1. Âàëþòûí çàõ çýýë
Ëåêö-16

2. Àãóóëãà
• Âàëþòûí çàõ çýýë ò¿¿íèéã
òîäîðõîéëîõ íü
• Âàëþòûí çàõ çýýëèéí ýðýò,
íèéë¿¿ëýëò
• Âàëþòûí õàíø
• Óëñ õîîðîíäûí êàïèòàëûí øèëæèëò áà
âàëþòûí õàíø
• Âàëþòûí íýðýëñýí õàòóó õàíø
• Âàëþòûí õàíøèíä íºëººëºõ õ¿ èí
ç¿éëñ

3. Âàëþò
• Ìîíãîë óëñûí ¿íäýñíèé âàëþò, ãàäààä
âàëþò, óëñ õîîðîíäûí õóäàëäàà, ýäèéí
çàñãèéí õàðèëöààíû òºëáºðò
õýðýãëýãäýæ áóé òîîöîîíû íýãæ, ìºíãæñºí
àëò áîëîí âàëþòûí ¿íýò ç¿éëñèéã õýëíý.

4. ¯íäýñíèé âàëþò
• Ýðãýëòýíä äàõü òºëáºðèéí ÷àäâàð á¿õèé
ÌÓ-ûí ìºíãºí òýìäýãò òºãðºã, ò¿¿ãýýð
èëýðõèéëýãäñýí áºãººä îëîí óëñûí òºëáºð
òîîöîîíä ò¿ãýýìýë õýðýãëýãääýã, ¿íýò
öààñ, òºëáºðèéí õýðýãñëèéã õýëíý.

5. Ãàäààä âàëþò
• Ýðãýëòýíä áàéãàà òºëáºðèéí ÷àäâàð
á¿õèé íýã áóþó õýä õýäýí ãàäààä óëñûí
ìºíãºí òýìäýãò, òýäãýýðýýð
èëýðõèéëýãäñýí áºãººä îëîí óëñûí òºëáºð
òîîöîîíä ò¿ãýýìýë õýðýãëýãääýã ¿íýò
öààñ, òºëáºðèéí õýðýãñëèéã õýëíý.

6. Âàëþòûí çàõ çýýë
• Âàëþòûí àðèëæàà íàéìàà õóäàëäàà
ÿâàãäàæ áàéãàà çàõ çýýëèéã õýëíý.
• Ãàäààä âàëþòûí àðèëæàà íü àì
äîëëàðààñ ãàäíà áóñàä îðíû ÿíç á¿ðèéí
âàëþòààð õèéãäýæ áàéäàã.
• Äýëõèéí âàëþòûí àðèëæààí ãîë òºâ¿¿äýä:
“Ëîíäîí, Íüþ-Éîðê, Òîêèî” îðäîã.

7. ÎÓ-í ñàíõ¿¿ãèéí õóäàëäààíä ãîëëîí
îðîëöäîã âàëþò:
• Àìåðêèéí àì äîëëàð
• Åâðî
• ßïîíû èåí
• Àíãëèéí ôóíò ñòåðëèíã
• Êàíàä äîëëàð
• Áóñàä âàëþòóóä òóñ òóñ îðíî.

8. Âàëþòûí ñèñòåì íü õºðâºëòèéí
áàéäëààðàà
• ׺뺺òýé õºðâºäºã âàëþò
• Õýñýã÷ëýí õºðâºäºã âàëþò
• Õºðâºäºãã¿é áóþó õààëòòàé âàëþò

9. ºëººòýé õºðâºäºã âàëþò
• ºíäºð õºãæèëòýé îðíóóäûí âàëþò áóþó
ÿìàð ÷ õÿçãààðëàëò òàâèãäàëã¿é á¿õ
ãàäààäûí âàëþòààð ñîëèãääîã âàëþòûã
õýëíý.

