1. САНХҮҮ ЭДИЙН ЗАСГИЙН ДЭЭД СУРГУУЛЬ
Компаний нийгмийн хариуцлагыг үнэлэх аргачлал, арга зүй
Эрдэм шинжилгээний илтгэл
Илтгэгчийн мэдээлэл: Болдбаатарын Тунгалагхараа, tungaa_moon@yahoo.com, 91023200
Эрдэнэцогтын Мөнххүрэл, mm_hurlee@yahoo.com, 98638300

2. Илтгэлийн хураангуй
Энэхүү эрдэм шинжилгээний ажлаар компаний нийгмийн хариуцлагыг үнэлэх
үнэлгээний арга зүй, аргачлалыг улам боловсронгуй болгосноор нийгэмд тулгамдаад
байгаа зайлшгүй шийдвэрлэлвэл зохистой (Бүх нийтийг орон сууцжуулах, залуу үеийг
чадварлаг, боловсролтой болгох) асуудлуудыг шийдвэрлэж, ингэснээрээ улс орны
хөгжилд маш том хувь нэмэр оруулахуйц чухал зүйл мөн гэдгийг харуулахыг зорьлоо.
Дээрх зорилгын хүрээнд нэн түрүүнд компаний нийгмийн хариуцлага
хэмээх ойлголтыг бизнесийн байгууллагад зөвөөр хэвшүүлэхийн тулд онолын судалгаа
хийх, гадаад улс орнуудын компаний нийгмийн хариуцлагын практик туршлагыг
судлан харуулах зайлшгүй шаардлага байгааг нээн илрүүлсэн. Тиймээс компаний
нийгмийн хариуцлагын онолын судалгааны хэсэгт уг ойлголт нь түүхийн тухайлсан он
бүрт ямар байдлаар ойлгогдож байсныг харууллаа. Харин гадаадын орнуудын компаний
нийгмийн хариуцлагын туршлагын судалгаагаараа амьдрал дээр компаний нийгмийн
хариуцлагыг хэрэгжүүлснээр улс орны хэмжээнд тулгамдаад байсан асуудлуудыг
хэрхэн шийдвэрлэж чадсаныг, тухайн орны компаний нийгмийн хариуцлагын
үнэлгээний аргачлалд ямар, ямар зүйлс чухал байдгийг харуулсан болно.
Түлхүүр үг
БНХ - Байгууллагын нийгмийн хариуцлага
Филантропи - Сайн дурын тусламж үзүүлэх

3. Оршил
Монгол улсын хэмжээнд үйл ажиллагаа явуулж байгаа аж ахуйн нэгжүүд, энэ
дотроо компаний нийгмийн хариуцлагыг хэрэгжүүлж байгаа байгууллагуудын
одоогийн нөхцөл байдал нь зөвхөн бүтээгдэхүүн үйлчилгээнийхээ борлуулалтыг
нэмэгдүүлэх, идэвхжүүлэх далд сурталчилгаа, хандив, тусламж маягаар л компаний
нийгмийн хариуцлага гэсэн ойлголтыг ашиглаж байдаг.
Гэтэл олон улсын жишигт уг ойлголтыг тухайн улс орны нийгэмд тулгамдаж
байгаа зайлшгүй шийдвэрлэх ѐстой асуудлуудыг багасгах, мөн зохицуулахад авч
хэрэгжүүлдэг. Энэ нь тухайн улс орны хөгжилд эерэг байдлаар томоохон өөрчлөлт,
нөлөөллийг бий болгох зэргээр ач тусаа өгч байдаг байна.
Монгол улсын хувьд компаний нийгмийн хариуцлагын талаар нэгдсэн томоохон
компанит ажлууд урьд өмнө хийгдэж байгаагүй. Зөвхөн хэн нэгэн настанд цагаан сарын
идээг бэлтгэх, өнчин хүүхдэд хувцас болон чихэр, жимс өгөх, хэзээ ч төгөл болтлоо
ургаж байгаагүй моддыг суулгах, нэгэнтээ ашиглагдахаа больсон болон хугацаа нь
хэтэрсэн бараа, бүтээгдэхүүнийг малчдад тараах гэх мэт зүйлсийг компаний нийгмийн
хариуцлага гэсэн том ойлголтийн хүрээнд ташаа бодож, хийсээр өдийг хүрсэн байна.
