Magazine over het verbinden van stad en land

1. 10 2012
magazine over het verbinden
van stad en land
Dierenfobie
versus vogelgriep
Vinex-jagers en worstmakers
Meneer Wateetons
Eendagskuikens en paarden
op Schiphol
‘Angst geeft
vleugels’ en verder
Slimme dijken
Tien Top buitenplaatsen
Nudge oprichter, Jan Betten

2. [ advertentie ]
Voor alle fans van echte smaak:
De Groene Weg klantenkaart
Bij De Groene Weg slagers maken we ons iedere
dag sterk voor het lekkerste biologische vlees.
Vlees gezond van oorsprong wat nog ouderwets
lekker smaakt. Onze klanten zijn namelijk gek
op alles wat met lekker bewust eten te maken
heeft.
Voor alle fans van de smaak van echt is er
nu de Groene Weg klantenkaart. Een kaart
waarmee wij onze klanten belonen voor
hun bewuste keuzes. De gespaarde punten
kunnen namelijk omgeruild worden voor
culinaire cadeaus zoals lekkere biologische
wijn of een kookworkshop waarin u samen
met andere bewuste genieters leert koken
op hoog niveau.
Meer weten over De Groene Weg en de
klantenkaart? Kijk dan eens op onze site
www.degroeneweg.nl.
www.degroeneweg.nl

3. 03
Colofon Vooraf
GRNVLD is een uitgave van Sjaalman Media
in opdracht van Kasteel Groeneveld.
GRNVLD verschijnt vier keer per jaar.
Het volgende nummer verschijnt in september 2012.
GRNVLD
Groeneveld 2, 3744 ML Baarn, grnvld@mineleni.nl
Beeld: Hans van Oudenaarden
Uitgever Sjaalman Media, Chris van Koppen
Redactie Caroline van der Lee (hoofdredacteur),
Brigitte van Mechelen (managing editor),
Mariken Bokeloh (redacteur)
Vormgeving Volta_ontwerpers, Utrecht
Druk Wilco, Amersfoort
Medewerkers Marco Bakker, Willemijn van
Benthem, Jos Collignon, Comic House,
René Dessing, Jan Dobbe, Wilma Elmendorp, Caroline van der Lee Hoofdredacteur
Kester Freriks, Jan Hartholt, Jan Holwerda,
Michiel de Jong, Frank Jonker, Bram van de Klundert,
Cees Nooteboom, Aloys Oosterwijk, Hans van
Oudenaarden, Eddy Posthuma de Boer, Hugo
Schuitemaker, Matthijs Sienot, Marjan Slob,
Slangen in een vliegtuig, agressieve vogels die een
Christine Tinssen, Gerben Valkema, Jan van der
kustplaatsje terroriseren of uit de hel afkomstige hamsters. Je kunt geen
Veken, Willem Vleeschouwer, Peter van Vliet beest bedenken of er is wel een horrorfilm over gemaakt. Ook in sprookjes
en legenden spelen dieren niet zelden de rol van de ‘bad guy’. Onze angst
Foto cover Olaf Kraak, Hollandse Hoogte voor dieren zit kennelijk diep.
Foto achterkant Fred Pot
Wat opvalt is dat in de oeroude verhalen de slechteriken vooral tot de hoger
Alle zorg is besteed aan het achterhalen van de ontwikkelde dieren behoren, met de wolf met stip op de eerste plaats,
namen van de rechthebbenden. Degenen die
­terwijl in onze eigentijdse griezelverhalen die rol vaak wordt ingenomen
desondanks menen zekere rechten te kunnen doen
door dieren van een lagere orde. Dat heeft ongetwijfeld te maken met de
gelden, kunnen contact opnemen met de uitgever.
relatie die wij in het dagelijks leven hebben met dieren. Waar onze verre
Marketing en advertentieacquisitie voorouders tijdens barre tochten door het woud (die overigens gezien de
Isabelle van der Weijden, info@belenjet.nl, gevaren en de beperkte tijd tot een minimum werden beperkt), nog konden
m 06 52 00 81 23 vrezen door een wolf of een beer te worden aangevallen en opgepeuzeld,
hebben wij van deze dieren niets meer te vrezen. Ze zijn verdreven of
ISSN 1566-6190 onderworpen. Of nog erger: tot knuffelobject gedegradeerd.
Abonnementen Een abonnement kost € 25,– voor Vandaag komt het grootste gevaar van het kleine gespuis, de onderkruipers:
vier nummers per jaar. Voor een abonnement zie
insecten. Hun werkwijze is vele malen geniepiger dan die van de oude
p. 51. Als abonnee bent u tevens vriend van de
vijand. Die ging met open vizier het gevecht aan om te zegevieren of te
Stichting Groeneveld. De Stichting Groeneveld
ondersteunt de activiteiten van Kasteel Groeneveld.
worden verslagen.
Als vriend heeft u gratis toegang tot het kasteel
voor uzelf en een introducé, wordt u uitgenodigd De hedendaagse vijand verbergt zich in gras en kreupelhout of in het
voor openingen en evenementen en krijgt u korting bedden­goed en in je broodtrommel om je ongemerkt aan te vallen. Zijn
op speciale publicaties. dood is niet het einde van de ellende. Overal laat hij larven of ziektekiemen
achter. De aanval bestaat uit een langzame maar trefzekere ondermijning
Aanmelden voor de maandelijkse nieuwsbrief van onze gezondheid.
kan via www.kasteelgroeneveld.nl
Teken in het struikgewas, dat is pas horror.
Nieuws en persberichten kunt u sturen naar
GRNVLD, Groeneveld 2, 3744 ML Baarn,
grnvld@mineleni.nl
grnvldmagazine
Kasteel
Groeneveld

4. [ advertorial ]
Groeneveld en Vineyard; een duurzame samenwerking
Maarssen/Baarn, 1 juni 2012 – Vineyard en Kasteel Groeneveld gaan per 1 juni 2012 een duurzame samenwerking aan.
Vineyard wordt hiermee de nieuwe exploitant van het stijlvolle Grand Café Groeneveld én huiscateraar van het indrukwek-
kende Kasteel Groeneveld, dat op 1 juli 2012 na een ingrijpende renovatie officieel heropend wordt.
Vineyard is trots op deze nieuwe samenwerking die zorgt voor uitbereiding op zowel het gebied van horecaexploitatie als
zakelijke cateringlocaties. Groeneveld heeft met de keuze voor Vineyard een cateraar in huis gehaald die zorgt voor duurzame
foodconcepten van hoogwaardige kwaliteit, speciaal samengesteld voor de locatie en haar doelgroep.
Over Vineyard
Vineyard Catering is onderdeel van Vineyard Company, waar onder andere ook restaurant de Nonnerie in Maarssen toebe-
hoort. Vineyard is dé verzorger van eten drinken op een groeiend aantal bijzondere locaties in Midden Nederland, zoals
Nyenrode Business Universiteit, Rijksmuseum het Muiderslot, Buitenplaats Amerongen, Kasteel de Haar en Fort Voordorp.
Locaties met een eigen verhaal.
Over Kasteel Groeneveld
Kasteel Groeneveld te Baarn is een 18e eeuwse buitenplaats en heeft als doel om stad en land opnieuw met elkaar te verbin-
den. Programma, locatie, huis, park en inrichting zijn hier onlosmakelijk met elkaar verbonden.
Rijke regenten zwaaiden vroeger de scepter in Kasteel Groeneveld, nu is dat het ministerie van Economische Zaken, Landbouw
en Innovatie. Kasteel Groeneveld is nu onderhevig aan een grootscheepse renovatie met een fantastisch eindresultaat in het
vooruitzicht.
Over Grand Café Groeneveld
In het Koetshuis is het Grand Café gevestigd. U kunt hier terecht voor een heerlijke kop koffie of thee of een uitgebreide lunch,
bereid met biologische streekproducten.
Vineyard Catering B.V. Tel : 0346 – 590988
Langegracht 51 E mail: info@vineyardcatering.nl
3601 AK Maarssen www.vineyardcatering.nl

5. i n ho ud 05
Kriebelen
06
zaaigoed
Kort nieuws
08
dubbelinterview
Jan van den Berg Miquel Ekkelenkamp
12
groo(t)s
G.J. Doornbos
14
reportage
Eendagskuikens, paarden en rode kardinalen
20
mijn landschap
Tom Claassen
22
verhaal
Cees Nooteboom
24
28
essay
Ik ben beestjes
28
wende
Jan Betten
30
ander beeld
Arie Kievit
32
kaf en koren
Reflecties, inzichten
36
oogst
Tien top buitenplaatsen
38
oorsprong
Slimme dijken
43
de schutting
Anekdotes over Kasteel Groeneveld
44
mmm
Meneer Wateetons
46
verstript
Spin Anansi en de dood
48
groeneveld verbouwing
Verbouwingsfeuilleton
Wende
50
programma Jan Betten over het versnellen van
Evenementen groene burgerinitiatieven

