Ευριπίδη Ελένη, Β΄ επεισόδιο, 3η σκηνή, στ. 841-941

1. Ευριπίδη Ελένη,
Β΄ Επεισόδιο
3η σκηνή
(στ. 841-941)
Μενέλαος (Αντώνης Καφετζόπουλος), Ελένη
(Πέμη Ζούνη), ΔΗΠΕΘΕ ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ –
ΔΗΠΕΘΕ ΑΓΡΙΝΙΟΥ, καλοκαίρι 2013,
σκηνοθεσία Βασίλης Νικολαΐδης

2. σελ. 143
«Ο άδικος ποτέ χαρά δε βλέπει, μονάχα με το δίκαιο η σωτηρία»
σελ. 49

3. Μενέλαος (Αντώνης Καφετζόπουλος), Ελένη (Πέμη Ζούνη), ΔΗΠΕΘΕ ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ – ΔΗΠΕΘΕ ΑΓΡΙΝΙΟΥ, καλοκαίρι
2013, σκηνοθεσία Βασίλης Νικολαΐδης

6. Στην προηγούμενη ενότητα είπαμε
ότι στις τραγωδίες μετά την
αναγνώριση συνήθως ακολουθεί: α)
εκδήλωση συναισθημάτων αυτών που
επανενώνονται, β) αναδρομή στο
παρελθόν, γ) αναφοράστο μέλλον.
 Τι από τα τρία κάνει ο Μενέλαος
στους στίχους 845 – 850;
Αναδρομή στο
παρελθόν

7.  Γιατί ο Μενέλαος δεν δίνει λεπτομέρειες στα λόγια του;

8. Η απροθυμία του Μενέλαου να αναφερθεί εκτενώς στο παρελθόν είναι δικαιολογημένη
ψυχολογικά. Δεν έχει λόγο να ξαναθυμηθεί δυσάρεστα γεγονότα που θα στεναχωρούσαν
τον ίδιο και την Ελένη (στίχοι 851-853).
Μια εκτενής αφήγηση των γεγονότων του παρελθόντος δεν έχει νόημα, γιατί το παρελθόν
πέρασε και δεν αλλάζει. Αυτό που προέχει είναι να κοιτάξουν το τώρα. Η αναφορά στο
παρελθόν θα είχε νόημα μόνο αν τους βοηθούσε σε κάτι την παρούσα στιγμή.
 Γιατί ο Μενέλαος δεν δίνει λεπτομέρειες στα λόγια του;
Επίσης, ο ποιητής δεν θέλει να επιβραδύνει την εξέλιξη του δράματος. Κεντρικό θέμα δεν
είναι πια η αναγνώριση αλλά η απόδραση των ηρώων από την Αίγυπτο.

9.  Πώς η Ελένη προσγειώνει τον Μενέλαο στη σκληρή και
επικίνδυνηπραγματικότητα; Σε ποιους στίχους γίνεται αυτό;
Η Ελένη αφυπνίζεται, και
θυμάται τη φοβερή
πραγματικότητα στους στίχους
860-861. Τα λόγια της –
κραυγή αγωνίας κάνουν τους
δύο ήρωες να κινητοποιηθούν.
Απορία, δυσάρεστη έκπληξη.

10. Ο Μενέλαος δείχνει το παλάτι.

12. Τα πρόσωπα των ηρώων φανερώνουν
αμηχανία και φόβο. Οι δύο ήρωες αγωνιούν
και με ύφος σοβαρό και με νευρικές κινήσεις
κοιτάζουν παντού μήπως εμφανιστεί ξαφνικά
ο Θεοκλύμενος. Η Ελένη αγκαλιάζει το
Μενέλαο αναζητώντας προστασία.
Ελένη →φόβος στη φωνή της, πανικός, απαισιοδοξία.
Μενέλαος →έκπληξη ίσως και θυμός.

13. Με τους στίχους 860-861

15. Ελένη (1977)
Εθνικό Θέατρο.
Βασίλης Κανάκης
(Μενέλαος), Άννα
Συνοδινού (Ελένη).
 Καθώς του εξηγεί η Ελένη την κατάσταση (την πολιορκία του Θεοκλύμενου) ο Μενέλαος πείθεται αμέσως για την
ηθική της ακεραιότητα και την πίστη της σ’ αυτόν; Πόσες φορές και σε ποιους στίχους εκφράζει την αμφιβολία του;

16. Ελένη (1977)
Εθνικό Θέατρο.
Βασίλης Κανάκης
(Μενέλαος), Άννα
Συνοδινού (Ελένη).
 Καθώς του εξηγεί η Ελένη την κατάσταση (την πολιορκία του Θεοκλύμενου) ο Μενέλαος πείθεται αμέσως για την
ηθική της ακεραιότητα και την πίστη της σ’ αυτόν; Πόσες φορές και σε ποιους στίχους εκφράζει την αμφιβολία του;
Ο Μενέλαος με αίσθημα
καχυποψίας αμφισβητεί την
αγνότητα της Ελένης. Στο
στίχο 877 αναρωτιέται αν
απέφυγε η Ελένη το γάμο με
το Θεοκλύμενο ενώ στο στίχο
879 ζητά αποδείξεις για την
αφοσίωσή της.

