mei 1996 jaargang 7 nr. 33
booostin 9nieuwsbrief
stichting
industrieel
bouwen
nederland
• ,
tell:emItO()rdiie over een nieuwe I>erler.;,riel
daardoor beter kunnen aanpassen
interactief zijn met hun omgeving.
In de hedendaagse beeldende
L .J

r PRO G RAM MAP ROG RAM MAP ROG RAM MAP ROG RAM MA
,
14:00 Ontvangst
14: 15 Inleiding over het gebruik van Artificial door ir Eric Vreedenburgh. ontwerper
14:45 Tape Imnstmatige intelligentie
15:00 'Algoritmische ontwerp en componeerstrategieën'
door Victor Wmting. componist gespecialiseerd in electronische muziek .
15:30 Computer demonstratie/installatie
15: 15 'ArtificiaI: algoritmisch ontwerpen'
door Profdr ir Rnnko Scha, hoogleraar A1pha-informatica Universiteit van Amsterdam
15:45 Demonstratie 'ArtificiaI'
16:00 Pauze
16: 15 'De implicatie van Artificial in de huidige praktijk van een 'tekenkamer"
door ir Jeroen Grosfll4. computerdeskundige
16:45 Discussie over en experiment met 'ArtificiaI'
17:30 Borrel en afsluiting
De deelnamekosten bedragen f 500.00 (ex B.T.W.) per persoon per middag. Boooscingieden krijgen
f 250,00 korting. Per dag kunnen maximaal 14 personen deelnemen. Inschrijven kan via de
antwoordkaart en na overmaking van het bedrag op ABN-AMRO rekeningnummer 42 2756512
r.n.v. Booosting Internal o.v.v. Poool Algoritme op 24 6f 31 mei. (Giromummer van de bank 3054.)
Na aanmelding en betaling ontvangt u separaat een factuur.
Geïnteresseerd in deelname? Inschrijving via deze antwoordkaart.

• ,
Verslag van het plaatsen van de torens gemaakt tijdens de workshop
Architectuur Maken 111 op de TU Delft, Faculteit der Bouwkunde
De Even nog dreigde de vorst roet in het eten te
torens gooien. Maar ach, konden we en passant nog een
'wetenschappelijk' empirisch experiment uit-
geopend voeren. Dat je betOn pas na dertig dagen uitharden
mag belasten, was al een tijdje achterhaald. Vijf
dagen dus? Nee meneer de constructeur: twee
dagen! Of was het misschien toch maar goed dat
ons geen voorjaarsstorm(pje) stond te wachten, die
eerste maart? Want toen stonden de rorens dan
eindelijk te jubelen van plezier. Sommigen onder
ons mompelden nog wat over 'roratiestabiliteit' en
'speling op de verbindingen', anderen meenden dat
het pannenbier wel erg snel naar hun hoofd was
gestegen.. Maar toen Jan Brouweren Mick Eekhout
ider een tOren hadden beklommen, stonden
volgens mij de tOrens ons van puur genot toe te
wuiven. BETREDEN OP EIGEN RISICO! dus.
Maar eenmaal naar boven geklauterd bleek het
allemaal nogal mee te vallen. Mick Eekhout
demonstreerde ons dat het 'kraaiennest' in de
ronde tOren wel degelijk kon draaien, zelfs met vier
mensen erin. En successievelijk kon dan tOch
iedereen een keertje naar boven, de volle 10 meter.
Even dachten we aan de toren van de Jamboree dit
jaar, ruim 65 meter - 10 meter hoger dan het Bouwkundegebouw - gemaakt van aan elkaar geknoopte
houtjes. Volgend jaar misschien? Nee, volgend jaar tOch weer wat anders.
Was het dan wel een geslaagde workshop? Wat ons betreft wel. Er is een srukje opmerkelijke
'architecruur' gerealiseerd - iedereen die langs de Berlageweg rijdt remt af of stopt zelfs om te kijken.
En de srudenren hebben het zelf 'gemaald. Daarmee is het doel van de workshop, het 'Architecruur
Maken ' zeker bereikt. Jammer is, dat de inbreng van de Booostingieden in aantal beperkt bleef. Maar
de leden die deelnamen zijn er dan door de studenten ten volle bij betrokken, hetzij voor
materialen, voor advies of voor hulp bij het fabriceren. Aan hen zijn we dan ook grote dank
verschuldigd. Volgend jaar - eigenlijk dit kalenderjaar - organiseren we gewoon weer een workshop.
Alleen anders, zodat we wellicht alle leden weer enthousiast kunnen maken.
Jaco Haartsen
De torens zijn tot medio juni te bezichtigen en te beklimmen!
L .J
03