6. 06 z a a igo ed
unieke winkel
nieuws – publicaties, tentoonstellingen, prijs­vragen, campagnes, symposia,
innovaties. Nieuws en persberichten kunt u sturen naar GRNVLD, Groeneveld 2,
3744 ML Baarn, grnvld@mineleni.nl
floriade
Animal Eyes
Voel, ruik, proef en hoor zoals een dier dat doet. Klim als
een eekhoorn, fladder als een vlinder, zwem als een vis en
vlieg als een vogel. In het paviljoen ‘Through Animal Eyes’
op de Floriade kunt u de natuur beleven door de ogen
van de dieren. Tijdens interactieve workshops ontdekt
u op een speelse wijze de mogelijkheden van de natuur.
Het paviljoen is een initiatief van: IVN, Vivara,
Vogelbescherming, Vlinderstichting, RAVON,
Egelbescherming Nederland en de Eekhoornopvang.
oerol Tweede leven
Zwerfafval in hoofdrol voor planten
De wind voert het woord, de zee duwt het voort: duizenden In een voormalige potstal in Langelo
kilo’s afval. Naar schatting wordt er wereldwijd elke (Drenthe) treft u een unieke winkel:
seconde 206 kilo afval in zee gedumpt. Op de Nederlandse ‘de Groene Kalebas’. Een ruim aanbod
stranden spoelt elk jaar zo’n 20.000 ton afval aan. vaste planten voor de boerentuin vormt
Passend bij het thema van Oerol 2012 – De wind voert het het hart van de winkel. Het bijzondere
woord – krijgt zwerfafval een prominente plek in diverse van deze planten is dat ze ‘over’ waren.
kunstobjecten en theatervoorstellingen. Ze komen uit de tuin van eigenaresse
Het eiland en daarmee het Terschellinger strand is hét Jeichien Martens en uit tuinen van collega-
podium van Oerol. De organisatie is zich bewust van de tuinliefhebbers. Ook haalt Martens
vervuiling en gaat daar nu dus ook iets concreets mee dankzij bemiddeling van bevriende
doen. ‘Door afgeschreven materialen een nieuwe plaats hoveniers, tuinen leeg wanneer deze op
te geven binnen het festival laten we niet alleen zien dat de schop gaan. Kortom, een tweede
eigenlijk niks afval is op het moment van hergebruik en leven voor planten die het prima doen en
hier mooie dingen uit voort kunnen komen, maar maken een plekje in andermans tuin verdienen!
we ook een volgende stap in het verduurzamen van Oerol.’ Naast planten biedt de Groene Kalebas
De Waddenvereniging, Staatsbosbeheer en Stayokay een assortiment zelfgemaakte tuin­
organiseren strandopruimsessies. Verschillende accessoires en een uitgebreide collectie
kunstenaars verwerken het zwerfvuil in hun voorstelling vintage vazen en serviesgoed met
of kunstproject. Zo wordt afval verheven tot kunst. daarop bloemen en planten.
Oerol 2012, 15 t/m 24 juni | meer info: www.oerol.nl informatie over aanbod en openings-
tijden: www.degroenekalebas.nl
tentoonstelling
Lost in Flowers
De zonnebloemen van Van Gogh, Venlo werk van vier kunstenaars de monumentale, barokke
de bloemstillevens met gedurfde die het thema op heel verschillende fotografische composities van
kleurcombinaties van Jan Sluijters. wijze bij de kop nemen. Margriet Smulders.
Bloemen zijn sinds jaar en dag Siliconen, verf en garen in de schil-
inspiratiebron voor de kunst, zelfs derijen van Arjan van Arendonk; De tentoonstelling
een abstracte kunstenaar als Piet de transparante materialiteit van ‘Lost in Flowers’ is te zien van
Mondriaan hield zich er mee bezig. het gelaagde Japanse papier bij 6 mei t/m 19 augustus 2012.
Met ‘Lost in Flowers’ toont Ellen Jess; de extreme vergrotingen meer info:
Museum van Bommel van Dam in in de foto’s van Hildegard Monssen; www.vanbommelvandam.nl

7. 07
website
EXPOSITIE
Teken­s eizoen
Het tekenseizoen is in volle gang en platform. Onder welke omstandig­
dus komt tekenradar.nl (een initiatief heden een tekenbeet tot de ziekte van
van Het Rijksinstituut voor Volks­ Lyme leidt, hoe ernstig die verloopt
gezondheid en Milieu (RIVM) en de en wat de maatschappelijke gevolgen
Wageningen Universiteit (WUR)) zijn, is wat men te weten wil komen.
als geroepen. Op de site is voor elke Mensen die, recent of al eerder,
gemeente in Nederland te zien hoe gebeten zijn worden uitgenodigd zich
hoog de tekenconcentratie is en hoe te onderwerpen aan een serie vragen-
vaak in dat gebied de door teken over- lijsten. Ook de teek zelf is welkom
gebrachte ziekte van Lyme voorkomt. voor onderzoek (gewoon met een kinderboek
Fruit veilen De ziekte, die met antibiotica goed te
behandelen is, kan wanneer deze niet
plakbandje op een vel papier plakken
en opsturen). De vraag of de teek de
Gevangen op
‘Naar de veiling!’ is de nieuwe wordt opgemerkt jarenlang sluimeren ziekmakende bacterie bij zich draagt het Kasteel
expositie in het Fruitteelt- en zelfs fataal aflopen. Het aantal kan pas acht maanden later worden Wie vroeger rijk was liet een buiten­
museum. Luiken, kijkkasten, gevallen in Nederland neemt de beantwoord. Wie zich ziek voelt plaats aanleggen. Op afstand van
authentiek gereedschap en laatste jaren sterk toe. doet er goed aan om hier niet op te de grote stad vermaakten koop­
een werkende veilingklok Behalve als waarschuwingskanaal wachten. lieden en regenten zichzelf en elkaar
maken deze tentoonstelling fungeert de site ook als onderzoeks- meer info: www.tekenradar.nl met poëzie, muziek, beeldende
tot een beleving voor jong en kunst en feesten. Gevangen op het
oud. Ook de vaste opstelling Hondenbescherming Kasteel speelt zich in het jaar 1711
– een ontdekkingsreis door
de geschiedenis van fruit en Hondenjaar af op zo’n buitenplaats. Een span-
nende zoektocht van de 12-jarige
fruitteelt – is de moeite van De Hondenbescherming bestaat honderd jaar en komt met een opvallende bood- Marie naar een gestolen munt
het bezichtigen, en proeven schap: ‘Neem geen hond.’ De gelijknamige campagne is gebaseerd op cijfers die er leidt door de eindeloze tuin en de
(!) waard. niet om liegen. Jaarlijks verdwijnen meer dan 12.000 honden naar het asiel omdat ver­boden kamers van een buiten-
In de museumtuin groeien hun baas ze niet meer kan of wil houden. plaats. De gastheer verdenkt
170 verschillende fruitbomen, De puppy bijvoorbeeld die als schattig cadeau voor een kind wordt gekocht, maar haar vader, de penningmaker, van
met name oude appel- en het bankstel blijkt te slopen en de buurt bij elkaar jankt als de kinderen op school diefstal. Onterecht, weet Marie,
perenrassen. In de zomer zitten en de ouders aan het werk zijn. Je goed beraden over de aanschaf van een maar de enige die haar gelooft is
kunnen de zoete vruchten hond is verstandig. Geen Sint Bernard op een bovenhuis dus. Ook de herkomst is de tuinjongen.
worden geplukt, in de hierbij belangrijk. Te veel honden blijken afkomstig van illegale handel. Pups die Dit spannende boek voor kinderen
lente vallen de bloesems hiervandaan komen hebben vaak een slechte start, zijn regelmatig ziek en blijven van 9-12 jaar, verschijnt in het kader
te bewonderen. soms een leven lang angstig of agressief. van het Jaar van de buitenplaats en
Op verzoek vertellen gidsen Dus: ‘Neem geen hond’, tenzij je dagelijks twee uur van je tijd aan de hond kunt is onder andere verkrijgbaar in de
over het kweken, enten en geven, per maand minimaal vijftig tot honderd euro kunt besteden, de hond per winkel van Kasteel Groeneveld.
snoeien van de fruitbomen. dag (na gewenning) niet langer dan zes uur alleen laat en Gevangen op het Kasteel
meer info: hem opvoedt en voorkomt dat hij overlast veroorzaakt. Martine Letterie | uitgeverij Leopold
Fruitteeltmuseum, Kapelle Voor wie denkt dit te kunnen, zijn op hondenbescherming.nl isbn 978 90 2586 065 3 | prijs € 12,95
www.fruitteeltmuseum.nl tips te vinden voor een verantwoorde aanschaf.
boek
BuitenplaatsenBoek
Een kasteelroman, een reisgids, een De schets van de geschiedenis van de landschap kwam tot stand op initia-
geschiedenisverhaal: De Buitenplaats buitenplaatsencultuur wordt aange- tief van de Stichting Jaar van de
en het Nederlandse landschap is dit vuld met de visie van specialisten, Historische Buitenplaatsen 2012 en
alles en nog veel meer. Alle aspecten onder wie een historisch geograaf, is samengesteld door Marina Laméris.
van de buitenplaats en haar betekenis kunsthistoricus, bosbouwer, rent- Roel Norel maakte de (lucht)foto’s.
voor het Nederlandse landschap meester, tuin- en landschapsarchitect
komen aan bod: economie, ecologie en natuurlijk een aantal eigenaren. De Buitenplaats en het Nederlandse
en erfgoed, voedselvoorziening, Gerangschikt op provincie zijn 165 landschap
oorlog en rampen, de buitenplaats- buitenplaatsen in beeld gebracht. uitgeverij WBOOKS
biotoop en sporen in het landschap. De Buitenplaats en het Nederlandse isbn 978 90 4000 502 2 | prijs € 24,95

