Ang presentasyong ito ay naglalamang ng impormasyon tungkol sa ponemang suprasegmental ng wikang Filipino. Tinatampok dito ang mga pagpapaliwanag tungkol sa kahulugan, kahalagahan at layunin sa pag-aaral nito. Bukod pa dito, ipapakita ang paraan ng paglapat nito sa pagsusuri ng Balarila ng wikang Filipino.

1. Inihanda ni:
DONNA G. DELGADO-OLIVERIO,MATF
Father Saturnino Urios University
Butuan City

2. — PUSO AT PAG-IBIG
ni Romualdo Battad
“Ang puso ng tao ay isang orasan,
Na titiktak-tiktak sa takbo ng buhay;
Makinang ang lakas na nagpapagalaw
Masaganang dugong dala’y kalusugan;
Kapagka ang puso ang nagkadahilan,
Daramdaming tiyak ng buong katawan;
Bawa’t pintig nito ay palantandaang
Tao’y humihinga’t may buhay pang taglay.”

3. PONEMANG SUPRASEGMENTAL NG FILIPINO
Kabilang sa ponemang
suprasegmental ng wikang Filipino ang
: 1. diin, 2. tono/intonasyon, at 3.
antala/hinto. Nagdudulot ng
kagandahan at bisa ang suprasegmental
sa pagbibigay ng tiyak at malinaw na
kahulugan sa komuniksayon.
Ang mga ponemang segmental ay
itinuturing na bumubuo sa mga salita, parirala,
at pangungusap samantalang ang ponemang
suprasegmental ay may kinalamn sa kung
paano binibigkas ang mga ponemang
segmental na natutukoy upang ang mga
pahayag ay maging malinaw, tiyak at mabisa.
Ayon kay Santiago (1994), ang mga ponemang
suprasegmental ay mga sangkap bilang
pampalasa sa ating pakikipagkomunikasyon.
PAGPAPALIWANAG :

4. MGA URI NG
SUPRASEGMENTAL

5. - ay tumutukoy sa lakas ng bigkas
sa pantig ng salita. Ang salitang higit sa
isang pantig na karaniwang binibigkas ay
may pantig na may diin o stress.
Ginagamit na simbolo ang virgules o
dalawang guhit na pahilis / /. Karaniwang
nasa huling dalawang pantig o penultima
ang stress ng salita. Sa pagsulat ng
ibang tono na nailalarawan ng ating
ponema ay hindi naisasagisag tulad ng
impit /ʔ /, at haba / : / at ang letrang “ng”
na may tunog / ŋ /.
I
1. DIIN
( STRESS )

6. MGA
URI NG DIIN

7. ANG
DIING
MALUMAY
- Binibigkas ito nang may diin sa pantig na
penultima o ikalawang pantig mula sa huli. Dahil
sa ang karamihan ng mga salitang likas na
katutubo ay malumay, ang mga salitang malumay
ay hindi na tinutuldikan. Ang mga salitang
malumay ay maaaring magtapos sa patinig o
katinig.

8. MGA HALIMBAWA NG MGA
SALITANG MAY DIIN MALUMAY:
Nagtatapos sa Patinig:
Dalaga
Babae
Sarili
Tao
Sampalataya
Nagtatapos sa Patinig
Nanay
Silangan
Kilabot
Matahimik
Kapisanan

9. ANG DIING
MALUMI
Tulad ng malumay,
binibigkas ito ng may diin sa
pantig na penultima. Sa
katunayan, ang mga salitang
malumi ay malumay rin. Ang
pagkakaiba lamang ay laging
magtatapos sa glottal na
pasara o impit na tunog ang
salitang malumi.
01
Nagkakaiba nga lamang ang mga ito sa
pagbaybay sapagkat ang glottal na pasara sa
malumi ay walang katumbas na letra na tulad
ng ibang ponema. Dahil, dito, sinasabing ang
malumi ay laging nagtatapos sa patinig
bagama’t ang totoo, ito ay sa glottal na
pasara na isa ring katinig.
02
Ang glottal na pasara sa mga
salitang malumi ay
inirerepresenta ng tuldik na
paiwa ( ` ) na itinatapat sa huling
patinig ng pantig.
03

10. Ang glottal na pasara sa mga salitang
malumi ay inirerepresenta ng tuldik na paiwa ( ‘
) na itinatapat sa huling patinig ng pantig.
Halimbawa:
Batà
Talumpatì
Dalamhatì
Labì

11. ANG DIING
MABILIS
- Binibigkas ito nang tuluy-tuloy, na ang diin
ay nasa huling pantig. Tulad ng mga salitang
malumay, ang mga salitang mabilis ay maaaring
magtapos sa patinig o katinig. Ang mga salitang
mabilis ay ginagamitan ng tuldik na pahilis ( ′ )
na itinatapat sa huling patinig.

12. Nagtatapos sa Patinig :
Takbó
Malakí
Batubató
Nagtatapos sa Katinig :
Bulaklák
Alitaptáp
katawán
MGA HALIMBAWA NG SALITANG
DIING MABILIS

13. ANG DIING
MARAGSA
- tulad ng mabilis, binibigkas
ang mga ito nang tuluy-tuloy,
na ang diin ay nasa huling
pantig. Ngunit tulad ng mga
salitang malumi, ang mga
salitang maragsa ay laging
nagtatapos sa patinig. Katulad
ng malumay at malumi, ang
diing maragsa ay maaaring
diing mabilis din. Lamang, ang
mga salitang maragsa ay
lagging nagtatapos sa glottal
na pasara samantalang ang
mga salitang mabilis ay hindi.
Ang tuldik na ginagamit sa
mga salitang maragsa ay tuldik
na pakupya ( ^ ), na tinatapat
sa huling patinig ng salita.

