1. design | techniek | toepassing | productnieuws | regelgeving
Vakblad voor gevelopeningen, beveiliging, raam- en deurtechniek
jaargang 16, 2014 1

2. Vaktueel
Door Louis Jongeleen, beeld: Marcus Peters
De gevel van de toekomst (1)
Atto Harsta: “De vitaliserende
gevel zal ons energiek en
gezond maken”
Atto Harsta is directeur van ingenieursbureau ‘Aldus
bouwinnovatie’. Als oprichter van de ‘Stichting Living
Daylights’, als voorzitter van innovatieplatform voor
de bouw ‘Booosting’ en als organisator, spreker en
publicist was hij afgelopen decennia een onvermoei­baar
ijveraar voor fundamentele veranderingen in
bouwen.
16 I 1 / 2014 raam en
deur
U heeft de bouw aan het denken gezet over het
belang van daglicht, gezonde lucht, energiezuinigheid,
comfort en gebruik van natuurlijke materialen.
Waarom hielden juiste deze onderwerpen u bezig?
Atto Harsta: “Panisch optimisme noem ik het. Het is een soort
verbazing of verwondering waarmee ik al rondliep toen ik bouwkunde
studeerde aan de TU Delft. Ik vroeg me af hoe het mogelijk was dat ze
me daar wilde leren hoe je zou moeten bouwen, terwijl ze volledig
voorbijgingen aan de meest primaire behoeften van mensen: licht en
lucht. Ik wilde dat anders gaan doen. Voor mij was toen al zonneklaar
dat bouwen niet mocht bijdragen aan een verslechtering van onze
leefwereld. Dat is op den duur niet vol te houden. We moeten juist
streven naar een ‘volhoudbare samenleving’. Wat gezond leven is en
waarvan ik energie krijg, weet ik uit eigen ervaring. Als je bent
opgegroeid op een boerderij weet je hoe het is om op een
zondagochtend te worden gewekt door de zon en het koeren van
duiven in de bomen. Het licht en de ruimte van het buitenleven voel
ik nog altijd. Daarom is mijn basishouding kritisch ten opzichte van
hoe we bouwen. We bouwen en we vergeten het licht. Om dat te
veranderen, startte ik tien jaar geleden de Stichting Living
Daylights. De boodschap van de SLD richting bouwwereld is: Let op,
daglicht is goed voor onze gezondheid en noodzakelijk voor ons
bioritme.”
Dat de bouw nu razendsnel verandert, is voor een belangrijk deel
het werk van enkele gangmakers.
Zij ontwikkelen nieuwe methoden voor het maken van gebouwen
die goed zijn voor mensen in plaats van het omgekeerde. In de
toekomst zal de gevel een technologisch hoogwaardig
onderdeel zijn van elk gebouw, afgestemd op de behoeften van de
gebruikers. Raam & Deur vraagt zes koplopers in bouwinnovatie
naar hun visie op ‘De Gevel van de Toekomst’.
Werd dat kritische geluid opgepikt?
“Niet meteen. Wel merkte ik dat bij bezoekers van de lezingen en
congressen van Living Daylights wat bleef hangen. Langzamerhand
kwam het onderwerp ‘daglicht en gezonde binnenlucht’ op de
agenda’s te staan van architecten, opdrachtgevers en adviseurs. In
enkele jaren is het besef gegroeid dat de bouwregels op deze punten
heel minimaal zijn.
Ook zag je dat bij de bouweisen steeds meer aandacht kwam voor
goede ventilatie en gezond licht. Het programma voor Frisse Scholen
kwam van de grond. Het dringt de laatste jaren echt door dat we in
onze gebouwen behoefte hebben aan voldoende natuurlijk licht, dat
goed regelbaar is zodat we geen hinder hebben van te veel warmte en
schittering. Licht dat we op de juiste tijd kunnen benutten voor het
gewenste doel. Bijvoorbeeld voor het ontspannen kunnen lezen van een
digitaal schoolbord. De mogelijkheid om het licht te kunnen regelen
naar behoefte is cruciaal. Maar behalve het licht zou je ook andere
invloeden van buiten willen regelen. De gevel van de toekomst zal de

3. Vaktueel
lijke (biobased) materialen met een lage CO2- footprint.
Je zou kunnen zeggen dat PassiefHuis en Active House elkaar
wederzijds aanvullen. Tegelijkertijd besef ik dat vooral PassiefHuis
heel wat op gang heeft gebracht in Nederland als het gaat om
duurzaam bouwen.”