8. 08 dubbelinterview
kleine Tussen
bacteriën
en grote
angsten

9. 09
Tekst: Kester Freriks* | Beeld: Aloys Oosterwijk** © Comic House
Angst voor spinnen, honden, muizen, slangen, slakken, vogels.
Twee wetenschappers – Miquel Ekkelenkamp en Jan van den Berg – in gesprek
over microbiologie enerzijds en psychologische angstbestrijding anderzijds.
‘Zuigelingen worden schoon en bieden. Iemand die een verkeersramp heeft overleefd,
zuiver van bacteriën geboren, ze zijn steriel,’ zegt Miquel laat je heel voorzichtig weer aan het verkeer deelnemen.
Ekkelenkamp, arts en microbioloog aan het Universitair Vooral niet rigide zijn. Mensen met een spinnenfobie sluit
Medisch Centrum (UMC) in Utrecht. Hij legt zich toe op je niet op met spinnen. En wie vrees heeft voor asbest, geef
infectiezieken. Waarom hem dat boeit? ‘Omdat deze ziekten je uiteraard geen confrontatiemethode met een lijntje
het hele spectrum van de geneeskunde omvatten,’ antwoordt gemalen asbest.’
Ekkelenkamp met enthousiasme. ‘Alle dokters krijgen te Van den Berg spreekt over de ‘vreemde frictie van angsten’.
maken met infecties, van huisarts tot IC-arts.’ Aan het Waar komen die vandaan? Waarom zijn mensen bang?
UMC onderzoekt Ekkelenkamp ‘de interessantste gevallen In zijn behandeling probeert hij het spectrum zo breed
van infecties’. Zijn onderzoek richt zich op deze kleinste mogelijk te benaderen. Hoewel Ekkelenkamps werkzaam-
overdragers, onzichtbaar voor het blote oog. Hij werkt heden zich strikt genomen in het beta-domein bevinden,
samen met medisch analisten in een laboratoriumruimte. is psychologie hem niet vreemd. Onder het pseudoniem
Heel anders is de werkwijze van Jan van den Berg, Micquel Bulnes (de achternaam is ontleend aan zijn
psycholoog aan het IPZO, het angstbehandelcentrum, moeders naam) publiceerde hij een aantal literaire, psycho-
gevestigd in Nijmegen. Mensen met klachten over angsten, logische romans waarvan de laatste, het belangwekkende
trauma’s en fobieën zoeken bij het IPZO naar een oplossing Het bloed in onze aderen, handelt over de aanleiding tot de
voor hun problemen. Van den Berg helpt hen daarbij. Spaanse Burgeroorlog. Het boek werd genomineerd voor
Hij is gespecialiseerd in mensen met overmatige angsten, de shortlist van de Libris Literatuurprijs 2012.
waaronder vrees voor dieren, zoals spinnen, honden,
muizen, slangen.
“ ie vrees heeft voor asbest, geef
W
spinnen
‘Angst voor dieren is deels cultureel bepaald,’ aldus Van den je geen confrontatiemethode met
Berg. ‘Vijf op de tien West-Europese vrouwen is bang voor
spinnen. De oorzaak daarvan ligt in het verleden en is door een lijntje gemalen asbest” Jan van den Berg
de generaties heen overgedragen. Vroeger dacht men dat
spinnen de brengers waren van builenpest. Nu zijn mensen
misschien iets minder bang voor ziekteoverdracht door horrorheup
spinnen, maar wel voor vogelgriep. Een dergelijke angst Op de vraag naar de oorzaak van vogelfobie (en van andere
voor besmetting ontregelt iemands leven. Ons behandel- fobieën) is het antwoord vanuit psychologische invalshoek
centrum helpt mensen hinderende angsten te overwinnen.’ duidelijk: ‘Het grillige gedrag van een wegrennende muis,
een hond die naar je opspringt of een spin heeft alles te
frictie van angsten maken met de ongewenste inbreuk die deze dieren maken
Microbiologie enerzijds en psychologische angstbestrijding op iemands wereld, op iemands persoonlijke sfeer.’
anderzijds: het is een boeiend onderwerp om met twee De angst voor inbreuk in de persoonlijke levenssfeer heeft
vooraanstaande wetenschappers van gedachten te wisselen. niet alleen een psychologisch, ook een fysiek aspect. In dit
Het gesprek gaat heen en weer tussen Ekkelenkamps opzicht spreekt Ekkelenkamp op beeldende wijze over een
allerkleinste diertjes en Van den Bergs diagnose van vele ‘horrorheup’. Ekkelenkamp: ‘Dat is een betrekkelijk recente
vormen van angst, zoals faalangst en dwangneurose. ontdekking. Mensen met een nieuwe heup van ijzer kregen
‘Als iemand last heeft van hoogtevrees, ga ik bijvoorbeeld last van pijn. Wat bleek? De wrijving van metaal op metaal
met hem of haar naar de klimmuur in de Bergensche Hoek veroorzaakte ijzersplinters. Daardoor ging het weefsel
bij Rotterdam. Veel klachten komen voort uit innerlijke om de heup woekeren en raakte makkelijk geïnfecteerd.
conditionering en laten zich niet goed beredeneren,’ aldus De technisch innovatiefste geneeskunde is die van de trans-
Van den Berg. ‘Bij een behandeling moet je veiligheid plantaties en van de kunstorganen: kunstheupen, -knieën,
*Kester Freriks (1954) is verbonden aan NRC Handelsblad. Hij is schrijver van romans en van boeken
over de natuur, waaronder het recente Verborgen wildernis. Ruige natuur en kaarten in Nederland.
**A loys Oosterwijk (1956) volgde de Academie van beeldende kunsten in Arnhem.
Grote bekendheid verwierf hij met de strip Willems Wereld in Panorama. Vanaf 2004 is hij rechtbanktekenaar.

10. 10
dubbelinterview
-vaten, -organen en -nieren… Maar al deze implantaten zijn worden volgepompt met antibiotica. Door de matige tot
ook een paradijs voor bacteriën. Als beestjes zich er eenmaal slechte omstandigheden waarin ze leven moet dat ook, want
aan hechten, krijg je ze bijna niet weg. Dit geeft nieuwe anders gaat tien procent dood. De laatste week van hun
soorten infecties, die voor patiënten verschrikkelijk zijn, leven krijgen ze geen antibiotica meer toegediend, dus die
maar voor microbiologen ontzettend boeiend.’ middelen krijgen we niet binnen met ons eten, maar wel de
bacteriën die in deze kippen resistent zijn geworden. Deze
vals alarm bacteriën kunnen ons infecties geven, die veel moeilijker
In tegenstelling tot Jan van den Berg ziet Miquel Ekkelen- te behandelen zijn. Dat zien we dagelijks in de praktijk.’
kamp zelden de patiënten om wie het draait. Hij bestudeert
met zijn analisten de kleinste bacteriën die soms zelfs drachtige dieren
kanker en hart- en vaatstoornissen veroorzaken; steeds Ekkelenkamp benadrukt dat door een gebrek aan kennis en
verder en dieper speurt hij ernaar. De angst voor deze gezond verstand er van overheidswege regelmatig fouten
minuscule organismen zetelt, volgens Van den Berg, voor- worden gemaakt. Een duidelijk voorbeeld hiervan was de
aan in de hersenen, in de cortex. Voor veel mensen speelt bestrijding van de Q-koorts: ‘Men wist al in 2005 dat er iets
het bestaan van deze onzichtbare bacteriën zich af op een mis was, maar er is tot 2009 gewacht met het nemen van
abstract niveau. Volgens Van den Berg luidt de definitie van maatregelen. Het Ministerie van Landbouw dacht kennelijk
angst: de aanpassingsreactie op gevaar of vermeend gevaar. dat het allemaal wel zou overwaaien. Q-koorts wordt alleen
Hij geeft een mooi voorbeeld: mensen met hoogtevrees kun
je moeilijk twee meter van de rand van een flatdak neerzetten,
maar je kunt ze vanzelfsprekend wel op een stoeprand “ ngst voor dieren is
A
plaatsen zonder dat er enige angst is om te vallen of te
springen. Van den Berg: ‘Het vermeende gevaar gedurende deels cultureel bepaald”
de confrontatie op het flatdak veroorzaakt een vals alarm
dat zich moeilijk laat uitschakelen. Angst voor vogels hoeft Jan van den Berg
overigens niet direct op de vogel betrekking te hebben, maar
kan een afgeleide zijn van smetvrees waarbij men bang is verspreid vanuit abortussen van drachtige dieren. Men
voor de vogelgriep. Mensen maken verschillende combina- besloot pas tot ingrijpen toen de dieren al waren gedekt.
ties tussen het een en het ander. Vogelgriep en vogels zijn Als dit inzicht twee maanden eerder was doorgedrongen tot
voor de mensen onlosmakelijk met elkaar verbonden, maar de ministeries had niet één geit geruimd hoeven worden.
ook een kuchende hoest kan men thuis op de bank angstig Dat waren er nu vijftigduizend. Gezond verstand had niet
in verband brengen met opkomende vogelgriep. Of een alleen veel leed, maar ook veel geld kunnen besparen.’
dwarrelende vogelveer.’ Ekkelenkamp citeert instemmend Aexander Rinnooy Kan:
‘Wie denkt dat kennis duur is, weet niet wat domheid kost
resistent en ook niet wat onwetendheid aanricht.’
Een van de oudste en bekendste ontdekkingen in de Hij vervolgt: ‘De mechanismen van infectieziekten zijn
bacterio­logische wereld is die van het ontstaan van kraam- miljoenen jaren oud, al weigeren we soms ze te begrijpen.
vrouwenkoorts. Artsen begrepen niet dat veel vrouwen vlak Ziekteverwekkers zijn, als ze net op een nieuwe gastheer
na de bevalling in het kraambed stierven. Totdat Ignaz overspringen, vaak heel gevaarlijk. In loop der tijd passen
Semmelweis in 1847 ontdekte dat er een verband bestond ze zich aan. Andersom passen dieren zich aan aan hun
met de bacteriën, de streptokokbacterie, die zich op de hand ziekteverwekkers. De konijnen in Australië gingen in eerste
instantie bijna allemaal dood aan de ziekte myxomatose.
Tegenwoordig zijn ze helemaal ongevoelig voor de ziekte.
“ e Mexicaanse griep was een
D Als ziekteverwekkers zich niet aanpassen aan hun gastheer
en hun gastheer niet aan hen, dan sterven ze uiteindelijk
doodgewone griep, zoals we die allebei uit. Parasieten blijven uiteindelijk in leven dankzij
deze ontwikkeling. Zouden alle parasieten hun gastheer
elk jaar zien” doden, dan richten ze zichzelf te gronde. Dat voorkomen ze
dus zelf door aanpassing. Uiterst ingenieus!’
Miquel Ekkelenkamp van artsen bevinden die zojuist een dode patiënt hebben
onderzocht. De noodzaak van hygiëne werd erkend. Miquel aankoop
Ekkelenkamp begrijpt dat de angst van toen nog altijd de In zijn praktijk werkt Jan van den Berg regelmatig met
angst van nu is. Ziekten als lepra, pest, griep en tropische confrontatietherapie. Hij probeert bij zijn patiënten de irra-
ziekten als malaria worden nog steeds veroorzaakt door die tionele angst uit te lokken in een veilig voelende omgeving,
kleinste organismen. Ekkelenkamp: ‘Bacteriën zijn passa- waardoor mensen er uiteindelijk mee leren omgaan. ‘Daar-
giers, ze reizen mee in ons lichaam, maar zitten ook in ons naast zijn er de zogenaamde cognitieve interventies, waarin
voedsel. De laatste tijd merken we dat bacteriën op kippen- wij angstige opvattingen bijstellen die niet functioneel zijn.
vlees steeds resistenter worden tegen antibiotica. Kippen Mensen stellen zich bijvoorbeeld rampscenario’s voor, zelfs