Эмгэнэлтэй нь, дээр дурдсан нийгмийн халамж чанартай зүйлс дээр ямар
байгууллага хамгийн их хэмжээний мөнгийг гаргасан байна, тэр байгууллагыг
компаний нийгмийн хариуцлага өндөртэй байгууллага гэж үнэлдэг ядарсан компаний
нийгмийн хариуцлагын үнэлгээний өнөөгийн аргачлалыг өөрчлөхөд тус нэмэр болоход
энэхүү судалгааны ажлын гол зорилго оршино.
Жишээ болгон цухас дурдахад Герман улс Дэлхийн нэгдүгээр дайны өмнө
нийгэмд нь хамгийн ихээр тулгамдаад байсан залуу үеийн боловсролын түвшинг
өндөрсгөх, мэргэжилтэй, чадварлаг залуу үеийг бий болгохын тулд гадаадын болон
дотоодын нэр хүндтэй их дээд сургуулиудад залуусаа сургаж байсан. Гэхдээ цогц утгаар
нь энэ асуудлыг шийдвэрлэхэд улсын санхүүгийн байдал хүрэлцэхүйн байсны улмаас
дотоодын компаниудыг энэ ажилд идэвхтэй оролцох арга хэмжээг авч байсан нь
германы компаний нийгмийн хариуцлагын анхны том кампанит ажил байлаа.
Харин дараа нь дайны дараахан үнэсэн нурам болтлоо сөнөөд байсан хотуудыг
сэргээн босгох, ард иргэдийг орон сууцжуулах ажлыг мөн л компаний нийгмийн
хариуцлагын ачаар амжилттай шийдвэрлэж чадсан байна.
Бид ч гэсэн монголын айл өрх бүрийг өөрийн гэсэн орон сууцтай болгох, залуу
үеийг чадварлаг, боловсон хүчин болгохын тулд компаний нийгмийн хариуцлагыг
ашиглах нь маш зүйтэй билээ.
Нэмж хэлэхэд дээрх судалгаанууд нь ямар нэгэн судалгааны програм бус харин
ном, эрдэм шинжилгээний өгүүлэл, эссэ, стандарт загварууд зэрэг мэдээллийн чанартай
зүйлсээс илүү хамаарч байгааг харуулж байна. Түүнчлэн бизнесийн удирдлагын
оюутнуудын хувьд толгой эргэм олон тоо, график дүрс, чарт зэргийг харуулахыг урьтал
болголгүйгээр “жинхэнэ практик, зөв ойлголт”- ийг бий болгож, хожмоо хүнд үлдэцтэй
байх талаас нь бодолцож хийсэн болно.

4. Илтгэлийн vндсэн хэсэг
Компаниуд хүчирхэгжиж, хөрөнгөжихийн хэрээр компаний нийгмийн
хариуцлага хэмээх ойлголт нь дэлхийн хэмжээнд яригдах болсон хамгийн чухал
ойлголт болон хөгжсөн байна.
Компаний нийгмийн хариуцлага буюу “Corporate Social Responsibility” гэдэг нь
компанийн нийгэм, хүрээлэн буй орчинд тулгамдаад байгаа асуудлыг шийдвэрлэх
замаар улс орны тогтвортой хөгжлийг хангахад чиглэсэн үйл ажиллагааны цогц нэгдэл
юм.
“Corporate Social Responsibility” гэсэн гурван үг нь эртний латин үгнээс гаралтай
бөгөөд
 Corporate” - гэдэг нь corporātus буюу бие цогцос,
 social нь sociālis буюу хамтрагч,
 Responsibility” - нь respōnsum буюу хариу үйлдэл үзүүлэх гэсэн утгыг гаргаж
байсан бөгөөд нийлүүлж уншвал “хамтрагч нөхөд нэгэн бие цогцос болж хариу
үйлдэл үзүүлэх” гэсэн утга санааг гаргаж байна.
Компаний нийгмийн хариуцлагын онолын судалгаа
Хүн төрөлхтөний дунд худалдаа арилжаа хөгжиж эхэлсэн тэр үеэс л компаний
нийгмийн хариуцлага хэмээх ойлголт бий болсон гэж үздэг.
