1. Монгол Улсын макро эдийн засгийн өнөөгийн байдал
Б.Золзаяа (D.PM13D083), Б.Нандин (D.PM13D186)
ШУТИC, КТМС, Үйлдвэрлэлийн менежментийн 1-р курс
Удирдагч багш Д.Содномзул
e-mail: zoza_0518@yahoo.com
Хураангуй:
“Эдийн засаг үсрэнгүй хөгжиж байгаа ч иргэдийн амьжиргаанд эерэгээр нөлөөлөж
чадахгүй байна. Монгол Улсын орлого өдөр ирэх бүр нэмэгдэж байгаа ч ядуурал
буурахгүй байна.”
Учир нь энэ их өсөлтөд хүний хөлс шингээгүй. Тодорхойлбол, зүгээр л байгалийн
баялгаа зарж олсон орлогын өсөлт юм. Бүтээж буй баялаг бүхэнд монголчуудын хөлс
шингэсэн цагт Монгол Улс мандан бадарна.
Энэхүү илтгэлд ажилгүйдлээс болж алдагдаж буй үндэсний баялаг, Филлипсийн
өргөтгөсөн тэгшитгэлийг ашиглан эдийн засагт хүлээгдэж буй инфляцийн түвшнийг
тооцон гаргасан болно.
Түлхүүр үг: инфляци, ажилгүйдэл, ядуурал, Филлипсийн тэгшитгэл, Оукений хууль
Оршил:
Хөлс шингэсэн өсөлт л хүний амьдралд наалдана
“Эдийн засаг үсрэнгүй хөгжиж байгаа ч иргэдийн амьжиргаанд эерэгээр нөлөөлөж
чадахгүй байна. Монгол Улсын орлого өдөр ирэх бүр нэмэгдэж байгаа ч ядуурал
буурахгүй байна” гэсэн үнэн ч юм шиг үгс сүүлийн үед байнга яригдах болсон.
Хэвлэлийн хуудаснаа хамгийн их гарч, телевизүүдийн эфирээр хамгийн олон удаа
сонсогдож байгаа үг, өгүүлбэр юм.
Тэгвэл манай улсын эдийн засаг жил бүр 10-20 хувиар өсөөд байхад яагаад хүн
амын бараг 40 хувь нь ядуу гэсэн ангилалд багтаж байгаа вэ? Учир нь энэ их өсөлтөд
хүний хөлс шингээгүй. Тодорхойлвол, зүгээр л байгалийн баялгаа зарж олсон
орлогын өсөлт юм. Мэдээж уул уурхайн салбарт олон мянган ажлын байр шинээр бий
болж, тэнд хүмүүс хөлсөө урсган ажиллаж байгаа нь үнэн. Гэхдээ “хөлс” гэсэн
ойлголтыг нэмүү өртөг шингээх гэдэг утгаар хэрэглэж байна. Эдийн засгийн
өсөлтийн мөн чанар бол баялаг бүтээх гэсэн товч ухагдахуун байдаг . Тэгвэл
монголчууд ихэнхдээ баялаг бүтээхгүй байна. Тийм ч учраас иргэд нь ядуу, орлого нь
бага, инфляци нь өндөр байгаа юм.
Зураг: хараад юу бодогдож байна ?

