1. 6 ขั้นตอนง่ายๆสาหรับการวิเคราะห์นโยบาย
(6 Easy Steps for Successful Policy Analysis)
การวิเคราะห์นโยบายคืออะไร
การวิเคราะห์นโยบายคือขั้นตอนที่เราได้จาแนกและประเมินทางเลือกของนโยบายหรือแผนงานที่เราต้องการ
ใช้บรรเทาหรือแก้ไขปัญหาต่างๆ ทางด้านสังคม เศรษฐกิจหรือกายภาพ เขียนโดย Carl V. Patton ชาว
อเมริกัน ซึ่งเป็นนักวิเคราะห์นโยบายชั้นนาในหนังสือ “ วิธีการพื้นฐานสาหรับการวิเคราะห์นโยบายและการ
วางแผน ( Basic Methods of Policy Analysis and Planning)” เมื่อปี พ.ศ.2528 และสามารถนามา
ประยุกต์ใช้ในการวิเคราะห์นโยบายการพัฒนาได้ทุกระดับตั้งแต่ระดับชาติ ระดับภาคและระดับท้องถิ่น
6 ขั้นตอนง่ายๆ สาหรับการวิเคราะห์นโยบาย
จากแนวคิดและวิธีการของ Carl V. Patton มีแนววิธีการง่ายๆของแนวคิดและประเด็นเพื่อพิจารณาในการ
วิเคราะห์นโยบายในทางปฏิบัติแบ่งออกเป็น 6 ขั้นตอนดังนี้
1.ยืนยันและกาหนดรายละเอียดของปัญหา เป็นส่วนที่เกี่ยวข้องที่สุดและสาคัญมากที่สุดเนื่องจากมีบ่อยครั้ง
ที่วัตถุประสงค์ไม่ชัดเจนหรือบาง ครั้งขัด แย้งกันเอง ขั้นตอนนี้จะเป็นรากฐาน ต่อประสิทธิภาพและประสิทธิผล
ของผลลัพธ์ที่จะได้ตลอดทั้งกระบวนการ วิเคราะห์นโยบาย นักวิเคราะห์จะต้องถามคาถาม ต่อ ทั้งผู้สนใจที่
เกี่ยวข้องและแนวทางของผลลัพธ์ที่จะได้รับ เราควรตั้งคาถามของปัญหาในแนวทางที่ลดความคลุมเครือต่างๆ
เพื่อเป็นประโยชน์สาหรับการอ้างอิงในอนาคต
2.กาหนดหลักเกณฑ์การประเมินผล เพื่อเปรียบเทียบ วัดและเลือกระหว่างทางเลือกต่างๆ หลักเกณฑ์ที่
เกี่ยวข้องต่างๆจึงควร ถูก กาหนดขึ้น ในขั้นตอนนี้ควรจะมีการพิจารณาต้นทุน ผลประโยชน์ที่จะได้รับสุทธิ
ประสิทธิภาพ ประสิทธิผล ความเสมอภาคและความคล่องตัวในการบริหาร ความสอดคล้องกับ กฎหมายและ
การยอมรับได้ทางการเมือง ผลตอบแทนทางเศรษฐกิจต่างๆ ควรได้รับการพิจารณาในการประเมินผลนโยบาย
ซึ่งนโยบายจะส่งผลเสียหรือได้ประโยชน์ต่อเฉพาะบางกลุ่มหรือต่อกลุ่มต่างๆขึ้นอยู่กับจานวนของทางเลือกและ
ทางเลือกที่ยุ่งยาก มากกว่าทางเลือกอื่นๆ ควรได้รับการพิจารณาแต่ในท้ายที่สุดแล้วจะถูกตัดสินโดยการ
วิเคราะห์ภาคส่วนต่างๆ ที่เกี่ยวข้องกับนโยบาย
3.กาหนดทางเลือกของนโยบาย ควรดาเนินการขั้นตอนที่ 1 และ 2 ให้แล้วเสร็จเรียบร้อยก่อนเพราะการ
วิเคราะห์นโยบายเป็นหลักการที่ดาเนินการอย่างเป็นขั้นตอน เพื่อสร้างทางเลือกของนโยบายมีความ
จาเป็นต้องมีความเข้าใจปัญหาและแนวทางการแก้ไขปัญหาอย่างชัดเจน ทางเลือกที่เป็นไปได้ประกอบด้วย
“แนวทางการไม่มีการดาเนินการอะไรเลย (Do nothing approach)” และวิธีการอื่นที่ส่งผลดีต่อผลลัพธ์ที่ได้
การผสมผสานทางเลือกต่างๆทาให้ได้แนวทางการแก้ปัญหาที่ดีซึ่งไม่เคย คาด คิดมาก่อน การอาศัย
