1. Нэгж хичээлд ашиглах хэрэглэгдэхүүн:
1. Хичээлд ашиглах эх сэдвүүд:
1,2­р хичээлд ашиглах эх:
Ойд
Сайхан хангайн наран тусах цоорхойд
Саарал буга сэжиг авалгүй зогсоно.
Шагайж суугаа нүгэлт гөрөөчний нүдэнд
Салаа эвэр нь мөнгө шажигнах шиг санагдана.
Аниртан харагдах ар харгуйн модод
Анчны бууны дуунд доргив
Алаг нүднээс нулимс унах шиг
Ангир шаргал навчис газардав.
Орь дуу тавин хашгирах шиг
Ой тайга цуурай давтан нүргэлэв.
Арван найман салаа эврээ сэрийлгэсэн
Аглаг хөвчийн дуучин үхлийн шарханд өртөв.
Сүүлчийнхээ хүчээр шугуйд шурган
Сүрлэг бие нь хөсөр унавч
Эрүүгээрээ газар тулан
Эврээ газардуулсангүй
Амь насныхаа үнэтэй
Арван найман салаа эврээ
Хүйтэн сэтгэлтний хөл хүрсэн
Хөрст газар хүргэсэнгүй. (Д. Отгонсүрэн)
3,4­р хичээлд ашиглах эх:
Туул, тунин тунин ирэв
Туул... Туулын тухай амтай болгон шагширч байна. Хэдэн мянган жил халгин
цалгин урссан хатан Туул нүд анихын ирмэгт тулаад байгаа гэнэ.
Морин давааны их аман дээр Туул дүн өвөл шиг цавцайж байлаа. Мөсөн дээрх
цасан бүрхүүл нь хэв хэвээрээ. Дээгүүр нь алхахад цөмрөх янзгүй. Харин голд нь хүртэл
хэсэг газар харзалсан жижиг цоорхойгоор Туулын ус хэржигнэн урсаж байх нь тэр. Гэхдээ
цас мөсөн бүрхүүлээ дотроос нь хага татан яргаж цөнгөө түрэх тэнхэл үнэртсэнгүй. Одоо
монголын бүх гол цөнгөө түрчихсэн байгаа. Их ус, их урсгал оволзсон, хүчтэй ус мөрөн бол
урины түрүүчээр мөс цасыг дэлбэ татан ганц л шөнийн дотор цөн түрж хонодог гэнэ.
Туулаа аймшигтай гомдоожээ. Аргаа барахдаа Хан Хэнтийн сарьдаг уулс хатан
Туулаа хэзээ хойно унин тунин илгээв. Тэгээд уяхан гэгэлгэн Туул минь газар холоос нутаг
гүйсэн адуу шиг эцэн сульдан ирэв. Туул туньж тaньж ирлээ, та минь..
5, 6­р хичээлд ашиглах эх:
ТӨМ­1:
34
Багаар ажиллах үйл ажиллагааны дараалал
1. Цогцолборт нэр үгээр гарчиг өгч төлөвлөгөө зохиох
2. Тулгуур үгийг ялгах
3. Өгүүлэгдэж байгаа гол зүйлийг тодорхойлох
4. Сэдвийг тодорхойлох
5. Эхийн гол санааг тодорхойлох