14. MGA HALIMBAWA NG
SALITANG MAY
DIING MARAGSA:
Kaliwâ
Pô
Tatlumpû
Salitâ
Dukhâ

15. TANDAAN!!!
Mayroong tatlong (3) uri
ng tuldik na kumakatawan
sa bawat diin:
1. 1. Paiwa ( ` )
2. 2. Pahilis ( ′ )
3. 3. Pakupya ( ^ )

16. Paglalapat ng diin at paggamit
ng tuldik sa mga salita:
SALITA TULDIK DIIN
1. abàla ( istorbo ) paiwa Malumi
abalá (maraming ginagawa) pahilis Mabilis
2. babâ (pumanaog) pakupya Maragsa
babà (bahagi ng mukha) paiwa Malumi
3. bàlot (balat) paiwa Malumi
balót (pagkain) pahilis Mabilis
Pansinin ang
mga tuldik sa
ibabaw ng
mga titik sa
bawat
salita!!!

17. 2. Tono ( pitch )
/ Intonasyon
- Ang pagtaas at
pagbaba ng pantig ng isang salita
upang higit na maging epektibo
ang komunikasyon. Ang paraan
ng pagbigkas nito ay maaaring
mabilis, mahina, malambing,
paggalit at iba pa.
May tatlong intonasyon sa Filipino (sa karaniwang
pananalita dahil may lalawigang umaabot sa apat na lebel.
Patern ng intonasyon ang makabuluhang patern ng tono.
Nag-iiba ang posisyon ng L1 batay sa paghahaba ng patinig
sa pagsisimula ng parirala. Sa pangkalahatan ng L1 ay may
pantig na may paghahaba ng patinig.

18. Lebel 1 (mababa) - karaniwang
pagpapahayag lamang.
Lebel 2 (normal) - dito nagsisimula
ang normal na pagsasalita.
Lebel 3 (mataas) - ang pahayag ay
nagtatanong.

19. Halimbawa #1
ga
ta 3
2 la
1
Halimbawa #2
ba
ma 3
2 it
1
Sa unang halimbawa, ang nagsasalita ay nagdududa,
samantalang sa ikalawa nama’y nagsasalaysay. Ang normal
na pagsasalita ay nagsisimula sa lebel 2, aabot ito sa lebel 3
kapag ang pahayag ay nagtatanong at sa lebel 1.

20. Sa wikang filipino, naiiba rin ang
tono batay sa iba’t ibang damdamin o
layunin ng nagsasalita. Tunghayan ang mga
pangungusap batay sa ipinahahayag na
damdamin o emosyon:
Ako nga! ( pagalit )
Ako nga! (nagulat )
Ako pala. ( walang interes na pagkilala)
Ako pala. (karaniwang pagkilala/ pagbati)

21. 3. ANG HINTO / JUNCTURE
Isang saglit na katahimikan ang hinto. May hinto bago magsimula ang isang
pangungusap at may hinto rin pagkatapos nito. Maaring simbolo ng hinto ang / # /.
Halimbawa:
#Lumindol nang malakas noong ika-16 ng Hulyo/ 1990#
Nagkakaroon ng hinto pagkatapos ng pangungusap upang maging malinaw
ang pagpapahayag ng kaisipang nais na iparating sa kausap o sa babasa, na
kinakatawan naman ng tuldok / . / .Mapapansin sa pangungusap na may /// na
siya naming kumakatawan sa kuwit ( , ) . Ito ang hinto sa loob ng pangungusap
kung kinakailangang ihiwalay ang isang bagay. Isang magandang halimbawa
ang mga sumusunod na pangungusap upang ipakita ang kahalgahan ng
hinto sa pangungusap.

22. #Hindi siya si Leo#
Nasa huli ang hinto na ang kaisipang ibinigay ay
ang pagpapahayag na ang taong pinag-uusapan
ay hindi si Leo.
#Hindi / siya si Leo#Kabaligtaran naman ang kaisipang ito
dahil ipinahahayag nito na siya si Leo.
Nagpapahiwatig naman ito na ibinibintang sa
isang tao ang isang bagay na hindi nito
ginawa, kundi si Leo ang gumawa.
#Hindi siya / si Leo#

23. Naipakitang ang iisang pangungusap ay
maaaring magkaroon ng iba’t ibang
kahulugan batay sa hinto sa
pangungusap. *****
KABUUANG PAGLILINAW SA
MGA HALIMBAWA:

24. MGA SANGGUNIAN:
Montera, Godfrey G. 2013.
Komunikasyon sa Akademikong
Filipino.Cebu City: Likha
Publications.
AKLAT
Santiago, Alfonso O. at Tiangco,
Norma G.2003. Makabagong
Balarilang Filipino.Manila: Rex
Book Store.
AKLAT
Garcia,Lydia
G.1990.Makabagong Gramar
ng Filipino.Manila: Rex Book
Store.
AKLAT

25. MARAMING
SALAMAT!!!
LIKE AND FOLLOW