aldını
nı yı
sonucu elde eder.
ğıkomut seti (instruction set), makine dili (machine
Microprogramı yorumladı
n
language) katmanınıoluşturur ki, bu gerçekte makinenin gerçek bir
donanı parçası oluş
m nı turmakta ve bir bilgisayar da donanı n gerçek bir
mı
parçası ş gibi nitelenebilmektedir. Bu nedenle bazımakinelerde
ymı
Microprogram, donanı n içinde varsayı ğ
ldıı ayrı katman ş
mı ndan bir eklinde
bulunmaz.
ı
Makine dili, genel olarak 50 ile 300 arası komuta (intruction) sahiptir. Veri taş
nda ma,
aritmetik iş yapma ve değ
lem erleri kıyaslama gibi iş
levleri yerine getirir. Makine dili, yazı
cı
ve disket sürücü gibi I/O (input/output) ünitelerinin denetimini özel yüklenmi şbilgiler
sayesinde yapmaktadı r.
Bir bilgisayar sisteminin dördüncü katmanı yer alan iş
nda letim sisteminin temel iş
levi,
donanı n karmaş ğ ıı
mı klınıkullanıya yansı
cı tmamak ve daha elveriş ortam hazı p,
li rlayı
kullanını kolayca iş yapması sağ
cı n ini nı lamaktı r.
1.4. İ
şletim Sistemi Tipleri
1.4.1. Çoklu Kullanı (Multiuser) İ
cı şletim Sistemleri
İ veya daha fazla kullanını programlar veya
ki cı n
ı ş
paylaş aygı üzerinde çalı
lan tlar abilmesidir. Bu konuya en
güzel örnek paylaşrı yazılardı Bir çok kullanı aynı
tılan cı r. cı
anda yazıya belge gönderir ve de sı ile bu belgeler
cı ra
yazıdan çı alır.
cı ktı nı
13

20. 1.4.2. Çoklu Görev (Multitasking) İ
şletim Sistemleri
Kullanılar sistemde aynı
cı anda birden fazla işlem
ş
(process) çalı rabilirler. Bu, siz bir iş
tı lemi baş ktan
lattı
sonra, o baş ğ z iş çalı
ı ş
lattını lem maya devam ederken
baş bir iş de baş
ka lem latabilirsiniz demektir.
Çoklu görev, bir iş
letim sisteminde bir kullanınıcın,
birden fazla sayı iş
da lemi aynı anda işletime alınabilmesi
özelliğ Yani çoklu görev, bellekteki birkaç veriyi aynı
idir.
anda iş lemesi ve iş lemci ile I/O ünitelerinin de bunlar
arasında aynı anda kullandılması ortamı n
rı nı
yaratı dı Ancak bir bilgisayar sisteminde, iş
lması r. letim sisteminin kendisine ait birden fazla
ş lması
işlemin aynı anda çalı rı , bu sistemde “çoklu görev (multitasking)” özelliğ olduğ
tı i unu
göstermez. Bu nedenle bir iş letim sisteminde çoklu görev özelliğ ancak bir kullanını
i, cın
birden fazla sayı iş aynı
daki lemi anda işletebiliyorsa vardır.
ş lmasır.
Çoklu görev birçok uygulamanı (programı aynıanda çalı rı dı Bunun
n n) tı
ş lı
sağlanması için, görevler (uygulamalar) kı zaman dilimleri içinde iş
sa lemcide çalı rır. Bu
tı
zaman dilimlerinin oldukça küçük zaman dilimleri olması nedeniyle yapay da olsa bir eş
ş
zamanlık söz konusu olur (İ
lı lemci aynıanda iki işyapamaz.).
i
1.4.3. Çoklu İ
şlemci (Multiprocessing) İ
şletim Sistemleri
Gittikçe yaygı an bir durum da bir basit sistemin içerisine birçok CPU bağ
nlaş layarak
çok önemli hesaplamalarıyapmaktır.
lemciyi destekleyemiyor. İ ş
Her işletim sistemi birden fazla iş letim sistemi, yapılacak
ı
olan işlemleri iki veya daha fazla iş lemci üzerine dağtmayı bilmeli ve bunlarıkontrol
edebilmelidir. Bu özelliğ sahip olan iş
e letim sistemleri arası Windows 2000, Windows
nda
NT, Linux, Unix, BeOS bulunuyor. Microsoft'un diğ iş er letim sistemleri (Win9x - ME) çok
ğz
ı
işlemcili sistemleri desteklemiyor. Destekleyememesinden dolayı fazladan taktını
,
şoluyorsunuz. Anlayacağ z, işı
işlemciyi boş boş kullanmı
u una nı lemleri iş lemci üzerine
ı
dağ tabilme özelliğinden yoksun.
1.4.4. Çoklu Görev (Multithreading) İletim Sistemleri
ş
Program ihtiyaç halinde iş letim sistemi tarafı
ndan küçük parçalara ayrır ve
lı
ş labilir. Bu özellik aynızamanda çoklu kullanı
çalı rı
tı cısistemleri de destekler. Aynı
programıparçaları
n farklıkullanılar tarafı da kullanı
cı ndan labilir.
14

