1. Leksioni nr. 6
Udhezime dietologjike.

2. • Eshte e natyrshme qe ushqimi eshte esencial per jeten,
ashtu sic eshte treguar ne leksionet e meparshme, ai luan
nje rol thelbesor ne vazhdimesine dhe mireqenien e njeriut.
• Por jo cdo person ka nevoje per te njejten sasi, apo lloje
ushqimesh.
• Ato ndryshojne ne varesi te faktoreve te ndryshem, duke
filluar qe nga mosha dhe gjinia e deri tek gjendjet specifike
patologjike apo variantet nga norma.

3. Faktoret e lidhur me kerkesat per ushqim :
• Ka shume faktore qe lidhen me sasine e
ushqimeve qe merr nje person gjate dites.
• Ketu hyjne kryesisht nevojat ditore per sasine e
kalorive, te cilat ndikohen si nga nevojat
bazale per energji qe ka nje person, ashtu edhe
nga faktore te tjere ambjentale apo patologjike.

4. Keshtu permendim :
• Mosha : Sasia e kalorive te nevojshme tek nje person arrin
pikun ne moshen 25 vjecare dhe me pas nis te ulet me nga 2 %
cdo 10 vjet . Keshtu psh nese ne moshen 25 vjecare sasia e
kalorive te nevojshme per te ruajtur peshen eshte 2200 kcal.
Nderkohe qe ne moshen 35 vjecare ajo bie ne 2156 kcal e keshtu
me rradhe.
• Gjinia : Nje mashkull adult ka nje perqindje me te ulet te mases
dhjamore rreth 10-20 % me te ulet sesa nje femer e se njejtes
moshe. Kjo pasi muskujt djegin nje sasi me te madhe kalorish
nga ajo qe djeg masa dhjamore. Keshtu mund te themi se sasia e
kalorive qe ka nevoje mnje mashkull me teper sesa nje femer
eshte rreth 5-10 % me e madhe. Ketu ben perjashtim rasti
fiziologjik I nje gruaje shtatzane apo ne laktacion.

5. • Metabolizmi individual : Nje person ka nevoje per nje numer
minimal kalorish per te ruajtur funksionet e veta jetesore, si
frymemarrja dhe ruajtja e frekuences kardiake. Ky minimum
eshte quajtur ndryshe dhe ritmi metabolik bazal. Nje menyre e
thjeshte dhe e shpejte per te llogaritur ritmin metabolik bazal
eshte te shumezosh peshen (ne pound) me 10 ne rastin e nje
femre, ose me 11 ne rastin e nje mashkulli.
•
• Psh. Nje grua 150 pound ka nevoje per 1500 kcal ne dite thjesht per
te ruajtur peshen e saj trupore; ndersa nje mashkull 175 pound ka
nevoje per 1925 kcal.

6. • Aspekti gjenetik i metabolizmit : Ritmi metabolik qe
trashegojme nga familja percakton pjeserisht numrin e
kalorive qe trupi jone ka nevoje per te funksionuar
normalisht dhe qe perben nje aspect te pandryshueshem.
• Semundjet metabolike te trasheguara, sidomos ato qe
prekin gjendren tiroide, mund te shkaktojne nje djegie te
kalorive me te shpejte ose me te ngadalte.
• Nje mosfunksionim I gjendres tiroide, mund te sabotoje te
gjitha perpjekjet tona per te humbur ne peshe.
• Ne kete rast eshte e nevojshme nje konsulte e mjekut per te
percaktuar gjendjen e funksionit te tiroides.

7. • Forma e trupit dhe permasat : Forma e trupit dhe
permasat ndikojne ne numrin e kalorive qe nevojiten sepse
muskuli djeg me teper kalori nga yndyrnat.
Psh nese nje person ka nje strukture solide dhe ka nje raport
me te madh te muskulit krahasuar me lipidet, ritmi I
metabolizmit eshte me I larte.
Po keshtu edhe nese ne trupin e njeriut ka me teper mase
dhjamore sesa muskul, ritmi I metabolizmit eshte me I ulet
dhe personi ka nje tendence me te madhe perte depozituar
dhjam sesa nje person tjeter qe eshte I gjate dhe I holle.