2. 6. Эхийг задлан тайлбарласнаа дүгнэх
Ажиллах эх:
Модон торхтой бал
Баавгай модон торх хийж зөгийн үүрний дэргэд тавив. Алаг зөгийнүүд эрээн цэцгийн
дэлбээн дээр өдөржин бэлчээрлэж оройхон үүрэндээ ирнэ. Үүрэн сархиагтаа амтат бал
боловсруулж үүрнээсээ зөөж торхонд хийнэ. Баавгай ойгоор тэнэж торхны мод аваад
ирэхэд л амтат бал торхонд байдаг байжээ.
Баавгай амтат балаа идсээр зун намрыг өнгөрөөж аглаг хөвч цасанд дарагдав. Баавгай
ичээндээ оров.
Баавгай хэнз яргуйтай уралдан ичээнээсээ гарч аглаг ой, алаг цэцэгт ургамал, амтат
балын эзэн эрээн зөгийнүүдээ эрээд эрээд олсонгүй. Дээрэнгүй эздийн огтолсон ойн
хожуул ѐрдойно. Баавгай дэргэд нь нулимс дуслуулан зогсоно.
ТӨМ­2:
Багаар ажиллах үйл ажиллагааны дараалал
1. Цогцолборт нэр үгээр гарчиг өгч төлөвлөгөө зохиох
2. Тулгуур үгийг ялгах
3. Өгүүлэгдэж байгаа гол юмыг тодорхойлох
4. Сэдвийг тодорхойлох
5. Эхийн гол санааг тодорхойлох
6. Эхийг задлан тайлбарласнаа дүгнэх
Ажиллах эх:
Сургамж
Биднийг залуу байхад эцэг эх маань “Шувууны өндгөнд сүүдрээ хүргэж болдоггүй юм
шүү. Хэрэв хүний сүүдэр тусвал шувуу үр зулзагаа голж орхидог юм.” гэж захидаг байсан.
Энэ нь жижиг зүйл мэт боловч хүнийг байгаль орчноо хамгаалахад сургах хүмүүжлийн
ач холбогдолтой сургамж байсныг бид амьдралаас ойлгосон юм.
Хүн бүр хүрээлэн байгаа орчин, зулзган мод нялх ногоо, дэлбээлэх цэцэг, амьсгалах
агаар, ундаалах ус, ан амьтныг хайрлан хамгаалж энэрэн тэтгэж байх хэрэгтэй. Хамгийн
наад захын жишээ гэхэд шувууны өндөг хагалах, самар жимсний мод мөчир хугалаахаас
эхлээд байгальтай хэрцгий догшин харьцах нь хүүхэд бүрийн цээрлэвэл зохих зүйл мөн.
(Д. Ц)
ТӨМ­3:
Багаар ажиллах үйл ажиллагааны дараалал
1. Цогцолборт нэр үгээр гарчиг өгч төлөвлөгөө зохиох
2. Тулгуур үгийг ялгах
3. Өгүүлэгдэж байгаа гол юмыг тодорхойлох
4. Сэдвийг тодорхойлох
5. Эхийн гол санааг тодорхойлох
6. Эхийг задлан тайлбарласнаа дүгнэх
35
Ажиллах эх:
Хусны нүд
Бид хоѐр ярилцсаар хусан ой дотор орж ирлээ. Нэг томоос том хус хажууханд минь
байна. Дөхөж очоод үзвэл сайхь хусны үйсэн холтсыг хурц хутгаар огтчин нүд хамар гарган
нэг хэсгийг нь хүний хохимой мэт онгорхой болгожээ.
Монхоон дэргэд нь очоод долоовор хурууныхаа өндгөөр хүүхдийн нүд арчих мэт хусны

3. “нүдэнд” хүрснээ:
­ Тээр. Уйлж л байна шүү дээ гэв. Би зориг муутайхан очиж хусны өрөөсөн “нүдэнд”
хурууныхаа өндгийг хүргэв. Нойтон байлаа. Би буцах замдаа “Удахгүй мод ногоорно.
Хөөрхийн энэ хусны хөрснөөс авсан тэжээл дээш хүрч чадахгүй алдагдана. Энэ “нүдээр нь”
гоожоод байна. Хусны шүүс уухын тулд хэн үүнийг ийм болгоо бол. Энэ хус ногоорч
чадахгүй үхэх байх даа” хэмээн бодож явлаа. (Д. Н)
5, 6­р хичээийн хэрэглэгдэхүүн:
Ээлжит хичээлд ашиглах харьцуулалтын хүснэгтийн загвар
Даалгавар
Цогцолборт
гарчиг өгөх
“Модон торхтой бал”
Торхтой бал
Аглаг хөвчийн цас
Ойн хожуул
“Сургамж”
Сүүдэр
Сургамж
Хүрээлэн байгаа орчин
Тулгуур үг Баавгай. торх, амтат бал, Эцэг эх, шувууны өндөг,
цас, ичээ, аглаг ой, алаг сүүдэр,
цэцэгт ургамал, эрээн зөгий, зулзага,байгаль
ойн хожуул, нулимс орчин, сургамж, хүрээлэн
байгаа орчин
Өгүүлэгдэж ойн хожуул Хүрээлэн байгаа орчин
байгаа гол юм
Сэдэв
Эхийн
санаа
Дүгнэлт
гол
“Хусны нүд”
Нүд,
хамар,
онгорхой
Нойтон
Тэжээл
Хусан
ой,
том
хус,хурц хутга, нүд,
хамар,
онгорхой,нойтон,
тэжээл, хусны шүүс
Хусан ой, том хус
Ойн модыг сүйтгэж байгаа

