1. БАЙГУУЛЛАГЫН ЗАН ТӨЛӨВ, ХАРИЛЦААНЫ ХЭВ ШИНЖИЙН ЗАГВАРУУДЫГ
АШИГЛАН ӨРСӨЛДӨХ ЧАДВАРЫГ НЭМЭГДҮҮЛЭХ НЬ
Баатар-Очирын Наранцацрал
** ШУТИС, ХБТС, **
e-mail: naraas_88@yahoo.com
Хураангуй
Байглийн баялаг, нөөц, хямд ажиллах хүчинд тулгуурласан
өрсөлдөх чадвартай улсаа хөгжүүлэхийн тулд байгууллага дахь
зан төлөв, харилцааны хэв шинжийн загваруудыг хэрхэн ашиглах
онол арга зүйн үндсийг судлав. Уг загварыг ашигласнаар эдийн
засаг, нийгмийн байдал дээшилж улмаар өрсөлдөх чадварыг
хөрөнгө оруулалтын шатанд хүргэх боломжийг товчхон өгүүлэв.
Түлхүүр
өрсөлдөөн
үг:
байгууллага,
зан
төлөв,
харилцаа,
загвар,
Оршил
Хөгжил дэвшилтэй мөр зэрэгцэн алхахын тулд Монгол хүн
бүхэн өөрийн хөдөлмөрөөр эх орондоо аз жаргалтай, эрх чөлөөт
хөрсийг бий болгохыг хүсдэг нь дамжиггүй. Үүний нэг илрэл нь
ямар нэг байгууллага үүсгэж, тодорхой бүтээгдэхүүн ажил
үйлчилгээгээр зорилтод зах зээлээ хангахыг эрмэлздэг билээ.
Гэвч манай улсын бүтээгдэхүүнийг Азид таних нь бүү хэл,
монголчууд өөрсдөө ч тэр бүр мэдэхгүй байгаа.
Монгол улс албан ёсны зээл тусламжийн ихээхэн хамааралтай
дэлхийн
улс
орнуудын
эхний
тавд
ордог.
Мөн
өрсөлдөх
чадвараараа 125 орноос 92 дугаарт байна. Энэ нь нэг хүнд
ноогдох дотоодын нийт бүтээгдэхүүн 744 ам доллар байгаагаар,
дэлгүүрийн лангуун дээрх “Монголд үйлдвэрлэв, 8.6” гэсэн
кодтой бүтээгдэхүүн хэрэглээнд битгий хэл, нүдэнд өртөхгүй
байгаагаар тодорхойлогдоно.
Өрсөлдөх
чадварыг
тодорхойлох
хүчин
зүйл
нь
бүтээгдэхүүний зах зээл дээрх орон зай байдаг боловч манай
орны үйлдвэрүүдийн зорилтод зах зээл сум, дүүрэг, нийслэл буюу
зөвхөн өөрсдийн оршин байгаа газраараа л тодорхойлогдож байгаа
нь харамсалтай.
Зах зээлийн үндсэн зарчим- өрсөлдөөнд хүчирхэг байхын
тулд байгууллага хамгийн үнэ цэнэтэй хүчин зүйл буюу хүний
нөөцийн
удирдлагыг
төгөлдөржүүлэх
шаардлага
манайд
нэн
тулгамдсан асуудал болж байна.

2. Зорилго
Байгууллага дахь зан төлөв, харилцааны хэв шинжийн
загваруудыг ашиглаж, хүний нөөцийн удирдлагыг төгөлдөржүүлэн
өрсөлдөх чадврыг дээшлүүлэх онол арга зүйн үндсийг тогтооход
энэхүү судалгааны зорилго оршино.
Аргачилал
Судалгааны онолын сэтгэлгээний индуктив арга, шинжлэх
ухааны туршилтын арга, эдийн засаг, менежментийн онол арга
зүйг ашиглав.