Түүхэнд дурдагдснаар, МТӨ 1700 онд эртний Месопотамийн хаан Хаммураби
барилгачид, дэн буудлын эзэд, фермерчдийн үйлдэл нь хүний амь насанд хүрсэн
тохиолдолд цаазаар авах тухай зарлиг гаргаж байжээ. Харин Ромчууд бизнесийн
байгууллагууд дайны хөлд нэрвэгдсэн өөрийн иргэдэд туслах, дэмжлэгэ үзүүлэх тухай
хуулийн заалтыг зохиосон байна1.
Эндээс үзэхэд компаний нийгмийн хариуцлага нь ямар эртний ойлголт болохыг
харж болж байна. Гэвч компаний нийгмийн хариуцлагыг онолын хэмжээнд авч үзэн,
судлах болсон цаг хугацаа 1920-иод оноос эхлэлтэй байдаг.
1920-1950 он
1920оод оны үеэс бизнесийн лидерүүд аливаа зүйлд гаргасан шийдвэр нь
нийгэмд нөлөөлөх нь тодорхой учраас, түүндээ хариуцлага хүлээн хариу үйлдэл хийж
эхэлсэн. Зарим нь 1930аад оноос эхэлсэн ч гэж үздэг.
1929 онд Харвардын их сургуулийн декан Уолс Б.Донхам НортВэстэрн сургууль
дээр тавьсан илтгэлдээ “Хэрвээ бид түүхийн хуудсыг сөхөн харвал бизнесийн
байгууллага хэдэн зуун жилийн тэртээгээс үүссэнийг мэдэж болно. Гэхдээ одоогийн
бидний бизнесийн байгууллага гэж яриад байгаа зүйл маань цоо шинэ зүйл юм. Учир нь
бизнесийн байгууллагын үйл ажиллагаа асар өргөн хүрээг хамрах болж, түүний
нөлөөлөл нийгэмд хурцаар тусах болсон. Харин бизнесийн байгууллагууд өөрчлөлтийг
эерэгээр хэрхэн удирдаж, зохицуулах вэ? Хариулт нь компаний нийгмийн хариуцлага
юм.” гэж дурдсан байдаг2.
Мөн эрдэмтэн Додд хэлэхдээ байгууллагын удирдлагад байгаа эрх мэдлийг эргэн
тойрныхон нь олгодог гэж үзсэн.
1953 онд орчин үеийн компаний нийгмийн хариуцлагын эцэг хэмээгддэг Bowen
компанийн нийгмийн хариуцлагыг “нийгмийн хариуцлага” гэж хэлээд үүндээ дүрэм
журам дагах хариуцлага, шийдвэр гаргах хариуцлага, манай нийгмийн үнэ цэнэ
зорилгод тохирсон үйл ажиллагаа гэж хэлсэн. Bowen нь компаний нийгмийн
хариуцлагыг өргөн хүрээнд авч үзсэн бөгөөд үүндээ хариу үйлдэл, нийгэмд үзүүлэх

5. үйлчилгээ, нийгмийн аудит, нийгмийн иргэншил, оролцогч талуудын онолыг
оролцуулан тодорхойлсон байна.
Peter Drucker “Ашиг олно гэдэг нь удирдлагын хариуцлага мөн боловч бизнесийн
зарчим болон үйл ажиллагаа бүр нь нийгэмд нөлөөтэй гэдгийг удирдлага бодолцож үзэх
нь хамгийн чухал” хэмээсэн байна.
1960-аад он
1960аад оны үед үг хэллэгийн хувьд компанийн нийгмийн хариуцлага гэж
яригддаггүй байсан. Гэсэн хэдий ч Carroll нь компаний нийгмийн хариуцлагыг
тодорхойлохыг оролддог байсан үе гэж дүгнэсэн.
Энэ үеийн гол төлөөлөгч нь Keith Davis’s хэлэхдээ “Зарим нэгэн нийгэмд
хариуцлагатай бизнесийн шийдвэрүүд нь доорх байдлаар шүүгдэж болох юм.