10. • Õýñýã èëýí õºðâºäºã âàëþò
– Òîäîðõîé íýã òºðëèéí òºëáºð òîîöîîã õèéõýä
õýðýãëýãääýã, õèë çàëãàà áîëîí çàðèì óëñ
îðíû ìºíãºí òýìäýãòòýé ñîëèãäîõ àäâàðòàé
âàëþòóóä
• Ǻâõºí äîòîîäûí òºëáºð òîîöîîíä
õýðýãëýãääýã óëñûí ìºíãºí òýìäýãò¿¿ëèéã
õºðâºõ àäâàðã¿é âàëþò ãýíý.

11. Âàëþòûí çàõ çýýëä ãîëëîí
îðîëöîã èä
• Áàíêóóä
• Âàëþòûí áðîêåð, äèëåð¿¿ä
• Âàëþòûí ýðýëò á¿õèé ÀÀÍ-ä, õóâü õ¿ì¿¿ñ
ãýõ ìýò

12. Âàëþòûí çàõ çýýë äýõ ýðýëò,
íèéë¿¿ëýëò
• Èìïîðòëîã÷èä áàðààíû òºëáºðèéã óã îðíû
âàëþòààð áóþó ýñâýë ÷ºëººòýé õºðâºõ
âàëþòààð õèéäýã òóë èìïîðò íü âàëþòûí
çàõ çýýë äýõ ýðýëòèéã òîäîðõîéëîõ áà
ýêñïîðò íü âàëþòûã ãàäíààñ àâ÷ðàõ òóë
íèéë¿¿ëýëòèéã èëýðõèéëíý.

13. Âàëþòûí õàíø
• Íýã îðíû ìºíãºí íýãæèéí ¿íèéã ººð îðíóóäûí ìºíãºíèé
íýãæýýð èëýðõèéëýõèéã õýëíý.
• Âàëþòûí õàíøèéã òîäîðõîéëîõ õýä õýäýí õ¿÷èí
ç¿éë áàéäàã. ¯¿íä:
– Ãàäààä õóäàëäàà ýðõëýõ
– Ãàäíààñ çýýë àâàõ
– Ãàäíààñ õºðºíãèéí õºäºë㺺í õèéõ ¿åä âàëþòûí
ñîëèëöîî çàéëøã¿é õýðýãöýýòýé áîëäîã.

14. • Òºãðºãººð èëýðõèéëñýí äîëëàðûí õàíø íü
äîëëàð õóäàëäàí àâàã èéí õàíø áîëîõ áà
äîëëàðààð èëýðõèéëñýí òºðãºðíèé õàíø íü
төгрөг õóäàëäàí àâàã èéí õàíø þì.

15. Âàëþòûí õàíø 2 ÿíçààð òîãòîíî
1. Âàëþòûí çàõ çýýë äýõ ýðýëò,
íèéë¿¿ëýëòýýð çîõèöóóëàãääàã. ¯¿íèéã
âàëþòûí ÷ºëººò õàíø ãýíý.
2. Òºðººñ øóóä òîãòîîæ ºãäºã.
1. ¯¿íèéã âàëþòûí õàòóó õàíø ãýíý. (òºðèéí
çîõèöóóëàëòòàé çàõ çýýëèéí ýäèéí çàñàãò
âàëþòûí õàíø õîëèìîã áàéäëààð
çîõèöóóëàãääàã)

16. Âàëþòûí ºëººò õàíø
• ׺뺺ò õàíøíû ¿åä âàëþòûí äîòîîäûí çàõ
çýýë äýõ ýðýëò íü èìïîðòûí çàðäëààð
• Íèéë¿¿ëýëò íü ýêñïîðòûí îðëîãîîð
òîäîðõîéëîãäîíî.
• Âàëþòûí õàíø õýäèéí ÷èíýý ºíäºð áàéíà
íýãæ âàëþòàä òºëºõ òºãðºãèéí õýìæýý
òºäèé ÷èíýý èõ áàéíà.