Судалгааны хэсэг
Хөгжлөөр тэргүүлэгч болон амжилттай хөгжиж буй орнуудын
үйл амьдрал, туршлагаас үзвэл зах зээлийн эдийн засгийн
хөдөлгөгч хүч нь өрсөлдөөн гэдэг нь тодорхой байна.
[“Хүнсний үйлдвэрийн өрсөлдөх чадварын онол, арга зүйн үндэс”
Хүнсний үйлдвэрийн өрсөлдөх чадвар.2007]
Өрсөлдөөн бол хүчтэйг улам хүчирхэгжүүлж, сул доройг
тэмцэлдэгч,
ялагч болгодог хязгааргүй хүч юм.
Зах зээлийн өрсөлдөөнд тухайн улс болон байгууллага чухам
ямар орон зай эзэлж байгааг илэрхийлэх үзүүлэлт нь өрсөлдөх
чадвар
юм.
Өрсөлдөх
чадвар
бол
аливаа
улсын
хөгжлийн
түвшингээр тодорхойлогдоно.
Монгол улс дэлхий дахины өрсөлдөх чадварын 2005-2006 оны
тайланд анх хамрагдсанаас хойш 2 дахь судалгаанд оролцсон.
2005 онд 125 орноос 90 дүгээрт, 2006 онд 92 дугаар байранд
оржээ. Энэхүү тайлангийн судалгаа нь улсын эдийн засгийн
түвшин,
өрсөлдөх
чадварыг
137
үзүүлэлтээр
үнэлдэг
тул
эрдэмтэд, судлаачид ихээхэн үндэслэлтэй гэж үздэг байна.
[“Хүнсний үйлдвэрийн өрсөлдөх чадварын онол, арга зүйн үндэс”
Хүнсний үйлдвэрийн өрсөлдөх чадвар.2007]

3. Эдийн засгийн уналт
Монгол улс эдийн засгийн өсөлтөөр ямар түвшинд байгааг
өрсөлдөх чадварын үе шатаар тодруулбал
Хүснэгт 1
Үйлдвэрлэлий Хөрөнгө
Шинэчлэлийн
н
хүчин оруулалтын
Баялгийн шат
шат
зүйлийн шат
шат
• Байгалийн ААН, иргэн,
төр
бүгд
баялиг
хөрөнгө
Өрсөлдөх
• Нөөц
оруулагч
чадварын
• Хямд
Тулгуур
болж
давуу
тал Хуримтлагдса
ажиллах
хүчин зүйл
дотоодын
дээд
н баялиг
хүч
үйлдвэрлэл
зэргээр
• Импортын
нэмэгдэж
дайчлагддаг
бүтээгдэх технологи
үүн
хөгждөг
Үндэсний
пүүсүүд үйл
Бизнесийн
ажиллагааг
байгуулгын
хялбараар
Хөдөлмөрийн
Өрсөлдөөни өрсөлдөөн нь хэрэгжүүлж,
өндөр
й хэлбэр
үнийн
шинэ
бүтээл
бууралтад
үйлдвэрлэгч
үндэслэгддэг ,
бизнес
эрхлэгчид
нэмэгдэнэ
Экспорт,
Чанартай
импортын
Чөлөөт
Үр дүн
бүтээгдэхүү
харьцаа
өрсөлдөөн
н
алддагдсан
ЭЗ-ийн
Хөгжил
Хэрэглэгчээ
Онцлог
хямралд
дэвшил
дээдэлсэн
өртөмтгий
Нэг хүнд
ноогдох
17000$ -оос
2000$
3000-9000$
ДНБ-ний
их
хэмжээ
Дээрхээс үзвэл Монгол улс эдийн засгийн өсөлтийн өрсөлдөх
чадвар нь “Хүчин зүйлийн шат”-наас өмнөх шатанд тодорхойлогдож
байна. Үүний бодит илрэл нь байгалийн баялаг, нөөцдөө
тулгуурлан
дотоодын
үйлдвэрлэл,
хөрөнгө
оруулалтаар
өрсөлдөөнийг бий болгоогүй, хүн амынхаа хэрэгцээг импортоор
хангадаг, эдийн засгийн хямралд өртөмтгий орон болсныг илтгэж
байна.
