Mais conteúdo relacionado Semelhante a رحلة إيمانية في خلق الإنسان باللغة الكردية (20) رحلة إيمانية في خلق الإنسان باللغة الكردية1. فلينظر الإنسان مِمَّ خُلِق ... دهی با مرۆڤ سهرنج بدات که لهچی دروست کراوه . طةشتيَكى ئيمانى بة قؤناغةكانى دروست بوونى مرؤظدا نوسينى : عبد الدائم الكحيل وةرطيَرِانى : نةرمين بةرزنجى 2. قُلْ سِيرُوا فِي الأَرْضِ فَانْظُرُوا كَيْفَ بَدَأَ الْخَلْقَ ثُمَّ اللَّهُ يُنْشِئُ النَّشْأَةَ الْآَخِرَةَ إِنَّ اللَّهَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ ئه ی موحه ممه د ( صلی الله علیه وسلم ) بڵێ بڕۆن بگه ڕێن به زه وی دا و سه رنج بده ن که چۆن دروست کراوه کانی له سه ره تاوه به دی هێناوه له پاشان هه ر خوا به دی هێنانی دواڕۆژیش به دی دێنێ به ڕاستی خوا به توانایه به سه ر هه موو شتێکدا . [ العنكبوت : 20] 3. خؤشةويستان ! ئةم ليَكؤلَينةوةية تةنها بؤ زانين نىيةو بةس , بةلَكو ئةمة ثةرستشةو وةلاَم دانةوةى فةرمانى خوايىية كة دةفةرمويَـت : ( فَلْيَنْظُرِ الْإِنْسَانُ مِمَّ خُلِقَ ) واتة : ده ی با مرۆڤ سه رنج بدات که له چی دروست کراوه . بؤ ئةوةى دواى ئةم ووردبونةوةية هةست بة دةستةلاَتى خواى طةورة بكةين لةسةر تواناى دووبارة دروستكردنةوة دواى مردن : ( إِنَّهُ عَلَى رَجْعِهِ لَقَادِرٌ ). واتة : به ڕاستی خوا به ده سه ڵاته له سه ر زیندوو کردنه وه ی . وة بيركردنةوة لة دروستكراوةكانى خواى طةورة عيبادةتيَكى طةورةيةو طرنطىيةكةى كةمتر نىية لة نويَذو رؤذو و زةكات , ضونكة ئةم بيركردنةوةية نةفس ثاك دةكاتةوةو وا لة مرؤظ دةكات زياتر هةست بة بضوكى خؤى بكات لة بةرامبةر طةورةيى دروستكراوةكانى خواى طةورةدا ، بةلَكو وا لة موسلَمان دةكات كة ئيمانى زياتر بيَت و زياتر تةسليم بيَت بة خواى طةورة . بسم الله الرحمن الرحيم الحمد لله رب العالمين والصلاة والسلام على سيدنا محمد وعلى آله وأصحابه أجمعين 4. فليَنظر الإنسان ممَّ خُلق ... لةم طةشتة ئيمانىيةدا سةرنج دةدةينة قؤناغةكانى دروست بوونى مرؤظ , بةو جؤرةى كة ئاميَرةكانى زانايانى ضاخى بيست و يةك ويَنةيان طرتووةوة، وة با سةرنج بدةينة ئةم قؤناغانة بةو جؤرةى كة قورئان ثيَش ضواردة سةدة لةمةوبةر بؤى باس كردووين . 5. طلَ يةكةم قؤناغى دروست بوونة ئةمرِؤ زانايان تةئكيد لةسةر ئةوة دةكةنةوة كة هةموو ئةو ثيَكهاتانةى كة لةشى مرؤظى لىَ ثيَكهاتووة لة ناو طلَدا هةية , ئةمةش قورئانى ثيرؤز بؤى باس كردوين , خواى طةورة دةفةرمويَت : ( وَمِنْ آَيَاتِهِ أَنْ خَلَقَكُمْ مِنْ تُرَابٍ ثُمَّ إِذَا أَنْتُمْ بَشَرٌ تَنْتَشِرُونَ ) [ الروم : 20] واتة : له نیشانه کانی ئه و ( خوایه ) که ئێوه ی له خاك دروست کردووه له پاش ( ماوه یه ك ) کوتوپڕ ئێوه ئاده مین و بڵاوبوونه ته وه له زه وی دا . 6. ئاو خواى طةورة هةموو شتيَكى زيندووى لة ئاو دروست كردووة , وة زانايان بؤيان دةركةوتووة كة ريَذةى ئاو لة دروست بوونى دروستكراوة زيندووةكاندا دةطاتة زياتر لة سةدا 70, هةر بؤية خواى طةورة دةفةرمويَت : وجعلنا من الماء كلَّ شيء حيّ [ الأنبياء : 30] وه فه راهه ممان هێنا له ئاو هه موو شتێکی زیندوو والله خلق كلَّ دابَّة من ماء [ النور : 45] وه خوا هه موو زینده وه رێکی له ئاو دروست کردووه 7. كاتىَ كة مرؤظ بؤى دةردةكةويَت كة بنضينةى خؤى بريتىية لة قورِ , ثاشان لة تؤويَك كة بة ضاو نابينريَت , ئةو كات خؤبةبضوكزانينى زياتر دةبيَت و لة لةخؤبايى بوون و خؤ بةطةورة زانين رزطارى دةبيَت , خواى طةورة دةفةرمويَت : ( يَا أَيُّهَا الْإِنْسَانُ مَا غَرَّكَ بِرَبِّكَ الْكَرِيمِ * الَّذِي خَلَقَكَ فَسَوَّاكَ فَعَدَلَكَ * فِي أَيِّ صُورَةٍ مَا شَاءَ رَكَّبَكَ ) [ الانفطار : 6-8]. واتة : ئه ی ئینسان چی تۆی خه ڵتاندووه به په روه ردگاری گه وره و به خشنده ت . ئه و ( په روه ردگار ) ه ی که دروستی کردوویت و ڕێکی خستویت و جیای کردویته وه له گیانله به رانی تر . له هه ر وێنه یه کدا که خۆی ویستبێتی یه کی خستوویت . ئةى مرؤظ ... بنضينةى خؤت بزانة ... تؤويَكى مةنى 8. 