ประสบการณ์ในอดีตจากกลุ่มอื่นๆหรือการวิเคราะห์นโยบายช่วยสร้างความเข้าใจและการวิเคราะห์ที่ละเอียด
มากขึ้น ตลอดทั้ง มีความจาเป็นต้องหลีกเลี่ยงการกาหนดจานวนทางเลือกแต่เนิ่นๆ ในขั้นตอนนี้ ทางเลือก
ทั้งหมดจะได้รับการพิจารณาก่อนจัดเป็นหมวดหมู่ของทางเลือกต่างๆที่ได้รับการปรับลดจานวน แล้ว การระดม
เชิญ ไกรนรา: สานักพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมภาคกลาง
สานักงานคณะกรรมการพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ
Page 1

2. สมอง การวิจัย การทดลอง การเขียนวิเคราะห์สถานการณ์หรือ หลักการในการเขียนแผนที่มโนทัศน์
(Concept mapping) ช่วยค้นหาทางเลือกใหม่ซงจะช่วยนาไปสู่การบรรลุเป้าหมายที่มีประสิทธิภาพสูงสุด
่ึ
4.ประเมินทางเลือกของนโยบาย การประมวลทางเลือกต่างๆไปเป็นยุทธศาสตร์เป็นขั้นตอนต่อไปเพื่อให้
บรรลุผลของการวิเคราะห์นโยบายอย่างละเอียด มีความจาเป็นต้องประเมินว่าความเป็นไปได้ของแต่ละ
ทางเลือกทาให้เกิดประโยชน์ต่อหลักเกณฑ์ที่ได้กาหนดไว้แล้วอย่างไร ดังนั้นจึง มีความต้องการข้อมูลเพิ่มเติมใน
การวิเคราะห์ระดับความแตกต่างของอิทธิพล ซึ่งก็คือปัญหา ด้านเศรษฐกิจ ด้านการเมือง และ ด้านด้านสังคม
ปัญหาใน มิติต่างๆ เหล่านี้ได้รับการวิเคราะห์เชิงปริมาณและเชิงคุณภาพซึ่งก็คือผลตอบแทนและต้นทุนต่อ
ทางเลือก คาถามทางการเมืองต่างๆในการบรรลุเป้าหมายได้รับการวิเคราะห์เพื่อดูว่าได้ตอบสนองความ
ต้องการภาคส่วนที่ให้ความสนใจของการวิเคราะห์นโยบายมากน้อยเพียงใด ซึ่งการวิเคราะห์อย่างกระชับนี้
ปัญหาต่างๆอาจยังไม่ปรากฏชัดตามที่ได้กาหนดไว้ ปัญหาที่กาหนดไว้ในขั้นตอนแรกอาจมีการเปลี่ยนแปลงซึ่ง
จะถูกอธิบายภายหลังการประเมินทางเลือกต่างๆในรายละเอียด มุมมองใหม่ๆ ของปัญหาบางทีพบว่ามีอยู่ บ้าง
และมีความแตกต่างจากปัญหาที่ระบุไว้เดิม กระบวนการเปลี่ยนแปลงนี้ทาให้วิธีการวิเคราะห์นโยบายเกิดการ
นาข้อมูลต่างๆกลับมาใช้ใหม่ในทุกขั้นตอน ประสิทธิภาพจะสูงขึ้นเมื่อหลายๆโครงการได้รับการวิเคราะห์และ
ประเมินแทนที่จะเป็นโครงการเดียวและมีรายละเอียดมาก ทาให้มีกรอบของทางเลือกที่เป็นไปได้กว้างขวาง
มากขึ้น ซึ่ง Patton แนะนาให้หลีกเลี่ยงการใช้แนวทางที่นามาใช้ได้ทั่วไป (Toolbox approach) ซึ่งค้นหา
ทางเลือกต่างๆโดยการใช้วิธีการวิเคราะห์ที่คุ้นเคย แต่ควรเปลี่ยนมาใช้แนวทางการวิเคราะห์ที่ แตกต่างเพื่อการ
วิเคราะห์ หาทางเลือกที่เป็นไปได้ที่หลากหลาย ซึ่งเห็นได้ชัดเจนถึงความจาเป็นในการประเมิน แต่ละทางเลือก
ให้สอดคล้องกับแนวทางการประเมินที่หลากหลายตามลักษณะเฉพาะตัวของวิธีการวิเคราะห์นโยบาย
5.แสดงและสร้างความแตกต่างระหว่างทางเลือกของนโยบาย ผลของการประเมินทางเลือกที่เป็นไปได้ต่างๆ