Үүнийг зарим нэг тоо баримтаар тайлбарлавал: Дэлхий
практикт хүнсний нийт бүтээгдэхүүнийхээ 30-аас дээш хувийг
импортоор авдаг бол тухайн улс орны хүнсний аюулгүй байдлаа

4. алдаж, ялангуяа хүнсний тодорхой нэг бүтээгдэхүүний импортын
20-оос дээш хувийг зөвхөн нэг улсаас авдаг бол экспортлогч
орны бүрэн эрхшээлд
ордог гэж
үздэг байна. 2007
оны
судалгаагаар манай улс үндсэн хэрэглээний 12 нэр төрлийн
хүнсний бүтээгдэхүүнийхээ 70 хувийг импортлон авч байна. [“Эх
орны хүнсний үйлдвэрийн өрсөлдөх чадварын бодит байдал, эрх
зүйн шинэтгэл” Хүнсний үйлдвэрийн өрсөлдөх чадвар.2007]
Хүснэгт 2
Бүтээгдэхүүний
Хэмжээ %
Импорт
Экспорт
нэр
Ургамлын тос
100
*
Жимс
97
*
Будаа
100
*
Тодруулбал
мах,
сүүнээс
бусад
бүх
бүтээгдэхүүний
хэрэгцээний 20-оос дээш хувийг импортын эх үүсвэрээс хангаж
байна.
Мөн Монгол улс 2003-2006 онд жилд дундажаар 250-300 мянган
тонн хүнсний бүтээгдэхүүн импортлосноос улсын мэргэжлийн
хяналтын газрын хил, гүний мэргэжилийн хяналтад тэдгээрийн
зөвхөн 40 гаруй хувийг л хамруулсан байна.
Лабораторийн
шинжилгээний
хяналтанд
хамрагдсан
импортын
хүнсний бүтээгдэхүүний 7.8% нь “Шаардлага хангахгүй” гэсэн
дүнтэй байв.
Тиймээс бид дотоодын үйлдвэрлэлээ нэмэгдүүлж хүчин зүйлийн
шатаас хөрөнгө оруулалтын шатанд шилжих нь хөгжил дэвшилийн
эхлэл юм. Иймээс байгуулгын зан төлөв, харилцааны хэв
шинжүүдийн загварыг ашиглах замаар дотоодын өрсөлдөөнийг
нэмэгдүүлэх боломжтой юм.
“Дотоодын ширүүн өрсөлдөөнийг бий болгосноор гадаад зах зээлд
өрсөлдөхөд
хүчирхэг багийг бүрдүүлж чаддаг”
Амьдрал дээр хүнээс илүү үнэ цэнэтэй зүйл гэж нэгээхэн ч
үгүй. Учир нь таны шунаж тэмүүлж байгаа тэр гайхамшигтай
баялгуудыг хүн л бүтээдэг.
Гэхдээ ертөнц дээр гайхамшигтай амжилт бүхэн аз жаргалтай мөч
бүрээс ургадаг гэдгийг хэн ч үгүйсгэхгүй биз ээ.
Байгууллагын зан төлөв, харилцааны хэв шинжийн загварууд гэдэг
нь тухайн байгууллагад тогтсон хамтын ажиллагааг тодорхойлогч
хүчин зүйл юм. Энэ нь хөндлөн, босоо, урвуу харилцааны аль нь
ч байж болох ч тухайн хамт олныг сэтгэл хангалуун, урам
зоригтой сэтгэхэд нь нөлөөлөхүйц таатай орчинг бүрдүүлэх
зорилгод тулгуурлана.