100000000000000 سةد تريليؤن خانةية خانةيةكى ثيتيَنراو كة بة ضاو نابينريَت , مةطةر بة مايكرؤسكؤب دواى نؤ مانط لة هةموو دياردةكانى سروشت سةرسورِهيَنةرتر بريتىية لة دروست بوونى مرؤظ , ضونكة تةنها يةك خانةية طةشة دةكات و دةبيَتة سةد تريليؤن خانة , ئةم كردارة ضؤن رِوودةدات؟ كىَية سةرثةرشتيارى ئةم بةرنامة ثرِ لة ووردةكارىية؟ ئايا سروشتة؟ يان خواى بةديهيَنةرى سروشتة؟ 9. سةرسوورِهيَنةرترين شت لةمةدا ئةوةية كة خانة سةرةكىيةكة دةست دةكات بة دابةش بوون , بةلاَم هةمان خانة بةرهةم ناهيَنيَتةوة , بةلَكو ضةند خانةيةكى جياوازو هةمةرِةنط بةرهةم دةهيَنيَت , كة هةنديَكى ثيَست ثيَكديَنيَت , وة هةنديَكى تريان ئيَسك و هةنديَكى ىتر دةماغ , هةنديَكى تر دةبيَتة خاناةكانى ضاوو وة هخانةكانى دلَ , كىَية فةرمانى كردووة بةو خانانة كة هةستيَت بة كارو فةرمانى خؤى بةو طؤرانكارىيةوة؟ ئايا ئةو خواية نىية كة دةفةرمويَت : ( وَخَلَقَ كُلَّ شَيْءٍ فَقَدَّرَهُ تَقْدِيرًا ) [ الفرقان : 2]. واتة : وه هه موو شتێکی دروست کردووه وه ئه ندازه ی بۆ دیاری کرد ( له هه موو ڕوویه که وه ) به چاکی . بةرنامةى ذيان كىَ دروستى كردووة؟ 11. وَلَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسَانَ مِنْ سُلَالَةٍ مِنْ طِينٍ * ثُمَّ جَعَلْنَاهُ نُطْفَةً فِي قَرَارٍ مَكِينٍ * ثُمَّ خَلَقْنَا النُّطْفَةَ عَلَقَةً فَخَلَقْنَا الْعَلَقَةَ مُضْغَةً فَخَلَقْنَا الْمُضْغَةَ عِظَامًا فَكَسَوْنَا الْعِظَامَ لَحْمًا ثُمَّ أَنْشَأْنَاهُ خَلْقًا آَخَرَ فَتَبَارَكَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخَالِقِينَ واتة : سوێند به خوا به ڕاستی مرۆڤمان دروست کرد له خولاسه و پاڵفته یه له قوڕ . له پاشان ئه ومان کرد به نوتفه یه ك له ئارامگایه کی قایم ( مناڵدانی دایك ) دا . دواتر نوتفه که مان کرد به خوێنی مه ییو ئینجا خوێنه مه ییوه که شمان کرد به پارچه گۆشتێکی جوواو ئینجا ئه ویشمان کرد به ئێسقان ئینجا به گۆشت ( په یکه ره ) ئێسکه که مان داپۆشی پاشان ئه ومان کرد به دروست کراوێکی تر جا گه وره و پیرۆزه ئه و خوایه ی که چاکترینی به دی هێنه رانه . 1 7 6 5 4 3 2 خواى طةورة لة سورةتى [ المؤمنون : 12-14] دا دةفةرمويَت : جا با ئيَستا سةرنج بدةينة ئةم حةوت قؤناغة بةويَنةوة : 12. فَتَبَارَكَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخَالِقِينَ وَلَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسَانَ مِنْ سُلَالَةٍ مِنْ طِينٍ ثُمَّ جَعَلْنَاهُ نُطْفَةً فِي قَرَارٍ مَكِينٍ ثُمَّ خَلَقْنَا النُّطْفَةَ عَلَقَةً فَخَلَقْنَا الْعَلَقَةَ مُضْغَةً فَخَلَقْنَا الْمُضْغَةَ عِظَامًا فَكَسَوْنَا الْعِظَامَ لَحْمًا ثُمَّ أَنْشَأْنَاهُ خَلْقًا آَخَرَ 1 2 3 4 5 6 7 14. زانايان ئةوةيان ئاشكرا كردووة كة لاشةى مرؤظ لة هةمان ئةو توخمانة ثيَكهاتووة كة لة طلَدا هةية , بطرة هةموو رِؤذيَك زانايان نهيَنى زياترى نوىَ ئاشكرا دةكةن دةربارةى طلَى زةوى , وة دوامينى ئةو دؤزينةوانةش ئةوة بوو كة بؤيان دةركةوت هةنديَك لة جؤرةكانى قورِ دذة ظايرؤسى واى تيَداية كة تواناى كوشتنى سةرسةختترين جؤرةكانى ميكرؤبى هةية , هةر لةبةر ئةوة ئةمرِؤ بيريان لةوة كردؤتةوة كة خؤلَ بةكاربهيَنن بؤ ثاك كردنةوةى نةخؤشخانةكان !! بؤية ئةى مرؤظ خواى طةورة رِيَزى لىَ ناوى كاتىَ تؤى لة طلَ دروست كردووة ! 