Prezentacja do referatu wygłoszonego przez Krzysztofa Langa podczas konferencji Muzea Naszych Czasów; Kielce, 14-15 czerwca 2010.

1. IV MIĘDZYNARODOWA KONFERENCJA MUZEALNIKÓW MUZEA NASZYCH CZASÓW 13-15 VI 2010 Przestrzenie kontemplacyjne i kommemoratywne w ekspozycjach na podstawie projektów konkursowych, Muzeum Katyńskiego ( 1 miejsce ) oraz Muzeum Jana Pawła II i Kardynała Wyszyńskiego (3 miejsce) w kontekście innych realizacji 15 czerwca 2010

2. KONTEKST MIEJSCA Muzeum Katyńskie Warszawska Cytadela Twierdza rosyjska zbudowana na rozkaz cara Mikołaja I po upadku powstania listopadowego z zamysłem kontroli nad miastem będącym ośrodkiem polskiego ruchu niepodległościowego. (otwarcie 4 maja 1834) Kaponiera, Pawilon X – pełnił rolę więzienia śledczego, miejsca straceń działaczy narodowych i rewolucjonistów miejsce straceń, kaźni ogromu cierpienia i przelanej krwi Pawilon X – Oddział Muzeum Niepodległości Muzeum Wojska Polskiego - Planowane Kaponiera – Muzeum Katyńskie - Planowane Cytadela Warszawska

3. SCHEMAT - STREFY MUZEUM

4. STREFA WEJŚCIA BRAMA NOWOMIEJSKA –oznakowana napisem „Muzeum Katyńskie” Teren pozbawiony środków aranżacyjnych, jednak już w tej strefie pojawia się identyfikacja wizualna Muzeum, porządkująca kierunki zwiedzania na terenie całego obiektu. WEJŚCIE -W obrębie tej strefy przewidziane jest miejsce na organizację czasowych wystaw plenerowych. DZWON – upamiętniający i identyfikujący Muzeum Katyńskie

5. ODNIESIENIA W INNYCH REALIZACJACH Katyń, Miednoje, Charków – podziemne dzwony pamięci o pomordowanych Muzeum Powstania Warszawskiego – Dzwon upamiętniający

6. STREFA PROLOGU PROLOG spaja przestrzenie zewnętrzne i wewnętrzne Muzeum. CEL- pobudzanie wyobraźni i skłonienie zwiedzających do kontemplacji. WARTA – symboliczna przestrzeń odnoszącą się do miejsc, które przez wiele lat skrywały prawdę o mordzie katyńskim. Regularne szeregi drzew nawiązujące do kolumn wojska na apelu. Prostopadłościenna bryła drzew-grabów na planie kwadratu. BLIZNA- Ścieżka prowadząca przez strefę WARTY do Muzeum biegnie wzdłuż uskoku terenowego. Nawiązuje do odkrycia masowych grobów. Jest niejako ujawnieniem tego, co na zawsze miała pogrzebać ziemia i symbolizuje niezgodę na taki stan rzeczy. SARKOFAGI-znajdują się pod murem. Kształt obiektów nawiązuje do wagonów, jakimi wywożeni byli Polacy. Ich forma jest uproszczona, wagony pozbawione detali i pokryte blachą. Wejścia do nich są zaspawane tak jak metalowe SARKOFAGI. Są symbolem wywózek na Wschód odnoszącym się do ofiar Katynia oraz wszystkich innych, których wagony wiozły ku śmierci. ZAGINIENI – poterna -Wejście do Muzeum biegnie wąskim korytarzem SARKOFAGI ZAGINIENI WARTA BLIZNA

7. STREFA ODKRYWANIE OKDRYWANIE - przestrzeń muzealna, będąca połączeniem klasycznych i nowoczesnych środków wystawienniczych. DOM- Instalacja. Narracyjna Koncepcja muzeum zakłada dwie części opowieści: ODKRYWANIE (piętro) i ŚWIADECTWO (parter). BRAK – W tej części odwiedzający Muzeum będzie miał szansę zapoznania się ze wszystkimi istotnymi informacjami na temat Zaginionych. ŚWIADKOWIE – instalacja składająca się z oddzielonych specjalnymi panelami stanowisk- relacje audio nt.1939r. POSZUKIWANIA – ta część zawiera informacje o liczbie więźniów, którzy nie zostali zgładzeni przez NKWD, lecz skierowani do innych obozów, a potem wypuszczeni na wolność ODKRYCIE – ma za zadanie przedstawić całą lawinę wydarzeń zapoczątkowanych odkryciem grobów Katynia przez hitlerowców i przeprowadzoną w kwietniu 1943 roku ekshumacją KŁAMSTWA - Ta część ekspozycji przedstawia 47-letnie dzieje kłamstwa katyńskiego i podejmowane nieustannie próby walki z nim. PRAWDA – Informacje, zawarte w tej części wystawy, koncentrują się wokół roku 1990, w którym Rosja przyznaje się do zbrodni, oraz konsekwencji tego faktu – przede wszystkim odkrycia masowych grobów w Charkowie i Miednoje. MAPA ZBRODNI - Przedstawia ogrom zbrodni katyńskiej – przedsięwzięcia precyzyjnie zaplanowanego i zrealizowanego przez NKWD. SKRZYNIE - EKSPOZYTORY MAPA ZBRODNI ŚWIADKOWIE