8. • Niveli i aktivitetit fizik : Nje person qe ka nje jete active
nga pikepamja fizike, djeg me teper alori. Dhe nese nje
person djeg me teper kalori nga sasia e atyre qe
merr, atehere eshte e logjikshme qe do te humbase ne peshe.
Lloji I ushtrimeve qe zgjedhim, dhe gjatesia dhe intensiteti
me te cilin I kryejme ato, percakton saktesisht sesa kalori
djegim. Disa lloje aktivitetesh fizike e ndihmojne trupin qe
te djegi kalori edhe pasi perfundon ushtrimin.

9. • Kushtet klimaterike te vendbanimit te personit : Kushtet
klimaterike jane elemente te rendesishem persa I perket sasise se
kalorive qe nje person ka nevoje te marre gjate dites.
• Njerezit kane me shume gjasa te konsumojne me shume ushqim gjate
periudhes se ftohte te vitit, sesa ne kohen e ngrohte te vitit.
• Po keshtu edhe banoret e zonave qe ndodhen nen kushte klimaterike
te ftohta, kane tendencen te marrin ushqime me permbajtje kalorike
me te larte sesa banoret e zonave te ngrohta.
• Kjo I dedikohet faktit qe trupi ka nevoje te ruaje temperature e tij, ne
menyre qe te funksionoje sa me mire. Ne menyre qe te realizoje kete,
trupi ka nevoje te marri me teper energji me ushqim, kryesisht npm
ushqimeve te pasura me karbohidrate si orizi, buka, makaronat etj qe
te ruaje temperaturen optimale.
Megjithate kur behet fjale per periudhat e ngrohta te vitit trupi ka
nevoje qe te uli temperature e tij qe te ruaje funksionimin normal. Per
kete arsye ka nevoje qe te marri me shume sasi lengjesh qe te realizoje
djersitjen per te arritur ftohjen e trupit.

10. • Faktoret emocionale : Kohet e fundit jane kryer shume
studime te cilat tentojne te bejne nje perqasje lidhur me gjendjen
emocionale te nje personi dhe sjelljes se tij ndaj ushqimit. Keto
studime kane marre ne considerate sjelljet e njeriut qe ne
moshen e hershme te femijerise, ku eshte krijuar per here te pare
lidhja e konceptit te nenes me ushqimin (tek foshnja) e se si ka
evoluar kjo sjellje gradualisht me socializimin dhe zhvillimin e
femijes.
• Studimet kane treguar se nje person qe ndodhet ne
pranine/shoqerine e personave te tjere te afert kane nje prirje per
te sekretuar me teper acid klorhidrik, dhe per pasoje te
konsumojne me teper ushqim, sesa kur ndodhen ne pranine e
nje personi te huaj.
• Mendohet se ky fenomen i dedikohet stimulimit parasimpatik qe
i behet nervit vagus (qe inervon dhe kurbaturen major te
stomakut) nga faktore emotiv.

12. • Stili i jeteses : Personat te cilet konsumojne sasi te medha
alkooli, kane nevoja te ndryshme ushqimore krahasuar me ata qe
konsumojne me pak ose aspak alkool. Duke qene se alkooli eshte
nje substance ne vetvete qe permban shume kalori, nje person I
alkoolizuar kronik, nje pjese te madhe te kalorive qe ka nevoje
per ritmin e tij bazal I merr nepermjet alkoolit, dhe limiton
keshtu sasine e energjise qe merr npm ushqimeve te tjera.
Megjithese sasia e kalorive qe ky person merr eshte ajo e duhura
(si sasi kcal) kjo menyre jetese eshte tejet e rrezikshme, pasi keto
kcal qe personi merr nga alkooli kane vetem nje nutrient
perberes, psh.karbohidrate. Kjo e con personin te zhvilloje
deficite te nutrienteve te tjere ne organizem (si
vitamina, proteina, apo minerale) dhe te shfaqi klinikat
perkatese.

13. • Gjendja shendetsore aktuale : Personat e shendetshem
kane nevoje per nje sasi dhe cilesi te caktuar ushqimesh, e
cila ndryshon tek ata qe jane nen vuajtjen e nje semundjeje
acute apo kronike. Personat qe vuajne nga semundje
kronike te karakterit metabolik, kane nje nevoje ushqimore
te ndryshme ne varesi te sindromave te tyre, keshtu psh.
• Nje pacient qe vuan nga diabeti e ka te nevojshme shmangien
sa me shume te ushqimeve qe kane permbajtje te larte
karbohidratesh, gje e cila do te ndikonte per perkeqesimin e
situates se tij shendetsore.

