1. CEIP “Xesús San Luís Romero”
Curso 2011-12
ENDL

2. A orixe do Entroido
Orixe da denominación:
Carnestolendas/Carnestoltes
Tomado por abreviación da frase latina dominica ante carnes tollendas (domingo
antes de quitar a carne).
Carnaval
Do italiano carnevale, que provén do antigo carnelevare, composto de carne e
levare (xa que comeza o xexún de Coresma).
Entroido: do lat. Introitus. A entrada do ano.
Festas antigas relacionadas co carnaval:
Os celtas celebraban a festa de Imbolc, ou
da purificación, para honrar á deusa Brigit,
protectora do fogar, das colleitas e das
artes.
Mamuralia (expulsión de Marte, o inverno,
disfrazando un escravo)
Matronalia. Festa das
mulleres para honrar a Juno.
Inversión de papeis cos homes
Lupercales: Ritos de fertilidade
desterradas polo Papa Vigilio no
século VI e substituídas pola
Candelaria

3. Rituais cósmicos (relacionados co universo)
A festa do Oso no Pirineo Aragonés
O ritual consiste en disfrazarse de Oso
e prender veas e lumes purificadores
que ademais deixen ver o camiño aos
antepasados. Ao final das festas
queimase un moneco (que simboliza unha
vítima propiciatoria)
Vincúlase á crenza en que o final da
hibernación do oso marca o comezo da
primavera.
O oso representa: A superación da morte e o período invernal
(hibernación)
A transición entre estacións son épocas potencialmente perigosas pola
proximidade dos dous mundos (mundo dos vivos e inframundo)
Nalgunhas rexións de Francia e España, sobre todo en Cataluña
e no Pirineo de Huesca, máis en concreto no Parque Nacional de Ordesa
e Monte Perdido, en Bielsa e Torla, despois de disfrazar aos mozos de
osos, saen e, con axuda de cinza, dedícanse a ennegrecer aos que lles
rodean, coa finalidade de que todo sexa escuro, pois é a condición,
segundo afirma a tradición, para que a súa saída poida ser definitiva e se
proclame a chegada da primavera. A partir desta data do 2 de febreiro
aparece un dos ritos do Carnaval: o embadurnamento de negro dalgúns
dos participantes, e unha loita dos negros contra os brancos.
En Galicia temos unha festa similar en Póvoa de Brollón (Lugo)

4. OS RITUAIS DE FERTILIDADE
• O Carnaval é tamén unha alegoría da abundancia que permitirá a
primavera
• A terra, os animais e o ser humano precisan revitalizarse a través
de rituais que propicien a fecundidade
– Os rituais de fertilidade consisten en:
• Ritos asociados á sexualidade
• Correr nus, zoupar con paus rematados con vexigas,
vestir peles de animais...
Os Peliqueiros e cigarróns
As máscaras dos carnavais de
Laza e Verín preservan esta
tradición, representando animais
que gardan unha relación coa
fertilidade, a protección dos
rabaños e a vida natural e
salvaxe: o oso, o lobo..
Peliqueiros e cigarróns eran
figuras intocables que podía
bailar, cantar, fustrigar pero ás
que non se podía castigar só
insultar.
Esta tradición conservase ao longo de todo o territorio español: trangas
aragonesas, yoauldunak navarros, calabaceros en Cáceres, buches en
Arrecife, diabletes en Teguise...
Diabletes trangas
yoaldunak
buches

5. OS RITUAIS DE INVERSIÓN
O carnaval representa un tempo de inversión:
• Dos papeis sexuais
• Das xerarquías sociais
• Dos valores establecidos
As mulleres visten de homes e viceversa, tamén cambian as relacións
de dominación
As saturnais romanas, celebradas en Decembro, viñan a celebrar o
solsticio de inverno e o ritual máis característico era a inversión de
papeis cos escravos. O mesmo ocorría, pero coa inversión de papeis
sexuais na Matronalia, celebradas no mes de febreiro en honor a Juno.
A festa dos tolos veu substituir as saturnalias romanas,
desprazadas pola festividade do Nadal. Son un dos antecedentes da
inversión de papeis que protagoniza o carnaval. Esta festa exportouse á
América e é famosa a que se celebra en Barranquilla. O seu protagonista
o Momo representa o protector do vicio, o escándalo e o desorde social.
Esta inversión de papeis desprazouse historicamente ao carnaval