8. STREFA ŚWIADECTWO SZYB- Winda- platforma -Instalacja - podróż w dół, światło stopniowo się rozjaśnia, co potęguje nastrój niezwykłości i symbolizuje dochodzenie do prawdy. W trakcie podróży widzowie mogą obserwować szklaną ścianę, która jest przekrojem przez osady i warstwy ziemi. ŚWIADECTWO to przestrzeń poświęcona głównie eksponatom-relikwiom wydobytym z dołów śmierci. Dzięki zabiegom aranżacyjnym jest strefą wyciszenia i kontemplacji. GŁOSY –zawartość merytoryczną tej instalacji są świadectwa, wspomnienia, listy i pamiętniki więźniów obozów w Kozielsku, Starobielsku i Ostaszkowie. RELIKWIE- Eksponaty prezentowane są w taki sposób, by wydobyć i podkreślić ich znaczenie. Założeniem koncepcji ekspozycji jest umieszczenie ich poza przestrzenią informacyjną i multimedialną. ŚCIANA WOTYWNA –instalacja inspirowana tablicami wotywnymi. Zamiast wotów mają się znaleźć na niej nagrania audio ludzi opowiadających historie swoje i swoich rodzin, związane ze zbrodnią katyńską i jej ofiarami. Instalacja multimedialna ma stanowić Archiwum Historii Mówionej (AHM). GŁOSY GŁOSY

9. STREFA UPAMIĘTNIENIA PRZEJŚCIE – tunel – wyjście na zewnątrz, na światło dzienne ALEJA NIEOBECNYCH - wąskie przejście wzdłuż muru, który znajduje się po lewej stronie, po prawej zaś wysoko ponad głowy wznosi się skarpa. Po prawej stronie ścieżki częściowo wpisane w skarpę stoją granitowe postumenty na nich wypisane profesje ludzi, którzy zginęli w Katyniu. SZYNA KOLEJOWA - wzdłuż muru BATERIA BARKOWA- dawna DZIAŁOBITNIA – w niej na tablicach z ołowiu znajdują się listy ofiar wybite w taki sposób jak wybija się nieśmiertelniki. Od strony skarpy wnętrze zamknięte jest szybą . Na szybach umieszczone symbole religijne zrobione ze szkła. Podkreśla to ekumeniczny charakter tego miejsca i przypomina, że wśród ofiar mordu katyńskiego były osoby różnych wyznań. URNA – W centralnym punkcie wnętrza znajduje się przezroczysty sześcian wypełniony ziemią pochodzącą z grobów Katynia, Charkowa i Miednoje. ALEJA NIEOBECNYCH PRZEJŚCIE PAMIĘĆ PAMIĘĆ

10. STREFA EPILOGU EPILOG -wyprowadza zwiedzającego z Muzeum. Jest stopniowym wygasaniem narracji. DROGA – tunel - korytarz łagodnie wznoszącym się ku górze i ku wyjściu z Muzeum, na jego ścianach w sposób dyskretny umieszczone są utwory poetyckie podnoszące temat zbrodni katyńskiej. WARTA – ukazuje się z innej perspektywy. KRZYŻ - widoczny jest na tle ściany drzew - WARTY URNA z ziemią, korytarz DROGA i KRZYŻ znajdują się w jednej lini. APEL - Plac apelowy Muzeum zamknięty ścianą instalacji WARTA, na której tle znajduje się krzyż, przeznaczeniem tego miejsca jest organizacja uroczystości i zgromadzeń. DROGA APEL

11. CZYM ODRÓŻNIA SIĘ MUZEUM KATYŃSKIE OD INNYCH REALIZACJI ? SITE SPECIFIC Miejsce Pamięci i Muzeum AUSCHWITZ-BIRKENAU Muzeum – Miejsce Pamięci w Bełżcu Muzeum Katyńskie