Компанидаа урт хугацааны ашиг олохын тулд гаргаж буй шийдвэр тань нийгэмдээ
эргээд хэрхэн нөлөөлөхийг бодолцох шаардлагатай. Мөн нийгмийн хариуцлагын
асуудал нь ѐс зүйн асуудалтай холбоотой бөгөөд компаний нийгмийн хариуцлага нь
бусдын хүсэл сонирхолд нөлөөлдөг учраас холбогддог гэж хэлсэн”.
1960 оны үед нийгмийн хариуцлагыг задлан үзэхэд эцэстээ хүний нөөц ба эдийн
засгийн нөөц гэсэн ойлголтонд буусан. Нийгэм эдийн засаг хүн хэмээх нөөцийг зөв
ашиглах гэсэн ойлготонд хүрсэн.
1970 аад он
Компаний нийгмийн хариуцлагын ийн талаарх ойлголтонд Milton Friedman’s
“minimalist” үзэл нь нөлөөлсөн. Түүний хэлсэнчлэн “Бизнест зөвхөн ганц нийгмийн
хариуцлага байдаг. Тэр нь байгууллага өөрийн нөөц бололцоо, ашигаа нэмэгдүүлэх үйл
ажиллагаа нь тоглоомын дүрмэнд захирагдаж чөлөөт өрсөлдөөнд шударга оролцох
явдал юм”
Түүний энэ үзлийг олон эрдэмтэд эсэргүүцэн буруушааж байсан. Тухайлбал
McAleer түүний үзэл санааг утгагүй тодорхойгүй гэсэн бол Oketch “өнөөдөр ашгийн
төлөө хэлсэн үгэнд олон хүн дүргүйцнэ” гэсэн байна.
US Committee for Economic Development’s (CED) 1971 онд нийгмийн
хариуцлагын талаарх моделийг гаргаж ирэхдээ бусад үзэл санааг оруулсан байдаг. Тус
хороо нь компаний нийгмийн хариуцлагыг бүтээгдэхүүн, ажил болон эдийн засгийн
өсөлт хамаатай, нийгмийн хүлээлттэй хамаатай бөгөөд байгууллагын нийгмийн орчинд
авах арга хэмжээнүүдтэй хамаатай гэж тодорхойлсон.Тус хорооны энэхүү
тодорхойлолтыг Каррол , Компанийн Нийгмийн хариуцлагын тухай ойлголтод маш
чухал өөрчлөлтийг авчирлаа гэжээ.
Бизнес нь урд хожид байгаагүйгээрээ нийгэмд хариуцлага хүлээж, хүмүүний үнэ
цэнийг илүү өргөн утгаар авч үзэх шаардлагатай болж байна. Үүний үр дүнд, бизнесийн
байгууллагууд Америкийн амьдралд зөвхөн бараа бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ нийлүүлэх
төдий бус, харин илүү амьдралын чанарт нь илүү анхаарал хандуулах хэрэгтэй.
Нийгэмд үзүүлж буй үйлчилгээ нь их байх тусам, байгууллагын ирээдүй нь иргэдийн
байнга өөрчлөгдөж байдаг хүлээлтэд удирдлага хэрхэн чанартай хариу үзүүлж
байгаагаас ихээхэн шалтгаалах болж байгаа юм.
Бизнес ба Нийгмийн харилцааны тухай асуудал нь Америкт нийгэм улс төрийн
эсэргүүцэл, иргэний эрх, энхийн хөдөлгөөн болон хүний үнэлэмж, ѐс зүйн талаархи
асуудлууд иргэдийн дунд хурцаар тавигдахтай цуг сөхөгдөж эхэлсэн юм. Энэ нь
нэгдсэн Америкт ч нөлөөгөө үзүүлсэн билээ.
Өргөн утгаар нь авч үзвэл, компаний нийгмийн хариуцлага нь эдийн засгаас
тусдаа, нийгмийн хэрэгцээ зорилгод анхаарлаа хандуулах явдал юм. Өнөөгийн оршин

6. байгаа бизнесийн систем нь чөлөөт нийгэмд хэрхэн төвлөрч чадаж байгаагаас оршин
байх эсэх нь шийдэгдэх ба алсуураа компаний нийгмийн хариуцлагын хөдөлгөөн нь
нийгмийг дэмжих, хөгжүүлэхэд оролцох бизнесийн үүргийг илэрхийлж байгаа билээ.