Байгууллага зан төлөв, харилцааны хэв шинжийн загварууд

5. Нэр төрийн
Загварын
суурь
Менежментий
н чиг
баримжаа
Ажиллагсдын
чиг
баримжаа
Ажилтны
сэтгэлзүйн
үр дүн
Ажилтны
хэрэгцээний
хангалт
Хөдөлмөрийн
процесс
дахь
оролцоо
Захирах
Халамжлалын
Эдийн
засгийн нөөц
Дэмжлэгийн
Хүснэгт
Хамтач
Жолоодлого
Түншлэл
Дэмжлэг
3
Багаар
ажиллах
Бүрэн эрх
Мөнгө
Захирагдах
Аюулгүй
байдал,
хөнгөлөлт
Ажлын
даалгаврын
биелэлт
Хариуцлагата
й байх зан
төлөв
Даргаас
шууд
хамааралта
й
Байгууллагаа
с
хамааралтай
Удирдлагад
оролцох
Хувийн
сахилга бат
Оршин байх
Аюулгүй байх
Эрх зүй
зөвшөөрөх
Өөрөө
хэрэгжүүлэх
Хамгийн
бага
Идэвхгүй
хамтын
ажиллагаа
Идэвхижүүлэ
х урамшил
Зохих
санаачлага
Статистикийн газраас саяхан гаргасан нэг судалгаанд нийслэлд
100-аас дээш ажиллагссадтай, 1 тэрбум ба түүнээс дээш жилийн
борлуулалтын орлоготой хүнсний үйлдвэр 9, хөдөө орон нутагт
50-аас дээш ажиллагсадтай 400 сая ба түүнээс дээш жилийн
борлуулалтын орлоготой хүнсний үйлдвэр улсын хэмжээнд 6 байгаа
нь манайд хуруу дарам цөөхөн том үйлдвэр байна. Манай улсын
дийлэнх үйлдвэрүүд жижиг дунд үйлдвэрлэлийн түвшинд байгаа
учир нэр төрийн харилцааны хэв шинжийг ихэвчлэн ашигладаг.
Талх чихэр, АПУ, Уулын баяжуулах Эрдэнэт үйлдвэр гэгчилэн цөөн
тооны үйлдвэрүүд л халамжлалын харилцааг ашиглаж эхлэж байна.
Компани бүрт өөрийн гэсэн зан төлөв харилцааны хэв
шинжүүд бүрэлдэн тогтсон байдаг. Тухайн харилцааны хэв шинжээс
хамааран амжилт, үр дүн нь тодорхойлогддог юм. Манай оронтой
нэг жил төвлөрсөн төлөвлөгөөт тогтолцоонд орсон Польш нэг хүнд
ноогдох ДНБ 8258 ам$, Эстонид 10680 ам$, Унгарт 12500ам$
байхад Монгол улс нэг хүнд ноогдох ДНБ 744 ам$ байна. Энэ
байдал нь өөрийн орны эрэлт хэрэгцээг хангахуйц газар нутаг,
баялиг, боловсон хүчин, нөөц байгаа ч үйлдвэрлэлээ удирдан
чиглүүлэх, хүний нөөцийг идэвхжүүлэн хөгжүүлэх
арга дутагдаж
байгаатай холбоотой байж болох юм.
Аливаа эрсдэл үр дүнгийн эцсийн зорилтоос хазайлтгүйгээр
жолоодхуй бол хувь хүнээс эхлээд эх орны хөгжилд хүртэл өөрийн
гэсэн алсын хараа, үзэл баримтлал түүнийхээ биелэлтийн төлөө
бий болгосон соёл, бүрэлдэн тогтносон уламжлалаа буюу нийгмийн
харилцааны
хэв
шинжийн
загваруудыг
оновчтой
ашигласнаас

6. хамаарна. Тиймээс бид байгууллагадаа өрсөлдөөнийг бий болгохын
тулд хамтач харилцааны хэв загварыг нэвтрүүлэх хараатай байх
хэрэгтэй.