12. CZYM ODRÓŻNIA SIĘ MUZEUM KATYŃSKIE OD INNYCH REALIZACJI ? SITE SPECIFIC DSH – „Każdy z 12 milionów” – Pl.Piłsudskiego Warszawa

13. CZYM ODRÓŻNIA SIĘ MUZEUM KATYŃSKIE OD INNYCH REALIZACJI ? NIEZWIĄZANE Z MIEJSCEM – NOWE PRZESTRZENIE ARCHITEKTONICZNE MUZEUM Muzeum Jana Pawła II i Stefana Wyszyńskiego Świątynia Opatrzności Bożej YadVaschem The Holokaust Memorial Miami Beach –Florida

14. CZYM ODRÓŻNIA SIĘ MUZEUM KATYŃSKIE OD INNYCH REALIZACJI ? PROPORCJE + RELACJE pomiędzy KONTEMPLACJĄ A NARRACJĄ (informacja+edukacja) Mirosław Bałka „Howitis? Muzeum Holokaustu w Waszyngtonie YadVaschem –Sala Imion Wystawa polska - Auschwitz

15. CZYM ODRÓŻNIA SIĘ MUZEUM KATYŃSKIE OD INNYCH REALIZACJI ? PROPORCJE + RELACJE pomiędzy KONTEMPLACJĄ A NARRACJĄ (informacja+edukacja) DSH – „Każdy z 12 milionów” – Pl.Piłsudskiego Warszawa

16. CZYM ODRÓŻNIA SIĘ MUZEUM KATYŃSKIE OD INNYCH REALIZACJI ? PROPORCJE + RELACJE pomiędzy KONTEMPLACJĄ A NARRACJĄ (informacja+edukacja) Bełżec Muzeum Powstania Warszawskiego Muzeum Holokaustu w Paryżu Katyń Katyń Muzeum Katyńskie

17. CZYM ODRÓŻNIA SIĘ MUZEUM KATYŃSKIE OD INNYCH REALIZACJI ? INSTALACJE MULTIMEDIALNE I TRADYCYJNE ŚRODKI WYSTAWIENNICZE – wzajemne relacje i odniesienia NCK – „Zaczęło się w Polsce” - Metro Centrum

18. CZYM ODRÓŻNIA SIĘ MUZEUM KATYŃSKIE OD INNYCH REALIZACJI ? INSTALACJE MULTIMEDIALNE I TRADYDYCYJNE ŚRODKI WYSTAWIENNICZE – wzajemne relacje i odniesienia Muzeum Powstania Warszawskiego Zaginieni –Muzeum Katyńskie BUW – „Wojenne rozstania”

19. CZYM ODRÓŻNIA SIĘ MUZEUM KATYŃSKIE OD INNYCH REALIZACJI ? TŁO DŹWIĘKOWE jako narzędzie do kształtowania ekspozycji Bijące Serce - MPW GŁOSY–Muzeum Katyńskie BUW – „Wojenne rozstania”

20. CZYM ODRÓŻNIA SIĘ MUZEUM KATYŃSKIE OD INNYCH REALIZACJI ? PONADCZASOWOŚĆ „TheLonleyPath” Museum Holocaust Memorial –Miami Florida YadVaschem Canadian War Museum – Memorial Hall - o godz. 11 każdego 11 listopada -iluminacja światła słonecznego pada na kamień nieznanego kanadyjskiego żołnierza

21. CZYM ODRÓŻNIA SIĘ MUZEUM KATYŃSKIE OD INNYCH REALIZACJI ? PONADCZASOWOŚĆ JewishMuseum w Berlinie

22. CZYM ODRÓŻNIA SIĘ MUZEUM KATYŃSKIE OD INNYCH REALIZACJI ? ROLA ARTYSTY Przejście przez morze czerwone Jerzy Kalina SARKOFAGI Jerzy Kalina – Muzeum Katyńskie Przejście – Jerzy Kalina – Warszawa - Wrocław

23. CZYM ODRÓŻNIA SIĘ MUZEUM KATYŃSKIE OD INNYCH REALIZACJI ? ROLA SCENARIUSZA W KSZTAŁTOWANIU MUZEUM NARRACYJNEGO

24. IV MIĘDZYNARODOWA KONFERENCJA MUZEALNIKÓW MUZEA NASZYCH CZASÓW 13-15 VI 2010 Krzysztof Lang kierownik zespołu pracowni autorskiej MAKSA sp. z o. o., współtwórca marki PROMUZEUM - WYSTAWIENNICTWO. 15 CZERWCA 2010