21. UYGULAMA FAALİ
YETİ
UYGULAMA FAALİYETİ
İlem Basamakları
ş Öneriler
1. Bilgisayarı zdaki ses kartın IRQ ayarı tespit İ ayarları
nı nı nı rq nıgereksiz ve de
etmek için bilgisayarı simgesinden özellikler penceresine
m
ş
ı
ulaş z. Aygı yöneticisi sekmesinden ses kartı seçerek yanlı olarak değ tirmemeye
iş
nı t nı
ş nı
çalı rı z. Kaynaklar sekmesinden irq ayarları
tı nıtespit dikkat ediniz.
ediniz.
Bu yazımlar
lı ne için
2. İ
şletim sisteminizde yüklü olan yardı
mcı
kullanıyor, görevleri neler?
lı
yazımlardan disk birleş
lı tiricisi, disk temizleme,
sistem bilgisi pencerelerini açarak uygulayı z.
nı
a- Disk birleş
tirme iş
lemini c:> sürücüsüne
gerçekleş
tiriniz.
15

22. b- Disk temizleme iş
lemini gerçekleş
tiriniz.
16

23. c- Sistem bilgisi penceresinden sistem bilgilerinize
ı
ulaş z.
nı
17

24. ÖLÇME VE DEĞ ERLENDİ
ERLENDİRME
ÖLÇME VE DEĞ RME
A- OBJEKTİ TESTLER (ÖLÇME SORULARI)
F
Aş ı şsoruları r. Verilen
ağ daki sorulardan; sonunda parantez olanlar doğ yanlı
ru dı
ifadeye göre parantez içine doğ ise “D” , yanlıise “Y” yazı z. Şklı
ş nı ı sorularda doğ ş ru ı
ru kkı
işaretleyiniz.
1. İşletim sistemi donanımlarıdenetleyen ve yöneten, uygulama yazımları
lı nı
ş
çalı ran temel yazımdı ( )
tı lı r.
2. Aş ı
ağdakilerden hangisi bir iş
letim sistemi değildir?
A ) Windows XP
B ) Linux
C ) Unix
D ) Microsott Office
3. Çevre birimlerinin bir işyapmak için iş
lemciden izin istemlerini, sı girmelerini
raya
sağlayan sistemin adı nedir?
A ) PCI
B ) IRQ
C ) I/O
D ) BIOS
4. Bir iş
letim sistemi kullanı arayüzü, çekirdek ve dosya yönetim sistemi
cı
bölümlerinden oluş ur.( )
5. ğı
Bilgisayarda yüklü olan her türlü bilginin saklandı birime ne ad verilir?
A ) Sürücü
B ) Klasör
C ) Dosya
D ) Byte
6. Bir dosyanıiçinde saklanan bilginin türü dosya adı bakı
n na larak belirlenir.( )
7. Bilginin girilmesinden baş layarak, sonuçlarıdökümüne kadar geçen süre, Yanı
n t
Süresi (response time) olarak adlandılı )
rır.(
8. Farklıkullanılara ait iş aynı
cı leri anda yapabilen iş
letim sistemlerine ne ad verilir?
A ) Çoklu kullanı iş
cı letim sistemi
B ) Çoklu işlemci işletim sistemleri
C ) Çoklu görev işletim sistemi
D ) Çoklu kullanı (Server) iş
m letim sistemleri
9. Çoklu işlemci, bir iş
letim sisteminde bir kullanını birden fazla sayı iş aynı
cın, da inin
anda iş
letime alınabilmesi özelliğidir.( )
10. Bir iş
letim sisteminin çoklu kullanı özelliğ varsa, o sistem genellikle
m i
multiprogramming de desteklenmektedir.( )
18