17. Âàëþòûí Âàëþòûí çàõ çýýë çóðàã(16.1)
õàíø
Òºãðºãººð èëýðõèéëñýí äîëëàðûí õàíø D èìïîðò S ýêñïîðò
E
P
Ýêñïîðòûí îðëîãî, èìïîðòûí çàðäàë Âàëþò ($)

18. • Ýêñïîðòûí òîãòìîë ò¿âøèíд âàëþòûí õàíøíû
áóñ õ¿ èí ç¿éëñèéí íºëººë뺺ð èìïîðò
ºñºõºä, çàõ çýýëä âàëþòûí õîìñäîë ¿¿ñ
óëìààð âàëþòûí õàíø ºñíº.
• Èéíõ¿¿ âàëþòûí õàíø íü ýêñïîðò, èìïîðòûí
íºëººãººð ººð ëºãäºæ áàéäàã.

19. Âàëþòûí
Èìïîðòûí çàðäëûí ºñºëò
D1 èìïîðò
õàíø çóðàã(16.2)
Òºãðºãººð èëýðõèéëñýí äîëëàðûí õàíø D èìïîðò S ýêñïîðò
E2
P1
E1
P
Ýêñïîðòûí îðëîãî, èìïîðòûí çàðäàë Âàëþò ($)

20. Âàëþòûí ºëººò õàíøèíä íºëººëºõ
õ¿ èí ç¿éëñ:
• Äîòîîä ãàäààäûí ¿íèéí ò¿âøíèé ººð ëºëò
• Õóäàëäààíû áàëàíñûí ººð ëºëò
• Óëñ îðíû äîòîîä äàõü çýýëèéí õ¿¿ãèéí
ò¿âøèí
• Ñàíõ¿¿, ìºí㺠çýýëèéí áîäëîãî
• Âàëþòûí çàõ çýýë äýõ òºðèéí çîõèöóóëàëò

21. Âàëþòûí õàòóó õàíø
• Òºðººñ âàëþòûí õàíøèéã çîõèöóóëæ áóé
íýëýýä ò¿ãýýìýë õýëáýðèéí íýã áîë àëòàí
ñòàíäàðò þì.
• Àëòàí ñòàíäàðòûí ¿åä çàéëøã¿é
áàðèìòëàõ 3 çàð èì áàéäàã. ¯¿íä:
– Һ𠺺ðèéí ìºíãºíèé íýãæèéã àëòààð ¿íýëäýã.
– Һ𠺺ðèéí ìºíãºí òýìäýãòèéã àëòààð
õóäàëäàí àâàõûã á¿ðýí õ¿ëýýí çºâøººðäºã.
– Òºð òºâ áàíêèíäàà ã¿éëãýýíä ãàðãàñàí
ìºíãºíèé õýìæýýòýé òýíö¿¿ õýìæýýíèé àëòíû
íººöòýé áàéõ ó èðòàé.

22. • Æèøýýëáýë:
• 20$=1óíö àëò áóþó 1$=0.05 óíö àëò
• 4000 òºã=1 óíö àëò áóþó 1 òºã=0.00025
óíö àëò
• 20$=4000 òºã áóþó (4000òºã:20$)= 200
òºã
• 1$=200òºãðºã
• Èéìä ìºíãºíèé íýãæèéí àëòàí ¿íýëãýý
ººð ëºã人ã¿é íºõöºëä âàëþòûí õàíø
ººð ëºãäºõã¿é

23. • 2 îðíû ìºíãºíèé íýãæýýð èëýðõèéëñýí íýãæ
àëòíû ¿íèéã õîîðîíä íü õàðüöóóëàõ ¿íäñýí
äýýð òîãòîîñîí âàëþòûí õàíøèéã õàòóó
õàíø áóþó àëòàí æèøìýë õàíø ãýíý.