6. As fases do carnaval galego en Ourense
Non ten data fixa pero pode aproximarse tendo en conta a Coresma
Domingo fareleiro Segundo a
tradición era un achegamento entre
homes e mulleres, o home botaba
fariña á muller, ou mulleres que lle
gustaban. Agora é unha batalla ritual.
Xoves de comadres. Día no que os
papeis se inverten e as mulleres toman
a vila. As mulleres fan un moneco con
forma de home ao que tentan
protexer doutras mulleres.
Domingo de corredoiro. Ou oleiro, a
tradición manda pasear algo, unha ola,
una burra, un galo, ao mesmo tempo as
bromas son frecuentes: botar formigas,
ou bosta á xente.
A corrida do Burro en Laza
Domingo Oleiro en Xinzo

7. Xoves de compadres. A situación é
inversa ao xoves de comadres.
Representan a loita de sexos. En Viana
do Bolo, vístese un moneco e unha
moneca con prendas roubadas e
chámase lardeiro
Lardeiros en Viana
Días do entroido
Domingo gordo. É o día dos desfiles e
o cocido. Nalgunhas vilas as comparsas
van polas casas, nas que se lle ten que
ofrecer comida e bebida ou doces
típicos.
Luns de entroido. Nalgunhas vilas é
o día central do entroido. En Laza o
ritual de tirar formigas, terra e
fariña aos visitantes ; recorda un
rito de fertilidade. As formigas
simbolizan a fertilidade da terra, e a
vaca de madeira (morena) a
fertilidade agraria.

8. Martes de entroido. Quéimanse os lardeiros.
Mércores de Cinza. Fin do entroido, enterro da sardiña, do meco, o
momo ou o urco. Animais ou personaxes que simbolizan a transgresión, a
comida ou a liberación sexual.
O Enterro da sardiña, que pecha o entroido é unha procesión por toda a
vila, acarrexando un moneco que acada diferentes formas, pero que
sempre representa a festa e o que se perde coa coresma.

9. OS RITUAIS DE OSTENTACIÓN
As comparsas teñen a súa orixe nas festas de tolos laicas que
organizaron grupos de burgueses e nobres, como unha forma de
contrapoñer os seus intereses aos intereses da igrexa. En carruaxes
grupos de cidadáns disfrazados cantaban cancións burlescas,
irreverentes e sátiras contra as autoridades civís e eclesiásticas.
En consecuencia, establecéronse grupos que proviñan de entornos
laborais, de confrarías.... que competían entre si e organizaban grandes
desfiles
As cidades promocionaron os
festexos e os desfiles como unha
forma de por en valor cidades. Así
xurdiron os famosos carnavais de
Venecia ou Florencia. Así pasaron a
representar o poder en vez de ser
unha crítica contra el.
OS NOSOS PROPIOS DESFILES: XENERAIS, MADAMAS E
GALANS
Os xenerais do Ulla son grupos de comparsas que se disfrazan con
indumentarias militares, para saír a desfilar montados a cabalo. A festa
remata con unha pelexa a través de rimas. Esta tradición rememora os
enfrontamentos coas tropas francesas, a dicir dalgúns, e coas tropas
carlistas, a dicir doutros

10. MÁSCARAS E TRAXES
XENERAIS DA ULLA
VOLANTES DE
CHANTADA
MADAMAS E GALÁNS DE
COBRES
FELO DE MACEDA BOTEIRO DE VIANA
PANTALLA DE XINZO
CIGARRÓN DE VERÍN PELIQUEIRO DE LAZA

11. OS XENERAIS DA ULLA
AS MADAMAS E OS GALÁNS DE COBRES

12. OS VOLANTES DE CHANTADA
OS BOTEIROS DE VIANA

13. TAMBORRADA NOS FOLIÓNS DE VIANA
DO BOLO E VILARIÑO DE CONSO
BOTEIRO EN VIANA

14. OS FELOS DE MACEDA
O felo de Maceda vístese, aínda que con
elementos externos diferentes, coa indumen-
taria convencional dos peliqueiros de Laza e
os cigarróns de Verín
OS CIGARRÓNS DE VERÍN

15. PANTALLA
PELICA
CON ANIMAL
CARAUTA
MANGO E
PÉRTEGA
FAIXA
PONDÓNS
DE CORES
BORDADO
CHOCALLO
OS PELIQUEIROS DE LAZA