2. Миний найзын ингэж өссөнтэй адил Монгол улсын эдийн засагч бас ихээр
өөрчилөгдөж мөн өссөн билээ . Би энэ үеэс одоог хүртлэх амьдралаа эргэн харахад
өөрчлөлт ихээр орсон байна энэхүү их өөрчлөлтийг ярьвал хугацаа их орно үүнтай
адил Монгол улсын эдийн засгийн өөрчлөлт ч гэсэн адил юм .Тиймээс өнөөг хүртлэх
эдийн засаг яаж үүссэн талаарх түүхийг товчхон ярие. Жишээ нь: 2000 оноос хойш
яривал, Монгол Улсын эдийн засаг 2000 он хүртэл ерөнхийдөө зогсонги байдалтай
байсан. 2005 оноос дэлхийн эдийн засгийн бүтцэд ерөнхийдөө өөрчлөлт орсон . Тэр
өөрчлөлт манай улсын эдийн засагт эергээр нөлөөлж байна. Хятадын эдийн засаг
сүүлийн 30 жилд асар хурдтай өсч байна. Дэлхий нийтийг алмайруулсан Хятадын
эдийн засгийн өсөлт Монгол руу тодорхой хэмжээгээр нөлөөлж буйн илрэл нь
өнөөдрийн үсрэнгүй өсөлт болоод байна. Манай газрын баялгийн эрэлт хэрэгцээ урд
хөршид асар их хэмжээгээр нэмэгдэж байна. Тэр эрэлт хэрэгцээ Монголын эдийн
засгийн хөгжих, Монгол Улс хөрөнгөжих боломжийг олгож байна. Гадаадынхан
Монгол Улсыг нүүрсний хамгийн том нөөцийг агуулсан орон хэмээн анхаарлаа
хандуулах болсон. 2009 онд днб хасах хувьтай гарч байсан манай улсын эдийн засаг
2011 онд өндөр өсөлттэй гарсан. Нэрлэсэн өсөлт нь 27 хувьтай, бодит өсөлт нь17,3
хувьтай гарсан юм.
Ийнхүү тоон үзүүлэлтийг гайхдаг. “Үсрэнгүй эдийн засгийн өсөлт өнөөдөр
яагаад бидний амьдралд шууд мэдэгдэхгүй байна вэ?” гэж. Эдийн засаг өндөр
өсөлттэй гарлаа гээд шууд иргэдийн амьдралд хүрч чадахгүй . Учир нь, манай эдийн
засгийн өндөр өсөлт юунаас болж гарсан бэ ? гэвэл уул уурхайн экспортын орлоготой
холбоотой. Тиймээс эдийн засгийн өсөлтийн үр шим хүнд хүрэхдээ тодорхой хугацаа
шаарддаг. Бүгдээрээ бодъё лдоо ! Орон сууц босгох, зам тавих, цахилгаан станц
барихад тодорхой хугацаа ордогтой л адил. Тэгэхээр өнөөдөр эдийн засгийн өсөлт
өндөр гарлаа гээд нэг тоо хэлэнгүүт л биеллээ олохгүй юм . Өсөлт яагаад бидний
амьдралд хүрэхгүй байна гэж бухимдах хэрэггүй .

3. 1. Монгол улсын макро эдийн засгийн өнөөгийн байдал.
Эдийн засаг гэдэг бол амьдралын зайлшгүй баялгийг бий болгох ашиглах
замаар хүмүүс ба нийгмийн хэрэгцээг хангах аж ахуйн цогц юм. Аливаа улс орны
эдийн засаг нь тухайн улсын хөгжил, цаашдын чиг хандлага, нөөцийг үр ашигтай
хуваарилах, зах зээлд хомсдолтой байгаа бүтээгдэхүүн үйлчилгээг бий болгох, үүний
үр дүнд хувь хүний болон нийгмийн аж байдлыг нэгэн зэрэг харуулж байдаг.
-1.6
6.1
17.3
12.3 11.7
-10
0
10
20
2009 2010 2011 2012 2013
ДНБ-ий бодит с лтө ө
1-р зураг.Монгол улсын ДНБ-ий бодит өсөлт
Энэ зурагт Монгол улсын 2009-2013 он хүртэлх ДНБ-ий өсөлтийг харуулсан
байна. 2009 онд ДБН-ийг 10,1% болгохыг зорьж байсан боловч дэлхийн санхүү эдийн
засгийн хямралын нөлөөгөөр Монгол улсын боловсруулах аж үйлдвэр, барилга,
бөөний болон жижиглэн худалдаа, банк санхүүгийн салбарт бууралт бий болсноор
2009 онд ДНБ -1,6% хувь болтлоо буурсан юм. Харин 2011 онд өмнөх жилүүдтэй
харьцуулахад макро эдийн засгийн бүхий л үзүүлэлтүүд өндөр өсөлттэй байлаа. Уул
уурхайн салбарын олборлолт үлэмж хэмжээгээр нэмэгдсэн нь экспорт болон төсвийн
орлогыг огцом нэмэгдүүлж, эдийн засгийн өсөлтөд хүчтэй нөлөөлжээ.
0
10
20
2009 2010 2011 2012 2013
4.2
13
10.2
14 12.5
Инфляцийн т вшин , хувиарү
2-р зураг. Инфляцийн түвшин
2009 оны байдлаар инфляцийн хувь 4,2% болсон бөгөөд ингэж буурсны гол шалтгаан
нь 2008 оныг “Хүнсний аюулгүй байдал0 хүнсний хангамжийн жил ” болгон

4. зарлаж , атарын 3-р аян эхлүүлэн мөн нефтийн үнэ тогтворжсонтой холбоотой бөгөөд
Монгол банк 2009 оны эхний хагаст мөнгөний хатуу бодлогыг цаг алдалгүй
хэрэгжүүлснээр инфляцийн огцом савлагаанаас зайлсхийж чадсан. Ийнхүү
инфляцийн түвшин буурч тогтворжсон хэдий ч мөнгөний нийлүүлэлт өссөн нь
дараах зургаас харагдаж байна.
0
1000
2000
3000
4000
5000
6000
7000
8000
9000
10000
2009 2010 2011 2012 2013
2880.03
4679.9
6412.3
7617.2
9450.9
3-р зураг. Мөнгөний нийлүүлэлт (М2 мөнгө, тэрбум ₮)
9.9
8
9.9 9.9
8
4.2
13
10.2
14 12.5
0
5
10
15
2009 2010 2011 2012 2013
Зорилтот Бодит
4-р кураг. Инфляци: бодит гүйцэтгэл болон зорилтот түвшин, хувиар