11. 11
bij te verwaarlozen risico’s van bacteriële besmetting,’
aldus Van den Berg. ‘De onzichtbaarheid van bacteriën lokt “ acteriën zijn passagiers, ze reizen
B
angstgedachten en onveiligheidsgevoelens uit.’ Is het een
idee, vraag ik, wanneer Van den Berg met zijn patiënten een mee in ons lichaam” Miquel Ekkelenkamp
bezoek brengt aan het laboratorium van Ekkelenkamp?
Dat ze daar door microscopen naar die onzichtbare wereld
kijken van kleine beestjes, micro-organismen, bacteriën? Volgens Ekkelenkamp zetten ‘onderzoekers en farmaceuten
De beide wetenschappers reageren vrolijk. ‘Bacteriën zijn over de hele wereld zich dagelijks in om ons bang te maken
ook interessante helpers,’ aldus Ekkelenkamp. ‘Dat wordt voor influenza’. Hij vervolgt: ‘Bij het horen van het woord
vaak vergeten.’ “griep” en al helemaal bij “vogelgriep” slaat bij bestuurders
De angst voor bacteriën wordt ook veroorzaakt door en politici de paniek toe.’ Volgens Ekkelenkamp is die vrees
bestuurders en politici. ‘Bestuurders zijn niet bang voor de ongegrond en bestaat er niet zoiets als een ‘horrorvirus’:
ziekte, ze zijn bang voor de verantwoordelijkheid,’ betoogt ‘Aan mazelen, laat staan aan autorijden, gaan elke dag meer
Ekkelenkamp. ‘Hun angst voor verantwoordelijkheid mensen dood dan er in totaal, wereldwijd, ooit aan vogel-
bezweren ze door alle maatregelen te nemen die maar griep zijn overleden. De Mexicaanse griep was een dood­
bedacht kunnen worden, ook als deze volledig overbodig gewone griep, zoals we die elk jaar zien,’ aldus Ekkelenkamp.
zijn. Juist het nemen van allemaal onnodige maatregelen Hij schreef in de krant: ‘Binnen mijn beroepsgroep, de
creëert extra gevoel van onveiligheid bij de bevolking.’ medische microbiologie, was het eigenlijk voor iedereen
Een duidelijk voorbeeld hiervan was de bestrijding van de meteen al duidelijk dat het zo’n vaart niet zou lopen met
Mexicaanse griep. Ekkelenkamp heeft zich aldoor uitge- die Mexicaanse griep. Dat bleek alleen al uit het feit dat in
sproken tegen de overheidsmaatregelen van de Mexicaanse Mexico zelf de hele epidemie voorbij was voordat iemand
griep: ‘Het was vanaf het begin duidelijk dat er nooit een doorhad dat zij bestond.’
dodelijke pandemie zou ontstaan. Dat bleek ook, maar toen
zat de overheid met miljoenen bestelde vaccins opgescheept. inbeelding
Om deze aankoop te rechtvaardigen werd er angst gecreëerd.’ Dat Ekkelenkamp de virologen ‘paniekzaaiers’ noemt en het
geschetste rampscenario ‘kwaadaardige, ongefundeerde
onzin,’ is hem niet in dank afgenomen. Ook zijn kritiek op
“ ieuwe soorten infecties
N minister Ab Klink die tegen het advies van de gezondheids-
raad in zowat een half miljard euro schade veroorzaakte
– voor patiënten door vaccins aan te kopen, zorgde voor veel commotie.
Angst blijkt telkens weer de slechte raadgever.
verschrikkelijk, voor Met deze visie zijn we feitelijk terug bij het begin, namelijk
de grote rol die inbeelding speelt in de menselijke geest.
microbiologen ontzettend Mensen beschouwen zichzelf vaak bovenmatig kwetsbaar,
met name wanneer ze bang zijn. Dat verhoogt gevoelens van
boeiend” Miquel Ekkelenkamp onveiligheid. Van den Berg: ‘Door die overschatting blijven
mensen met hun aandacht en inbeelding niet afgepast met
Vanuit zijn werkzaamheden als psycholoog kan Van den hun vermeende kwetsbaarheden bezig. Deze steeds terug-
Berg deze kritische visie beamen: ‘Angst is een slechte raad- kerende “aandachtzuigers” zijn niet functioneel en vooral
gever in het besluitvormingsproces. Je wordt geacht een onredelijk.’
verantwoorde risico-inschatting te maken. Het is een teken Zowel Ekkelenkamp als Van den Berg zetten hun weten-
van moed en realisme om maatregelen níet te nemen als de schappelijke overtuiging in om het irrationele aspect van
objectieve kans voor gevaar klein is. Echter subjectieve angst voor dieren, zowel de zichtbare als de onzichtbare,
angsten in het besluitvormingsproces maken dat we steeds weg te nemen. Van den Berg: ‘In mijn behandelpraktijk pro-
weer blijven overreageren.’ beer ik patiënten bewust te maken van hun niet-functionele
vermijdingsdrang ten aanzien van spinnen en muizen.
autorijden Dat mensen anno 2012 gillend wegrennen voor een spin
Miquel Ekkelenkamp heeft zich, onder meer op de omdat die, in de middeleeuwen, aangezien werd als brenger
Opiniepagina’s van NRC Handelsblad, flink bemoeid in van pest en builen is voor een onderzoeker als ik bijzonder
de discussie rondom het vogelgriepvirus en de vaccins. interessant. Zo hardnekkig zijn denkangsten.’
Miquel Ekkelenkamp is arts en microbioloog aan het Universitair Jan van den Berg van IPZO is klinisch psycholoog en werkt bij het
Medisch Centrum (UMC) in Utrecht. Onder de naam Bulnes schrijft angstbehandelcentrum IPZO. Daarnaast schrijft hij boeken over
hij columns en romans. In 2003 debuteerde met de roman Zorg, angststoornissen en adviseert hij De Nederlandse Hyperventilatie
gevolgd door de romans Lab en Attaque!. Deze verhalen spelen zich Stichting. Ook houdt hij lezingen over behandelinterventies.
af in ziekenhuizen, laboratoria en psychiatrische klinieken.

12. 12 groo(t)s Tekst: Mariken Bokeloh | Beeld: Hugo Schuitemaker*
Dijkgraaf G.J. Doornbos over de waterschappen anno nu
Dijkgraaf Doornbos is van origine een buitenmens. Al vroeg was hij
onder de indruk van de continue interactie in de natuur. Tijdens zijn
jeugd in agrarisch gebied leerde hij de wetmatigheden van de natuur
kennen en ervoer hij het belang van schoon water en schone lucht.
Als dijkgraaf van het Hoogheemraadschap van Rijnland – een van
de oudste waterschappen in Nederland –, komt het erkennen
van de beperkingen in het sturen van de natuur hem goed van pas.
Waterschappen
diep geworteld in onze
maatschappelijke structuur
Wat maakt waterschap Rijnland zo uniek Hoe verenigt u de voorwaarden zo dat de gericht op het laag houden van de tarieven.
en wat is uw rol? veiligheid voldoende is gewaarborgd en tegelijk Maar we hebben ook een fors pakket achterstallig
Van oudsher hebben mensen elkaar nodig in ecologische waarden niet worden aangetast? onderhoud. Die achterstand willen we inlopen
hun zoektocht naar bescherming tegen water. De ‘kaderrichtlijn water’ die overal in Europa de zodat de veiligheid zo goed mogelijk gewaarborgd
Water gaat zijn eigen gang, om het te weren waterkwaliteit moet waarborgen is een uitdaging. wordt. Dat doen we niet alleen. In Katwijk gaan
moeten krachten gebundeld worden. Hier in de dichtbevolkte Randstad is het vrijwel we in samenwerking met de gemeente een
Rijnland is formeel het oudste waterschap. onmogelijk om het water terug te brengen naar versterkte kering onder de duinen realiseren
Wij hebben het oudste bewijs van bestaan: een de natuurlijke staat. Het is een complex geheel; waarin een parkeergarage is gesitueerd. Zo blijft
acte uit 1255. Die ligt hier goed geconserveerd in er zijn veel terreinen te bedienen. In Rijnland kom het aanzicht behouden, is de veiligheid gewaar-
de kelder. je alles tegen: kust, duinen, bollengebied, oude borgd en zijn ook de voorzieningen gerealiseerd.
Hoofdtaken van de dijkgraaf en het Hoogheem- steden, industriële belangen, agrarische sector,
raadschap zijn in volgorde van belang: veiligheid, noem maar op. En vergeet niet, de natte natuur De waterschappen staan voortdurend politiek ter
voldoende water en schoon water. Dat wil niet zoekt evenwicht. De diversiteit aan gebruik discussie. Heeft het voortbestaan van de water-
zeggen dat we ook in die volgorde handelen. van het land naast elkaar kan dat evenwicht snel schappen volgens u een toegevoegde waarde?
Twee derde van het budget is inmiddels bestemd verstoren. Als het beter zonder kan, moeten we dat doen.
voor schoon water. Met dertig zuiveringen in Wij moeten handelen in het belang van burgers
Rijnland heeft het Hoogheemraadschap een Wat zijn de uitdagingen en ambities in uw en bedrijven. Maar de argumenten om de water-
bedrijfsmatige functie. waterschap? schappen op te heffen blijken vooralsnog niet
Een waterschap is financieel niet afhankelijk van Het is interessant om een waterkering te organi- valide en vinden onvoldoende grond. Je raakt
rijksoverheid of enig andere partij. Wij heffen seren in de huidige tijd. Een keringfunctie moet met die vraag aan het grondbeginsel… de reden
zelf belasting en mogen daarom het geld alleen gerealiseerd worden in een, door de eeuwen heen waarom waterschappen zijn ontstaan. En dan
besteden aan water. Deze structuur zorgt voor ontwikkelde omgeving. Zo hebben we in Rijnland blijken deze instanties diep geworteld te zijn in
de veiligste basis ter wereld. Wereldwijd is het maar liefst 1300 kilometer dijk, waarvan een groot onze maatschappelijke structuur.
anders georganiseerd, waardoor andere belangen deel is geïntegreerd in stedelijk gebied en ver-
voorrang hebben gekregen. Als gevolg van de strengeld met economische belangen. Het aan-
klimaatverandering wordt de discussie over de passen van keringen is een gigantische operatie.
De Randstad is dichtbevolkt en wordt intensief *H ugo Schuitemaker is freelance fotograaf. Met
organisatie van het watermanagement pregnant
zijn bedrijf Zeeliefhebbers verkoopt hij duurzame
en is de belangstelling voor de Nederlandse gebruikt. Dat biedt weinig manoeuvreerruimte. vis in combinatie met fotografie en recepten.
organisatie groot. In voorgaande decennia was het beleid vooral www.zeeliefhebbers.nl

13. Hoofdtaken van
de dijkgraaf:
(in volgorde van belang)
­
veiligheid,
voldoende water
en schoon water

14. 14 reportage
Eendags­ uikens,
k
paarden
rode kardinalen
Dieren kijken aan de
EU-grens op Schiphol