• 11 ,
Aankondiging themamiddag onderwijs-bedrijfsleven op woensdag 12 juni 1996.
van 13.30 tot 17 . 00 uur. TU Delft. faculteit der Bouwkunde. Berlageweg 1
bul baan
Aan de TU te Delft, Faculteit der Bouwkunde, bestaat sinds enige jaren de opleiding Bouw-
technologie. In tegenstelling tot de TU Eindhoven, waar mer de opleiding Bouwprodukrie en
Uitvoering al veel meer elvaring is opgedaan. Tijdens hun afstuderen ondelvinden studenten 'aan den
lijve' wat de praluijk v~n hun verwacht. En bedrijven kunnen een inschatting mal<en war zij in de
toekomst voor sollicitanten krijgen.
Her is algemeen bekend dar het bedrijfsleven grore behoefte heeft aan goed opgeleide ingenieurs. Her
is ook algemeen bekend dar her bedrijfsleven commentaar heeft op de aansluiting van de opleiding
aan de beroepsprakrijk. Hoe ûet een goede opleiding eruit? Wat is een bouwtechlloloog?
Dit is voor de TU i.s.m . Booosring een goed uirgangspunt om een dialoog mer her bedrijfsleven re
beginneu. Tijdens deze middag zullen de volgende ondelwerpen en discussies aan de orde komen:
• R&D bij bedrijven: wat is en vooral wie zijn daalvoor nodig?
• afsruderen in de prakrijk: presentaties door de studenten en het bed rijf
• de afgesrudeerden in de pral<Jijk: bezien door werknemer en werkgever
Voor meer informatie: TU Delfr, prof ir. Jan Brouwer of Jaco Haartsen tel: 015 - 278 1304 ...
NAAM
I I
BEDRIJ!'
I I
ADRES
POSTCODE W(X)Nl'LoAT~
n~LEFOON
o Komt op 24 / 31 mei van 14.00 tQ[ 18.00 Uut naar de Poool Algorirme te Den Haat;
met ... personen. (zi, pl/g. 0/·01) En heeft hct bt'<img van f 250.00 /500,00 'p.p. (0<
B.T.W.! ovetgemaa]u op ABN-AMRO rekeningnummer 42 27 56 512 t.n.v. Booosring Booosting
Inrcrnal O.V,', Poool Algoritme 24 I 31 ~ mei.
Handtekening: postbus 10197
o Komt op 12 juni "UI U.30 tOt 17.00 uur naar de themadag 'Via bul naar baan' op de
TU r<: Delti met .. . personen. (zit' pag. 04)
3004 AD Rotterdam
o Komt op 25 juni Vall 9.00 tOt 17.15 uur naar het >ymposillll Pioneers of te P....t,
Professional, of the Present op de TU re Eindhoven me, ... personen. (zir p"g. 05-06)
En heeft her bedrag van f 25,00/175,00/325,00 'p.p. (ex B.T.W.) overgemaakt op
bovenstaand bankrekeningnummer o.v.v. Sympostum TUE 2S juni.
Handtekening:
" doorhalen wat niet van toepassing is
o Ontvangt graag inform~uie over participatie bij Booosring.
L .J

• ,
Aankondiging symposium over het prototype als prelude tot een nieuwe
bouwwijze op dinsdag 25 juni 1996 op de TU Eindhoven. Den Dolech 2
HEIIIO FOKKER SHE l L CECA [SB HYBUNJT 1 IWO FOKKE R SH Ell CEC A [SB !NBUN JT HE IWO FOKKER SH ELL CECA
1E
ISB HYBU NIT HE JIO FOKKER SIiElL CECA ISB ·IYBUNIT HEHIO FOKKER SHEU ( ECA ISB ·Y BUNIT HE II~O FOKK ER
Pi oneers of the Past
Professi onal s of the Present
CECA-huis
1954
1
~;. ""!",),,
c::==== ",'
van der l1eeren & Leon Pa 7m
Wanneer het goed gaat met de samenlev ing wordt de bouwwijze bevroren. De drang naar
vernieuwing ontbreekt. De noodzaak om te experimenteren met andere bouwwijzen en woonvormen
verswmt. Er is geen reden voor protocypen. Er is nauwelijks ruimte voor hobbyisten. laat staan voor
pioniers. De regels worden angstvallig bewaakt. de subsidies verdeeld en iedereen lijkt gelukkig.
Wanneer de nood hoog is en de gevestigde verhoudingen zijn ontregeld. vindt elke suggestie die wijst
in de richting van een oplossing een gewillig oor. Voor ontwerper en ontwikkelaar zijn barre tijden
gouden tijden. Illustere voorbeelden uit perioden waarin de maatschappelijke problemen als gevolg
van oorlog of natuurramp moeten worden opgelost. laten zien dat onder druk van de context het
experiment wordt gewaardeerd.
Aan de Technische Universiteit Eindhoven heeft de industrialisatie van de bouwen daarmee de
belangstelling voor de bijzondere bouwwijze een belangrijke rol gespeeld. Dat korm onder andere tot
uiting in het onderwijs waar de spraakmakende exemplaren uit het verleden een prominente plaats
innemen. Veel afstudeeerders kiezen momenteel (weer) voor een onderwerp dat terug te voeren is op
de nimmer aflatende speurtocht van de professionals naar een verbeterde. vernieuwende bouwwijze.
Pioniers. prowcypen en onvervalste experimenten vieren geen hoogtij meer. Tegenwoordig wordt het
experiment keurig in een bouwstroom van meer buitenissige uitingen geplaatst. En soms steekt de
onderzoeksinstelling de nek uit met een pleidooi voor een andere bouwwijze. Het beeld is uiterst
verwarrend . Technologie staat hoog in het vaandel. Milieu en w ekomst worden aan elkaar
geknoopt. Eenvoudige aanpasbaar11eid en demontage worden gepropageerd.
Déja Vu? Back to the Future? Het verleden te verhelderen. de verwachtingen te toetsen. Het leek
me een interessante confrontatie. De pioniers van weleer en de professionals van deze tijd met
elkaar in contact te brengen. Voor zover mij bekend zijn de pioniers niet eerder rechtstreeks met
elkaar in aanvaring gekomen. Een gemiste kans. ...
L .J