24. Âàëþòûí
D3 S1
õàíø
D2
S2
Òºãðºãººð èëýðõèéëñýí äîëëàðûí õàíø
D1
P1
E1
P
U1 U2 U3 U
Ýêñïîðòûí îðëîãî, èìïîðòûí çàðäàë

25. • Ýêñïîðò, èìïîðòûí òýíöâýð õàíãàãäñàí ¿åä
õàíøíû áóñ õ¿ èí ç¿éëñèéí óëìààñ èìïîðò ºñ
âàëþòûí ýðýëòèéí ìóðóé á¿õýëäýý ºñºõºä
âàëþòûí õàíø Ð1 ò¿âøèíä èìïîðò íü ýêñïîðòîîñ
äàâæ òºëáºðèéí áàëàíñ àëäàãäàëòàé áîëíî.
• Ýíý ¿åä âàëþòûí æèøìýë õàíø òîãòñîí ó ðààñ
òýð íü Ð1-ñ äýýø ºñºõã¿é.
• Ýêñïîðòûí îðëîãîîñ äàâñàí èìïîðòûí çàðëàãà
áóþó áàëàíñûí àëäàãäàë áîëíî. (U3-U1)

26. Óëñ õîîðîíäûí êàïèòàëûí øèëæèëò áà
âàëþòûí õàíø
• Óëñ õîîðîíäûí ¿íýò öààñíû àðèëæààã
êàïèòàëûí øèëæèõ õºäºë㺺í ãýíý.
• Ýíý íü âàëþòûí çàõ çýýëä õ¿ òýé
íºëººëäºã.
• Ìîíãîëûí õºðºí㺠îðóóëàã èä ãàäíû ¿íýò
öààñûã õóäàëäàí àâáàë êàïèòàëûí
äîòîãøëîõ õºäºë㺺í áîëîõ áºãººä ìàíàé
âàëþòûí çàõ çýýë äýõ ýðýëòèéã
íýìýãä¿¿ëýíý.
• Ýñýðãýýðýý ãàäíû âàëþòûí
íèéë¿¿ëýëòèéã íýìýãä¿¿ëíý.

27. • Ìàíàé õºðºí㺠îðóóëàã èä ãàäààä äàõü
õºðºí㺠îðóóëàëòààñ îëîõ àøãèéí íîðì ìîíãîëîîñ
äîîãóóð áàéâàë áàéâàë óã îðíû ¿íýò öààñûã
õóäàëäàí àâàõûã ñîнèðõîíî.
• Èéìýýñ êàïèòàëûí óðñãàë íü àøãèéí íîðì
áàãàòàé îðíîîñ, àøãèéí íîðì ºíäºðòýé îðîí ðóó
èãýëñýí áàéäàã.
• Àøãèéí íîðì ºíäºð áîë çýýëèéí õ¿¿ ºíäºð
áàéäàã.

28. Âàëþòûí íýðýëñýí áà áîäèò õàíø
• Íýðýëñýí õàíø ãýäýã íü: òóõàéí îðíóóä
äàõü õàíø óíàëòûã òîîöîõã¿éãýýð
ñîëèëöîãäîæ áàéãàà âàëþòóóäûí òýð
¿åèéí ¿íýýð èëýðõèéëñýí õàíø
• Áîäèò õàíø ãýäýã íü: òóõàéí îðíóóä äàõü
áàðàà ¿éë èëãýýíèé ¿íèéí ò¿âøíèé
ººð ëºëò áóþó õàíø óíàëò òóñãàãäàæ
òîãòîîãäñîí õàíø þì.

29. Áîäèò áà íýðýëñýí õàíøíû
õàìààðëûã
Pd
  * ;
Pf
• ρ- áîäèò õàíø
• Є- íýðýëñýí õàíø
• Pd- äîòîîäûí ¿íèéí ò¿âøèí
• Pf- ãàäààä îðíû ¿íèéí ò¿âøèí

30. • Õýðýâ áîäèò õàíø ºíäºð áîë ãàäààäûí
áàðàà õàðüöàíãóé õÿìä, äîòîîäîä
¿éëäâýðëýæ áóé áàðàà õàðüöàíãóé ºíäºð
¿íýòýé
• Õàðèí áîäèò õàíø áàãà áîë ãàäààäûí
áàðààíû ¿íý ºíäºð, äîòîîäûí áàðààíû ¿íý
õÿìä áîëîõûã òóñ òóñ èëýðõèéëíý.

31. ËÅÊÖ ÄÓÓÑÀÂ