15. 15
Tekst: Jan Dobbe* | Beeld: Michiel de Jong © Comic House**
De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) ziet er op toe dat er via ons
land geen dieren illegaal de EU ingaan, dat dieren correct worden vervoerd en
verzorgd, en dat er geen nare dierziektes onze Unie binnenkomen. Jan Dobbe ging
eens kijken op Schiphol, waar onder andere via het Dierenhotel van de KLM miljoenen
dieren per jaar passeren.
Helaas is niet alles rozengeur en alle controles gekomen. Hoe kan dat, vraag ik puppy’s
maneschijn in de relatie tussen mens en dier. Cindy Bunnik, officieel gecertificeerd dieren- Niet alleen op zee- en luchthavens is
Mensen halen soms rare fratsen met dieren uit: arts van de NVWA en belast met het toezicht op de NVWA actief om ongeoorloofde
ze vangen ze illegaal (uit het wild), verpakken dieren die de EU binnenkomen via Schiphol: invoer van dieren te verijdelen. Ook
ze letterlijk als postpakketje of stoppen ze in ‘Dat kan doordat dit hondje via Spanje de EU binnen de EU probeert men een oogje in het
plastic flacons en smokkelen ze per vliegtuig is binnengekomen. Later is de eigenaar met zeil te houden. Zoals vorig jaar, toen inspecteurs
of boot de EU in of uit. Ze doen dat omdat het hondje doorgevlogen naar Nederland, maar maar liefst 84 puppy’s van verschillende rassen
sommige dieren heel veel geld opleveren op toen was hij de Spaanse douane al gepasseerd. in beslag namen bij een vervoerder uit Slowakije
de zwarte markt. Of omdat ze gewoon niet Binnen de EU vindt er dan geen controle meer en een hondenfokker in Noord-Brabant.
nadenken. Ook nemen mensen soms ongewild plaats.’ Helemaal waterdicht is het systeem De vervoerder had even daarvoor 7 honden bij
dieren mee met een besmettelijke ziekte die dus niet, ook toezichthoudende diensten zien de hondenhandelaar afgeleverd en werd met
we kunnen missen als kiespijn. Denk aan nare kennelijk wel eens iets over het hoofd. de resterende 77 honden achter in zijn wagen
ziektes die ook op mensen overdraagbaar zijn, aangehouden. De puppy’s werden vervoerd met
zoals hondsdolheid – een ziekte die we hier De mazen in het net daargelaten, lukt het Cindy valse entingstickers in de dierenpaspoorten en
effectief hebben bestreden en die al sinds Bunnik en haar collega’s in samenwerking met vervalste gezondheidscertificaten. Ook was de
1991 niet meer is gesignaleerd. douane en marechaussee heel goed om althans route van doorvoerlanden niet juist opgenomen.
op Schiphol de EU-grens te bewaken. Eveneens De NVWA bekijkt in zo’n geval meteen ook
hondsdolheid controleert men de luchthaven Maastricht en of er sprake is van overtreding van de Gezond-
Althans, tot voor kort. De Neder- uiteraard de zeehaven Rotterdam (geen levende heids- en welzijnswet voor dieren en slingert
landse Voedsel- en Warenautoriteit have, alleen dierlijke producten). Ook contro- de overtreders op de bon.
stelde in februari bij een puppy in leert de NVWA visafslagen, maar dan gaat het Terug naar Schiphol. Daar is het de primaire
Amsterdam hondsdolheid vast. meer om illegale bijvangsten, overschrijding taak van de NVWA (op Schiphol) om de
Het hondje werd direct geëuthanaseerd en de van quota of ondermaatsheid van vissen. EU-grenzen te beschermen. Cindy Bunnik:
GGD Amsterdam nam meteen maatregelen
om alle mensen en dieren die met het diertje
in aanraking waren geweest op te sporen en
te vaccineren. Pas over enkele maanden weet
men zeker of de ziekte, die een lange incubatie-
tijd kan hebben, niet verder is verspreid. “ elemaal waterdicht
H
Het zieke hondje bleek kort tevoren vanuit
Marokko te zijn ingevoerd, en is daarbij door is het systeem niet”
**J an Dobbe is freelance journalist en tekstschrijver. Tot 2009 werkte hij bij de Nederlandse Vereniging tot bescherming van dieren als
hoofdredacteur van het ledenblad DIER.
** ichiel de Jong volgde diverse kunstopleidingen om uiteindelijk voor het vak van striptekenaar te kiezen. Hij publiceert in Zone 5300
M
en maakte met Milan Hulsing de strip Hanuman in het Algemeen Dagblad. De Jong wordt gezien als Nederlandse vertegenwoordiger
van de Atoomstijl in de school van Yves Chaland.

16. 16
reportage
“ ij had de fragiele vogeltjes
H
in shampooflacons gepropt…”
‘Het gaat dus nadrukkelijk om dieren en dierlijke vier vaste verzorgers en permanent circa zes ‘Jaarlijks passeren hier miljoenen
producten die de EU binnenkomen. Dieren die uitzendkrachten in het hotel, kan men heel veel dieren. Uiteraard veel honden en katten,
de EU uitgaan, worden niet door ons gecontro- dieren aan. Alle dieren die via het hotel de EU meestal van expats die hun huisdier meenemen
leerd. Dat gebeurt al eerder, elders in Nederland, ingaan, worden door de NVWA gecontroleerd. naar een volgende bestemming. Maar ook zo’n
nog vóór ze hierheen komen. Hier onderzoeken Worden ze goedgekeurd, dan zijn ze ‘EU-waardig’ tienduizend paarden per jaar, ontzaglijk veel
we dieren die de EU uitgaan alleen als we en kunnen hun weg vervolgen. Dozen of kennels vogels, en enorm veel eendagskuikens! Dieren-
daarom verzocht worden door een van de andere die door de NVWA zijn gecontroleerd, krijgen tuindieren zoals leeuwen en tijgers krijgen
diensten zoals de douane of de marechaussee. de ene na de andere goedkeuringssticker, met we hier ook, maar die accepteren we alleen
Meestal is dat wanneer er wordt getwijfeld aan bijvoorbeeld als opschrift: ‘Inspection-label, wanneer ze van dierentuin naar dierentuin
het dierenwelzijn.’ opened and closed by Nat. Inspection Service gaan of van de ene erkende fokker naar de
for Livestock and Meat. BIP Amsterdam EG.’ ander. Vage herkomst of bestemmingen,
dierenhotel daar beginnen we niet aan. Daar zijn we heel
Wie als particulier of bedrijf één of heel veel eendagskuikens voorzichtig mee.’
meer dieren professioneel per vlieg- Productmanager Raymond Tilburg Eendagskuikens, die in grote partijen worden
tuig wil laten vervoeren komt vanzelf van het Dierenhotel leidt me rond: aangevoerd, zijn commercieel gezien welkome
bij het KLM Dierenhotel terecht.
Men heeft er alle benodigde faciliteiten,
dieren­verblijven en vooral knowhow als het Buitengrens Inspectie Post
gaat om een verantwoord, diervriendelijk Inherent aan grote organisaties is het werken met van identificatiechips of -tatoeages gecontroleerd
transport van levende have. Aan zo’n organisa- de meest uiteenlopende afkortingen. Zo werken of de overhandigde papieren ook echt bij deze
tie kun je je geliefde c.q. waardevolle dieren Cindy Bunnik en haar acht collega’s, plus negen dieren horen. (Bij dierlijke producten wordt onder
assistenten, op Schiphol in een zogeheten BIP: meer gekeken naar de etiketten.) De fysieke
toevertrouwen. Een huizenhoge poster van Buitengrens Inspectie Post. Daar werkt men volgens controle, tot slot, is bedoeld om de gezondheid en
Anky van Grunsven aan de muur laat zien dat het protocol DOF: Document-, Overeenstemmings- het welzijn van de dieren te inspecteren. Cindy:
ook de olympische kampioene haar volbloeden en Fysieke controle. De douane neemt de document­ ‘We kijken eerst naar de algemene indruk die de
controle voor zijn rekening en controleert of de dieren maken. Is die twijfelachtig, dan onderzoeken
aan het Dierenhotel toevertrouwt. Met een gezondheidscertificaten van de dieren kloppen. Bij we ze grondiger om te zien of ze iets onder de leden
team van vierentwintig animal attendants de overeenstemmingscontrole wordt aan de hand hebben, dan wel aan ondervoeding of uitdroging lijden.’
die de dieren in en om het vliegtuig begeleiden,

17. 17
gasten in het Dierenhotel. Verpakt in grote fysieke controle katten zijn dat diverse benches (individuele
‘gebaksdozen’ die met tientallen tegelijk op In de taakomschrijving van de kennels). En wat gebeurt er als de problemen
grote pallets worden binnengebracht, staan de NVWA-controleurs staat dat ze ‘bij niet kunnen worden opgelost? Cindy: ‘Dan gaan
kuikens te wachten op de volgende vlucht die levende dieren in alle gevallen een de dieren terug naar het land van herkomst.’
hen weer verder brengt. Tilburg: ‘Het zijn zeer fysieke en welzijnscontrole uitvoeren,
waardevolle diertjes. Ze zijn bedoeld om mee waarbij de gezondheid van de dieren rode kardinalen
te fokken, het neusje van de zalm. Daar zijn we wordt gecontroleerd.’ Hoe zit dat bij heel Op Schiphol onderscheidt men
dus heel zuinig op.’ Het valt me op dat er geen grote aantallen dieren, zoals die grote partijen dieren die via het Dierenhotel van de
voer of water in de gebaksdozen aanwezig is. eendagskuikens? Cindy: ‘Het is natuurlijk KLM binnenkomen en dieren die via
En hoewel de dozen heel levendig klinken ondoenlijk om alle kuikens afzonderlijk te de aankomsthal binnenkomen, meest
(het is een getsjilp van jewelste), vraag ik Cindy controleren, dus is de stelregel dat we bij grote in het gezelschap van hun baasje of
Bunnik hoe ze daar als dierenarts/controleur partijen 10 procent van de dieren daadwerkelijk verzorger. Deze laatste groep is de ‘risico-
tegenaan kijkt: ‘De kuikens kunnen in principe gezien moeten hebben.’ groep’ omdat hier nogal eens mensen tussen
drie dagen zonder voer en water, maar dat is Wat nu als er iets mis is met de dieren? Tilburg: zitten die een dier illegaal meenemen. Gewoon,
wel het uiterste. Meestal duurt de reis minder ‘Als er iets mis is met de papieren, er is bijvoor- in hun handbagage, of in hun binnenzak. Cindy:
lang. Het blijft natuurlijk van groot belang om beeld sprake van een foutieve vaccinatiedatum, ‘In de helft van de gevallen gaat het om mensen
de dieren regelmatig te controleren en in de dan zijn de dieren nog niet “EU-waardig” die zo naïef zijn te denken dat ze hun huisdier
gaten te houden of het allemaal nog wel goed zoals wij dat noemen. Ze worden dan in de zomaar mee kunnen nemen, zonder de benodigde
gaat. Daarvoor zijn er dan ook professionele “Aanhoudingsruimte” ondergebracht – een inentingen en goedkeuringscertificaten.
begeleiders aan boord, die kunnen ingrijpen isolatieruimte waar de dieren worden verzorgd We zorgen dan dat in overleg met betrokkenen
als het mis dreigt te gaan.’ totdat de kwestie is opgelost.’ Voor de paarden de formaliteiten alsnog worden geregeld.
zijn dat ruime, van elkaar gescheiden boxen In de meeste gevallen gaan de dieren een aantal
en voor kleinere huisdieren zoals honden en weken of zelfs maanden in quarantaine, waar
“ o’n tienduizend paarden per
Z
jaar, ontzaglijk veel vogels, en
enorm veel eendagskuikens”