Байгууллага дахь зан төлөв, харилцааны хэв шинжийн тогтолцоо
Зураг
¯çýë
áàðèìòëàë
Àëáàí ¸ñíû
áàéãóóëëàãà
2
Ôèëîñîô, ¿íýò ç¿éëñ, àëñûí
õàðàà, çîðèëò, ìåíåæìåíòèéí
çîðèëãî
Áàéãóóëëàãûí
ñî¸ë
Àëáàí áóñ
áàéãóóëëàãà
Õ¿ðýýëýí
áàéãàà
íèéãìèéí îð÷èí
Óäèðäëàãà, õàðèëöààíû ñ¿ëæýý,
á¿ëãèéí õºäëºë ç¿é
Õºäºëìºðèéí àìüäðàëûí ÷àíàð
Ìîòèâàöè
¯ð ä¿í:
• ¿éë àæèëëàãààíû ¿ç¿¿ëýëò
Харилцааны тогтолцоо байгууллага бүрт байдаг боловч өөр
• Àæèëòíû ñýòãýë õàíàìæ
хоорондоо хэлбэрээрээ ялгагдана. Ухамсартайгаар буй болсон
• Áèå õ¿íèé òºëºâøèë, õºãæèë
бөгөөд байнга хяналттай шинэчлэгдэн боловсронгуй болж байдаг
тогтолцоо хамгийн үр ашигтай болох нь амьдралаар тогтоогджээ.
Байгууллага дахь зан
төлөв, харилцааны хэв шинжийн тухай
ухааны суурь мэдлэг баяжихийн хэрээр түүний тогтолцоо нь
шинэчлэгдэн (монологи хэлбэрээс динамика үйл хөдлөлд шилжинэ)
боловсронгуй болно. Зан төлөв харилцааны тогтолцооны зорилт нь
байгууллагын
зорилгод
хүрэхэд
нөлөөлдөг
бие
хүн
болон
байгууллагын хүчин
зүйлийг таньж тодорхойлох тэдгээрийг
жолоодох нөхцөлийг бүрдүүлэхэд оршино. Хүчин зүйлсийн зарим нь
менежментийн хяналтаас гадна байдаг бөгөөд нэг хэсгийг нь
удирдан жолоодох хэрэгтэй
болдог. Зан
төлөв харилцаанд
нөлөөлөх хүчин зүйлийн менежментийн үр дүнг
3-н шалгуураар
тодруулбал:

7. Зураг 3
Эдгээр гурван шалгуур нь
×àíàðòàé á¿òýýãäýõ¿¿í,
¿éë÷èëãýý
Áèå õ¿íèé òºëºâøèë, õºãæèë
Àæèëòíû ñýòãýë õàíàìæ
Байгууллага дахь зан төлөв, харилцааны хэв шинжийн (загварууд)
тогтолцооны элементүүд.
Ажилтан сэтгэл ханамжийн зэрэг дээшилсэнээр ажлаас хожимдолт,
таслалтын бууралт, боловсон хүчний урсгал хөдөлгөөн багасдаг.
Улмаар өөрийгөө хөгжүүлэн шинэ мэдлэг эзэмшиж чанартай сайхан
бүтээгдэхүүнээр үйлчилж эхэлдэг.
Зан төлөв харилцааны хэв шинжийн тогтолцооны үндэс суурийг
тухайн байгууллагыг үүсгэн байгууллахын төлөө хүч хөрөнгөө
нэгтгэсэн хувь хүмүүс, мөн уг байгууллагыг одоо удирдаж байгаа
менежерүүдийн үндсэн итгэл хүсэл зориг бүтээдэг.