15. Planifikimi i vakteve ushqimore :
• Pyetjet qe shtrohen shume shpesh kur vjen puna tek te ngrenit
shendetshem dhe krijimi I nje diete te balancuar, jane :
• Cfare te sherbejme ?
• Ne cfare sasie duhet te sherbejme ?
• Sa duhet shpenzuar per ushqimin ?
• Cfare dhe sa ushqime duhet te blejme ?
• Si duhet ta pergatisim ushqimin ?
• Ne cfare ore duhet te marrim vaktet ?
• Etj..

16. • Planifikimi I vakteve per te realizuar nje ushqyerje korrekte eshte
I rendesishem per te mbajtur nje nivel te kenaqshem mireqenieje
fizike dhe psikologjike.
• Per tu perfeksionuar ne lidhje me pyetjet e mesiperme, gjithe
sekreti qendron tek te pasurit njohurite e duhura mbi ushqimin
dhe nutrientet, dhe tek praktikimi I pergatitjes se vakteve.
• Nje vakt ushqimor, duhet te duket mire, te kete arome te
kendshme dhe shije te mire.
• Planifikimi I vaktit ushqimor kerkon njohuri dhe aftesi te cilat
perfeksionohen nepermjet praktikes.

17. Qellimet e planifikimit te vakteve ushqimore :
• Qellimi kryesor I planifikimit te nje vakti ushqimor, eshte qe te
plotesohen nevojat ushqyese te personit apo personave (kur
behet fjale per nje familje apo komunitet).
• Ne radhe te pare, percaktohen nevojat kalorike dhe nevojat
per nutrientet specifike (shihen rastet kur nje person vuan nga
ndonje semundje kronike si diabeti, ka problem te metabolizmit
(ritmit) si pasoje e ndonje semundjeje te gjendres tiroide etj.
•
Sigurimi I shumellojshmerise tek vakti ushqimor :
perzgjedhja e duhur e ushqimeve ku secili prej tyre eshte pjese e
nje grupi te caktuar ushqimor. Kombinimi i mishit me perimet
me gjethe jeshile dhe me sasi karbohidratesh per te krijuar nje
diete te balancuar.

18. • Te krijohet nje vakt/pjate sa me terheqese : kjo
nenkupton zgjedhjen me kujdes te ngjyrave
(kombinimin), perberjes dhe shijes. Duke krijuar nje pjate e
cila permban nutrientet kryesore qe I nevojiten nje
personi, dhe duke e bere ate sa me atraktive/terheqese, ka
me shume shanse qe dhe grupmoshat e reja apo ato te vogla
te marrin kete ushqim te shendetshem.
Keshtu psh. Nese femijeve te vegjel do t’iu ofrohej nje pjate e
cila permban kombinimin e duhur te dritherave me proteinat
dhe karbohidratet, e pergatitur kjo duke pasur parasysh
kombinimet e ngjyrave dhe te aromes, do te behej shume
terheqese per keta femije, dhe keshtu do te mernin edhe
sasine e nutrienteve te domosdoshem.

20. • Marrja parasysh e preferencave individuale kur pergatitet nje
vakt ushqimor: Kjo eshte nje nga pikat e cila nuk duhet neglizhuar.
Nese nje person merr me detyrim nje vakt ushqimor I cili shkon
kunder preferencave te tij, eshte I prirur te mos e trese mire kete
ushqim, ose dhe ne raste ekstreme te provokoje nxjerjen jashte te tij
(emeza).
• Larmishmeri ne pergatitjen e vakteve nga njera dite ne tjetren :
Alternimi eshte nje nga elementet me te rendesishem kur vjen puna
tek planifikimi I vakteve. Alternimi nuk duhet kryer thjesht ne
aspektin e kombinimit te ushqimeve me njera tjetren, por edhe ne
ndryshimin e vakteve nga dita ne dite.
• Duke alternuar ushqimet qe serviren, jo vetem qe arrin te merren te
gjithe nutrientet te cilet mund te kene qene deficitare ne vaktin e dites
se meparshme, por dhe te krijohet nje atmosfere rekreative dhe
terheqese lidhur me procesin e ushqyerjes, personi (qe mund te jete I
cfaredo grupmoshe, por ne kete rast kjo pike vlen kryesisht per
femijet, qe jane me te prirur te refuzojne ushqimet e shendetshme)
eshte I prirur te ushqehet rregullisht dhe te marre te gjitha elementet
qe I nevojiten.