Langzamerhand dreigen de protOtypen van destijds te verdwijnen in plichtmatige opsommingen in
verhandelingen die opnieuw het industriële bouwen aankaarren. En dat telwijl de geestelijke vaders
nog vrij rondlopen en sommige protOtypen nog steeds in gebruik zijn. Zij wuden in hun tOelichting
kunnen terug kijken op het experiment en de uitgangspunten en beweegredenen kunnen evalueren.
Tegdijkerrijd lijkt er onder druk van de omstandigheden een nieuwe lichting andere bOllwwijzen
aangedragen te worden. Het zijn pogingen van een andere aard, hetgeen al ras blijkt uit de naamgeving
van de projecten waarin de naam van de industriële onderneming ontbreekt. Deze nieuwkomers op
de markt wuden hun tegenwoordige aspiraties kenbaar kunnen maken.
Het kan een bijeenkomst worden
• waarvan de uitkomst als lesmateriaal voor volgende pogingen dient
• waarin de intrinsieke waarde van de experimenten wordt getoetst
• die bovenal het fenomeen waardeert en koestert en die
• verbroedert in de strijd tegen de gangbare oplossing.
PRO G RAM MAP ROG RAM MAP ROG RAM MAP ROG RAM MA
09:00 Koffie en registr:atie
09:30 Welkom
09:35 ('":B::-a-c"7"k--:-to---:t-;"h-e----;:-F-ut,-u-r-e-"""') j. WeJtm: pregnante pogingen
10:00 ( Fokker vs Shell j. Schepers: de Fokker woning
10:30 M. Zwarts: de Shell woning
11:00 Pauze
11:30 --:-;--;---.-;---.-;-;:-;,--------...,) j. W')'bauw: de Wyb-unit woning
.
( Wyb-unit vs ISB .
12:00 J Lichtenberg: de ISB-woning
12:30 Bezoek aan de ISB-woning gevolgd door openluchclunch inlrond de woning
14.30 ( Déj a Vu ) j. Engkbert
15:00 (CECA vs Heiwo j. Pesman/M. Collen: de Heiwo woning
15:30 W v.d. Meeren IR. MOldijk: de CECA woning
16:00 Pauze
16.15 Cr:H
7"e-:-t---;:-Pe-r-s-p-e"""'ct:-:i:-e-=f-----) Waar blijft het defterotype?
ProtOtypen ujn eenmalig, maar bedoeld om uiteindelijk cen gedegen produktie tC bewerk-
stelligen. De geschiedenis leert dar een tweede (deftero) laat taan meerdere exemplaren
in om.e markt niet haalbaar bleken en lijken. Hoe staan de pioniers van destijds en de
ontwikkelaars van tt:genwoordige bouwwijzen/prototypen daar tegenover?
17:15 Einde
De kosten bedragen f 25,00 (ex B.T.W.) voor studenten (max. 40), f 175,00 (ex B.T.W.) voor
aangeslotenen van Booosring en TUE-medewerkers en f 325,00 (ex B.T.X!.) voor niet aangeslotenen
en kunnen worden overgelllaakt op ABN-AMRO bankrekeningnummer 42 27 56 512 t.n.v.
Booosring Inrernal o.v.v. Syposium TUE 25/6. (Gironummer van de bank is 3054.)
HEI ,IO FOKKER SHELL CECA ISO fJ YOUILT HEI NO FOKKER SHE LL CECA ISB HYOUNLT HEIWO FOKKER SIIELL CECA
lSB HYBUNlT HEl l,O FO KK ER SHELL CECA lSB flYBUNlT HEn O FOKKER SHELL CECA ISB i·JYBUNlT HEli-JO FOKKER
Geïnteresseerd in deelname? Inscnrijving via de antwoordkaart.
Slordige fouI : In de Booosling nieuwsbrief nr. 32 op pagina 05 en 06 zijn op de folO en tekeningen natuurlijk de
L huizen van Abbé Pierre van Jean Prouvé te zien. .J

• ,
Verslag van de Booosting-bijeenkomst
bij de kalkzandsteenfabriek Hoogdonk te Liessel
Op de set bij CVK
Er ZlJn niet veel fabrieken waaraan je al in de verte kunt zien
hoe de afgelopen winter is geweest. Wel als je de kalkzandsteen-
fabriek Hoogdonk nadert vanuit het Brabantse land. Een maisveld
vol met pallets kalkzandsteenblokken wachten op de lente. Tussen
huizenhoge rijen blokken staat een tent waar aan ongeveer 20
Booosting leden de laatste stand van zaken in de kalkzandsteen-
industrie getoond zal worden.
Nadat deze leden door middel van een spotprent was verteld dat ze hun hoofd eens uit het zand
zouden moeten trekken als ze zich met produktontwikkeling wensen bezig te houden (CVK is nog
niet zo lang aangesloten bij Booosting), volgde een rondleiding door de fabriek. Nou ja fabriek, meer
een set voor een thriller met Jean-Paul Belmondo of een andere held uit de film-noir. Een enorme
plas water van peilloze diepte waar een grijper telkens 5 ton fossielen en zand naar boven haalt, inclusief
een lijk natuurlijk. Waarna een adltervolging begint over eindeloze transportbanden: Belmondo
ontsnapt door in een mixer te duiken waar zand en kalk worden gemengd en juist voordat de
hydraulische pers zich sluit om weer 20 elementen te vormen, glipt de gangster weg door op een
trillingsvrij treintje vol waalformaat te springen. Hij weet zijn tegenstanders een autoclaaf in te lokken
die zich vervolgens sissend sluit om vellingblokl< tot keiharde steen te koken. Een gillend volledig
en
geautomatiseerde vormzaag overStemt geweerschoten van een rivaliserende bende VNC beton boeren
die zich schuilhouden russen drie maanden productie roze gevelsteen. Nadat we in een gescheurd
kalkzandsteenblok nog meenden de gefossilleerde resten te ontwaren van een onwillig Booostinglid,
keerden we terug naar de demonsrrarierenr.
L ..J
07

r ,
Hier vonden we in het midden een kallo..andsteen gebouwtje in permanenre staat van afbouw, met
daaromheen allerlei produkten die kallo..andsteen maken tot een industrieel produkt. Van isolatie-
platen tot reparatiemortels (?), maar vooral veel handige beugeltjes, klemmetjes, ankertjes en ander
ijzerwerk dat in combinatie met kalkzandsteen bijna een basis vormt voor een bouwsystematiek van
fundering tot dak (waar blijven de dakpannen van klkzndsrn?). Zo'n beugeltje dat een randkist van
een breedplaatberonvloer vasthoudt, briljanr!
Dhr.Ongering leidde ons door het verhaal klkzndsrn: vanaf de start in 1906 via gestapelde gebouwen
van 17 verdiepingen in Keulen en onwillige bouwparrners die de succesvolle op-maat-elementen
helemaal niet zagen zi tten, naar een oproep aan Booosting om maar eens te komen vertellen hoe het
dan wel moet met klkzndsrn.
Velvolgens bracht Dhr. Berkers van het ReK ons op de hoogte van de laatste onderzoeksresultaten
die moeten leiden rot complete gevelelementen van kalkbetonpuinsteen.
Nico Hendrik, die in de tegenlezing vóór was, wist door middel van een op een muziekstuk gelijkende
grafiek aan te tonen dat de broer van Schuberr allang wist dat kalkzandsteen bij een geveUengte van
minder dan 8 meter zeker niet zou scheuren. Vooroordelen over het materiaal werden met geheime
formules voor eeuwig uit de wereld geholpen en wie dat niet wilde aannemen, werd uitgenodigd om
zich op de TU Eindhoven door wetenschappelijk bewijs alsnog te overtuigen.
Uiteindelijk eindigde de avond zoals dat bij de Zuid-Nederlandse Booosting bedrijven
gebruikelijk is, gezellig met een goed glas wijn en een voortreffelijk buffet.
Henk van Laarhoven
L .J