Селти-ийн 3 үе шаттай моделд компаний нийгмийн хариуцлагын тухай авч үзсэн
байдаг ба хэд хэдэн компанийн соѐлын талаар харьцуулан судалж ялгааг гаргасан
байдаг.
Түүний 3 шатлал нь:
 Нийгмийн үүрэг-эрх зүйн болон зах зээлийн шаардлагад хариулж байгаа байдал
 Нийгмийн хариуцлага- нийгмийн нормд зохицож байгаа байдал
 Нийгмийн уян хатан байдал гэсэн байдаг
1980-аад он
1980 аад он нь “Компаний стратегид нийгмийн хариуцлагыг илүү тусгах” үе гэж
нэрлэдэг. 1980 аад онд компаний нийгмийн хариуцлагын талаар шинэ, шинэчилсэн
тодорхойлолт нь компаний нийгэмд үзүүлэх хариулт, олон нийтийн зарчим, бизнесийн
ѐс зүй, оролцогч талуудын онол, удирдлага зэрэг агуулгуудыг судлах асуудлыг гарган
ирсэн.
Каррол, 1980 аад оныг “Нийгмийн хариуцлагатай Компани нь ашгийн байх
хэрэгтэй юу гэдэг асуудлуудыг судлаачид сонирхож ирсэн үе” гэж үзсэн.
1990 ээд он
Энэ үед компаний нийгмийн хариуцлагын талаар шинэ ойлголт төдийлөн гарч
ирээгүй бөгөөд өмнөх ойлголтуудын хүрээнд хөгжүүлж ирсэн. Тухайн үеийн гол
ойлголт нь нийгмийн хариуцлагын хэрэгжүүлэлт, оролцогч талуудын онол, ѐс зүйн
онол, компанийн иргэн байх гэсэн ойлголтууд багтаж байлаа.
Carroll компаний нийгмийн хариуцлагыг хөгжүүлэхдээ филантропийг чухал
хүчин зүйл болгон авч компаний нийгмийн хариуцлагын пирамидын загварыг бий
болгосон
Нийгэмдээ
сайн иргэн
байх
Амьдралын мөн
чанарт хувь нэмрээ
оруулах
Ёсзүйтэй байх, зөв шударга
үйлдэл хийх
Хуулийн хүрээнд байх
Хөрөнгө оруулагч, хувьцаа эзэмшигчдэд ашигтай
байлгах
Зураг 1 Carrol model

7. 21- р зуун
Шерер, Смид зэрэг судлаачид, үндэстэн дамжсан корпорацууд дэлхий даяарх
нийгэм болон хүрээлэн буй орчны хөгжлийн талаар хариуцлага үүрэх ѐстой гэсэн байна.
Виндсор энэ асуудлыг цаашлан судалж, дайн дажны хөлд нэрвэгдсэн, авилгалд
автан, хүний эрхийг ноцтойгоор зөрчиж буй Африкийн оронд үйл ажиллагаагаа явуулж
байгаа Вестерн ойл Компаний жишээг авч үзжээ. Гүйцэтгэх захирал Жеймс Буки, “Олон
нийтийн хэрэгтэй гэж үзэж байгаа нийгмийн зарим салбаруудад хөрөнгө оруулалт хийх
нь Компаний үүрэг мөн ” гэсэн байна. Үүнээс, дэлхийн эдийн засгийн үйл ажиллагаанд
үндсэн өөрчлөлт орж эхэлж байна гэж дүгнэжээ.
Мөн, ихэнх хүмүүсийн зайлшгүй гэж үзэж байгаа асуудлуудаар тодорхой дүрмийн
дагуу үйл ажиллагаагаа явуулах хэрэгтэй болж ирж байна гэжээ. Бизнес даяарчлагдахын
хирээр сүүлийн үеийн судалгааны ажил АНУ-д төвлөрөх бус илүү олон улсын шинжтэй
болж ирж байна. Түүнчлэн сүүлийн үед филантропийн үйл ажиллагаа, шударга өрсөлдөөн
(зар сурталчилгаа), үйл ажиллагааны ил тод байдал, шударга тайлагналыг ч компаний
нийгмийн хариуцлагын хүрээ гэж үзэх больсон.