5. Макро эдийн засгийн гол сөрөг хүчин зүйлүүд нь ажилгүйдэл болон инфляци
юм.Инфляцийг дагаад ажилгүйдэл ихээр бий болж байдаг ажилгүйдлээс үүссэн сөрөг
дагавар нь ядуурал юм .
0
5
10
15
2009 2010 2011 2012 2013
14
8.7
3.5
7.9 7.3
Ажилг йдлийн т вшин, хувиарү ү
5-р зураг. Ажилгүйдлийн түвшин.
Ажилгүйдлийнмтүвшин нь тухайн улс орны нийт ажиллах хүчний хичнээн нь
ажилгүй байгааг харуулдаг. Дээрх зурагт ажилгүйдлийн түвшин 2009-2011 он хүртэл
буурсан боловч инфляцаас шалтгаалаад 2012 онд дахин өссөн байна.
0
20
40
2009 2010 2011 2012
38.7 39.2
29.8 27.4
Ядуурлын т вшин, хувиарү
6-р зураг. Ядуурлынн түвшин.

6. Ядуурал нь инфляци болон ажилгүйдлийн түвшнээс хаамаараад өсч, буурч байдаг.
2. Монгол улсын макро эдийн засгийн зарим
үзүүлэлтүүдийн шинжилгээ.
Макро эдийн засгийн сөрөг хор нөлөөлөл ихтэй үндсэн хоёр асуудал бол ажилгүйдэл
ба инфляци юм. Ажилгүйдлээс болж үүдэн үндэсний баялаг хэрхэн алдагдаж байгааг
тооцож үзвэл,
2012 оны үзүүлэлтүүд: Ажиллах хүч- 37.8 мян. хүн
Ажиллагсад-35.9 мян. хүн
Ажиллах хүчний оролцооны түвшин- 78.8%
Английн эдийн засагч Артур Оукен анх ажилгүйдлийн түвшин, ҮНБ-ний
үйлдвэрлэлийн хэмжээ хоёрын хоорондын хамаарлыг судалсан .Түүний дагуу бодвол:
Ажилгүйдлийн улмаас үйлдвэрлэлийн хүчин чадлыг дутуу ашиглаж, ДНБ-ний
үйлдвэрлэлийг нэмэгдүүлэх боломж алдах. Хичнээн хэмжээний бүтээгдэхүүн,
боломж алдаж байгааг Артур Оукерийн хуулиар илэрхийлнэ.
тэрбум ам доллар
2012 онд ажилгүйдлээс болж манай улс үндэсний баялгаа 0.6 тэрбум ам доллараар
буюу 6.4 хувиар алджээ.
2013 оны үзүүлэлтүүд: Ажиллах хүч- 35,0 мян. хүн
Ажиллагсад -31.7 мян. хүн
Ажиллах хүчний оролцооны түвшин- 75.4%
тэрбум ам доллар
Харин 2013 онд ажилгүйдлээс болж манай улс үндэсний баялгаа 0.48 тэрбум ам
доллараар буюу 4.4 хувиар алджээ.
Инфляци нь ажилгүйдэлтэй салшгүй холбоотой ажилгүйдэл инфляцийн холбоог
английн эдийн засагч А.Филлипс нь: ажилгүйдлийн түвшин 2.5-3%-иас дээш болоход
үнэ цалингийн өсөлт огцом удааширдагийг тогтоожээ. Бодит амьдрал дээр бараа
бүтээгдэхүүнүүдийн үнэ цалин хөлснөөс түрүүлэнгүй өсч байна.