15. ئةو تؤوةى مرؤظى لىَ دروست بووة بة ضاوى سةر نابينريَت بة هؤى بضوكى قةبارةيةوة , بةلاَم ليَكؤلَينةوة ثزيشكىيةكان دةريانخستووة كة نهيَنى ذيان لةوةش بضوكترة , كة ئةويش لة ناو قولاَيى ئةو تؤوانةداية , ئةويش لة شريتى بؤماوةيىداية كة ناودةبريَت بة DNA كة هةموو زانيارىيةكى ثيَويستى تيَداية دةربارةى دروست بوونى مرؤظى ذير , خواى طةورة دةفةرمويَت : ( ثُمَّ جَعَلْنَاهُ نُطْفَةً فِي قَرَارٍ مَكِينٍ ) [ المؤمنون : 13] ، و ة ( القرار المكين ) بريتىية لة رةحمى ئافرةت , زانايانيش دةلَيَن رةحمى ئافرةت راستةوخؤ دواى مندالَبوون هةزار جار طةورةتر دةبيَت . تؤو ( النطفة ) بريتىية لةو ( الحيوانات المنوية ) يانةى كة ثياو بةرهةمى ديَنيَت sperm 16. تؤوةكان ثيَشبرِكىَ دةكةن و نزيك دةبنةوة بةرةو لاى هيَلكؤكةو لة هةولَدان بؤ درِين و ضوونة ناوةوةى , جا ثرسيارى طرنط ئةوةية : كىَ ئةو تؤوةى فيَر كردووة كة بةو ريَطايةدا برِوات بةناو تاريكىيةدا؟ كىَية ريَطةى ثىَ دةبرِيَت بةرةو لاى هيَلكؤكة؟ خواى طةورة دةفةرمويَت : ( أَفَمَنْ يَخْلُقُ كَمَنْ لا يَخْلُقُ أَفَلا تَذَكَّرُونَ ) النحل : 17 واتة : جا ئایا زاتێك ( ئه مانه ) دروست ده کات وه ك که سێك وایه که هیچ دروست نه کات ئه وه بۆ بیر ناکه نه وه ؟ . هيَلكؤكة تؤو spermatozoon oocyte 17. كؤمةلَيَكى زؤر لة تؤوةكان دةورى هيَلكؤكةيان داوة , بةلاَم تةنها يةك تؤو ثةردةى هيَلكؤكة دةدرِيَت و دةضيَتة ناوىو تيَكةلَ بوونيَك دروست دةكات , بة جؤرىَ دةبيَتة تيَكةلَةى تؤو و هيَلكؤكة , وة لة ناوىدا دةتويَتةوة , جا ئةطةر سةرنج بدةينة ثيَكهاتةى كيمياوى تؤ يان هيَلكؤكة , دةبينين زؤربةى ثيَكهاتةكةى بريتىية لة ئاو . هةر بؤية خواى طةورة دةفةرمويَت : فَلْيَنْظُرِ الْإِنْسَانُ مِمَّ خُلِقَ خُلِقَ مِنْ مَاءٍ دَافِقٍ واتة : که واته با ئاده میزاد ته ماشا بکات و سه رنج بدات که له چی دروستکراوه ؟ دروست کراوه له ئاوێکی فڕێ دراو، واته هه ڵقوڵاو . ئةو هيَلكؤكةيةى هةموو مانطيَك ئافرةت بةرهةمى ديَنيَت 18. سةرى تؤو هةموو زانيارىو بةرنامةيةكى ثيَويستى تيَداية دةربارةى بةرهةم هيَنانى كؤرثةلة , واتة : ئةوة بةرثرسيارة دةربارةى ديارى كردنى جؤرى مندالَةكة كة نيَر بيَت ياخود مىَ , وة قورئانى ثيرؤزيش ئاماذةى كردووة بؤ رِؤلَى تؤو لة ديارى كردنى رِةطةزى كؤرثةلةكة , خواى طةورة دةفةرمويَت : ( وَأَنَّهُ خَلَقَ الزَّوْجَيْنِ الذَّكَرَ وَالْأُنْثَى * مِنْ نُطْفَةٍ إِذَا تُمْنَى ) [ النجم : 44-45] . واتة : وه به ڕاستی هه ر ئه وه دوو جۆری دروست کردووه که نێر و مێ یه . له نوتفه یه ك کاتێك ده ڕژێنرێته منداڵدانه وه . دريَذى تؤو كةمترة لة بةشيَك لة سةد بةشى ميليمةتريَك ثياو لة هةموو جاريَكدا زياد لة 300 مليون تؤو فرىَ دةداتة دةرةوة تؤو كلكيَكى دريَذى هةية كة يارمةتى مةلة كردنى دةدات بؤ طةيشتن بة ئامانجةكةى , كة ئةو كلكة لة تؤوةكة جيادةبيَتةوةو بة تةنها سةرةكة دةضيَتة ناو هيَلكؤكةوة . 19. أَوَلَمْ يَرَ الإِنْسَانُ أَنَّا خَلَقْنَاهُ مِنْ نُطْفَةٍ فَإِذَا هُوَ خَصِيمٌ مُبِينٌ واتة : ئایا ئاده می نه یزانیوه که ئه ومان له نوتفه یه ك دروست کردووه که چی یه کسه ر ده بێته دوژمنێکی دیار ( ده مه قاڵێ که رێکی ئاشکرا ) یه . دواى ضوونة ذوورةوةى يةكةم ( حيوانى مةنةوي ) بؤ ناو هيَلكؤكة , خيَرا ئةو هيَلكؤكةية ئيفرازاتيَك دةردةدات كة ماددةيةكة دةبيَتة هؤى داخستن و داثؤشينةوةى ثةردةى دةرةوةى هيَلكؤكةكة لةبةردةم تؤوةكانى تردا , وة دواى تيَكةلَ بوون و يةكطرتنى خانة ثيتيَنراوةكة هؤرمؤنى hCG دةردةدات كة ثشكنةرى حةمل هةستى ثىَ دةكات , ئةم هؤرمؤنة فةرمان دةدات بة لاشة كة سوورِى مانطانة بوةستيَنيَت , وة ضةند ئاماذةيةك دةدات بة ئافرةتةكة كة لةسةرةتاى سكثرِىداية . تؤو هيَلكؤكة [ يس : 77] 20. تؤوى تيَكةلَ بوو ( النطفة الأمشاج ) دواى 30 كاتذميَر لة ضوونة ذوورةوةى ( حيوان المنوي ) بؤ ناو هيَلكؤكة