“Өрсөлдөөнд
юу мөрөөддөгөө мэддэг, мөрөөдлөө биелнэ гэдэгт
төгс итгэдэг удирдагчтай баг л ялагч болж чаддаг”
Зан төлөв, харилцааны хэв шинжийн философ буюу онолын загвар
нь байгууллагын бодит байдал, үйл ажиллагааны зорилт, цаашдын
хөгжилийн талаарх уг байгуулгын удирдагчидын хүсэл зориг итгэл
үнэмшилийн цогцыг өөртөө агуулна.
Байгууллагын
зохион
байгуултын
онол
(философ)-ын
зарим
элементүүд
• Бид чанар,техникийн давуутай байдал, зардлын үр ашгийг
хариуцна
• Ажилтнууд өөр хоорондоо анхаарал, итгэл, хүндэтгэлтэй хандах
ёстой
• Ажилтан бүр байгууллагын ховор үнэт зүйл юм
• Ажилтан бүр үйл ажиллагааны өндөр үр дүн гаргах ёстой
• Багаар ажиллах нь бие хүмүүсийн хүчин зүтгэлийн нийлбэрээс
илүү үр дүнд
хүргэж болно, хүргэх ч ёстой (байгууллагын
гишүүд бүлэг дотор идэвхгүй байдаг)
• Нээлттэй харилцаа нь амжилт гаргахад чухал ач холбогдолтой
• Бүх ажилтнуудын оролцоотойгоор шийдвэр гаргах ёстой
“Япон хүн хамт олондоо мэддэг бүхнээ хэлж амжилтанд хурдан
хүрдэг бол европчууд мэддэгээ хадгалсаар хугацаа алддаг” харин

8. монголчууд бид мэдлэг, дадлага, хамтач ажиллагаа дутагдаж
байна. Байгууллага дотор ажиллаж байгаа хүн бүхэн ажлын
газрынхаа ирээдүйн төрх, зорилго, хэтийн зорилтыг мэддэг байх
нь тухайн зорилгод хүрэхэд өөрийн үнэ цэнийг илүүтэйгээр
мэдэрхэд хүргэдэг. Энэ нь цаашлаад ажилчидын санаачлага,
надаар хамт олон маань дутна гэсэн өөриймсөг сэтгэлгээг бий
болгодог бөгөөд бодит угтвар нөхцөлөөс үнэ цэн бүхий угтвар
нөхцөлрүү шилжиж байгууллагад минийх биднийх гэсэн үзэл
бүрэлдэн тогтдог.
Бодит угтвар нөхцөл гэдэг нь бодит байдлын талаарх бидний
төсөөлөл бөгөөд зан төлөв, харилцааны хэв шинжийн ухааны
судалгаа бөгөөд бидний өөрийн туршлага дээр үндэслэсэн байдаг.
Үнэ цэн бүхий угтвар нөхцөл нь тодорхой зорилго, үйл
ажиллагааны боломж гэж зарим судлаачид үздэг.
Өөрөөр хэлбэл: Хэрэв таны цамцны чинь зах үрчийгээд байвал та
өмсөхөө болъё гэж бодож болно. Харин энэ захыг ямар нэг аргаар
засч болохыг (бодит угтвар нөхцөл)мэдэж байя, энэ тохиолдолд
таны үнэ цэн бүхий угтвар нөхцөл өөрчлөгдөж байна. Ийнхүү үнэ
цэн бүхий угтвар нөхцөл нь хувилбаруудтай бөгөөд тэдний
боломжит хувилбаруудыг сонгож бас татгалзаж болох талтай.
Зураг 4
Èðýýä¿éí ä¿ð òºðõ (àëñûí
õàðàà)
¯íýò ç¿éë áîëîí ¿çýë
áàðèìòëàë
Çîðèëãî
çîðèëò
×èã õàíäëàãà ñòðàòåãè
Àðãà òàêòèê
Äîòîîä ¿éë÷èëãýý
Ãàäààä ¿éë÷èëãýý
Ñòðàòåãè øèéäâýð, çîðèëò
Á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éë÷èëãýý
̺íãºí óðñãàë
Õ¿ì¿¿ñ áàéãóóëëàãà
Äýä á¿òýö
Òîäîðõîé ¿éëäýë áîëîí àëõàì
Õýí, þóã, õýçýý, ÿàæ õèéõ
âý?