7. 2013 оны инфляцийн бодит түвшин 12.5 % байгаа бөгөөд хүлээгдэж буй
инфляцийн түвшинг Филлипсийн тэгшитгэлээр тооцож үзвэл,
π= πe
-f(U-U*)=>
πe
= π -f(U-U*)
πe
=12.5%-2.5(7.3%-5.5%)
πe
=12.5%+4.5%
πe
=17%
Инфляцийн түвшнийг барихгүй бол маш хурдацтай өсөх хандлагатай байна.
Цагийг гамнаж биш, хэрэгтэй юманд YРЖ сур.
ТУУШТАЙ тодорхой зvйл гараас гаргаж, тvvний ард нь орж сурах хэрэгтэй.
Хэл хэрэгтэй гэдгийг єєрєє ярьдаг, тvvнийг мэддэг байж нэг ч НОМ сєхдєггvй, хэзээ ч
ийм байж БОЛОХГYЙ.
Жишээ нь ИНТЕГРАЛ функц юунд хэрэгтэй вэ? вэб хуудсыг ХЭН, ЯАЖ хийдэг вэ
гэх мэт асуултанд чи л эрж хайж хариулж чадна, єєр хэн ч БИШ!!
Саяны ярьсан чиг хандалага нь эдийн засгийг бодлогын хүрээнд хэрхэн хөгжүүлэх
арга юм .
Одоо харин хүн бүр эдийн засгийн хөгжилд хувь нэмэрээ хэрхэн оруулах вэ ? гэвэл :
Манайхан сэтгэлгээнээсээ эхлээд өөрчлөлт хийх шаардлагатай. Жишээ нь, баялаг
бүтээнэ, нэмүү өртөг шингээнэ гэхээр заавал нүсэр том үйлдвэр байгуулах ёстой юм
шиг сэтгэдэг. Уг нь хүний наад захын гарын дор хэрэглээг л үйлдвэрлэхэд нэмүү
өртөг шингэнэ . Өнөөдөр манай улсад ямар байгаа вэ ?. Галаа асаах шүдэнз, хоолоо
ам руугаа дөхүүлэх халбага, сэрээгээ ч үйлдвэрлэхгүй байгаа. Онгоц үйлдвэрлэхтэй
адил шүдэнз, халбагахан үйлдвэрлэхэд өндөр технологи шаардлагагүй. Хүн бүр
хичээвэл чадах зүйл юм.
Ийм байхад эдийн засгийн лут онол ярьж, толгой эргэсэн тооцоо судалгаа хийх
шаардлага гарахгүй л болов уу?. Зүгээр л өөрт байгаагаа зарж, өөрсдөө хийж чадах
зүйлээ бусдаас худалдаж авахын оронд бүх зүйлд хөлсөө шингээ. Тэр цагт л эдийн
засгийн өсөлт иргэдийн амьжиргааг өөд татах болно. Одоогийн байдлаас хархад
баялгаа зарсан мөнгөний хэмжээ хэдэн зуун тэрбум, их наяд болж өслөө гээд юу ч
өөрчлөгдөхгүй. Ирээдүйд учрах сөрөг үр дагавар нэмэгдэж, иргэдийн амьдрал улам л
уруудна гэдэг нь тодорхой юм. Бүтээж буй баялаг бүхэнд монголчуудын хөлс
шингэсэн цагт Монгол Улс мандан бадрана.
НЭГ ч минутийг битгий дэмий єнгєрєєгєєрэй, ТВ vзэх, дэмий мєрєєдєх, гадагшаа л
явмаар байна гэж бодоод л байх гэх мэт ЧИНИЙ дайсан маш их шvv.
АНУ-ийн Франклин 13 чанарыг єєртєє тєлєвшvvлнэ гэсэн зорилго тавьсан тvvний
нэг нь энэ хүү өгүүлбэр юм.

8. Дүгнэлт
Эцэст нь эдийн засаг гэдэг тийм ч хялбар бас шулуухан тоглоом биш юм. Энэ
тоглоомонд оролцож буй хүн эдийн засгийн эрх чөлөөтэй байж өөрийн
хэрэгцээгээ хангахын тулд, өөрийн хүч чадал, оюун санаа, нөөц баялгаа дайчлах
хэрэгтэй. Гэхдээ зөвхөн эдийн засгийн мэдрэмж сайтай байж оновчтой, зөв алхам
хийж чадсан тохиолдолд л тэр эрх чөлөөг нь эдлэх боломжтой. Үүний дараа л
хүссэн зүйлээ хэрэглэх нь таны дурын хэрэг. Гэхдээ энэ ээдрээтэй орчинд таны
сонголт эргээд таны нийгэм, эдийн засгийн амьдралд нөлөөлж болзошгүй гэдгийг
санах хэрэгтэй !
Дэвшүүлж буй санал:
• 1.Хөрөнгө оруулалты нэмэгдүүлэх
• 2.Экспортыг нэмэгдүүлэх импортыг орлох
Нийлбэрээр Эдийн засгийн өсөлтийг эрчимжүүлнэ.
Ашигласан ном, хэвлэл
1. “Санхүүгийн мэдээ” сонин
2. МУ-ын 2009-2011 оны төсвийн төсөл
3. МУ-ын статистикийн эмхэтгэл (2009 он)
4. МУ-ын статистикийн эмхэтгэл (2010 он)
5. www.nso.mn , Үндэсний статистикийн мэдээлэл
6. www.mongolbank.mn , Инфляцийн түвшин
7. www.google.mn ,Макро эдийн засгийн үзүүлэлтүүд
8. www.slideshare.com
9. www.scribd.com