25. ÖĞRENME FAALİ
YETİ
–2
ÖĞRENME FAALİ
YETİ 2
-
AMAÇ
Dosya yönetiminin nasıyapı ğ bilecek ve gerekli ayarlamaları
ı
l ldını yapabileceksiniz..
ARAŞTIRMA
Bu faaliyet öncesinde yapmanıgereken öncelikli araşrmalar ş
z tı unlardı
r:
 Çevrenizdeki dokümanları l düzenlediğ
nası inizi kafanı tasarlayız.
zda nı
 Bilgisayarları dokümanlarınası düzenleyebileceğ konusunda bir tablo
n l i
oluşturunuz.
 FAT dosya yerleş tablosunu açı
im klayan grafikler araşrı z.
tını
 NTFS dosya sistemini açı
klayan grafikler araşrız
tını
 ı rı
FAT ile NTFS sistemlerini tablo üzerinde karş tın, edindiğ
laş iniz bilgileri
ı
sı fızda arkadaş nıile sıf ortamı paylaş z.
nını larız nı nda nı
2. DOSYA YÖNETİ
Mİ
Dosya yönetim sistemlerine geçmeden önce, sabit disklerle ilgili bazı mlamaları
tanı
bilmekte fayda var.
 Kafa (Head) : Sabit disklerde okuma/yazma iş
lemini yapan mekanik parça.
 Plaka (Plate) : Bilgilerin yazı ğ parça. Bir sabit disk, birden çok diskten
ldıı
oluş Üste üste gelmiş diskler plaka olarak adlandılı
ur. bu rır.
 İ (Track) : Sabit diskte bulunan plakaları üzerinde gözle görülmeyecek eş
z n
merkezli daireler vardı İ bu dairesel çizgilere track (iz) denir.
r. ş
te
 Sektör (Sector) : İ yapını bölünmesiyle oluş ve sabit disk üzerinde
z sı n an
adreslenebilir en küçük alana denk gelen parçaya sektör adıverilir.
 Küme (Cluster) : Sektörler üzerinde tanı şen küçük küme olarak
mlanmı
tanı
mlanabilir. Normalde FAT 16, FAT 32 ve NTFS dosya sisteminde, hard
19

26. diskteki bölümün kapasitesine göre formatlama sı nda standart olarak
rası
belirlenmişboyutta kümeler oluşmaktadı Cluster'ları boyutunu, cluster'ları
r. n
kullanan dosya sistemi ve bölümün kapasitesi belirlenir. Ancak cluster'ları
n
boyutu formatlama sı nda (/Z:n) parametresi ile elle de ayarlanabilir.
rası
 Arayüz (Interface) : Sabit disklerin hangi ara birimi kullandını
ğ belirtir.
ı
İ
Sektörler zler
Küme
Silindir
Plakalar
 RPM (Rotation Speed Moment) : Disklerin dakikadaki dönme hı nı zları
belirtir. Ş anda piyasada bulunan IDE sürücüler, 5400 rpm ve 7200 rpm
u
hı ndayken, SCSI sürücülerdeki diskin dönme hı
zları zı10000, 15000 rpm
hı nda dolaş
zları maktadır.
 Veri Eriş Hı
im zı(Data Access Time) : Sabit diskteki kafanı bir veriye
n,
erişebilmesi için bir izden diğ bir ize geçerken kaydettiğ zamandı
er i r.
Kullanı zaman birimi milisaniyedir. Bu süre ne kadar kı olursa o kadar
lan sa
iyidir.
2.1. Fat Dosya Yönetim Sistemi
2.1.1. FAT (File Allocation Table –Dosya Yerleş Tablosu-) Nedir?
im
Dosya yerleş tablosu ( FAT ), bir diskte bulunan dosyalara ait bilgilerin kayı
im tlı
olduğ alanları
u belirtmeye yarar. Bir baş deyiş FAT, bir diskin haritası
ka le gibidir.
2.1.2. FAT Nası
l Çalır?
şı
Bu tarz dosya sistemleri File Allocation Table - Dosya yerleş tablosu - adlı
im bir
sistem kullanı Bu sistemde partisyon her biri belli miktarda sektör içeren quot;clusterquot;, küme
rlar.
isimli parçalara ayrır ve hangi dosyaları bu cluster parçaları
lı n ndan hangilerine yerleş i,
tiğ
20