“Mijn ‘panisch optimisme’ begint weer op te spelen als ik zie hoe de
bouw het energievraagstuk aanpakt. De focus is volledig gericht op de
bouwfase, maar hoe een gebruiker omgaat met dat gebouw, blijft
goeddeels buiten beschouwing. Het zal de aannemer een zorg zijn of
bewoners het nieuwgebouwde huis volplempen met bubbelbaden en
plasmaschermen. Maar een bouwer die zich realiseert dat de meeste
energie verstookt wordt in de gebruiksfase van het huis, zal
voorzieningen aanbrengen die energieverspilling tegengaan. De eerste
energiewinst kunnen we binnenhalen door gedragsverandering,
bijvoorbeeld door het licht uit te doen en de verwarming uit te
schakelen als we weggaan.”
Hoe kunnen we gevels bouwen voor gebouwen die
gezond en prettig zijn en die geen verslechtering van
onze leefomgeving veroorzaken?
“We staan voor de opgave om gebouwen te maken die volhoudbare
prestaties leveren. Daarbij zal het niet alleen gaan om de gemeten
bouwprestatie bij oplevering, maar ook om de prestaties in het
gebruik. En dan telt alles mee, niet uitsluitend het functionele aspect.
Een zeer goed geïsoleerd sluitend raam dat je niet kunt openen als je
wilt, scoort dus minder goed dan hetzelfde raam dat je wel naar
believen kunt openen. Goed licht, zonlichtbeheersing in het gebouw
en een goede CO2-balans zijn essentieel. Die prestaties worden alle-maal
geleverd door de gevel. De gevel is als overgang tussen buiten en
binnen beslissend voor de prestaties van het hele gebouw.
En alle aspecten van de gevel moeten regelbaar zijn. De temperatuur
vraagt om regeling bij voorbeeld door middel van verstelbaar overstek.
Ook de warmteweerstand zouden we moeten kunnen regelen. Binnen
afzienbare tijd beschikken we over isolatiemateriaal dat een flexibele
Rc-waarde heeft. De natuur dient daarbij als voorbeeld. In de heden-daagse
materiaalkunde heet dit ‘bio-mimicry’. Je wilt ook de luchttoe-voer
door de gevel beheersbaar maken, bijvoorbeeld door te zorgen
voor regelbare, natuurlijke zomernachtkoeling.
De gevel heeft intussen ook invloed op de gezondheid en het comfort
in de omgeving van het gebouw. Daarom zullen de materialen waaruit
de gevel is samengesteld, gezonde materialen zijn met een positieve
CO2- footprint.
In plaats van radon-gas in geïsoleerde beglazing en formaldehyde-lij-men
in spaanplaat zullen we steeds vaker gezonde alternatieven toe-passen.
En we gaan meer letten op de totale levenscyclus van materia-len,
vanaf de winning van de grondstof tot en met de verwerking als
reststof na het gebruik. De gevel van de toekomst bestaat in mijn visie
alleen maar uit na-groeibare, bio-based materialen. Er bestaat nu al
een Nederlands bedrijf dat gevelplaten vervaardigt van afval van
auberginekwekerijen. Die platen kun je na gebruik gewoon laten ver-gaan
in de grond. Daarmee bemest je die grond weer, zodat er weer
planten op kan laten groeien. Met deze manier van bouwen, sluit je de
organische kringloop. Bij deze vorm van ’bio-based bouwen’ hoort een
Re-Generatiegevel, een bouwdeel dat deel uitmaakt van een kringloop,
dat zelf energie opwekt en dat ons gezonder maakt.”
impact van temperatuur, licht, stof en geluid afstemmen op de
voortdurend veranderende wensen van de gebruikers van het gebouw.”
PasssiefHuis en Active House zijn twee duurzame
bouwconcepten die in Nederland steeds vaker worden
toegepast. Zijn dit concurrerende bouwsystemen?
“De ambities op het gebied van energiebesparing zijn voor PassiefHuis
en voor Active House dezelfde. Alleen, bij PassiefHuis bestaat het
gevaar dat de nadruk op energiezuinigheid te eenzijdig wordt. Dat is
niet altijd in het belang van de gebruiker van een gebouw. Je zou je
een woning kunnen voorstellen die zo dicht en isolerend is als een
thermosfles. Zeer energiezuinig dus, maar je zou er niet in willen
wonen. Ik geloof in het Active House-concept. Dat beperkt zich niet
tot energiebesparing. Het gaat in principe over heel de mens en zijn
leefomgeving. In Active House is ook aandacht voor de energie en de
milieubelasting die gemoeid is met het realiseren en onderhouden van
een huis. Je kunt bijvoorbeeld een keuze maken voor milieuvriende-
raam en
deur 1 / 2014 I 17