FMC corporation-ийн толгойлох албаны 800 ажилтны өмнө
“Хэрэлэгчийн хүсэл таашаалыг үйлчилгээгээр хангах түвшин”-г
дээшлүүлэх зорилт тавигджээ. Энэ асуудлыг бага хурлаар 4 өдөр
хэлэлцэж компанийг дээрх онол философийг боловсруулжээ. (Зураг
4)
Энэ
нь
пүүсийн
үнэт
зүйлсийг
зохион
байгуулалтын
өөрчлөлт,
мэргэжил
дээшлүүлэх
хөтөлбөрүүдтэй
цогцоор
нь
ухамсарлан ойлгосон нь ажилтнуудын болон хэрэглэгчдийн сэтгэл
ханамжийг эрс дээшлүүлэх боломж олгожээ. Үүний үр дүнд гол
мэргэжлийн ажилчдын хөдөлгөөн 50%-иар буурчээ.

9. Хөдөлгөөнгүй тогтвортой боловсон хүчинд тулгуурласан Япон улс
бол байгууллагын орчинг маш чухал үзүүлэлт болгодог бөгөөд
“Хамтач” загварыг ашиглаж өөрсдийн бүтээлч, өндөр үр
дүнтэй
зах зээлийг бий болгож чаджээ. Японы нийт иргэд эрүүл нийгэмд
аж төрөхийн тулд хүн бүр тасралтгүй сэтгэж түүнийгээ бүтээх
гэж тэмүүлдэг нь тэдний хөдөлмөр нь үнэ цэнэтэй гэдгийг бүрэн
мэдэрч байдагтай холбоотой.
Тэрхүү бүтээлч мэдрэмжийг хамт олноосоо, удирдлагаасаа авдаг
бөгөөд хамгийн чухал нь тэд “Юуг бүтээхийн төлөө би хэзээ яаж
хийх вэ?” гэдгээ бүрэн мэдэрч ажилладаг.
Байгууллагын ажилчид бүгд нэг арлыг харж хамтдаа далайд
хөвдөгт хүчирхэг компаниудын нууц нь оршиж байна.
Манай монголд жилд 1000 хүн тутмын 134 нь хорт хавдартай гэж
тогтоогддог бөгөөд тэдний 70 гаруй хувь нь III, IV үедээ
илэрсэн учраас тухайн жилдээ насан өөд болж байна. Амьдралд нь
хамгийн чухал зүйлсээ дэс дараалалж бичнэ үү гэсэн асуултад:
1. Албан тушаал, эрх мэдэл
2. Хөрөнгө мөнгө
3. Нэр хүнд, нөлөө
4. Танил тал
5. Гэр бүл
6. Нутаг ус
7. Зугаа цэнгэл
8. Эрүүл мэнд гэсэн дарааллаар тодорхойлсон нь нийгмийн
өнөөгийн сэтгэл зүйн өнөөдрийн байдлыг харуулж байна.
Энэ нь манай орон хүнсний нийт бүтээгдэхүүнийхээ 70%-ийг
импортын хуурмаг бараагаар хангаж байгаагаар тайлбарлагдаж
болох юм. өөрөөр хэлбэл хөдөлмөрийн үнэ цэнэ, түүний хийж буй
зорилго зорилт амьдралын хамгийн чухал зүйлийг ухамсарлан
ойлгоход туслах болно. Тиймээс бид дотоодын үйлдвэрлэлээ
хөгжүүлэх замаар нийгмээ эрүүлжүүлж, эдийн засгийн байдлаа
дээшлүүлэх боломжтой.