27. hangi cluster parçaların boşhangilerinin dolu olduğ gibi bilgiler FAT üzerine yazır.
nı , u lı
İşletim sistemi de herhangi bir dosyaya eriş yapmak istediğ
im inde dosyayıbulmak için FAT
üzerine yazı bu bilgilerden faydalanı
lan r.
2.1.3. FAT Çeş
itleri (FAT16, FAT32, VFAT)
 FAT 16: DOS, Windows 3.1 ve OS2 sürümü öncesi Windows 95 iş letim
sistemlerinin kullandıı
ğ dosya sistemidir. Eski bir dosya sistemi olduğundan
dolayı takı eksikleri ve dezavantajları
bir m bulunmaktadı r.
rı ş
Bunlardan ilki kök dizininin (root) sı rlandılmıolması r. FAT16 sisteminde
nı dı
açış primary bölüme ait root dizini, FAT tablosu ve partisyon boot sektörü
lı taki
cluster içinde yer almazlar ve sayı belli olan sı sektörlerde tutulurlar. Bu
sı ralı
sayı n belli olmasıkök dizine yapı
nı lacak eklentilerin belli bir sı rıolması
nı
sonucunu doğ urur. Kı alt dizinleri istediğ kadar uzatabilmekle birlikte:
saca iniz
Birincisi, FAT16 bölümlerdeki kök dizinde belli uzunlukta giriş le
sırlandı
nı rabilirsiniz.
İkincisi, FAT16 dosya sisteminde adresleme, adı üstünde 16 bit olduğ undan
adreslenebilen maksimum cluster sayı 65525’tir ve bu cluster’larin maksimum
sı
boyutu 32KB olabilir (aslı cluster sayı 65536 olmalı r ama bazı özel
nda sı dı ları
amaçlar için tutulur). Bu da bizi FAT16 kullanan bir disk ya da partisyonun
ı
2GB’dan daha büyük olamayacağ sonucuna götürür.
Üçüncüsü, FAT16 elindeki bos sabit disk ya da partisyon alanı bir ş
nı ekilde
ı
elindeki bütün cluster’lara dağtmak zorundadı Bu nedenle sabit diskin boyutu
r.
büyümeye baş kça cluster boyutu da büyür. Cluster’lar bölünemezler ve
ladı
nı ı
ancak tek bir dosya yahut dosya parçası taşyabilirler.
FAT 12/16 da küme (cluster) boyutları
FAT tipi
Bölüm boyutu( GB) Sektör/küme Küme boyutu
0-15 12 bit 8 512bytes
16-127 16 bit 4 2K
128-255 16 bit 8 4K
256-511 16 bit 16 8K
512-1023 16 bit 32 16K
1024-2047 16 bit 64 32K
2048-4096 16 bit 128 64K*
 Sanal Dosya Yerleş Tabloları
im (Virtual File Allocation Tables – VFAT) :
ğıdosya sistemi.Kı bir süre sonra yerini
Windows 95 ve NT nin kullandı sa
ş
FAT32 ye bırakmı r.
tı
21

