1. ЭНГИЙН БА НИЙЛМЭЛ
ЭФИР
Лекц 12

2. МОЛЕКУЛ БҮТЭЦ
 Ханасан нүүрсустөрөгчийн радикалууд
хүчилтөрөгчөөр дамжин холбогдсон энгийн
органик нэгдлийг энгийн эфир гэнэ.
 Ерөнхий томьёо нь: R–O–R‘
 Энд R ба R‘ нь өөр төрлийн эсвэл нэг төрлийн
радикалууд байж болно. Хэрвээ нэг төрлийн
радикалууд агуулсан тохиолдолд ди угтвар авна.
Жишээ нь: CH3OCH3 – диметилийн эфир;
C2H5OCH3 – метил этилийн эфир.
 Энгийн эфирийг спиртын уламжлал гэж үздэг учир
спиртын молекул хоорондын дегидротацийн
урвалаар гарган авдаг.

3. НИЙЛМЭЛ ЭФИР
 Нийлмэл эфир нь R–COOR‘ гэсэн
ерөнхий томьѐотой ба R ба R‘ нь
ханасан нүүрсустөрөгчдийн радикалууд
байна. Карбон хүчил ба спиртын
хоорондын урвалыг этирификацийн
урвал гэх ба урвалын дүнд нийлмэл
эфир үүсдэг. Урвалд эрдэс хүчлийг
катализатор болгон ашигладаг.

4. ЭНГИЙН ЭФИР ИЮПАК
CH3 – О– CH3 Диметилийн эфир
CH3 – CH2 – О– CH3 Метил этилийн эфир
CH3 – (CH2)2 – О– CH3 Метил пропилийн эфир
CH3 – (CH2)3– О– CH3 Метил бутилийн эфир
НИЙЛМЭЛ ЭФИР
Метил шоргоолжны хүчлийн
H – CОО– CH3
нийлмэл эфир
Этил цуу хүчлийн нийлмэл
CH3 – CОО– CH2– CH3
эфир
Этил тосны хүчлийн нийлмэл
CH3 – (CH2)2 – CОО– CH2– CH3
эфир
Амил шоргоолжны хүчлийн
H – CОО– (CH2) 4– CH3

5. ИЗОМЕРИ
 Энгийн ба нийлмэл эфир нь
- Салбарлалтын изомери. Энэ нь радикал
дахь нүүрсустөрөгч дээр явагдах изомери
бөгөөд C4-өөс эхлэн изомери үүснэ.
 C:UsersuserDesktopVideoizo_acidC4.swf

6.  ИЗОМЕРИ
 Анги хоорондын изомери. Энэ нь хүчлийн карбоксил
бүлгийн бүтэц өөрчлөгдөж үүсдэг бөгөөд C2-оос
эхлэн изомери үүснэ. Жишээ нь C2H4O2 нэгдлийн
хувьд:
 C:UsersuserDesktopVideoizo_C2.swf
Цууны Метил шоргоолжны
хүчил хүчлийн нийлмэл
эфир

7. ГАРГАН АВАХ АРГА
 Энгийн эфирүүд нь алкоглят ба галогент
нүүрс устөрөгчийн харилцан үйлчлэлээр
үүснэ. Үүнийг Вильямсоны синтез гэдэг.
Жишээ нь этилат натри ба хлорметанаас
метил этилийн энгийн эфир гарган авна.

8. ХИМИЙН ШИНЖ
 Энгийн эфир нь спиртийг бодвол урвалд
орох чадвар муу байдаг. Олон органик
бодисуудад сайн уусдаг тул уусгагчаар
ашигладаг.
Энгийн эфирийн онцлог урвалууд:
 Концентрацитай иодит устөрөгч ба бромт
устөрөгчийн хүчлийн нөлөөгөөр задардаг.
 Тогтворгүй аммонийн давсны нөлөөгөөр
хүчтэй хүчилтэй харилцан үйлчилдэг.

9. .
ХИМИЙН ШИНЖ
Энгийн эфирийн нэг чухал нэгдэл нь
хүчилтөрөгч агуулсан гетероцагирагт нэгдэл
болох этиленоксид (эпоксид) ба диоксан юм.
Диоксан нь 101 С буцалдаг нүүрсустөрөгчид
ба устай холилддог сайн уусгагч юм. Үүнийг
органик ус ч гэж нэрлэдэг.

10. ХИМИЙН ШИНЖ
 Нийлмэл эфирийн гидролизын урвал нь
шүлтийн нөлөөгөөр явагдах ба үр дүнд нь
сөрөг цэнэгтэй карбоксилат-анион RCOO–
агуулсан давс ба спирт үүсдэг.
 Энэ урвалыг нийлмэл эфирийн саванжих
урвал гэж нэрлэдэг.

11.  Өндөр молекулт нэг суурьт карбон хүчлийн
үлдэгдэл ба глицерины үлдэгдлээс тогтсон
өндөр молекулт нэгдлийг өөх тос гэнэ.
Ерөнхийд нь триглицерид эсвэл
триацилглицерин гэж нэрлэнэ. Ацил гэдэг нь
карбон хүчлийн үлдэгдэл юм. -C(O)R.

12.  Байгаль дахь триглицеридийн найрлаганд ханасан
хүчлийн үлдэгдэл ордог. (пальмитиновой
C15H31COOH, стеариновой C17H35COOH и др.)
харин ханаагүй хүчил агуулсныг олеиновой
C17H33COOH, линолевой C17H31COOH, линоленовой
C15H29COOH) гэж нэрлэнэ.
 Өөх тосыг ургамлын ба амьтны гаралтай гэж
ангилдаг. Ургамлын гаралтай өөх тос нь ханаагүй
хүчил агуулдаг учир гидрогенжих урвалд ордог.

13.  Өөх тосны саванжих урвалаар саван гаргаж
авдаг. Жишээ нь стеарианы хүчил агуулсан
өөх тос нь натрийн шүлтийн уусмалтай
харилцан үйлчилж стеарат натри буюу саван
үүсэж байна. Хэрвээ шүлт нь натри байвал
хатуу саван, харин калийн шүлт байвал
шингэн саван гарган
авдаг.C:UsersuserDesktopVideosoap_2.flv