• ,
Verslag van de tweede Booosting External bijeenkomst
in het Forum-gebouw van het Energie Centrum Nederland (ECN)
lecchnolog]ie(QJ@g] .
In het teken van energle
o
:~
. j~ '.:
,
,
, .
.
, .
glas op het zuiden warmte-opname
Dit onderwerp is bijzonder actueel, gezien de recente invoering
van de zogenaamde Energie Prestatie Norm, waarbij in verhoogde
mate in het ontwerp van gebouwen rekening gehouden moet worden met
een gunstig(er) energiegebruik. Zo'n zestig (60) personen namen
dan ook de moeite om naar het prachtig in de duinen bij Petten
gelegen EeN complex te komen.
Ge'Ûen de doelstelling van deze serie bijeen-komsten (technologie-overdracht naar de bouw) was het
verheugend om te kunnen constateren dat de samenstelling van de respondenten zeer divers was:
architecten, bouwers, ingenieurs-bureaus. leveranciers, energie- en milieu-adviseurs en onderzoekers.
Onder de bezielende leiding van dag-voorzitter Hans Kamphuis betraden een keur aan specia-listen
het spreekgesroelte. De lezingen waren van bijzonder hoog gehalte:
Profdr ir RH van den Kroonenberg gaf een perfecte analyse van de ervaringen opgedaan met kennis-
transfer van kennisinstituten naar (met name) het Midden- en Klein Bedrijf (MKB). Kern van de
problematiek is het ontbreken van kennisdragers in het MKB; hiertoe zijn inmiddels van
overheidswege een aantal regelingen ingevoerd die tegemoet komen aan de financiële last van (dure)
academici en HBO-ers. 'Ken nis moet stromen' was het parool en daartoe moet het achterhaalde
lineaire transfermodel omgezet worden in een gesloten nerwerkmodel. En dat is nu precies waar
Booosting nu alweer 8 (!) jaar voor staat.
Ir C Zydeveld gaf op beeldende wijze aan dat energie beheersing kan beginnen met uiterst eenvoudige
middelen, beginnend in het stedebouwkundige plan: oriëntatie van gebouwen, bereikbaarheid,
materiaalgebruik in relatie rot de oriëntatie op de zon. Onduidelijk is of de zo door EeN
gepropageerde massaliteit van gebouwen de enige juiste oplossing is: vanuit de diverse experts in de
zaal werd hierover genuanceerder gedacht.
L

r energie
water ~ezelS
,
~stromen
matenaal
verkeer
atval strengen lijn
structuurplan ""~~,~. J
wO~~~~~~i~~ ~~~gebieden~~,~
. gebouw ,,~'%~~~~~~~~~~
~duurzaam bouwen
mteneur ..,',':~
~~actoren
bestuurders
ambtenaren
~~'"
ontwerpers
realisatoren
bouwers
bewoners
Ing. FA. TM. Ligthartverzorgde een toelichting op het 'energie-zuinigste gebouw van Nederland':
het nieuwe kanroorgebouw van het EeN. Tijdens deze toelichting bleek zelfs dat het gebouw zo
aangenaam werkt dat zowel Ligthart als Zydeveld regelmatig dit kanroorgebouw als woning
gebruikt. Bij het omwikkelen van het gebouw is met name gelet op een ideale vorm (de kubus, die
het dichtst de bol benadert), de indeling (werkruimten aan de gevel) en het gebruik van materialen
(massaal dus!).
Prof ir CA} Duyvestein, directeur van Buro voor Onderzoek en Ontwerp voor het Milieu
(BOOM) re Delft, maal(re de toehoorders duidelijk dat her probleem inregraal en middels de strengen
srromen, gebieden en acroren (rezamen een lijn vormend) aangepakt dienr te worden. In een zeer
inspirerend betoog tilde hij het ondetwerp op een hoger abstractieniveau om vervolgens mer een aantal
uirermare pral<tische voorbeelden te komen.
Profir PH.H. Leijendekkers sloot de rij sprekers met een verhandeling over de resultaten die met een
optimale toepassing van installaties behaald kunnen worden. Een bonre stoet van gebouwen passeerde
de revue, waarbij duidelijk werd dat de perceptie die wij van sommige 'energiezuinige' gebouwen
voorgeschoteld krijgen (Gasunie, NMB) berust op een volledig foute voorstelling van zal<en.
Voldoende stof ter overdenking
Het zal duidelijk zijn: voldoende stof ter overdenking en discussie, waar dan ook gretig gebruik van
werd gemaal<t. Door een uitgekiend systeem van afspral<en tussen de aanwezigen werd een ieder in
staat gesteld om met zoveel mogelijk aanwezigen van gedachten te wisselen over de aan te bieden
diensten en/of produl<ten. Een bezoek aan het energiezuinige kantoorgebouw sloor deze technologie-
bijeenkomst af.
De derde technologiedag: 'Ondergronds Bouwen'
'Ondergronds Bouwen' vormt het onderwerp voor de derde technologiedag van Booosting
External, die in juni georganiseerd wordt. Aan de hand van een aantal opvallende voorbeelden uit de
pral<tijk - onder meer Station Blaak en het Beursplein te Rotterdam - laten de sprekers zien dat
meervoudig grondgebruik door 'ondergronds te gaan', niet alleen voor infrastructurele voorzieningen
maar ook voor andere ruimtes als stations, winkelcenrra en uitgaansgelegenheden dé oplossing kan
zijn in ons toekomstig ruimtebeleid.
?
Voor meer informatie en een inschrijfformulier kunt u contact opnemen met Booosting External,
Hans Kamphuis of Pauline Padberg-Gijsberti Hodenpijl telefoon 070-350 71 71.
L .J