يةكةم دابةش بوون رِوودةدات و خانةكة دةست دةكات بة زؤربوون , تا تؤويَكى تيَكةلَة دروست دةكات , ئةويش بة نزيكى دواى ضوار رؤذً . وة قةبارةى ئةم خانةية زؤر بضوكترة لةسةرى دةرزىيةك , بة جؤرىَ نابينريَت و باس ناكريَت , هةر بؤية خواى طةورة دةفةرمويَت : ( هَلْ أَتَى عَلَى الْإِنْسَانِ حِينٌ مِنَ الدَّهْرِ لَمْ يَكُنْ شَيْئًا مَذْكُورًا * إِنَّا خَلَقْنَا الْإِنْسَانَ مِنْ نُطْفَةٍ أَمْشَاجٍ نَبْتَلِيهِ فَجَعَلْنَاهُ سَمِيعًا بَصِيرًا ) [ الإنسان : 2] واتة : بێگومان به سه ر ئاده می دا تێپه ڕی ماوه یه کی زۆر له ڕۆژگار که شتێکی وانه بوو ناوببرێ . به ڕاستی ئێمه ئاده میزادمان دروست کرد له دڵۆپێك ئاوی تێکه ڵ له گه لێ توخم تا تاقی بکه ینه وه ئینجا گێڕامان به بیسه ری بینه ر . zygote 21. ويَنةيةكى طةورة كراوى كؤرثةلة بة مايكرؤسكؤث كة تةمةنى تةنها سىَ رؤذة !! كة بريتىية لة خانةيةك دابةش بووة بؤ هةشت خانةى تر، وة ئةم كؤمةلَة خانةيةش تواناى دابةش بوونى هةية تا ببيَتة زياتر لة 100 تريليون خانة ! هُوَ اللَّهُ الْخَالِقُ الْبَارِئُ الْمُصَوِّرُ لَهُ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَى يُسَبِّحُ لَهُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَهُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ واتة : هه ر ئه وه خوا و به دیهێنه ر و داهێنه ر و وێنه کێشه هه ر بۆ ئه وه هه موو ناوێکی هه ره جوان و پاك هه رچی له ئاسمانه کان و زه وی دایه ستایشی ئه و ده که ن وه هه ر ئه وه باڵا ده ستی کار به جێ . كىَية هةوالَى داوة بةم خانةية كةوا دابةش ببيَت و زؤر ببيَت و شيَوةى مرؤظ ثيَك بهيَنيَت؟ 22. اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذِي خَلَقَ خَلَقَ الْإِنْسَانَ مِنْ عَلَقٍ واتة : ئه ی موحه ممه د ( صلی الله علیه وسلم ) بخوێنه به ناوی په روه ردگارته وه که هه موو شتێکی دروست کردووه . مرۆڤی دروست کردوه له خوێنێکی به ستوو . ديوارى ناوةوةى رةحم ئةمة كؤرثةلةيةكة لة تاريكىدا دةطةرِيَت بؤ شويَنيَك تا خؤى ثيَدا هةلَبواسيَت شويَنى خؤهةلَواسينى كؤرثةلة بة رةحمةوة 23. دواى يةكطرتنى تؤو لةطةلَ هيَلكؤكةى مىَينةدا راستةوخؤ دابةشبوون دةست ثىَ دةكات , ثاشان هيَلكة ثيتيَنراوةكة دةرِوات تا خؤى بلكيَنيَت و خؤى هةلَبواسيَت بة ديوارى رةحمدا , خواى طةورة دةفةرمويَت : ( هُوَ الَّذِي خَلَقَكُمْ مِنْ تُرَابٍ ثُمَّ مِنْ نُطْفَةٍ ثُمَّ مِنْ عَلَقَةٍ ) [ غافر : 67]. واتة : ئه و خوایه یه که ئێوه ی له خاك دروست کردووه له پاشان له دڵۆپه یه ك ئاو پاشان له خوێن پاره هةلَواسراو ( العلقة ) ديوارى ناوةوةى رةحم العلقة 24. خانة ثيتيَنراوةكة دةطؤرِيَت بؤ شيَوةيةكى ترى تةواو جياواز كة بريتىية لة ( العلقة ) ، كة ئةويش بريتىية لة كؤمةلَة خانةيةك كة هةولَ دةدةن خؤيان هةلَبواسن بة ديوارى ناوةوةى رِةحمدا لة ماوةى نزيكةى 6-12 رِؤذداو باشترين جيَطاى تيَدا هةلَدةبذيَرن ! زانايان سةرسامن بةوةى : كة كىَية ثالَنةرى ئةو ضةند خانةيةية تا خؤيان هةلَبواسن بة ديوى ناوةوةى رةحمةوة تا خواردنى ليَوة وةرطرن بؤ خؤيان . العلقة ديوى ناوةوةى رةحم 25. شيَوة طؤشتيَكى جويراو ( المُضغة ) دواى ئةم قؤناغة كؤرثةلة دةضيَتة سةر شيَوةى ثارضة طؤشتيَك كة شويَنةوارى جوينى ثيَوة دياربيَت , هةر بؤية قورئانى ثيرؤز باس لةم قؤناغة دةكات و دةفةرمويَت : ( ثُمَّ مِنْ مُضْغَةٍ مُخَلَّقَةٍ وَغَيْرِ مُخَلَّقَةٍ لِنُبَيِّنَ لَكُمْ وَنُقِرُّ فِي الْأَرْحَامِ مَا نَشَاءُ إِلَى أَجَلٍ مُسَمًّى ) [ الحج : 5]. واتة : دوا ئه وه ( ده بێته ) پارچه گۆشتێك شکڵ و شێوه کێشراوو شکڵ و شێوه نه کێشراو بۆ ئه وه ی ڕوونی بکه ینه وه بۆ ئێوه وه له منداڵداندا ده یهێڵینه وه ( ڕایده گرین ) ئه و ( بێچو ) ه ی بمانه وێ ( له بار نه چێ ) تا کاتێکی دیاری کراو 26. ضى رِوودةدات لةم قؤناغةدا؟ لةم قؤناغةدا ئاميَرة طرنطةطان دةست دةكةن بة دروست بوون , وةك كؤئةندامى دةمارو دلَ و دةماغ ، وة هةنديَك شيَوةى دةرةوةش دةست دةكةن بة دةركةوتن , دلَ دةست دةكات بة ليَدان , وة زؤريَك لة كؤئةندامةكان دةست ثىَ دةكةن وةك كؤئةندامى هةناسةو هةردوو طؤرضيلةو جطةريش طةشة دةكةن بةخيَرايى . ئيَستا دريَذى كؤرثةلة كةمترة لة 4 ملم ثُمَّ مِنْ مُضْغَةٍ مُخَلَّقَةٍ وَغَيْرِ مُخَلَّقَةٍ 27. 1 2 ئةمة ويَنةى كؤرثةلةيةكة كة لة قؤناغى ( المضغة ) داية ، ئةلَيَى شويَنةوارى ددانى ثيَوة ديارة . لةم قؤناغةدا جياكردنةوةو ناسينةوةى بة ضاو قورسةو ثيَويستى بة ئاميَرى طةورةكردن هةية , بةلاَم خواى طةورة هةوالَى شيَوةكةى ثيَداوين لةم قؤناغةدا كة بريتىية لة ( المضغة ) وة بةجؤريَك بؤى ويَناكردووين وةك ئةوةى بيبينين !! 3 28. كؤرثةلةيةك كة تةمةنى 7 هةفتةية , ئايا دةزانن دريَذى ئةم كؤرثةلةية ضةندة؟ دةطاتة كةمتر لة 2 سم، لةم قؤناغةدا دروست بوونى ئيَسقانةكان دةست ثىَ دةكات . 29. قؤناغى ئيَسقان مرحلة العظام لةم قؤناغةدا ئيَسقانةكان دةست دةكةن بة دروست بوون , ئةويش لة ماوةى هةفتةى شةشةم تا هةشتةم و بةردةوام ئيَسقانةكان دروست دةبن و طةشة دةكةن تا دواى لة دايك بوونيش , خواى طةورة دةفةرمويَت : ( فَخَلَقْنَا الْمُضْغَةَ عِظَامًا ). واتة : پارچه گۆشتێکی جوواو یشمان کرد به ئێسقان ئةو شتةى كة زانايانى سةرسام كردووة : ئةوةية كة ئةو خانانة ضؤن دةزانن كة لةم كاتةدا دةبيَت ببنة ئيَسقان؟ Bone formation دروست بوونى ئيَسقانى ضةلَةمة 30. كؤرثةلة لةم تةمةنةىدا دلَى دةست بة ليَدان دةكات , دةماغى دةست دةكات بة ناردنى شةثؤلة كارؤكيسىيةكان، وة ئيتر كاريطةرى دروست دةبيَت لة كاتى بيستنى دةنطى دايكىداو تةفاعول دةكات لةطةلَ هةر شتيَكدا كة دايكى دةيلَىَ يان هةستى ثىَ دةكات ، لةبةر ئةوة ثيَويستة دايك زؤر قورئان بخويَنيَت ضونكة دلَ و دةماغى كؤرثةلة كاريطةرى دةنطى قورئانةكةى لةسةر دروست دةبيَت . 31. قؤناغى طؤشت مرحلة اللحم لةم قؤناغةدا ماسولكةكان دةست بة دروست بوون دةكةن , وة ئةو ماسولكانة دةست دةكةن بة داثؤسينى ئيَسقانةكان و ئةم قؤناغةش زؤر بةردةوام دةبيَت و دريَذ دةبيَتةوةو تيَكةلَ دةبيَت بة قؤناغى دواى ئةم , كة قؤناغى ئيَسقانة . خواى طةورة دةفةرمويَت : ( فَكَسَوْنَا الْعِظَامَ لَحْمًا ). واتة : ئینجا به گۆشت ( په یکه ره ) ئێسکه که مان داپۆشی ئيَستا دريَذى كؤرثةلة كةمترة لة 3 سم 32. كؤرثةلةيةك تةمةنى 7-8 هةفتةيةو شويَنةوارى سةرةتاكانى قؤناغى طؤشتى ثيَوة ديارة , كة ئيَسقانةكان بة ماسولكة دادةثؤشريَن , لة سةرةتاى هةفتةى هةشتةمدا ماسولكةكان دةست دةكةن بة جولَة , هةروةك ضينةكانى ثيَست كة لاشة دادةثؤشن دةست دةكةن بة دروست بوون , جا وةرن و لةطةلَ من سةرنج بدةنة فةرموودةى خواى كاربةجىَ كة دةفةرمويَت : ( وَانْظُرْ إِلَى الْعِظَامِ كَيْفَ نُنْشِزُهَا ثُمَّ نَكْسُوهَا لَحْمًا ) [ البقرة : 259]. واتة : وه ته ماشای ئێسقانه کانی ( گوێدرێژه که ت ) بکه چۆن به رزیان ده که ینه وه ( له شوێنی خۆیان ) و یه کیان ده خه ین پاشان گۆشتی به سه ردا ده هێنین وفي أنفسكم أفلا تُبصرون 34. جؤرة دروستكراويَكى تر الخلق الآخر لةم قؤناغةدا كؤرثةلة شيَوةو سيماى كؤتايى خؤى وةردةطريَت , كة تيَيدا ضوارثةل و ضاوةكان و هةردوو طويَضكةو ئةندامةكانى ترى لاشة دةردةكةويَت , وة جولَة دةست ثىَ دةكات و ضالاكى كارةبايى دلَ دةست ثىَ دةكات , دةماغيش زؤر ئالَؤزةو نيوةى كيَشى لاشةكة كارثىَ دةكات , وة طؤرِانكارىيةكانى دواى ئةمة بريتىية لة طةشة كردنى ئةم بةشانةو تةواو بوونى دروست بوونيان , وة ئةم قؤناغة بةردةوام دةبيَت تا كؤتايى حةمل , هةربؤية خواى طةورة دةفةرمويَت : ( ثُمَّ أَنْشَأْنَاهُ خَلْقًا آَخَرَ ) [ المؤمنون : 14]. واتة : پاشان ئه ومان کرد به دروست کراوێکی تر ئيَستا دريَذى كؤرثةلة كةمترة لة 4 سم 35. لة ماوةى هةشت هةفتةى يةكةمدا لة تةمةنى كؤرثةلة بة ضةند قؤناغيَك طؤرِانكارى بةسةردا ديَت و ضةند شيَوةيةكى تةواو جياواز لةيةكترى وةردةطريَت , دواى ئةمة بة تةقريبى شيَوةيةكى جيَطير وةردةطريَت هةتا كاتى لةدايك بوون , لةبةر ئةوة ئةو قؤناغانةى كة قورئانى ثيرؤز باسى كردووة بؤمان , دةكةويَتة ناو هةشت هةفتةى يةكةم , وة قؤناغى كؤتايى لة مانطى هةشتةمةوة بةردةوام دةبيَت هةتا كاتى لةدايك بوون , ئةمةش ئةوةية كة قورئانى ثيرؤز بة ( خلق ا لآخر ) ناوى دةبات : ثُمَّ أَنْشَأْنَاهُ خَلْقًا آَخَرَ ئيَستا تةمةنى كؤرثةلة هةشت هةفتةية و خاوةنى لةسةدا نةوةدى ئةو كؤئةندامانةية كة كةسيَكى طةورة هةيةتى , وة ذمارةى خانةكانى ئةم كؤرثةلةية زياترة لة هةزار مليؤن خانة , كىَ ئةم خانانةى بةديهيَناوة؟ 36. فتبارك الله أحسن الخالقين ... جا گه وره و پیرۆزه ئه و خوایه ی که چاکترینی به دی هێنه رانه . دلَى كؤرثة لة ماوةى حةملدا 54 مليون جار ليَدةدات !! 37. هةفتةكانى دواتر تا كاتى لةدايك بوون : كؤرثةلة دةست بة طؤرِانكارى دةكات و ئةندامةكانى بة خيَرايى طةشة دةكةن , وة دةست دةكات بة هةست كردن و ثيَكةنين و طريان و هةست بة دايكيشى دةكات , وة دةست دةكات بة خؤرِاهيَنان لةسةر شيرخواردن , ئةويش بةوةى بة بةردةوامى ثةنجةكانى خؤى دةمذيَت و دةمى دةكاتةوةو دايدةخاتةوة ئةمةش وةك خؤئاماسازىيةك بؤ هاتنة دةرةوةو دؤزينةوةى شيرى دايكى ! هةفتةى نؤيةم : كؤرثةلة دةست دةكات بة مذينى ثةنجةكانىو جولاَندنى زمانىو هةست دةكات بة بةركةوتنى بة لاشةى دايكى , وة كؤئةندامى زاووزىَى نيَرةو مىَيةى تيَدا جيادةكريَتةوة . هةفتةى دةيةم : رِوالَةتى ثلة ثةنجةكان و نينؤكةكانى دروست دةبن , وة كؤرثةلة دةست دةكات بة باويَشك دان . هةفتةى 11: كؤئةندامى زاووزىَى دةست دةكات بة دةركةوتن , ريخؤلَةكانيشى دةست بة جولَة دةكةن . ثُمَّ أَنْشَأْنَاهُ خَلْقًا آَخَرَ فتَبَارَكَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخَالِقِينَ 38. كؤرثةيةك كة تةمةنى ضوار مانطة . ئيَستا كؤرثة دةست دةكات بة بيستنى ئةوةى لة ضواردةورى روودةدات . كؤمةلَةثرسياريَكى زؤر كة زانايانى سةرسام كردووة : - ضؤن تةنها خانةيةك ئةم طؤرِانكارىية سةرسوورِهيَنةرةى تيَدا روو دةدات و دروستكراوةيَكى زؤر ئالَؤزو ثرِ لة ووردةكارى ديَنيَتة بةرهةم كة مرؤظة . - كىَية هةوالَى داوة بةو خانانة كة هةستيَت بةو فةرمانانةى لةسةريَتى؟ - كىَية كارةكانى بةو جؤرة رِيَكخستووةو هيض هةلَةيةكى تيَدا روونادات؟ ئيَستا دريَذى كؤرثة 12 سم، وة كيَشيشى نزيكةى 140 غرام دةبيَت ! 39. لة كؤتايى مانطى شةشةمدا بيناى كؤرثة كؤتايى ديَت , كة ئةمةش كةمترين ماوةى حةملة , بؤية خواى طةورة دةفةرمويَت : وَحَمْلُهُ وَفِصَالُهُ ثَلَاثُونَ شَهْرًا واتة : ماوه ی دووگیان بوون ( ی دایك ) پێیه وه و له شیر بڕینه وه ی سی مانگه جا بةو ثيَيةى كاتى شيرخواردنى بريتىية لة 24 مانط , ئةوا كةمترين ماوةى سكثرِيش بريتىية لة : 30 - 24 = 6 مانط ئةمةش موعجيزةيةكى قورئانىية لة ديارى كردنى كةمترين ماوةى سكثرِى ! كؤرثةيةك كة تةمةنى شةش مانطة 40. 9 مانطى يةك مانطى لةطةلَ مندا سةرنجى قةبارةى كؤرثة بدةن كاتىَ تةمةنى يةك مانطة كة دريَذىيةكةى لة 4 مليمتر كةمترة ، وة كاتىَ نزيكى لة دايك بوونيَتى دريَذىيةكةى زياد لة سةد ئةوةندة زياترة ! كىَية رِيَنيشاندةرى ئةم كؤرثةلةية دةكات لة طةشتةكةىدا بةرةو ذيان؟ بىَ طومان ئةو خوايةية كة دةفةرمويَت : ( الَّذِي أَعْطَى كُلَّ شَيْءٍ خَلْقَهُ ثُمَّ هَدَى ) [ طه : 50] واتة : ئه و زاته یه دروستکردنێکی تایبه تی به هه موو شتێك به خشیوه پاشان ڕێنموونیشی کردووه بۆ کاری خۆی . 