18. 18
reportage
“ et is natuurlijk ondoenlijk om alle
H
kuikens afzonderlijk te controleren”
ze alsnog worden onderzocht en de vereiste en draait op voor alle gemaakte kosten voor niet snel tegen onprettige verrassingen aan.’
inentingen krijgen. Het geeft een hoop onnodig opvang, transport en medische zorg.’ Het vervoer van dieren is een commerciële
oponthoud, kosten en rompslomp, dat wel.’ Cindy en haar collega’s kijken al niet meer zaak, er is veel concurrentie van andere
op van dit soort smokkelmethoden: ‘Je maakt Europese vluchthavens. Ten tijde van de zeer
Minder leuk wordt het als mensen willens en de gekste dingen mee. Laatst nog iemand die besmettelijke vogelgriep die een aantal jaren
wetens proberen een of meer dieren het land supergiftige schorpioenen uit India in post­ geleden in Nederland heerste, verkeerde het
binnen te smokkelen. Cindy vertelt het verhaal pakketjes had gestopt en die zo het land in Dierenhotel in zwaar weer. Tilburg: ‘Toen
van een man die in de aankomsthal werd aan- wilde smokkelen. Of giftige spinnen in lucifer- mochten er bijvoorbeeld geen kuikens vanuit
gehouden met twee tropische vogels in zijn doosjes, met gaatjes in het deksel geprikt voor of via Nederland vervoerd worden, en liepen
sokken. ‘Het ging om twee rode kardinalen. zuurstof.’ de transportlijnen via andere landen. Daardoor
Hij had de fragiele vogeltjes in shampooflacons zijn we wel een paar klanten kwijtgeraakt.
gepropt, nylonkousen eromheen gedaan en uniek in europa Maar gelukkig is er geen enkel land in de EU
vervolgens in zijn sokken verstopt. De douane Als je je dier(en) door de lucht wilt dat kan spreken van een heus Dierenhotel met
heeft hem eruit geplukt en ons erbij gehaald. laten vervoeren via het Dierenhotel, eenzelfde hoog serviceniveau als wij hebben.
Los van het ontbreken van de noodzakelijke ben je verplicht een zogeheten Pets Dat is echt uniek in Europa. Vandaar dat we
papieren is het natuurlijk volstrekt ontoelaat- Agent in te schakelen. Zo’n agentschap is nog steeds uitstekend draaien.’
baar om dieren op zo’n manier te vervoeren! gespecialiseerd in de veelal complexe adminis- Het is dus duimen voor het Dierenhotel dat er
De vogeltjes hebben het overleefd en zijn in tratieve en juridische eisen waar het lucht- geen nieuwe besmettelijke dierziekte de kop
beslag genomen. Ze zijn via de Dienst Regelingen transport van dieren moet voldoen. Tilburg: opsteekt. Daar zorgen nu juist Cindy en haar
[dienst van het ministerie van ELI, belast met ‘We doen alleen zaken met deze agentschappen. collega’s van de NVWA weer voor – en zo is de
nazorg voor in beslag genomen dieren, red.] Als het via hen loopt, weten we tenminste dat cirkel rond.
naar een opvangadres gebracht. Daar krijgen ze het allemaal goed is voorbereid en lopen we
alle benodigde (medische) verzorging en goede
huisvesting. Het is nog niet duidelijk wat er
uiteindelijk met de vogeltjes gebeurt, maar het
zou mooi zijn als ze weer in het wild kunnen
“ et vervoer van dieren is
H
worden uitgezet in het land waar ze thuishoren.
De man kreeg natuurlijk een fikse bekeuring een commerciële zaak”

19. [ advertorial ]
Van lusthof
tot volkstuin
25.03 t m 28.10.2012
www.princessehof.nl
Het gehele tuinseizoen is in Leeuwarden
de tentoonstelling Groen Geluk te bezoeken
in Keramiekmuseum Princessehof. Tuinen
uit verschillende eeuwen vormen het
decor voor keramiek met een groen tintje.
Een tentoonstelling die de echte tuin- én
keramiekliefhebber niet mag missen!

20. 20 mijn landschap
Je bent er in
twaalf seconden
aan voorbij
Tom Claassen over naar buiten kijken
en de noodzaak van oningevulde ruimte
Landschap, landschap, waar hebben we het dan over? Wat ik nu op de keukentafel
voor me zie, is ook een landschap. En een tentoonstellingsruimte is een soort
binnenlandschap. Doordenkend over de grenzen van de term denk ik toch dat er een
stukje buiten mee wordt bedoeld. Maar dan ben je er nog niet. Als je uit het raam
van een vliegtuig kijkt bijvoorbeeld, wat je dan ziet is eigenlijk geen landschap,
er is geen horizon… Het is meer een topografisch genoegen, compositorisch enorm
onderhoudend.
‘Naar buiten kijken’ is een vliegen’. Het onbekende moet dus ergens anders geregisseerd is? Ik weet het eigenlijk niet, ik voel
van mijn favoriete bezigheden. Al van kleins af gezocht worden. Ik bedoel, er moet oningevulde me hier vooral op bezoek. We wonen op het
aan. Wanneer we op vakantie naar Spanje gingen ruimte zijn, terrein open blijven. platteland en de weilanden hier dat is echt wel
bijvoorbeeld zat ik dwars op de achterbank van Daarom vind ik die industrieterreinen rond de van ‘afblijven’, boeren vinden het heus niet goed
onze DAF 55 stationcar eindeloos naar het oosten steden – weer een heel andere soort landschap wanneer ik hier een beetje doorheen zou gaan
te kijken. Op een goed moment kom je dan langs trouwens – zo interessant. Nee, niet de industrie- crossen. En gelijk hebben ze.
de Alpen en daar wilde ik dan naartoe, ik wilde er terreintjes met autosloperijen en kleine werfjes
op. Maar ja, die ouders bleven gewoon doorrijden. die we al sinds eind jaren tachtig leuk vinden, Het merendeel van mijn werk maak ik speciaal
Jawel, jawel, die schade heb ik later ingehaald. maar de nieuwbouwterreinen van ná die tijd voor een specifieke locatie. De Zandloper bijvoor-
Maar, het verlangen is niet verdwenen. Om te met van die systeemhallen die net klaar zijn! beeld, een recent ontwerp samen met NIO Archi-
beginnen duurt het al wandelend úren voor je een Misschien doordat de economie slechter draait, tecten voor de Delflandse kust. Op de grens van
fatsoenlijke Alp onder je voeten hebt, en je wilt ik weet het niet, maar er poppen kleinschalige, het oude en het nieuwe duin waar je uitzicht hebt
natuurlijk naar die hoogste, helemaal daarginds. levendige activiteiten op. Cursusbedrijfjes, over een man-made omgeving – je ziet container-
En daar dan weer helemaal óp. kunstenaarsateliers, meditatiecentra, van alles. kranen bij de Maasvlakte, appartementen­
Wat dat betreft is de wereld, nu vliegen zo Ik zie daar zelfs eethuisjes opduiken, wanneer die gebouwen bij Scheveningen en een zee van glazen
gewoon is geworden, er niet leuker op geworden. straks misschien ook ’s avonds openblijven moet daken – bedachten we een baken. Een instrument
‘Helemaal aan de andere kant van de wereld’ je je voorstellen hoe het er dan gaat uit zien. met tentakels, een dier met een stalen vel waarvan
klinkt natuurlijk stukken beter dan ‘acht uur Of het in Denemarken waar ik deels woon minder je kunt afvragen of-ie uit zee is komen kruipen.

21. 21
Tekst: Brigitte van Mechelen | Beeld: Gert-jan van Rooij
In het niemandsgebied tussen dorp en strand niet onder de brug door kunnen en de lijnen van
wacht de Zandloper de toeristen op die uit de fly-over doorbreken. Een andere kwaliteit van
Monster het strand naderen. dit formaat is dat je ze ook zíet, rijdend over de
Het project is trouwens afgeblazen, het hoog- snelweg ben je er in twaalf seconden voorbij.
heemraadschap had de vrees dat de Zandloper Je draait er bovendien omheen, wat een filmisch
in geval van storm het wegslaan van het duin zou perspectief geeft. Om die reden maakte ik vijf
versterken. olifanten die bovendien precies hetzelfde zijn,
alles bij elkaar genomen heb je er uiteindelijk
Behalve de wisselwerking met de locatie, het hopelijk één goed gezien.
omringende landschap hou ik in mijn achterhoofd Als je me vraagt of er een plek is waar ik graag
dat het werk ook autonoom bestaansrecht heeft. iets zou willen maken: ja, die is er. Staand met je
De olifanten langs de A6 bij Almere bijvoorbeeld rug naar de Stopera zie je in de tegenoverliggende
zijn zo groot dat ze boven het talud uitsteken, gevelrij hoog naast een torenspits een fascinerend
element, een kubus. Daar wilde ik altijd al een
transparant volume bovenop zetten met een
glazen wenteltrap en een grote bak water erin.
En daar dan iets oranjes in, een krokodil ofzo.
Tom Claassen studeerde aan Nooit sprake van geweest, maar wie weet is
de Academie voor Kunst en het nijlpaard op IJburg wel het resultaat van
Vormgeving St. Joost in Breda. deze fantasie, hier gebeurt namelijk precies het
In 1992 werd hij geselecteerd
voor de Prix de Rome
omgekeerde, je kijkt er van bovenaf op.
(beeldhouwen/beeldende
kunst en openbaarheid). Hij Of ik speciaal gesteld ben op een specifiek land-
ontving diverse prijzen, zoals schap? Niet echt. Alhoewel, de streek rond
de Aanmoedigingsprijs Stad
Amsterdam en de Charlotte Wageningen en Nijmegen, mijn broer woont daar,
Köhler Prijs. Veel werk van met z’n meanderende rivieren vind ik heel mooi.
Claassen heeft een plaats Maar waar dat nu aan ligt? Ik rijd er vaak in de
gekregen in de openbare
lente naartoe, met van dat raam-open-blote-
ruimte. Vooral zijn dierfiguren
laten zich van verre armen-weer, misschien is dat het. Of misschien • chets van de Zandloper, een ontwerp voor de
S
herkennen. ligt het wel aan mijn broer. Delflandse kust samen met NIO Architecten