Activiteiten 1996
24 mei Poool Algoritme te Den Haag
31 mei Poool Algoritme te Den Haag
juni &tema! 'Ondergronds Bouwen'
12 juni 'Via bul naar baan' themamiddag TUD
25 juni Symposium 'Pioneers of the Past, Professionals of the Present' TUE
29 augustus Trespa International te Weert
24 september 'De toekomst van het kantoor' te Leiden
••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••
In mei 1988 is de Stichting Industrieel Bouwen Nederland,
booosting
stichting
Booosting, opgericht vanuit een gecombineerd initiatief van
industrie, ontwerpers en architecten. De voornaamste doelstelling
industrieel van Booosting is het bevorderen van het ontwerpen, ontwikkelen, onderzoeken en
bouwen toepassen van industrieel te vervaardigen bouwprodukten en gebouwdelen, ter verhoging
nederland van de kwaliteit van de gebouwde omgeving. Op de antwoordkaart kunt u aangeven of
•••••••••• u geïnteresseerd bent in meer informatie over de activiteiten van Booosting.
: ... Booosting
Hoogmadestraat 57
telefoon 010 4156304
colofon
postbus 10197
telefax 010 4157409
3004 AD Rotterdam
Contactpersoon Joia/ula Steenhouwer
Redactie: Jo/anda Steenhouwer
Vormgeving: Patricia Brouwer Design
Druk: Drukkerij Hans Truijen
Met bijdragen van: Eduard Bó"htlingk, Jaco Haartsen, Hans Kamphuis,
Henk van Laat·hoven, Jos Lichtenberg, Pauline Padberg, Eelke Pouwer,
.. Eric Roscam Abbing, Eric Vreedenburgh, Jan West1"tl
Voorzitter ir Jan Westra
Vice voorzitterir Eric Vreedenburgh
TU Eindhoven
Archipel Ontwerpers
Secretaris ir Jouke Post Post Ter Avest Architecten
Penningmeester ir Johan Riezebos Rockwool
Lid ir Jos Lichtenberg Buro A+
Lid Henk van Laarhoven Hubert-Jan Henket Architecten
Lid ir J=p Koning Brouwer en Koning
L .J
11

• ,
Nieuwe participanten 1996
Flex Deve l opment bv Contactpersonen: ir E. Roscam Abbing
ir H. Boomsma
Flex developmem is gevesrigd re Del fr en heefr momenteel 14
(fel( development bv
medewerkers. Kernactiviteir is het adviseren en uitvoeren inzake
Drie Akersstraat 7 resultaatgerichte produkronrwikl<eling. Naast indusrriële/logisrieke
2611 JR Delft produkten en verpakkingen vormen bouw- en interieurprodukren één
tel 015 - 2140749 van de hoofdaandachtsgebieden.
fax 015 - 2120254 De doelsrellingen van Booosting spreken ons aan. Wij verheugen ons op
E-mail flex@euronet.nl inspirerende samenwerking met de leden van Booosring en hopen met
onze specifieke projektaanpak bij re dragen aan de rorstandkoming van
industriële produkrinnovaries.
SolulÎol1s that ! sell Onze werkwijze is gebaseerd op gedegen kennis van her bouwproces,
samenwerking op uitvoerend en strategisch niveau met berrokken
partijen en excellente, creatieve en technische ondersteuning. Flex development heeft een uitgebreide
expertise opgebouwd en werkt voor een breed scala aan opdrachtgevers in de bouwsektor.
Alliance Euro~ Unicum N~dn1tznd A+ BUTMU voor
Bik Bouwproduk~n Wolwga Pa~/m BouwproduktontuJikk~ling
8ralttlln~inlr Gro~p ZlJonljes Btton Archit«tm m Consultants A&c
8ruynu~1 K~ukms m Km~ ACN Constructeurs
Fabrük van Plaatwn-km H. van Dam Bu"au Angmmt
Enitor Ad van Bn-Io IndustriaJ Design Comnit ~ IngminlrsbulWlu
GE Plmtics Structur~d Produas Europ~ Brouwn- + Koning CV!(
Hoesch Bouwsys~ N~dnl4nd FItx D~~lopmmt Ir KA"I H. DJ/kn-
Hol« Systmtm &- Compon~ Holland Processing FllfaM Consulting &- Engin«ring
Hoogovms GTDqJ lAndmllTk Design &- Ttchnology GtNit Consult
Hun~ Douglm ProduIttantrum TNO Ir A. Hotk CS Bouwkundig In~niturs
Kiimmn-ling 8m~1ux Hogtschool Ensc~1k
Jamara ProtIum Hogtschool Middm-Brabant
JJ. K"ns ArchiptJ Omwnpm Hitnsch Engin«ring
Krup~Boma~ Arr:hi~c~nbur~au 8öhtlingk KAntoor fJIUI Ik Totkomst
NBM-Ams~lIand Woningbouw Jan Brouwn- Associatts NatioNllt Woningrami
OCflltub~ Space Structures CEPEZED StaaJbouwinstituut
Pi~'n-man Hardglas Olto van Dijk Archit«~b""au Stichting Altnninium Cmtrum
Plmtica Plaat EGM Arr:hi~c~n TUDtIft
Polydak . Hubtrt-Jan Hmkn bna arr:hil«ten TU8ndhovm
Polynorm Post Tn- AMt Arr:hi~cttn Vmniging Ntdulanást
RewaButkl Tj'imDesign CnnmtindUStrit
RtynolraM Tuns+Horsting Arr:hit«~ H. Ik Wit Consultancy
RockwoollApinus Vn-bUlf Hoogmdijk Arr:hium Ingm~au ZlJnntvtld
Somfy N~dnl4ná Archi~k~buro Vmn- d-Btn-man
Saim-Roch Gim i, Frank fJIUI Wan.
Trnpa In~ationaJ Buro voor Arr:hi~ktrmr
LUbbink Ntdnl4nd ir Daan Pnn-s
.J