Гадаадын орнуудын компаний нийгмийн хариуцлагын туршлагын судалгаа
Америк, ази тивийн орнууд, тэр дундаа европийн холбооны улсууд нь компаний
нийгмийн хариуцлагын талаар авч хэрэгжүүлсэн төсөл, кампанит ажлын туршлагаар
арвин баялаг байдаг билээ. Гадаадын туршлагыг судалснаар монголын одоогийн нөхцөл
байдалтай харьцуулах, авч хэрэгжүүлж болох санаа, шийдлийг гаргаж ирэх нь энэ
судалгааны гол зорилго нь болж байгаа юм. Судалгааны хамрах хүрээнд тухайн оронд
авч хэрэгжүүлсэн бодит кэйс болон компаний нийгмийн хариуцлагыг үнэлэх,
үнэлгээний аргачлалынх нь чухал индикаторууд багтах болно.
Герман улс
Кэйс 1: Дэлхийн нэгдүгээр дайны өмнөх германы эзэн хаант улс эх-газрын
сургуультай, эрдэмтэд професоруудынхаа тоогоор европт дээгүүрт бичигддэг,эдийн
засгийн хувьд хүчирхэг байсан хэдий ч залуу үеийн боловсролын түвшин нийгэмд нь
гаараад байсан ажилгүйдэл, архидалт зэрэг хүчин зүйлсийн шалтгаанаас маш доогуурт
бичигдэж байлаа. Тухайн үеийн герман хүн 13 наснаасаа эхлэн үйлдвэр, завод дээр гарч
ажиллах зэргээр ар гэрийнхээ амьдралд тусалж, хаана ч хүрдэггүй байсан гэр бүлийн
төсвийн төлөө амьдарч байсан юм. Энэ байдлыг үгүй хийхийн тулд германы эзэн хаан
Виллиам өөрийн төрийн бодлогодоо багтаасан байна. Мэдээжийн хэрэг тухайн үед
европын бүхий л улс дайны бэлэн байдалд нууцаар орсон байлаа. Иймээс их хэмжээний
хөрөнгийг шууд залуус үеийн боловсролд зарцуулах нь эгзэгтэй байсан юм. Харин
Виллиам нэгэн шийдэл олсон нь компаний нийгмийн хариуцлага байсан бөгөөд тухайн
үед бүртгэлтэй бүхий л бизнесийн байгууллагуудаас тодорхой хэмжээний мөнгийг
нийгмийн хариуцлагад хуурах зарлиг гаргаж, тэндээс үүссэн төсөв дээр улс нэмж залуу
үеийг боловсролтой болгох их кампанит ажил эхэлжээ. Ажлын хүрээнд дотоодын их
дээд сургуулиудыг өргөтгөх, нэмж бүх шатны сургуулийг барих, залуус үеийг төсвөөс
сургах, авъяаслаг, чадварлаг герман иргэний хөрш орнуудад өндөр боловсрол олгох
зэрэг асуудлууд багтаж байсан байна. Дэлхийн нэгдүгээр дайны өмнөхөн герман улсын
залуу үеийн боловсролын түвшин дэлхийн хэмжээнд нэгт бичигдээд байсан бөгөөд
хамгийн чанартай боловсролыг германаас олж авах боломжтой байжээ.