22. 22 Verhaal Tekst: Cees Nooteboom*
Beeld: Eddy Posthuma de Boer
2
JAGTLUST,
een wandeling
V
orige keer schreef ik over mijn eerste blik op Groeneveld, een
onbenaderbaar droomgezicht uit de verte, verlichte ramen
waarachter schimmen bewogen die op mijn fantasie werkten:
wat zouden dat voor mensen zijn die daar woonden?
Zonder valse schaamte, ik was een oorlogskind, gescheiden ouders, vader
omgekomen in 1945, pleegouders, kostscholen, om in een verwarrende
wereld overeind te blijven had ik een eigen, andere wereld bedacht, zonder
twijfel romantisch, waarin ik alleen kon zijn en die ik niet met anderen
hoefde te delen.
Uit de eerste, onhoudbare fantasiewereld is mijn boek Philip en de
Anderen ontstaan, waarin een vreemde monnik, een Chinees meisje en
natuurlijk een kasteel, een rol zouden spelen. De beek bij Groeneveld die
mij liet nadenken, de stille en uitgestrekte bossen, het gezicht op het
kasteel, de liftreizen door de Provence, naar Rome, en later naar Spanje,
dat alles moet een rol gespeeld hebben bij het besluit om in de gemeente­
bibliotheek van Hilversum aan tafel te gaan zitten om het eerste hoofdstuk
van dat boek te schrijven, al is besluit misschien niet het goede woord.
Dat boek kwam vanzelf, het diende zich aan, mijn naam zou er op staan, en
vanaf dat ogenblik was ik schrijver. Het was alsof iets me was overkomen,
en al had ik dat boek dan zelf geschreven, ik zou nooit het gevoel helemaal
kwijtraken dat het buiten mij om gegaan was. Zelfs nu, meer dan vijftig jaar
later denk ik nog steeds dat alles wat daarna gebeurd is tot op de dag van
vandaag een gevolg is van dat eerste boek en die eerste jaren. Plotseling
leerde ik nieuwe mensen kennen, kwam terecht in een wereld die aansloot
bij de romantische fantasieën van die vroege jaren.
Een van die mensen was Fritzi ten Harmsen van der Beek, en zij, die
zelf in een poëtische wereld woonde en meer dan wie die ik in mijn leven
ontmoet heb die poëzie leefde, zou degene zijn die mij in de wereld van de
mensen achter de ramen zou binnenbrengen. Achteraf is het makkelijk om
die wereld van bohème, van drank en talent te doorzien, aan de betovering
van haar stem, die Remco Campert en zoveel jaren later nog Roland Holst

23. 23
zou inspinnen, die
eindeloze fabulerende
guirlandes van woorden in hese,
betogende zinnen, viel niet te ontkomen, en nog
steeds, als ik haar stem hoor op de weinige opnames die er van
haar gemaakt zijn komt het weer terug, het grote huis in Blaricum,
de tekeningen overal, de glazen voorwerpen op alle kozijnen, de drank­
handelaar met zijn rekeningen die ik van de deur moest houden, haar broer
Heintje met wie ze haar erfenis erdoor gejaagd had als in een veenbrand,
de dichter Sontrop die op een benedenverdieping woonde als een boze
tuinkabouter, het is een tover die blijft, en die elke keer als ik haar
gedichten lees die nog niets van hun kracht verloren hebben, terugkomt.
Pas veel later zouden er ook sporen van die dagen zichtbaar worden in mijn
boek De Ridder is gestorven, zonder dat dat voor anderen duidelijk was.
Er waren nog geen bestsellerlijsten, ik had dan wel een boek gepubliceerd
maar moest nog werken op een reclamebureau, kwam in het weekend met
de bus en een fles Izarra of groene Chartreuse naar het stille Blaricum en
haar zo andere wereld, en het moet op een van die weekends geweest zijn
dat we de lange wandeling ondernamen van Jagtlust naar Groeneveld.
*Cees Nooteboom (Den Haag, 1933) wordt beschouwd als een van de belangrijkste Nederlandse schrijvers.
Van zijn romans en reisverhalen verschenen vertalingen over de hele wereld. In 2003 kreeg hij de Oostenrijkse
Staatsprijs voor Europese Literatuur, in 2004 de P.C.Hooft-prijs, en in 2009 de Prijs der Nederlandse Letteren.

24. 24 essay
Ik ben
beestjes Nut en onnut van
‘dierkens’ in, en op de mens
In en om de mens krioelt het van de ‘beestjes’. Wespen, bijen, muggen kunnen
’s zomers picknicks, terrasmaaltijden en kampeerplekjes verpesten. Tekenbeten
zijn soms de bijwerking van een mooie boswandeling. Luizen teisteren scholen en
kinderhoofden. De natuurlijke reactie is vaak: verdelgen. Of: wegwezen.
Toch zijn die zichtbare lastpakken uitzonderingen. De meeste beestjes in en om de
mens zijn onzichtbaar. En onmisbaar. Sommige speelden een grote rol in de evolutie,
bij het ontstaan van de mens. Sommige hebben zich zelfs ingebouwd.
*W im Köhler (1953) is medisch redacteur van NRC Handelsblad. Hij studeerde fysische chemie
aan de Rijksuniversiteit Groningen en begon zijn journalistieke werk bij de Universiteitskrant
Groningen en het populair-wetenschappelijke maandblad Natuur Techniek.

25. 25
Tekst: Wim Köhler* | Beeld: Jan van der Veken
De beestjes in dit verhaal zijn de verzekeren. Het hoeft ook niet op zoek naar nieuwe gast­
‘dierkens’, de beweeglijke ‘animacules’ die Antoni van heren. Hedendaagse verkoudheidsvirussen moeten dat
Leeuwenhoek ongeveer 300 jaar geleden ontdekte, kijkend nog wel. Die zijn nog niet voldoende aangepast aan de dier-
door zijn zelfgemaakte vergrootglazen. Van Leeuwenhoek soorten die ze infecteren. HERV-W hoeft, zoals de moderne
noemde zelfs bewegende spermacellen ‘dierkens’. Het ronddolende virussen, ook geen dodend afweersysteem
bericht aan de ‘Koninglijke Sociëteit tot London’ waarin hij meer te weerstaan. Beter kun je het, zeggen evolutiebiologen,
de ontdekking van spermatozoa (‘zaaddiertjes’) beschrijft, als virus niet treffen.
begint met: ‘Van de levende dierkens in de hommen of
mannelijke zaden van de visschen, ende in de testiculen varkensharten
van de dieren…’ Hij zag dikkopjes met lange zwiepstaartjes HERV-W is lang niet het enige virus dat zich voorgoed tussen
zwemmen. de genen van een gastheer heeft gevestigd. In het menselijk
Spermacellen zijn geen dieren maar cellen, weten we DNA, maar ook in het erfelijk materiaal van varkens, apen,
tegenwoordig. Geen complete ‘dierkens’. Bacteriën (die Van honden, katten, zelfs van alle planten zitten honderden van
Leeuwenhoek als eerste zag, in zijn tandplaque) en virussen die virusgenen en resten van virusgenen.
zijn ook geen dieren, maar we negeren de moderne indeling Die voorgoed gevestigde virusgenen hebben ook een schaduw­
van levende organismen. In dit artikel horen bacteriën en kant. Ze zijn er de oorzaak van dat doodzieke hartpatiënten
virussen bij de ‘beestjes’. geen varkenshart als donorhart kunnen krijgen. Er waren
eind jaren negentig al speciale, genetisch veranderde varkens
als baby gemaakt, waarvan de harten in mensen geen ernstige
Virussen staan vooral bekend als vervelende afweerreacties zouden veroorzaken. De eerste transplanta-
ziekteverwekkers. Verkoudheid, mazelen en griep zijn ties met die varkensharten stonden op het punt te beginnen.
virusziekten waar de meeste mensen weer van herstellen. Allereerst door mensapen een varkenshart te geven. Toen
Aids, sars en ebola zijn vaak dodelijke virusziekten. Maar er kwamen die virussen aan het licht. Een aantal virusdeskun-
bestaat ook een goedaardig virus. Dat zorgde ervoor dat wij digen waarschuwde voor het gevaar. Het was onzeker of de
als baby ter wereld konden komen. Zodra de snelste van de virusgenen in varkens, eenmaal met een varkenshart in de
spermacellen die Van Leeuwenhoek al zag zwemmen een mens gebracht, weer actief zouden kunnen worden. Als dat
rijpe eicel heeft bevrucht, ontstaat er een embryo. Dat komt gebeurde was de ramp niet te overzien. Er zou een ernstige
na een paar dagen uit de eileider in de baarmoeder aan. Daar nieuwe infectieziekte onder mensen kunnen ontstaan. Met
gaat het zich innestelen. En moet er een placenta ontstaan, een wereldwijde epidemie en miljoenen doden als gevolg.
waardoor de moeder haar kind negen maanden lang van Maar aan HERV-W heeft de mens altijd veel plezier beleefd.
voedsel kan voorzien. Die placenta groeit dankzij een virus
dat tientallen miljoenen jaren geleden een verre voorouder
van alle zoogdieren infecteerde. Ook de mens stamt van die
voorouder af. Dat virus (HERV-W heet het) heeft ervoor “ ie op de weegschaal staat, weegt
W
gezorgd dat mensen – en alle zoogdieren – levende jongen
baren. En geen eieren meer leggen en uitbroeden. een paar ons darmbacteriën mee”
nieuwe gastheren
De placenta ontstaat alleen als tijdens de oerbacteriën
innesteling van het embryo, precies op tijd, Er is nog zo’n ‘beestje’ geweest dat vroeg in de
een fusie ontstaat tussen cellen van het embryo evolutie onderdeel is geworden van cellen waar
en van moeders baarmoederbekleding. Het virus uiteindelijk de mens uit is geëvolueerd. Het zijn
HERV-W had een gen dat celfusies verzorgt. Was HERV-W de mitochondriën. Dat zijn kamertjes in levende cellen die
er niet geweest, dan zouden onze moeders ons nog hebben de cel van aangepaste energie voorzien. Mitochondriën
moeten uitbroeden. Of we zouden in een broedmachine ter zitten in alle lichaamscellen van de mens, maar ook in de
wereld zijn gekomen. lichaamscellen van alle andere dieren. En zelfs in planten-
Het fusiegen van HERV-W is onderdeel van het pakket van cellen. Mitochondriën waren honderden miljoenen jaren
ruim 20.000 genen dat bij mensen van ouder op kind overerft. geleden een bacteriesoort die met andere levensvormen in
Maar het is van oorsprong een virusgen. HERV-W heeft symbiose is gaan leven. Uit die symbiotische levensvorm
zichzelf miljoenen jaren geleden onsterfelijk gemaakt door zijn later planten, reptielen, amfibieën, vissen, vogels
zich voorgoed in de genen van een gastheer of gastvrouw te en zoogdieren geëvolueerd. Want die hebben allemaal
vestigen. En dat besmette dier was succesvol in de evolutie. mitochondriën zoals de mens die heeft. Planten profiteren
Misschien wel omdat het levende jongen kon baren. ook nog van een ander inwonend ‘beestje’. De bladgroen­
En HERV-W profiteerde mee. Want het virus hoeft geen korrels die zonlicht, kooldioxide en water omzetten in
nieuwe virusdeeltjes te maken om zijn voortbestaan te koolhydraten zijn ook restanten van oerbacteriën.