“Хамгийн аз жаргалтай үе бол бидний хувьд хамгийн их
санаачлагатай, ухаалаг бүтээлч бодол санаа тээж байх үе юм”
Нэрт зохиолч Уйльям Лаиен Фелпс
Дүгнэлт
Өрсөлдөх чадвар харилцан адилгүй байдаг учир шалтгааныг
тодруулах үүднээс М.Портер ахлагчтай 24 эрдэмтний баг 10 гаруй
орны эдийн засгийн үзүүлэлтэд судалгаа хийж, эдийн засгийн
орчны 6 шинж төрлийг илрүүлж, тэдгээр нь алмаз загварын
тогтолцоонд харилцан үйлчилцэж, бүхэлдээ хам үйлчлэл үзүүлж
хөгжлийг тэтгэдэг, эсвэл саатуулдаг болохыг тогтоожээ.
1. Ажиллах
хүчнээ
хөгжүүлсэнээр
хязгааргүй
өсөн
нэмэгдэх
эрэлтийг
хангахын
тулд
өөрсдийн
үйл
ажиллагаандаа ажилтан бүр шинэчлэл хийнэ. Энэ нь зах

10. зээл дээрх өрсөлдөх чадвараа дээшлүүлэх болно.
Улмаар импортын бүтээгдэхүүний зах зээлд эзлэх хувь
хэмжээ багасаж дотоодын үйлдвэрлэл нэмэгдэнэ. Энэ нь
төр
засгаас
тогтвортой
бодлого
хэрэгжүүлэхийг
шаардана.
2. Байгууллагын харилцааны зан төлөв, харилцааны хэв
шинжийн
загварыг
ашигласнаар
өрсөлдөх
чадвараа
нэмэгдүүлж хүчин зүйлийн шатны өмнөх шатанд байгаа
бодит байдлыг ахиулан хөрөнгө оруулалтын өрсөлдөөний
үед шилжих хамгийн оновчтой онол юм.
3. Өнөөдрийн эдийн засгийн бодит байдлыг 1960 оны
түвшинд хамгийн дөт зам бол байгууллага зан төлөв,
харилцааны хэв шинжийн арга гэдэг нь харагдаж байна.
Өрсөлдөөн үүсээгүй (Хараат)
Шинэчлэл бараг байхгүй
Ажиллах хүч
Эрэлт өндөр
Импорт
Төрийн бодлого
хувирамтгай
Өрсөлдөх чадварын алмаз
Ашигласан ном, хэвлэл
1. Дэлхийн эдийн засгийн форумаас жил бүр гаргадаг “Улс
гүрнүүдийн өрсөлдөх чадварын тайлан”
2. Хүнсний үйлдвэрийн өрсөлдөх чадварын онол, арга зүйн
үндэс
3. Портер М. Международная конкуренция, М. 1994
4. Хүнсний үйлдвэрийн өрсөлдөх чадвар.2007]
5. Cтратегические
маркетинг,
Bain
and
Company,
Inc.Sep./18/96 NB USR0060R
Зохиогчийн тухай

11. 1.
Баатар-Очирын Наранцацрал. ШУТИС-ХБТС-ийн Хүнсний үйлдвэрийн удирдлагын
III курсын оюутан. 1996-2005 оны хугацаанд Хөвсгөл аймгийн Мөрөн сумын
Улсын тэргүүний III сургуулийгтөгссөн.
Удирдагч багш Доктор Л.
Дамдинсүрэн /ШУТИС-ийн профессор, МХХ-ны Хүндэт Ерөнхийлөгч/ багштай
хамтран “Байгууллагын харилцаа зан төлөв, харилцааны хэв шинжийн
загварыг ашиглан өрсөлдөх чадварыг нэмэгдүүлэх нь” сэдвэýð ñóäàëãàà
øèíæèëãýýíèé àæèë õèéñýí.