Кэйс 2: 1918 оны 11 дүгээр сарын 11-д Германы эзэн хаант улс Версалын гэрээнд
гарын үсэг зурснаар дэлхийн нэгдүгээр дайн дууссан юм. Энэ дайн герман улсын хувьд

8. асар их хохиролыг учруулсан бөгөөд нийгэмд өмнө нь бага байсан олон шинэ
асуудлууд томрон гарч ирсэн байна. Үүнд үнэсэн товрог болсон хот, тосгод, орон
байрны асуудал хамгийн тулгамдаад байсан нь юм. Хуучин эзэнт гүрний сууринд дээр
бий болсон Ваймерийн улсыг хамгийн эхний шийдвэрлэх асуудал иргэдийг орон
байртай болгох, сөнөсөн, сүйдсэн хотуудыг сэргээх ажлыг эрчимтэй хийх шаардлага
гарч ирлээ. Асуудлыг шийдвэрлэх хамгийн боломжтой арга нь дахиад л компаний
нийгмийн хариуцлага байсан нь дамжиггүй юм. Ингээд тэд улсын хэмжээнд үйл
ажиллагаагаа явуулж байгаа бизнесийн байгууллагуудын татварыг багасгаж, тэднийг
гадагшаа бүтээгдэхүүн экспрөтлөхыг дэмжин хариуд нь компаний нийгмийн
хариуцлагыг хэрэгжүүлж ажилчин бүрээ орон сууцжуулах гэрээг байгуулж чаджээ. 15
жил гаруй үргэлжилсэн компаний нийгмийн хариуцлагын энэ кампанит ажлын хүрээд
Герман улс түүхнээ дахин хүчирхэгжиж чадсан юм.
2000 онд Англи улсад компаний нийгмийн хариуцлагын сайдыг томилсон явдал,
Европын Ногоо сонин- компаний нийгмийн хариуцлагын Европын цар хүрээ”-г гаргаж
эхэлсэн зэрэг нь энэ асуудал хэрхэн чухал болж ирж байгааг харуулж байгаа юм.
Иймэрхүү өөрчлөлтүүд нь судалгаанд ихээхэн нөлөөлж, Засгийн газар болон компаний
нийгмийн хариуцлагын хоорондын холбоог илүү ил болгож байна.
НҮБ, түүний төрөлжсөн байгууллагууд болох ОУХБ (ILO), OУCБ(ISO) энэ
асуудалд ихээхэн анхаарал тавьж, олон санал, санаачлага гаргаж байгаагийн нэг нь
ОУСБ 2004 онд шийдвэр гаргаж олон улсын ISO/WD 26000 "Нийгмийн хариуцлагын
удирдамж (Guidance on Social Responsibility)" стандарт боловсруулах төсөл
хэрэгжүүлэхээр болсон явдал бөгөөд уг баримт бичгийн анхны төсөл 2006 онд
нийтлэгдсэн.
ISO/WD 26000 стандартын төсөлд нийгмийн хариуцлагын шалгуур, ойлголтыг
анх удаа олон улсын түвшинд тодорхойлсон байна. Энд нэг зүйлийг тодруулан
тэмдэглэхэд энэхүү баримт бичигт төр, бизнес, ашгийн бус байгууллагууд бүгд нийгмийн
хариуцлага хүлээдэг гээд "Байгууллагын нийгмийн хариуцлага (БНХ)" гэдэг нэр томъѐо
хэрэглэжээ. ISO/WD 26000 төсөл 2008 онд драфт байдлаар дууссан бөгөөд мөн оны эцсээр
ОУСБ-ын баримт бичиг болж нийтлэгдсэн.
ISO/WD 26000 стандартын төсөлд БНХ хэмээх ойлголтын тодорхойлолтыг
эцэслэн гаргаагүй ч түүний гол шалгууруудыг тогтоож тодорхойлолтын гурван
хувилбарыг санал болгожээ.
БНХ хэмээх ойлголтын хувьд шалгуурууд нь:
 Нийгмийн хариуцлага ба хууль тогтоомжийн харилцан уялдааг тодорхой болгох,
 нийгмийн хариуцлага нь сайн дурын үйл хэрэг үү, эсвэл хуулийн хүрээнд
хийгдэх ажил уу гэдгийг илүү тодорхой болгох,
 БНХ нь филантроп (өглөг, ээнэг үйл ажиллагаа)-ийг багтаадаг эсэхийг сайтар
нягтлах
 Байгууллагын явуулж буй үйл ажиллагааны нэг хэсэг
болох
нийгмийн
хариуцлага ба олон нийт (нийгэм)-ийн хүлээлтийн ялгаа заагийг гаргаж өгөх
 Үйлдлэгийн хувьд нийгмийн хариуцлага гэж чухам юу болохыг товч
тайлбарлах зэрэг болно.
Герман улсын компаний нийгмийн хариуцлагын үнэлгээний гол индикаторууд
 Боловсролын түвшинд анхаарах
 Ажлын орчинг эрүүл аюулгүй байлгах

9. 