• ,
mOOOi:
Is er toekomst
voor systematisch
versieren?
Her versieren van gebouwen als toevoeging op een srructuur is
uir. Gebouwen moeren een heldere, functionele Structuur hebben,
welke nier gecamoufleerd wordr door ornamentele of andere
versieringen. Indien men versiering aanbrengr, gebeurt dir mer
mare en mer srrald<e hand. Het past als her ware nier in her
mOOOdebeeld. Omdat bouwen een welhaasr onberaal-bare
aktiviteit dreigt te worden wu de indruk kunnen ontstaan dat
versiering er eigenlijk ook gewoon niet meer in zal zitten.
Daartegenover staar dat de vermogende opdrachrgever juist
daaraan status kan ontlenen. Ook is het denkbaar dar
industriële aanbieders van gevel materialen (bekleding,
stenen) versiersystemen ontwikkelen waarmee de
ontwerpers binnen spelregels en met slimme combinaties
op de versiertoer kunnen gaan. Daarmee kan een nieuwe
markt met hoge toegevoegde waarde ontwikl<eld worden.
Toen Antonio Gaudî in 1883 op 3 I-jarige leefi:ijd(!) de leiding over de bouw van de Sagrada Familia
overnam, had hij reeds een trend in Barcelona gezet. Met name rijke industriëlen die zich graag met
kunstenaars omgaven (de bekendste is de textielmagnaat Eusebi Güell), lieten onder andere
woningen door Gaudi ontwerpen en bouwen. Gaudi hanteerde daarbij een filosofie welke uitging van
sterke logische structuren, ondeend aan de natuur (bomen en dergelijke), welke later rijkelijk werden
versierd met beeltenissen, keramiek, etcetera. Vaker is de vergelijking gemaakt met het menselijk skelet,
afgewerkt met spieren en huid. Net als iedereen liet ook Gaudî zich inspireren door hetgeen er al was.
Zo zitten er in z'n werk onmiskenbaar Barok -en Art-Nouveau- en in de beginf..1se ook Moorse
elementen en perfectioneerde hij bij de Sagrada Familia de Gotiek.
Zijn versierarchitectllur was des te opmerkelijker omdat elders in Europa op dat moment een juisr
meer zakelijk georiënteerde archirectuur overheersre. De opkomst van het materiaal staal voor
ondermeer wintertuinen, industriegebouwen en natuurlijk de Eiffeltoren (Gaudî was overigens ook
op de wereldrentoonstelling in Parijs venegenwoordigd) is (afge-Lien van de smeedijzeren krulletjes en
dergelijke) hielvoor illustratief. Gaudf kwam in 1926 door een rramongeluk om het leven. Juist in dat
jaar stichtte Walrer Gropius het Bauhaus.
L

r ,
Denk nier dar Gaudî zijn gang kon gaan mer
onbeperkte budgetten. Gaudî had juist
regelmatig hieromtrent problemen met z'n
opdrachtgevers. Verschillende broodheren
haalden Gaudî ook van de opdracht af en lieten
de projecten door andere 'bouwmeesters'
afbouwen. Soms met desastreus resultaat, omdat
men de consrrucrieve uitgangspunten van hun
voorganger onvoldoende beheerste. lnsrorringen
zijn meerdere malen het gevolg geweest.
Het geld voor versiering was er kennelijk dus
ook toen niet. In ieder geval niet bij elke
opdracht. Toch was er een elite die het zich kon
permirreren. Barcelona heeft er nu z'n gezicht
voor een groot deel aan te danken. Als je de toeristische zuigkracht met alle economische aspecten van
dien meerekent, is het Gaudî-oeuvre waarschijnlijk zelfs een uirstekende diepte-investering geweest,
ook al zijn de investeringen nauwelijks door de srad Barcelona zeJf gedragen.
De vraag resteen nu wanneer de volgende versierder zich aandient. Waarschijnlijk vormt de angst
kitsch of follies hierbij een rem. Wanneer er echter origineel en integer versierd wordt, bestaat dat
gevaar niet. Hier ligt een uitdaging voor indusn'ie en onrwerpers. Er is moed nodig voor anti-modieuze
ideeën, Er is meer behoefte aan Booosten.
L .J