28.  FAT 32: Windows 95, OS2, Windows 98, Windows
2000 ve Linux tarafı ndan tanı p kullanı
nı labilen ve
FAT16’dan daha geliş bir dosya sistemidir.
miş
 İ olarak FAT32’de herhangi bir kök dizin
lk
sırlaması
nı yoktur.
 İkinci olarak FAT32, FAT16’daki 16 bit
adresleme yöntemi yerine 32 bit adresleme
yöntemi kullanı Bu sayede herhangi bir disk ya
r.
ı
da partisyon FAT32 altı 2 TerraByte (yaklaş
nda k
2000 GB) uzunluğ unda olabilir.
 Üçüncü olarak ise FAT32 cluster boyutları ufak tutarak boş
nı alan israfı
nı
azaltı FAT32 altı tek bir dosyanı eriş
r. nda n ebileceğ maksimum boyut 4
i
GB ile sinirlidir.
FAT 32 de küme (cluster) boyutları
Bölüm boyutu( GB) Sektör/küme Küme boyutu
0.256< 1 512bytes
0.256 -8 8 4K
8-16 16 8K
16-32 32 16K
>32.04 64 32K
2.2. NTFS Dosya Yönetim Sistemi
2.2.1. NTFS Nedir?
NTFS (New Technology File System –Yeni teknoloji dosya sistemi-); Windows NT
ve devamıolan Windows 2000, XP tarafı desteklenen bir dosya sistemidir.
ndan
2.2.2. NTFS NasıÇalır?
l şı
NTFS, dosya konumları FAT sistemindeki gibi bir ana indeks olarak saklamakla
nı
birlikte (MFT, Master File Table –Ana dosya tablosu-) dosyanı yerleş i konumları
n tiğ ve
diğ bilgileri her cluster’in içinde ayrı saklayarak daha güvenilir bir yapı
er ca sunar. Ancak bu
ğı
arada oldukça genişbir disk haritası turur ve bu bilgiler önemli bir yer kapladından
oluş
dolayı 400MB’den ufak disk yahut partisyonlarda NTFS kullanı lması önerilmez. NTFS,
sunucu olarak görev yapan Windows NT ve Windows 2000 iş letim sistemlerine ait bir dosya
sistemi olmasın gerektirdiğihtiyaçlar doğ
nı i rultusunda daha çok disk güvenliğ stabilitesi ve
i,
tirmeler içerir ve özetle ş artı
performansı ilgili iyileş
yla u özelliklere sahiptir:
 Dosya konumları ilgili bilgileri cluster içlerinde de saklayarak daha güvenli
yla
bir dosya sistemi yapı sunar.
sı
 Cluster boyutu partisyon boyutuyla sinirli değ ve 512 byte değ
ildir erine kadar
22

29. ayarlanabilir. Bu da disk üzerinde dosyaları parçalanması azaltarak hem bos
n nı
alanı verimli kullanı nıhem de özellikle yüksek kapasiteli sabit disklerde
n lması ,
ş beraberinde getirir.
ı
performans artını
 ı
Yaklaş 16 GB’a kadar uzunlukta olan tek parça dosyaları
k destekler.
 ACL (Access Control List, Eriş kontrol listesi) özelliğ sayesinde sistem
im i
yöneticileri tarafı hangi kullanılarıhangi dosyalara eriş
ndan cı n ebileceğile ilgili
i
kıtlamalarıkoyulabilmesini sağ
sı n lar.
 Bütünleş dosya sı şrma özellikleri içerir.
ik kıtı
 Uzun dosya isimlerini ve Unicode kaynaklı dosya isimlerini destekler. Unicode,
dosya isimlendirilmesi sı nda karakterlerin tanı
rası mlanması ikilik sistemde
için
kodlar kullanı nıöngören bir standarttı Bu standarda göre Unicode
lması r.
kullanılarak verilmişolan dosya isimleri Unicode kullanabilen dosya sistemleri
şlarsa ş
tarafı tam olarak nasıhazı
ndan l rlanmı ekilde görünürler (örneğ Japonca
in
yahut Arapça gibi).
NTFS dosya sistemi kullanan Windows NT ve Windows 2000
sürümleri FAT sürücüleri görebilir ve bu sürücülerdeki dosyaları
okuyabilirler (Windows NT FAT16’yi, Windows 2000 FAT16 ve
FAT32’yi görür). Ancak FAT kullanan Windows 95, 98 ve DOS gibi
işletim sistemleri NTFS bölümlerini göremezler, dolayıyla dosya
sı
sistemi NTFS olan disk yahut partisyonlara ait verileri okuyamazlar. Bu
nedenle sisteminizde örneğ FAT32 altı kurulmuş Windows 98 ve NTFS partisyona
in na bir
kurulmuşolan bir Windows 2000 varsa Windows 2000 FAT32 partisyona kurulu olan
Windows 98’e ait dosyaları görebildiğ ve bu sürücüye bir isim verebildiğ halde, Windows
i i
98 NTFS altı ndaki Windows 2000 dosyaları göremeyecek ve bu partisyonu bir disk gibi
nı
algı
layamayacaktı Bu nedenle bu sürücüye herhangi bir sürücü ismi vermez.
r.
NTFS küme (cluster) boyutları
Bölüm boyutu( GB) Sektör/küme Küme boyutu
0.512< 1 512bytes
0.512-1 2 1K
1-2 4 2K
2-4 8 4K
4-8 16 8K
8-16 32 16K
16-32 64 32K
>32 128 64K
23