แสดงให้เห็นถึงระดับของความสอดคล้องกับหลักเกณฑ์ ที่กาหนดแต่ละตัว วิธีการเปรียบเทียบใช้ในการสรุป
คุณภาพต่างๆมีส่วนช่วยในการสร้างความแตกต่างระหว่างทางเลือก สถานการณ์ต่างๆทีใช้กับวิธีการเชิง
ปริมาณและการวิเคราะห์เชิงคุณภาพและการพิจารณาความซับซ้อนทางการเมืองสามารถหลอมรวมเป็น
ทางเลือกทั่วๆ ไปที่ประกอบด้วยองค์ประกอบต่างๆ ตั้งแต่ช่วงเริ่มต้น ทาการวิเคราะห์ ในการเปรียบเทียบและ
สร้างความแตกต่างของแต่ละทางเลือกจึงมีความจาเป็นต้องแสดงให้เห็นถึงผลกระทบทางด้านเศรษฐกิจ ด้าน
การเมือง ด้าน กฎหมายและด้านการบริหารจัดการของแต่ละทางเลือก การวิเคราะห์นโยบายเป็นปัจจัยหลัก
ของการตัดสินใจเพื่อสร้างความแตกต่างระหว่างทางเลือก แสดงให้เห็นถึงผลกระทบทางบวกและทางลบที่ถูก
นามาใช้ในการดาเนินนโยบาย แนวทางด้านการเมืองนี้ในที่สุดแล้วจะวิเคราะห์ว่าจานวนของผู้มีส่วนร่วมนี้จะ มี
ส่วนช่วยปรับปรุงหรือลดการดาเนินนโยบายอย่างไร นอกจากนี้ยังช่วยวิจารณ์ว่าความร่วมมือภายในของหน่วย
ที่สนใจหรือภาคส่วนที่สนใจจะมีบทบาทที่สาคัญอย่างไร ต่อผลลัพธ์ของการวิเคราะห์นโยบาย การผสมผสาน
สองหรือสามทางเลือกเข้าด้วยกันเป็นวิธีที่พบได้บ่อยๆในการบรรลุผลการวิเคราะห์นโยบายที่สมเหตุสมผล
6.ติดตามนโยบายที่นาไปปฏิบัติ เพื่อยืนยันถึงความต่อเนื่องและสรุปว่านโยบายได้ก่อให้เกิดผลกระทบ แม้ว่า
หลังจากที่นโยบายบางอย่างได้นาไปสู่การปฏิบัติแล้วก็ยังมีข้อสงสัยว่าปัญหาต่างๆได้รับการแก้ไขอย่าง
เหมาะสมหรือไม่และแม้ กระทั่งต้องการทราบว่า นโนบายที่ถูกเลือกมาใช้นั้น กาลังมีการนาไปสู่การปฏิบัติอย่าง
เชิญ ไกรนรา: สานักพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมภาคกลาง
สานักงานคณะกรรมการพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ
Page 2

3. เหมาะสมหรือไม่ ข้อคานึงนี้ต้องการให้มีการรักษาและติดตามนโยบายและแผนงานต่างๆในระหว่างการนาไป สู่
การปฏิบัติเพื่อรับรองว่าจะไม่มีการเปลี่ยนแปลงอันเกิดจากความไม่ตั้งใจ เพื่อวัดผลกระทบที่นโยบายได้สร้าง
ไว้ เพื่อสรุปว่านโยบายได้สร้างผลกระทบตามที่ตั้งใจไว้และเพื่อตัดสินว่านโนบาย ดังกล่าว ควรได้รับการ
ดาเนินการต่อ ควรปรับปรุงหรือยกเลิก โดยสาระสาคัญแล้วแล้วเรากาลังพูดถึงน้าหนักภายในว่าแผนงาน นั้นได้
สร้างความแตกต่าง หรือไม่ ขั้นตอนนี้มีความสาคัญมากเนื่องจาก มี ลักษณะพิเศษเฉพาะตัวที่การประเมิน
แผนงานและการออกแบบงานวิจัยได้ถูกผนวกไว้ในขั้นตอนพิเศษนี้
-----------------
เชิญ ไกรนรา: สานักพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมภาคกลาง
สานักงานคณะกรรมการพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ
Page 3