17. Να σχολιασθεί η φράση.

18. Η αυτογνωσία ως αρετή. Άποψη ρεαλιστική. Η Ελένη ορθολογίστρια και οξύνους. Η επιδίωξη
του αδύνατου θεωρούνταν ύβρη. Ωστόσο εδώ η Ελένη δεν το λέει από μοιρολατρία αλλά επειδή
γνωρίζει ότι κάποιες καταστάσεις ξεπερνούν τα όρια των δυνατοτήτων του ανθρώπου και είναι
παράτολμο να τις αντιμετωπίσει αν δεν υπολογίσει με σοφία τις δυνατότητες.
Να σχολιασθεί η φράση.

19. Τελικά ο Μενέλαος πείθεται και συνειδητοποιεί τι αντιμετωπίζει η
Ελένη (στ. 880 – 887), καθώς και τον κίνδυνο για τη δική του ζωή.
Αυτή, με γενναιοδωρία, του προτείνει να φύγει από τη χώρα (στ.
888) και επιμένει σ’ αυτό (στ. 890)!!! Περιμένει το Μενέλαο 17
χρόνια, πιστή και αφοσιωμένη στο γάμο της. Αναμφισβήτητα τον
αγαπάει. Δεν είναι, όμως, μόνο η αγάπη και ο αλτρουισμός της που
την οδηγούν σε αυτή την πρόταση. Αν ο Μενέλαος (έστωχωρίς
αυτή) γυρίσει σώος στη Σπάρτη, θα είναι πολλαπλό το όφελος:
 Ποιοι άλλοι λόγοι εκτός από την αγάπη της για τον άντρα της την ωθούν να του κάνει αυτή την πρόταση;

20. Τελικά ο Μενέλαος πείθεται και συνειδητοποιεί τι αντιμετωπίζει η Ελένη (στ. 880 –
887), καθώς και τον κίνδυνο για τη δική του ζωή. Αυτή, με γενναιοδωρία, του προτείνει να
φύγει από τη χώρα (στ. 888) και επιμένει σ’ αυτό (στ. 890)!!! Περιμένει το Μενέλαο 17
χρόνια, πιστή και αφοσιωμένη στο γάμο της. Αναμφισβήτητα τον αγαπάει. Δεν είναι,
όμως, μόνο η αγάπη και ο αλτρουισμός της που την οδηγούν σε αυτή την πρόταση. Αν ο
Μενέλαος(έστωχωρίςαυτή) γυρίσεισώος στη Σπάρτη, θα είναι πολλαπλό το όφελος:
Αν ο Μενέλαος σωθεί είναι σε θέση να αποκαταστήσει την τιμή και
την αξιοπρέπεια της Ελένης. Ο θάνατος ή η θυσία της Ελένης για
να σώσει τον άντρα της θα της προσδώσει ηρωικό κύρος και θα
χτίσει την υστεροφημία της, στην οποία έδιναν τόσο μεγάλη
σημασία οι αρχαίοι Έλληνες, ιδίως όσοι είχαν ξεχωριστή καταγωγή.
 Ποιοι άλλοι λόγοι εκτός από την αγάπη της για τον άντρα της την ωθούν να του κάνει αυτή την πρόταση;

22. Ο διάλογος των δύο ηρώων μετατρέπεται κάποια στιγμή σε στιχομυθία. Γιατί;

23. Ο διάλογος των δύο ηρώων μετατρέπεται κάποια στιγμή σε στιχομυθία. Γιατί;
Η στιχομυθία των δύο ηρώων εκφράζει
την ένταση των συναισθημάτων τους.
Συγχρόνως δίνει γρήγορο ρυθμό
δημιουργώντας την αίσθηση πως οι
ήρωες έχουν συνειδητοποιήσει πως δεν
υπάρχουν πια περιθώρια χρόνου και
βιάζονται να βρουν το συντομότερο μια
λύση στο πρόβλημα της σωτηρίας τους.

24. Ο Μενέλαος ούτε να το ακούσει να φύγει εγκαταλείποντας την Ελένη στην Αίγυπτο! Κυρίεψε
την Τροία για χάρη της και τώρα θα καταθέσει τα όπλα και θα φύγει μόνος του; Γιατί ως … ανήρ
και μάλιστα στρατηγός, έχει μάθει να λύνει τα προβλήματά του με τη βία, με τη δύναμη των
όπλων. Η Ελένη, όμως, ως … γυνή, έχει πιο … ευέλικτη, πιο … δημιουργική σκέψη! Ξέρει ότι ο
Θεοκλύμενος φρουρείται. Ξέρει ότι δεν υπάρχει περίπτωση να περάσει μέσα από οργανωμένο
στρατό και να τον σκοτώσει ο Μενέλαος, ούτε καν μαζί με τους συντρόφους του! … (Παίζει …
εντελώς εκτός έδρας!!!). Έτσι, αυτή προσανατολίζεται σε άλλη λύση: το δόλο (στ. 896). Ο
Μενέλαος, όμως, ακόμα στον κόσμο του (στ. 897).
 Γιατί αυτά που εκείνος προτείνει στο στ. 899 είναι από ανεφάρμοστα έως … σκέτη αποτυχία;