• ,
Nieuw krediet voor
Milieugerichte
ProduktOntwikkling (MPO)
Er komt een nieuwe kredietregeling voor milieu- • De bedrijfsactiviteiten moeten in een B.v. ofN.v.
gerichte produktOntwikkeling. De kredietregeling worden uitgeoefend en de onderneming mag niet
milieuvriendelijke pwduktOntwikkeling (MPO) is langer dan 3 1/2 jaar bestaan.
bedoeld voor het stimuleren van de ontwikkeling van • Tevens dient de onderneming door middel van een
nieuwe produkten die minder milieubelastend zijn accountantsVerklaring aan te kunnen tOnen dat er een
dan vergelijkbare produkten in dezelfde markt. fiscale tegemoetkoming is omvangen in het kader van
Hierbij wordt gedacht aan een vermindering van de de Wet Bevordering Speur- en Ontwikkelingswerk
milieubelasting met 20%. Het is van belang dat het (WSBO).
nieuwe produkt minder energie gebruikt in • Met behulp van een ondernemingsplan moet
combinatie met minder materiaalgebruik. Voor deze duidelijk gemaal<t worden dat de onderneming haar
regeling komen bedrijven met maximaal 500 werk- pwdukten tenminste ten dele zal fabriceren. Ook
nemers in aanmerking. Tevens is vereist dat er reeds moet aangetOond worden dat de onderneming
een haalbaarheidsstudie is verricht. De regeling zal binnen één jaar de eerste opbrengst door verkoop van
worden uitgevoerd door Senter in Den Haag. pwdukten zal verkrijgen. Eveneens moet aantoon-
Vetwacht wordt dat aanvragen doorlopend kunnen baar zijn dat de ondernemer zijn onderneming de
worden ingediend. eerste vijf jaar na het nemen van de participatie in
Nederland zal drijven.
Faciliteit voor 'Technostarters'
Vorig jaar is door het Ministerie van Economische WSBO-aanvraag tweede halfjaar 1996
Zal<en aangekondigd dat er een faciliteit zou komen De aanvragen voor de fiscale tegemoetkoming in de
voor het verstrekken van kapitaal aan technostarters. loonkosten voor onderzoeks- en ontwikl<elings-
Het bleek dat starters die hoogtechnologische atÎviteiten die plaatsvinden in de maanden juli tlm
pwdul<ten willen gaan exploiteren moeilijker december 1996 kunnen tot 9 juni a.s. bij Senter in
tOegang hebben tOt de kapitaalmarkt dan gewone Zwolle worden ingediend. Aangezien 9 juni dit jaar
starters. Om dit 'gat in de markt' op te vullen zullen op zondag valt kan een aanvraag uiterlijk tOt vrijdag
enkele door het ministerie geselecteerde parricipatie- 7 juni aangetekend verzonden worden. Voor de
maatschappijen een lening krijgen voor het aanvraag zijn nieuwe formulieren gemaakt omdat de
verstreld<en van risicodragende financiering aan en WSBO een onderdeel is geworden van de Wet
het beheren van participaties in technostarters. Er zal vermindering afdracht loonbelasting en premie voor
met vijf à zes participatiemaatschappijen een lening de volksverzekeringen.
worden gesloten voor een bedrag van 2,5 tOt
3 miljoen gulden. Bedrijven die als 'technostarter' ? !
~~
voor een financiering (aandelen of achtergestelde Voor meer informatie kunt u
leningen) in aanmerking willen komen dienen aan contact opnemen met
een aantal voorwaarden te voldoen. Pouwer & Stevers (010 - 4521122).
.
L ...I
15

Eduard Böhtlingk wint met
De Markies publieksprijs
Designprijs Rotterdam
Y;jj VW
In de Kunsthal in Rotterdam werd op zaterdag 2 maart de winnaar van de Designprijs Rotterdam,
de belangrijkste prijs in Nederland op het gebied van Vormgeving, bekend gemaakt. Aan een
internationale jury waren 17 nominaties voorgelegd uit een kleine 300 inzendingen. De produkten
waren zeer divers: wals de nieuwe ANWB praatpaal, verschillende modecollecties waarvan één op CD-
Rom, vierkante kalebasverpal<kingen, grafische ontwerpen van de nieuwe Gazelle Expressofiets. De
Designprijs ging naar Bob van Dijk van Studio Duinbar voor een serie affiches van het Holland Dans
Festival. De mobiele vai<antiewoni ng De Markies van Eduard Böhrlingk uit Maasland werd door de
bewekers van de tentoonstelling met grote voorsprong rot publiekswinnaar uitgeroepen. De
Markies is reeds in 1986 ontworpen in het kader van een architectuurprijsvraag over tijdelijk wonen.
Bij het bezoek, vorig jaar, aan de 'Realiteit' heeft een aantal Booostingieden hem al kunnen
bewonderen. Vanaf de eerste presentatie van het prororype in oktober 1994 volgden er diverse
publikaties in vai<bladen en de landelijk pers. Het ontwerp werd, in de kunstsneeuw, als eerste op
televisie gepresenteerd in het programma van Frits Bom 'De Vai<antieman'. Op vrijdagavond 8 maart
j.l. kreeg De Markies wat meer kunstzinnige aandacht in het programma 'Kunstmest'. Nu, met het
behalen van de publieksprijs, ligt de weg open naar produktie.
Het vai<b lad 'Items' besteed dit jaar in haar tweede nummer uitgebreid aandacht aan De Markies,
i.c.m. de meer conceptuele mobil homes van beeldend kunstenaar Joep van Lieshout.
Bestuurswisseling
Jos Lobée stelt, i.v.m. zijn tijdrovende nieuwe functie bij GE Plastics zijn nevenfunctie als
algemeen bestuurslid van Booosting ter beschikking aan Jos Lichttmberg. Jos Li<;htenl)erK
is directielid bij A+, Buro voor bouwprodukrontwikkeling-b~;.t~ R;~r~~;nd~ -----
AVA?
Booosting aangeslotenen genieten de voorkeur van het deelnemen aan activiteiten die alleen
roegankelijk zij n voor hen. Deze exclusiviteit wordt altijd met de term 'AVA' aangekondigd en staat
voor Alleen Voor Aangeslotenen.

Ik ben geïnteresseerd in deelname aan de themadag 'Ondergronds Bouwen' op 26 juni a.s. in de Academie
Bouwkunst te Rotterdam. De kosten van deelname bedragen voor Booosting-ieden f 145,- en voor niet Booosti
leden f 295,- per persoon (exclusief BTW) .
Mijn bedrijf is (tevens) geïnteresseerd om zich middels een stand te presenteren tijdens 'Ondergronds Bouwen'.
kosten voor een stand bedragen f 500,- (exclusief BTW). U krijgt hiervoor de beschikking over een eenvouclige
inclusief een tafel , rwee scoelen en een elecrriciteirsaansluiting. Wij gaan er van uit dar u zélf beschikt over
modulaire stand I (achter)wand.
De factuur wordt u coegestuurd .
.... ... ............................................. ........ ....... ................................ ................................ (m I v)
........................ ........ ....... .................................. .. ........ ........ ....... ..... ... .... ........ ............. (m I v)
......................................................................................................... .... ... ................... (m Iv)
en Plaars : .... ...... ............ ........ ..... ....... ................................................... .. .......... ... .......... ... ......... ...... ... ................. ..
elefoonnummer : .................. ..... .. ............. .. ......... .. ........... ................ ....... ........ ......... .. ... ......... ............ .................... . .
(voor het Technologieboek)
Geef een korre omschrijving van uw bedrijf (care business, omzet en personeelsgrootte).
Welke technologieën, diensten of produkten biedt uw bedrijf (o.g.v. ondergronds bouwen)?
Uw belangrijkste klanrengroepen zijn:
Handtekening:
?
U kunt dit inscnrijfformulier vóór 17 juni sturen of faxen naar: Booosting External,
Pauline Padberg-Gijsberti HodenpijlAntwoordnummer 84270, 2508 WE Den Haag, tel 070 - 350 71 71,
fax 070 - 350 43 27. Na ontvangst van uw aanmelding zenden wij u een bevesriging.