4. Хүрээлэн байгаа орчноо Хусан ойг сүйтгэж
хамгаалах
байгаа
Дээрэнгүй эздийн гайгаар Бид эцэг эхийнхээ захиас Хавар эрт хусны
аглаг ой, алаг цэцэгт сургамжийг дагаж хүрээлэн шүүс авах гэж хувиа
ургамал,
эрээн
зөгий, байгаа орчноо хамгаалах бодох нь хусан ойг
баавгай бүгд сүйдэж байна. хэрэгтэй.
устгахад хүрнэ.
Сэдвийн хувьд гурвуулаа байгаль хамгаалах
Гол санааны хувьд “Сургамж “эхийн гол санаа нь Байгалиа хамгаалахсанаата
бол “Модон торхтой бал”, “Хусны нүд” хоѐр эх нь байгалиа сүйтгэж байгаа
санаа илэрхийлжээ
36
5, 6­р хичээийн хэрэглэгдэхүүн:
Багийн ажлын хэлэлцүүлгэд ашиглах тулгуур бичиглэлийн жишээ:
:
Ойролцоо санаат эх
Модон торхтой бал, Хусны нүд
Гол санаа нь ойролцоо
Хүмүүс ашиглахын тулд
мод, ургамал, амьтныг
сүйтгэж байна
Хусны шүүс уухын тулд
хусан ойг сүйтгэж
байна.
Эсрэг санаат эх
Хусны нүд, Сургамж
Сэдэв нь нэг.
Байгаль
хамгаалах
Гол санаа нь эсрэг
Хусны шүүс уухын тулд
хусан ойг сүйтгэж байна.
Ахмадын захиас
сургамжийг дагаж
хүрээлэн байгаа орчноо
хамгаалах
7­р хичээлд ашиглах дасгал ажлын хуудас
Сурагчийн үйл ажиллагааны хуудас
Сонгох тулгуур үгс:
Зураг, Нарс, зулзаган модод, машины дугуй, хүн, мөнгө, жаргал
Зураг, Дош, мөндөл, тарвага, арьс, мах, элээ
Зураг
Дуурайх эх Дуурайн зохиосон эх

5. “Гэнэт унасан мод” Гарчиг ..............................................
Тулгуур үг Тулгуур үг
том мод, аянга, хар салхи, газар .......................................................................
хөдлөлт, модны хаан, хорхойнууд
Төлөвлөгөө
1. Том мод сүртэй дуу
2. Аянга, хар салхи, газар
хөдлөлт
3. Модны хаан ба
хорхойнууд
Өгүүлэгдэж байгаа юм: Модны .Өгүүлэгдэж байгаа гол юм
хаан
Сэдэв нь: Модны хааныг
хорхойноос хамгаалаагүй
Төлөвлөгөө
1. ....................................................
2. ....................................................
3. ....................................................
Сэдэв нь:
.
Эхийн гол санаа:
Эхийн гол санаа:
Аянга, хар салхи, газар хөдлөлт
зэрэг байгалийн ширүүн үзэгдлийг
тэсвэрлэн байсан модыг хүмүүс
хамгаалаагүй байна.
Хэдэн
жилийн
өмнө
өмнөд
Америкийн Флорида мужийн нэгэн
ууланд 400 жилийн настай том мод
их сүртэй дуу гарган гэнэт унажээ.
37
Тэр мод олон зуун жилийн турш
бороо салхийг тэсвэрлэн сайхан
ургажээ. Арван дөрвөн удаа
аянганд цохиулж, олон арван удаа
хар салхинд дайрагдаж, хэд хэдэн
удаагийн газар хөдлөлтийг тэсэн
гарсан мод гэнэ.
Ингэж удаан насалсан “Модны
хаан” гэж болох тэр мод жижиг
хорхойнуудыг
дийлж
чадалгүй

6. унасан байна.