25. Ο Μενέλαος ούτε να το ακούσει να φύγει εγκαταλείποντας την Ελένη στην Αίγυπτο! Κυρίεψε την Τροία για χάρη της και τώρα
θα καταθέσει τα όπλα και θα φύγει μόνος του; Γιατί ως … ανήρ και μάλιστα στρατηγός, έχει μάθει να λύνει τα προβλήματά του
με τη βία, με τη δύναμη των όπλων. Η Ελένη, όμως, ως … γυνή, έχει πιο … ευέλικτη, πιο … δημιουργική σκέψη! Ξέρει ότι ο
Θεοκλύμενος φρουρείται. Ξέρει ότι δεν υπάρχει περίπτωση να περάσει μέσα από οργανωμένο στρατό και να τον σκοτώσει ο
Μενέλαος, ούτε καν μαζί με τους συντρόφους του! … (Παίζει … εντελώς εκτός έδρας!!!). Έτσι, αυτή προσανατολίζεται σε άλλη
λύση: το δόλο (στ. 896). Ο Μενέλαος, όμως, ακόμα στον κόσμο του (στ. 897).
 Γιατί αυτά που εκείνος προτείνει στο στ. 899 είναι από ανεφάρμοστα έως … σκέτη αποτυχία;
Ο Μενέλαος προτείνει το χρυσάφι (δηλ. τη δωροδοκία), την τόλμη (δηλ. τη βία) ή τα παρακάλια προς το
Θεοκλύμενο. Φυσικά και είναι ανεφάρμοστα όσα σκέφτεται. Ξεχνά πως δεν έχει χρυσάφι μαζί του αφού είναι
ναυαγός και πριν λίγο μάλιστα ζητιάνευε φαγητό για τους συντρόφους του. Η βία όπως είδαμε και πριν είναι
αδύνατο να ασκηθεί και φυσικά οι ικεσίες δεν παίζουν ρόλο σε κάποιο άνθρωπο που παραβιάζει την επιθυμία των
θεών να προστατευθεί η αγνότητα της Ελένης και που φυσικά δεν τον ενδιαφέρει αν αυτή είναι παντρεμένη.

27. Με το στίχο 881 γίνεται φανερό ότι η Ελένη παρέμενε στον τάφο του Πρωτέα για πολύ
καιρό και κάτω από άθλιες συνθήκες. Το γεγονός αυτό αποδεικνύει ότι η Ελένη ήταν όλο
αυτό τον καιρό πιστή στον άνδρα της.

29. Ναι, γιατί και στις δύο φωτογραφίες
εμφανίζονται ένας άντρας και μια γυναίκα
στα πρόσωπα των οποίων καθρεφτίζεται η
αγωνία και η απόγνωση.

30. Η Ελένη, έξυπνη, εύστροφη και με πλήρη γνώση της κατάστασης στο παλάτι εξηγεί στο Μενέλαο (στ. 900 – 915) τι έχει
στο νου της. Αν το σχέδιο αποτύχει … τέλος (στ. 916). Και για τους δύο; Πάλι ο Μενέλαος αμφισβητεί την αφοσίωσή της.
 Σε ποιο στίχο εκφράζει για 3η φορά τη δυσπιστία του; ……………………………………………………………..

32. Η Ελένη υπενθυμίζει στο Μενέλαο το ηρωικό τουχρέος. Οι αρχαίοι ενδιαφέρονταν για την υστεροφημίατους.
Έτσι, όταν έπρεπε να πεθάνουν ήθελαν ο θάνατός τους να εξυπηρετεί έναν υψηλό σκοπό, όπως η αγάπη για την
πατρίδα ή τους συγγενείς, η αξιοπρέπεια και η τιμή (ιδιαίτερα αν είχαν ξεχωριστή καταγωγή)

34. Ποια είναι η σκοπιμότητα της παρέμβασης του Χορού;

35. Ποια είναι η σκοπιμότητα της παρέμβασης του Χορού;
α. Ο Χορός κάνει αισθητή την
παρουσία του.
β. δείχνει την ανησυχία του για
τους δύο ήρωες.
γ. αποκαλύπτει την αφοσίωσή του.

36. Η Ελένη και ο Μενέλαος, έρμαια
της τύχης και του δόλου των
θεών, είχαν τα χαρακτηριστικά
του τραγικού ήρωα. Τώρα, με το
ανέλπιστο αντάμωμά τους
ύστερα από τον πολύχρονο
χωρισμό, εξακολουθούν να έχουν
τα χαρακτηριστικά αυτά;

37. Να σκιαγραφηθεί το
ήθος πρώτα του
Μενέλαου και ύστερα
της Ελένης, όπως
αποκαλύπτεται στους
στίχους 841 – 941.

38. Ευριπίδη Ελένη, Β΄ Επεισόδιο,3η
σκηνή (στ. 841-941)
https://www.facebook.com/groups/171963619635880/?fref=ts
(Πηγή εικονογραφικού υλικού)