30. UYGULAMA FAALİ
YETİ
UYGULAMA FAALİYETİ
İlem Basamakları
ş Öneriler
1- Kullandıı z iş
ğnı letim sistemlerinin hangi dosya Pencerelerin Word ortamı
na
yönetim sistemini kullandıı tespit ediniz.
ğnı görüntüsünü aktarabilirsiniz.
24

31. ÖLÇME VE DEĞ ERLENDİ
ERLENDİRME
ÖLÇME VE DEĞ RME
A- OBJEKTİ TESTLER (ÖLÇME SORULARI)
F
Aş ı şsoruları r. Verilen
ağdaki sorulardan; sonunda parantez olanlar doğ yanlı
ru dı
ifadeye göre parantez içine doğ ise “D” , yanlıise “Y” yazı z. Şklı
ş nı ı sorularda doğ ş
ru ı
ru kkı
iş
aretleyiniz.
1. ğ
ı
Bilgisayarda bilgilerin (dosyaları saklandı birimler sabit disk, disket sürücü,
n)
CD/DVD sürücü, ZIP sürücü gibi donı mlardı )
r.(
2. Sabit disklerde bilgilerin üzerine yazı ğfiziki ortama plaka (plate) denir. ( )
ldıı
3. Sabit disklerde kafanı bir veriye eriş
n, ebilmesi için bir izden diğ bir ize geçerken
er
kaydettiğ zaman aş ı
i ağdakilerden hangisidir?
A ) Veri Eriş Hı
im zı
B ) RPM
C ) SCSI
D ) IDE
4. Hangi dosyalarıküme parçaları hangilerine yerleş i, hangi küme parçaları n
n ndan tiğ nı
boşhangilerinin dolu olduğ gibi bilgilerin yazı ğyere ne isim verilir?
ldıı
, u
A ) Track
B ) FAT
C ) Interface
D ) Sector
5. FAT16 sisteminde adresleme 16 bit olduğundan dolayı
kullanı bir disk ya da
lan
partisyonun 2GB’dan daha büyük olamaz.( )
6. Windows NT ve Windows 2000 iş letim sistemlerine ait bir dosya sistemi olması n
nı
gerektirdiğ ihtiyaçlar doğ
i rultusunda daha çok disk güvenliğ stabilitesi ve
i,
tirmeler içeren dosya yönetim sistemi aş ı
performansı ilgili iyileş
yla ağdakilerden
hangisidir?
A ) FAT16
B ) FAT32
C ) VFAT
D ) NTFS
7. FAT kullanan iş letim sistemleri NTFS kullanan iş letim sistemlerindeki bilgileri
görebilir fakat NTFS kullanan işletim sistemleri FAT kullanan işletim sistemlerindeki
bilgileri göremez.( )
25

32. 8. NTFS dosya sisteminde bir dosyanıuzunluğ en fazla ne kadar olabilir?
n u
A ) 2 GB
B ) 4 GB
C ) 8 GB
D ) 16 GB
9. Cluster boyutu partisyon boyutuyla sı rlıdeğ
nı ildir ve 512 byte değ
erine kadar
ayarlanabilir. Bu da disk üzerinde dosyaları parçalanması azaltarak hem boş
n nı alanı
n
verimli kullanı nıhem de özellikle yüksek kapasiteli sabit disklerde performans
lması,
ş beraberinde getirir. ( )
ı
artını
26