Байгууллагын гадаад талбайд ногоон талбайг байгуулах, арчлах
Гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэхэд туслах
Хөрөнгө оруулагч, хувьцаа эзэмшигчдэд ашигтай ажиллах
Хүлэмжийн хий гэх мэт зүйлсүүд гол индикатор нь болдог бөгөөд салбар бүрийн
хувьд дээрх индикаторуудыг эрэмблэн жагсааж үнэлгээ хийдэг байна.
Үнэлгээг хийхдээ төрийн бус байгууллага болон аудиторын тусламжтай үнэлгээ өгдөг
бөгөөд хийсэн ажлын үр дүн иргэдийн нүдэнд илт, тодорхой байх шаардлагатай байдаг
байна.
Дvгнэлт
Одоогийн монголын бизнесийн байгууллагуудын дунд бий болчихоод байгаа компаний
нийгмийн хариуцлагын талаарх буруу ташаа ойлголтыг нэг мөр цэгцлэх үүднээс
компаний нийгмийн хариуцлагыг хамааран хариуцдаг иргэдээс хараат байгууллагыг
бий болгох шаардлага байна. Монголын худалдаа аж үйлдвэрийн танхим нь компаний
нийгмийн хариуцлагыг үнэлдэг бөгөөд их хэмжээний мөнгийг хандив мэтээр цацаж
чадсан байгууллагыг эрэмблэн жагсааж Шилдэг компаний нийгмийн хариуцлагатай
байгууллага гэх мэт зол гуншинг өгдөг. Мөн түүнчлэн хэн нэгэн хуулийн этгээд
хуулиар төлөх ѐстой татвараа төлснөөр шилдэг татвар төлөгч болж тэр нь компаний
нийгмийн хариуцлагыг үнэлэх үнэлгээний гол индикатор болдог нь харамсалтай. Дээрх
жишээ кэйс дээрээс харахад компаний нийгмийн хариуцлагыг ганц бизнесийн
байгууллага дангаар хэрэгжүүлхэхээс илүүтэйгээр хоорондоо нэгдэх, эсвэл улсаас
зохион байгууллалттайгаар нийгэмд яг тулгамдаад байгаа, зайлшгүй шийдвэрлэх ѐстой
асуудлыг авч үзэх нь илүү үр дүнтэй байна. Монголын нийгэмд тулгамдаад байгаа
асуудал нь
1. Иргэдийн орон сууцжуулах
2. Залуу үеийг чадварлаг, боловсон хүчин болгох гэсэн хоѐр зүйл байгаа. Үүнийг
шийдвэрлэхийн тулд улсын хэмжээнд компаний нийгмийн хариуцлагын томоохон
бодлого бидэнд дутагдаж байна. Хэрвээ бид томоохон групп компаниуд болон бусад
дунджаас дээгүүр орлого бүхий бизнесийн байгууллагуудыг нэгтгэж дээрх хоѐр
асуудлыг шийдвэрлэхэд шудран орвол тун удахгүй монголын бүх иргэд орон сууцтай,
бүх залуу үе нь чадвартай, мэдлэгтэй болж, цаашид монгол улс хөгжих томоохон
тулгуур болж өгөх нь дамжиггүй юм.

10. Ишлэл татсан цахим хуудас болон ном, зохиолын нэрс











1 - http://www.brass.cf.ac.uk/uploads/History_L3.pdf
2- http://businessforgood.blogspot.com/2010/10/social-responsibility-of-business-isto.html
http://www.defra.gov.uk/environment/business/reporting/pdf/envkpi-guidelines.pdf
http://en.wikipedia.org/wiki/Germany#Education
http://en.wikipedia.org/wiki/World_War_I
http://www.ctw-congress.de/ifsam/download/track_1/pap00547.pdf
http://stdwww.iimahd.ernet.in/~sandeepk/CSR.pdf
Ethical Investing & CSR Research/Studies
http://www.cema-net.org/download-files/CSR_Germany.pdf
http://www.fabianpattberg.com/2009/11/csr-in-germany-part-ii-%E2%80%93-futureof-csr-in-germany/
http://www.economist.com/node/3555212?Story_id=3555212