Technologie bijeenkomst Booosting External jaargang 2 bijeenkomst 3
~evC:r~~~~~~ L ___ eX_ _e_enal_~
. in de bouw
,
A. P.
Sprekers
Prof Ir E. Horvat (dagvoorzitter) -
Sectie OndeIgfOnds Bouwen TU Delft
Ir HJ.8.Z. Trimhos - TU Delft
Ir S.F. d~ Ronde - Cenuum OndeIgfOnds Bouwen
Ir H. Reijtukn - Holland Railconsult
Ir D.P. Roggntmt - Architekten Cic
van &~k - Atelier Pro
L

• ,
PRO G RAM MAP ROG RAM MAP ROG RAM MAP ROG RAM MA
10:00 Registratie en koffie
10:30 Welkomstwoord en korte inleiding
ProfIr E. Horvat, Sectie Ondergronds Bouwen TU Delft
10:40 Een visie op ondergrondse gebouwen in mondiaal perspectief
Ir HJ.B.Z. Trimbos, TU Delft
11:00 Onder-Jbovengronds, een wereld van verschil?
Ir S.F. de Rtmtle, Centrum Ondergronds Bouwen
11:20 Koffiepauze/Individuele afspraken
11:50 Station Blaak: een overzicht voor de reiziger in een ondergronds station
Ir H. ReijntIers, Holland Railconsult
12:10 Beursplein
Ir D.P. Roggeveen, Architelaen Cie
12:30 Laakhaven: parkeertuooel of onuluitingswetr.
H. van Beek, architekt A VBIBNA, Atelier Pro
12:50 Lunch
Individuele afspraken
14:30 Rondleiding Station Blaak
c ir ca 15:30 Einde
v okwerkb oo
Metro-tunnel
2 (LiBBOOBàE= säBoo~
--- - - - - - - - - - -- - -- --- - - ------ - - - - - --------- - - - -----------------------~- =~=========:=
'=
-
~ Álan gsdoors nede Station Blaak. Rotterdam ~
<J
L .J

At(]E:MENE:- ïNfeRMA-i- TE ,
_~J.I.I·"iild· ____E_x_t_e_r_n_a_l__-,
Technologieboek en een persoonlijk gesprek op maat
Als u zich inschrijft voor 'Ondergronds Bouwen' ontvangt u een Technologieboek met daarin het
profiel van alle deelnemende bedrijven en organisaties. Ook uw eigen bedrijf of organisatie wordt in
dit waardevolle naslagwerk opgenomen. Aan de hand van de profielen in dit Technologieboek kunt
u -van te voren- een gesprek 'op maat' aanvragen met één of meerdere deelnemende bedrijven. Uw
persoonlijke gespreks-agenda ontvangt u tijdens de registratie op 26 juni.
Tijdens de themadag zélf kunt u natuurlijk ook op eigen initiatief -of via onze informatiebalie- in
contact treden met voor u interessante bedrijven.
Standruimte
Booosting biedt uw bedrijf of organisatie de mogelijkheid om zich tijdens 'Ondergronds Bouwen'
te presenteren middels een informatie-stand.
Voor wie is deze themadag bestemd?
In een land waar ruimte een knellende factor is, is het niet meer dan logisch dat men kijkt naar de
mogelijkheden die ondergronds bouwen ons biedt. Het is een ruimtebesparend en milieuvriendelijk
alternatief, die bovendien weinig (geluids)overlast veroorzaakt, voor bovengronds bouwen.
Niet alleen voor infrastructurele voorzieningen, maar ook voor opslag en menselijke activiteiten op
het gebied van produktie, diStributie en verblijf, kan meetvoudig grondgebruik door 'onder gronds
te gaan' dé oplossing zijn in ons roekomstig ruimtebeleid. Een typisch Nederlandse complicatie vormt
echter de slappe bodem. Ook is ondergronds bouwen nog relatief duur.
Korrom, bij de afweging tussen ondergronds en bovengronds bouwen is het telkens weer noodzakelijk
om een integrale afweging te maken tussen planologische, technologische, economische en milieu-
kundige belangen.
Tijdens de themadag 'Ondergronds Bouwen' krijgen de deelnemers aan de hand van recente, spraak-
makende voorbeelden uit de pral~tijk een duidelijk beeld van de verschillende aspecten die met dit
thema te maken hebben.
De themadag is bestemd voor architecten en alle partijen in de bouw die met ondergronds bouwen
te mal(en hebben: aannemers, adviesbureaus, brancheverenigingen, de overheid, alsmede bedrijven die
produkten en diensten aanbieden op het gebied van ondergronds bouwen.
<J
••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••
-n 9
O0 0 5 t •
I.n mei. 1988 is de Stichtin.g Industrieel Bouwen Nederlan. d,
Booosting, opgericht vanuit een gecombineerd initiatief va
s tic h tin 9 mdusrne, ontwerpers en archItecten. De voornaamste doelstellm
industrieel van Booosting is het bevorderen van het ontwerpen, ontwikkelen, onderzoeken e
b 0 uwe n roepassen van industrieel te vervaardigen bouwprodukten en gebouwdelen, ter verhogin
ne der I a n d . van de kwaliteit van de gebouwde omgeving.
• • • • • • • • • • •• Booosting External heeft als doel om kennis en technologieën die buiten de bouw zijn
of worden ontwikkeld, over te dragen naar de bouw.
L,___________________________--------------------------