41. دواى نؤ مانط كؤرثةلة ديَتة دنياوة تا ببيَتة مندالَيَكى بيسةرو بينةر كة تةنها دةماغى زياد لة 1000000000000 خانةية ئةم مندالَة ضؤن زانى دةبيَت لةم سات و كاتةدا بة تايبةتى بيَتة دنياوة؟؟ ! بىَطومان ئةوة كارى ئةو خوايةية كة دةفةرمويَت : ثُمَّ يُخْرِجُكُمْ طِفْلاً [ غافر : 67]. واتة : له پاشان به منداڵی ( ساوایی ) ده تان هێنێته ده ر ( له سکی دایك ) 42. ولدتك أمك يا ابن آدم باكياً والناس حولك يضحكون سروراً فاعمد إلى عمل تكون إذا بَكَوا في يوم موتك ضاحكاً مسروراً ئةى مرؤظ كاتىَ لةدايك بوويت بة طريانةوة هاتيت , وة خةلَكى بة دلَخؤشىيةوة لة دةورت ثىَ دةكةنين , دة سا هةستة بة ئةنجامدانى كاريَك وات لىَ بكات لةو رؤذةدا كة دةمريت و ئةوان دةطرين تؤ بة دلَخؤشىيةوة ثىَ بكةنيت . 44. براى خويَنةر ... تؤش رِؤذيَك بووة كة هةلَواسراو بووى بة ناو سكى دايكتةوة .. رِزق و رِؤزىو خواردن و هةموو شتيَكى ثيَويستت بؤ دةهات بة بىَ ئةوةى هةلَستيت بة هيض كؤششيَك , ئايا ئةو خواية طةورةية شايستةى ئةوة نىية كة كرِنوشى بؤ ببةيت و سوثاسطوزار بيت لةسةر ئةوة؟ ! جا ئةطةر ئيَستا بانطى ئةو خواية بكةيت و لىَى بثارِيَتةوة ، ئايا لة رِؤزى دانت بىَ تواناية؟ ويَلاَش هةلَدةستيَت بة طةياندنى هةواو خواردن و خواردنةوة بة كؤرثة , وة ناهيَلَيَت ماددة زيانبةخشةكانى بؤ بضن , وة هةلَدةستيَت بة بةرهةم هيَنانى ئةو هؤرمانانةى كة ثلةى طةرمى كؤرثةلة رِيَكدةخات , زانايان دةلَيَن : ويَلاَش هةلَدةستيَت بة كارى ضاوديَرى كردنى كؤرثةلة بة شيَوةيةكى زؤر باشتر لة هةر ذووريَكى ضاوديَرى توندوو تؤلَ . ثاكو بىَ طةردى بؤ خوا !! ويَلاَش placenta 45. كؤرثةيةك ثىَ دةكةنيَت ! كؤرثة هةر لة ناو سكى دايكىدا دةست دةكات بة ثيَكةنين , ثاشان لةطةلَ يةكةم ساتى هاتنة دنيايةوة دةست دةكات بة طريان , لةبةر ئةوة خواى طةورة باسى لة رِيزبةندى ئةم دوو كردارة بؤ كردوين , بةوةى كة تةنها خواى طةورةية كة مرؤظ دةخاتة ثيَكةنين و هةر ئةويشة دةيطريةنيَت , خواى ثةروةردطار دةفةرمويَت : وَأَنَّهُ هُوَ أَضْحَكَ وَأَبْكَى النجم : 43 واتة : وه بێگومان هه ر ئه ویش به نده کان ده خاته گریان و پێکه نین . 46. كؤرثةى مرؤظ كؤرثةلةى ثشيلة أَمْ جَعَلُوا لِلَّهِ شُرَكَاءَ خَلَقُوا كَخَلْقِهِ فَتَشَابَهَ الْخَلْقُ عَلَيْهِمْ قُلِ اللَّهُ خَالِقُ كُلِّ شَيْءٍ وَهُوَ الْوَاحِدُ الْقَهَّارُ واتة : نه خێر ئه ی ئه وانه چه ند هاوبه شێکیان بۆ خوا داناوه ؟ ( گوایه ) وه ك دروستکراوانی خوایان دروست کردبێ؟ ئه وسا دروست کراوه که یان لێ شێواوه ! ! بڵێ خوا دروست کاری هه موو شتێکه و هه ر ئه ویشه تاك و ته نیای زاڵه به سه ر هه موو شتێکدا . الرعد : 16 ليَكضونيَكى طةورة هةية لة نيَوان كؤرثةلةى زؤريَك لة زيندةوةران لة قؤناغةكانى سةرةتاى دروست بوونياندا , كة ئةمةش شايةتىية لةسةر ئةوةى كة بةديهيَنةريان تةنها يةك خواية ! 47. بة هةمان شيَوة ليَكضوونيَك هةية لة نيَوان دروست بوونى كؤمةلَة ئةستيَرةكان لة سةرةتاى دروست بوونياندا , لةطةلَ دروست بوونى كؤرثةلة لة قؤناغةكانى سةرةتاىدا , كة ئةمةش شايةتىية لةسةر ئةوةى كة بةديهيَنةريان يةكة , كة هةر ئةويشة فةرمويةتى : ( الله خالق كل شيء ) ، ثاك و بىَ طةردى بؤ خوا ! ويَنةى كؤمةلَة ئةستيَرةيةكى دوور لة قؤناغةكانى سةرةتاىدا ويَنةى كؤرثةيةك لة قؤناغةكانى سةرةتاىدا 48. بةهةمان شيَوة ليَكضوونيَكى سةرسوورِهيَنةر هةية لة نيَوان دةمارة ضنراوةكانى دةماغى كؤرثة لةطةلَ شيَوةى ضنراو ئاساى كؤمةلَة ئةستيَرةكانى طةردوون !! جياكردنةوةى ئةم دوو ديمةنة قورس و طرانة بؤ مرؤظ , كة ئةمةش بةلَطةية لةسةر ئةوةى بةديهيَنةرى طةردوون هةمان بةديهيَنةرة كة مرؤظى دروست كردووة !! ضنراوى دةماغ ضنراوى طةردون 49. ئةم رِاستىيانة شايةتى دةدةن لةسةر تاك و تةنهايى خواى بةديهيَنةر لة كؤتايىدا ثيَويستة ثرسياريَك ئاراستةى ئةو كةسانة بكةين كة بانطةشةى ئةوة دةكةن كة قورئان كتيَبى ضيرؤكة ئةفسانةيىيةكانة : كة ئايا ثيَغةمبةرى نةخويَندةوار كة ناوى ( محمد ) ة ” صلى الله عليه وسلم “ زانيارى ئةم شيَوة دريَذو ووردةكارىيةى قؤناغةكانى دروست بوونى كؤرثةلةى لةسةدةى حةوتةمدا لة كويَوة هيَنا؟ وة ضؤن توانى هةر يةك لةو قؤناغانة ديارى بكات و وةسفى بكات بة ضاكترين تةعبير كة هاوتاى راسىية زانستىيةكان بيَت؟ لة كاتيَكدا دةبينين ثزيشكةكانى ئةوروثا هةتا سةدةى حةظدةش بىَ ئاطابوون لةم زانستةو وايان طومان دةبرد كة لة ناو تؤوةكةدا مرؤظيَكى تةواو هةية , وة بة ميَشكياندا نةدةهات كة دةربارةى قؤناغةكانى دروست بوون بدويَن وةك قورئان باسى دةكات ! ئةمةش بةلَطةو ضةسثانديَكى بةرجةستةية لةسةر رِاستى ثةيامى ئيسلام .. 50. بَدِيعُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ أَنَّى يَكُونُ لَهُ وَلَدٌ وَلَمْ تَكُنْ لَهُ صَاحِبَةٌ وَخَلَقَ كُلَّ شَيْءٍ وَهُوَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ * ذَلِكُمُ اللَّهُ رَبُّكُمْ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ خَالِقُ كُلِّ شَيْءٍ فَاعْبُدُوهُ وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ وَكِيلٌ * لَا تُدْرِكُهُ الْأَبْصَارُ وَهُوَ يُدْرِكُ الْأَبْصَارَ وَهُوَ اللَّطِيفُ الْخَبِيرُ [ الأنعام : 101-103] واتة : خوا داهێنه ری ئاسمانه کان و زه وی یه له نه بوون چۆن منداڵی ده بێ که ژن و هاوسه ری نه بووه خۆی هه موو شتێکی دروست کردووه و ئه و به هه موو شتێ زانا و به ئاگایه . هه ر ئه و خوایه یه که په روه ردگاری ئێوه یه هیچ په رستراوێکی ڕاسته قینه نی یه بێجگه ئه و ( خوا ) دروست که ری هه موو شتێکه که واته ئه و بپه رستن وه ئه و خوایه چاودێره به سه ر هه موو شتێکه وه . چاوه کان په ی پێ نابه ن و ناتوانن بیبینن به ڵام ئه و هێزی بینین و چاوه کان ده بینێ و ئه و ئاگای ورد بینه . 51. هةنديَك لة سةرضاوةكان 1- Carlson, Bruce M. Human Embryology and Developmental Biology , 2nd ed. New York: Mosby, 1999. 2- Gilbert, Scott F. Developmental Biology , 3rd ed. Sunderland, MA: Sinauer Associates, Inc., 1991. 3- Moore, Keith L., and T. V. N. Persaud. Before We Are Born: Essentials of Embryology and Birth Defects , 5th ed. Philadelphia, PA: W. B. Saunders, Co., 1998. 4- Embryo , Wikipedia. 5- The Biology of Prenatal Development , www.ehd . org. 6- Vaughn, C. How Life Begins: the science of life in the womb . New York: Times Books, 1996. 7- The Visible Embryo , www.visembryo.com 8- Larsen, W. Human Embryology . New York: Churchill Livingston Co. 1993. 9- Horder, T.J. and others. A History of Embryology , Cambridge University, Press, 1986. 10- Balinsky, B.I. An Introduction to Embryology, SCP, 1981. 11- Moore, P.D. Embryology, Mosby, 1986. 12- Gilbert, Stephen. Pictorial Anatomy of the Human Embryo, University, of Wash. Press, 1988. 52. رَبَّنَا مَا خَلَقْتَ هَذَا بَاطِلاً سُبْحَانَكَ فَقِنَا عَذَابَ النَّارِ واتة : په روه ردگارا تۆ ئه م هه موو دروست کراوانه ت بێ هوده و بێ ئامانج دروست نه کردووه ، پاکیی و بێگه ردیی شایسته ی تۆیه ، ده تۆش بمانپارێزه له سزای ئاگری دۆزه خ . لةبةرامبةر ئةم رِاستىية سةرسوورِهيَنةرانةدا تةنها ئةوةمان ثىَ دةكريَت بلَيَين : مالَثةرِى نووسةر www.kaheel7.com تيَبينى / بؤ ماناو تةفسيرى ئايةتةكان لة تةفسيرى ( ثوختةى قورئان ) ى مامؤستا محمد مةلا صالح بامؤكىيةوة وةرم طرتووة .