33. ÖĞRENME FAALİ
YETİ
–3
ÖĞRENME FAALİ
YETİ 3
-
AMAÇ
Bellek yönetimi nasıyapı ğnı
ldıı bilecek ve bellek yapını
l sı ayarlayabileceksiniz.
ARAŞTIRMA
Bu faaliyet öncesinde yapmanıgereken öncelikli araşrmalar ş
z tı unlardı
r:
 Bellek kelimesinin yaptı çağ ş
ğ rımları
ı ı ş z.
ı
arkadaş nı tartını
ları zla
 ğ araşrı z.
ı
Bilgisayarlarda belleğ ne iş yaradı nı tını
in e
 Bellek çeş itleri hakkı kı bir araşrma yapı z.
nda sa tı nı
3. BELLEK YÖNETİ
Mİ
3.1. Bellek Yönetimi Nedir?
Bellek yönetimi, bilgisayarı ana belleğ yönetmekle ilgili yapı iş
n ini lan lemlerin
tümüdür. Gerektiğ inde bellek tahsis etmek (malloc), kullanı
mıbittiğ inde belleğ serbest
i
bırakmak (free), sanal bellek yönetimi yapmak ve kullanı
lmayan bellek bölgelerini yönetmek
(garbage collection) gibi konularıiçermektedir.
ş ğ ıbir miktar ana belleğ
Her bilgisayar, çalı programlarıtutmak için kullandı
an e
sahiptir. Çok basit iş letim sistemlerinde bellekte aynıanda sadece bir programı n
bulunması izin verilir. İ kinci bir programı şrmak için, bellekte bulunan ilk program
na çalıtı
silinmeli, ilk programdan boş yere ikinci program yüklenmelidir.
alan
Çok gelişmişiş letim sistemlerinde aynıanda bellekte çok sayı programı
da n
bulunması izin verilir. Bu programları erlerinin etkisinden korumak için bir koruma
na diğ
mekanizması ihtiyaç duyulur. İ ş
na letim sistemi tarafı
ndan kontrol edilen bu mekanizma
donanı mutlaka bulunmalır.
mda dı
27

34. Normal olarak her iş tipik olarak 0. adresten baş
lem, layarak yukarı doğ giden bir
ya ru
adres alanı kullanabilmektedir. Bu basit durumda, bir iş
nı lemin sahip olduğ maksimum
u
adres alanı n büyüklüğ ana bellekten daha azdı Bu yolla, bir iş adres alanın
nı ü r. lem nı
tamamı kullanabilir. Ana bellekte iş için yeterli bellek alanı
nı lem olacaktı
r.
Bununla birlikte, birçok bilgisayarlarda adresler 232, 264 adres veren 32 veya 64
bitliktir. Eğ bir iş bilgisayarı sahip olduğ ana bellek alanı
er lem n u ndan daha fazla belleğe
varsa bu durumda ne yapmalı r? İ bilgisayarlarda bunun bir çözüm yolu yoktu.
ihtiyacı dı lk
Günümüzde bu sorunu çözen teknik sanal bellek olarak adlandılı rır.
3.2. Bellek Tipleri
RAM bellek hem içeriğ bilgi yazmak hem de içeriğ
ine indeki bilgiyi okumak için
ş
tasarlanmı r. Belleğ belirli yerlerinde depo edilen program komutları veriler ve
tı in ,
benzerlerinden meydana gelen sözcüklere herhangi bir sı (yani rastgele) ve aynı
rada sürede
ı
eriş Eriş zamanı
ilir. im sözcüğ bellekte bulunduğ yerden bağ zdı RAM’lar uygulama
ün u msı r.
ş
programları saklamakta ve programları çalı
nı n ması rası elde edilen ara sonuçları
sı nda n
saklanması da kullanır. RAM’da saklanan bilgiler değ tirilebilir. RAM’da saklanan
nda lı iş
bilgiler elektrik kesildiğ kaybedilir.
inde
RAM’deki bilgilere erişim, disk ya da disket sürücülerindeki eriş
imle
karş tılamayacak kadar hı dı Bilgisayar her açı ğnda RAM boş
ı rı ldıı
laş zlı r. tur.
ğ (kapasitesi) byte cinsinden belleğ kapasitesini verir.
Bellek sıası in
Byte; bellek ölçü birimidir, 8 bitten oluş Bit ise en küçük hafı birimidir.
ur. za
RAM kullanı alanı göre 5 gruba ayrır.
m na lı
 Geleneksel bellek
 Üst bellek alanı
 Uzatı ş
lmıbellek
 Geniş letilmişbellek
 Yüksek bellek alanı
28