26. 26
Essay
steriel
Wie ver genoeg terug kijkt in de tijd ziet dat in “ n menselijk DNA zitten
I
iedere lichaamscel van de mens talloze andere
‘beestjes’ leven. Zij kunnen niet buiten de mens en wij honderden virusgenen en
kunnen niet buiten hen. Gemakshalve rekenen we ze tot de
‘onderdelen’ van de mens. Ook al omdat nog niet eens zo resten van virusgenen”
lang bekend is dat mitochondriën van oerbacteriën afstam-
men. Andere beestjes zijn bekender. En ze zijn in de mens én de virussen die zich voor altijd in onze genen hebben
duidelijker herkenbaar. gevestigd én de mitochondriën in al onze cellen, zijn de
De baby die dankzij HERV-W veilig in de baarmoeder enige vaste bewoners binnen die huid. De anderen horen
groeit, krijgt langzaam maar zeker ook een echte darm. Die buiten.
is steriel, terwijl in de darmen van volwassen mensen wel Van mond tot anus loopt een buis, bestaand uit mond, keel,
een miljoen maal tien miljoen bacteriën leven. Wie op de slokdarm, maag en darmen. Die buis is ook met een soort
weegschaal staat, weegt een paar ons darmbacteriën mee. huid bekleed. Het is huid met speciale functies. De maag
heeft een zuurbestendige huid. De darmen nemen door
die huid het verteerde voedsel in het lichaam op. Het
“In vergelijking met de spijsverteringskanaal is een hooggespecialiseerde
‘dierkens’-activiteiten binnenin ‘binnenbuitenkant’. Niet alleen in de darmen, maar in het
hele spijsverteringskanaal wemelt het van de dierkens.
de mens, is het buiten maar een Tandplaquebacteriën groeien razendsnel op tanden die een
dagje niet gepoetst worden. En waar steeds suikerwater en
dooie boel” nu en dan wat vet passeert. Bij niet goed poetsen en flossen,
en bij consumptie van veel ‘tussendoortjes’ veroorzaakt
het zuur van die tandplaquebacteriën snel tandbederf en
steenpuisten pijnlijk tandvlees. En wat lager bezorgen maagbacteriën
We weten nog niet half hoe nuttig die dierkens in tijden van stress hun gastheer brandend maagzuur en
in de darmen zijn. De afgelopen jaren zijn er allerlei maagzweren.
nieuwe functies ontdekt. Darmbacteriën helpen met het
verteren van voedsel. Bestanddelen die onze eigen spijs­ kolonies
verteringssappen niet klein krijgen vinden ze lekker. Bonen In vergelijking met de ‘dierkens’-activiteiten
bijvoorbeeld. En daarbij produceren die bacteriën kwalijk aan de binnenbuitenkant van de mens, is het
riekende gassen. Ook maken ze wat vitaminen waar we aan de buitenbuitenkant, op de zichtbare huid,
profijt van hebben. Zolang we ze niet te uitbundig voeden maar een dooie boel. Ook daar zitten bacteriekolonies,
zijn ze dus erg vriendelijk. onzichtbaar voor het blote oog, maar lang niet zo veel als
Maar dat zijn ze alleen als ze blijven waar ze zijn: in de darm. in de darm.
Ons afweersysteem dat ons beschermt tegen ziekten houdt Soms vestigen zich echte dieren op de buitenhuid.
ze in de gaten. O wee, als die vriendelijke darmbacteriën Een luizenkolonie op een kinderhoofd bijvoorbeeld.
door de darmwand heen breken en in ons bloed of in onze Maar luizenmoeders, luizenbriefjes,
longen terechtkomen. Dan kan zich een levensgevaarlijke luizenshampoo en soms een ouderwetse
bloedvergiftiging of longontsteking ontwikkelen. Maar ze netenkam maken er een tijdelijk
kunnen ook huidinfecties en steenpuisten veroorzaken. probleem van. Vuile scholen en zelden
Een baby wordt in zijn eerste levensdagen besmet met gewassen jassen en mutsen zorgen ervoor
bacteriën die zich in zijn darm kunnen vestigen. Er zijn wel dat het probleem steeds terugkeert. Maar
honderd bacteriesoorten die dat kunnen. En het best is het dat zijn de uitzonderingen in dit schone
om een mix van de soorten te krijgen die in het ouderlijk en koele land. In tropische landen belagen
huis de darmen bevolken. Ieder gezin heeft zijn eigen mix veel meer parasieten, insecten en
van bacteriën. Een beetje viezige bevalling is daarom wormen de mens en zijn huid. Van
helemaal niet erg. Een moeder die al persend poep laat Leeuwenhoek bestudeerde nog uitgebreid
glippen, en de baby die daarmee in contact komt, vormt de vlo (Pulex irritans). Maar mensen-
een prima eerste contact met de familiale darmflora. vlooien zijn in dit schone landje niet
makkelijk meer te vinden.
schijn
Die darmflora, leeft die nou ín of óm de mens?
De darmen zitten in het lichaam, zoveel is duidelijk. Het
lijkt dus of de darmbacteriën ín de mens leven. Maar dat is
schijn. Biologisch gezien leven de darmbacteriën ‘buiten’.
De huid is de strikte grens tussen binnen en buiten. Wijzelf

27. [ advertorial ]

28. 28 wende
“ e overheid is als
D
de wind. Als je hem
tegen hebt, moet je
harder fietsen”

29. 29
Tekst: Matthijs Sienot* | Beeld: Marco Bakker**
Jan Betten, oprichter van Nudge, over het versnellen van groene
burgerinitiatieven.
Je mag best cynisch zijn,
maar niet in mijn buurt
Op het gebied van duurzaamheid maakt een stip gezet op de online Nudge-kaart van Nederland. Maar
Nederland bepaald geen meters, eerder centimeters. wordt onze samenleving echt duurzamer van groene stippen
Desondanks ondernemen burgers en bedrijven allerlei groene op een website?
initiatieven. En dat is goed nieuws, volgens Jan van Betten, ‘Tja, we krijgen vaker cynische vragen over onze stippen.
de oprichter van consumentenplatform Nudge. Want Maar dat laat ik een beetje over me heen komen, want daar-
ecoprojecten vliegen pas echt als burgers ze zélf willen mee ga je in elk geval niks bereiken. Mensen mogen best
of zélf het initiatief nemen. cynisch zijn, maar niet in mijn buurt. Uit het koor van cynici
Met Nudge wil Van Betten groene burgerinitiatieven versnellen klonk ook: je komt nooit verder dan 15.000…’
door ze te verbinden met de juiste partijen in onderwijs, Ook op vragen over het huidige, zogenaamde ‘kolenkabinet’
wetenschap, overheid of bedrijfsleven. En voor duurzame dat een verdere verduurzaming zou frustreren, reageert Jan
initiatieven van bedrijven zoekt Nudge juist geïnteresseerde van Betten luchtig. [Ten tijde van dit gesprek was het kabinet
consumenten. nog niet gevallen, red.] ‘De overheid zie ik als de wind.
Als je hem tegen hebt, moet je harder fietsen.’
Noem Jan van Betten, voormalig CEO van Reed Elsevier
Duitsland, gerust een expert op het terrein van de relatie Dus trapt Nudge lekker door. Waar de organisatie
van de gemiddelde consument met duurzaamheid. Hij was vorig jaar met een klein team werkte aan 7 projecten die zich
er namelijk zelf een. ‘Daarom begrijp ik ook zo goed hoe de op z’n best laten kwalificeren als ‘sympathiek’, daar helpen
meeste mensen er in zitten, die zijn er helemaal niet mee nu al bijna 3500 vrijwilligers actief mee aan 32 impactvolle
bezig.’ Maar hoe zag jij dan het groene licht? initiatieven. Neem de actie Zonnekracht. Hierbij geven
‘Ja, dat vragen veel mensen. Het was geen bliksemschicht Nudgers zich op als ‘buurtburgemeester’ om samen met
die insloeg, het was meer een proces. We verhuisden van een buurtbewoners zonne-energie in hun wijk mogelijk te maken.
Nederlandse stad naar het Duitse platteland waar ik veel meer Er zijn nu al 164 buurtburgemeesters. En Nudge streeft
in contact kwam met de natuur. Voorts raakte ik na een lange naar 1000 buurtburgemeesters, die elk gemiddeld 20 daken
wandeling in gesprek met mijn buurman, een keuterboer die bedekken met ten minste 6 zonnepanelen.
zijn hoofd nauwelijks boven water kon houden. Hij vroeg mij:
“Vindt u het normaal dat er boeren zijn die hun koeien de hele Zo bouwt Nudge aan een groene economie die begint
dag antibiotica in het water geven, omdat ze bang zijn dat ze aan de basis. Jan van Betten: ‘Want het helpt natuurlijk veel
ziek worden?” Zo zette hij me aan het denken. Ook andere als mensen zelf willen.’ Grote bedrijven als Alliander, ING en
gebeurtenissen en mensen zorgden dat ik uiteindelijk dacht: Accenture onderschrijven de consumentenkracht van Nudge
Het moet anders en dat moeten we met elkaar doen, maar en hebben zich aangesloten als partner. Hierdoor krijgt Nudge
hoe?’ van kritische eco-twitteraars echter nog wel eens het verwijt
dat ze de duurzame beweging van onderaf inzet voor winst-
Die hoe-vraag beantwoordde Jan van Betten met Nudge, groei van grote bedrijven. Jan van Betten: ‘Moeten we ons
een consumentenbeweging die streeft naar een groene concentreren op nichespelers die groen als gras zijn of op
economie door duurzame initiatieven overal kleine zetjes grote jongens die nog een lange weg te gaan hebben? Ik zeg
(‘nudges’) te geven. Inmiddels, een jaar na oprichting, hebben beide, want als je die mammoettankers in de juiste richting
al bijna 25.000 mensen zich aangesloten. Ze hebben daarvoor krijgt, heb je nog meer impact.’
*Matthijs Sienot is publicist en uitgever van hetkanWel, de website over groener, eerlijker en leuker leven.
**Marco Bakker is freelance portretfotograaf.

30. 30 Ander beeld Tekst: Brigitte van Mechelen
Beeld: Arie Kievit / Hollandse Hoogte
Vrienden voor het leven
Wie de woonkamer van Marleen Damen binnenkomt
wordt van verschillende kanten aangestaard.
Verspreid door het leefgedeelte staan Mechelse herder
Nicky, labrador Mandy, maltezer Woepie, bastaard
Toby, en ihasa apso Wammes. Bijten doen ze niet,
de honden zijn opgezet.
De zevenenveertigjarige Eindhovense laat al haar
overleden honden opzetten. Ze heeft er nu zes in
de woonkamer, de zevende heeft ze deze ochtend
opgehaald. Ze knuffelt ze regelmatig en het biedt
haar troost. Haar ouders staan in een urn boven.

31. 31