2. Sungguhpun dengan munculnya Zaman Logam, tidak
bermakna secara mendadak berakhirnya Zaman Batu
(Zaman Neolitik). Ini kerana dalam Zaman Logam masih
lagi terdapat penggunaan alat-alat batu oleh masyarakat
ketika itu.
Sejak dari 1,500 hingga 1,000 SM, masyarakat petani di
Asia Tenggara telah mula mengenali sifat-sifat logam dan
cara perlombongan untuk mendapatkan bahan mentah
tersebut.
3. Merujuk kepada zaman di mana alat-alat logam digunakan.
Boleh dibahagikan kepada 2 tahap;
Zaman Gangsa
Zaman Besi
Walau bagaimanapun bagi keseluruhan Asia Tenggara
pembahagian zaman ini seakan tidak jelas.
Di kebanyakan tempat kedua-dua jenis alat muncul dalam
zaman yang sama.
4. Penemuan bahan baru iaitu logam sebagai bahan asas
untuk dijadikan perlatan secara tidak langsung turut
mendesak cara bekerja yang baru. Ini kerana sifat asas
logam yang kuat bukannya senang untuk dibentuk sama
ada dipukul atau dipecah-pecahkan sebagaimana untuk
membuat alat-alat batu di Zaman Paleolitik.
Sebaliknya logam perlu dileburkan dari bijihnya terlebih
dahulu sebelum dapat digunakan untuk dijadikan alat-alat
tertentu bagi kegunaan harian mereka. Untuk membentuk
atau membuat alat-alat logam adalah dengan menggunakan
kepanasan pada kadar suhu yang tertentu
5. Pada Zaman Logam tersebut masyarakatnya sudah dapat
membuat beberapa jenis peralatan yang diperbuat dari
logam, yang ternyata lebih kuat dan lebih mudah
dikerjakan berbanding dengan artifak yang diperbuat
daripada batu.
Oleh kerana logam harus dileburkan terlebih dahulu
sebelum dapat dihasilkan atau digunakan sebagai
peralatan, maka pada zaman tersebut jelas menunjukkan
bahawa masyarakatnya sudah jauh lebih maju
kebudayaannya berbanding masyarakat yang hidup di
Zaman Batu.
6. Perkembangan Zaman Logam berlaku adalah hasil
daripada kemajuan teknologi Zaman Neolitik yang telah
membolehkan manusia meningkatkan suhu pembakaran
(melebihi 1200 ºC).
Mereka mulai mencipta tembikar yang boleh digunakan
dalam industri gangsa dan memanipulasi segala
pengalaman berkaitan dengan reaksi bahan-bahan terhadap
suhu pembakaran.
7. Pencapaian ini adalah impak daripada kemajuan dan
kemampuan untuk bercucuk tanam serta menternak
binatang sehingga secara tidak langsung telah memberikan
asas ekonomi yang kukuh bagi perkembangan tamadun
masyarakat petani awal.
Berdasarkan beberapa hasil analisis yang dilakukan oleh
beberapa orang penyelidik didapati artifak gangsa terawal
pada umumnya diperbuat dengan menggabungkan tiga
komponen logam iaitu kuprum, timah dan plumbum pada
nisbah yang tertentu
8. Sungguhpun period perkembangan Zaman Logam amat
singkat dari aspek tempoh masa jika dibandingkan dengan
lain-lain period atau kebudayaan sama ada Paleolitik,
Mesolitik/Hoabinh atau Neolitik, namun jika ditinjau dari
segi impaknya kepada manusia ternyata ia membawa satu
perubahan yang ketara di dalam kehidupan sosialnya.
10. Zaman Gangsa adalah berasaskan penemuan beberapa alat yang
diperbuat daripada gangsa seperti gendang, loceng dan mangkuk
gangsa. Artifak gangsa yang paling popular di zaman ini ialah
gendang gangsa.
Komposisi artifak gangsa yang dihasilkan adalah terdiri daripada
beberapa komponen logam seperti Kuprum (Cu), timah (Sn) dan
Plumbum (Pb).
Walau bagaimanapun, berdasarkan hasil dari beberapa penyelidikan
didapati logam kuprum merupakan unsur utama yang terdapat pada
alat-alat ciptaan pada tahap Kebudayaan Gangsa.
Tahap Zaman Gangsa terbahagi kepada dua iaitu Zaman Gangsa Awal
dan Zaman Gangsa Akhir.
11. Zaman Gangsa
Zaman Gangsa Awal
Kriteria objek gangsa
yang dihasilkan adalah
bersaiz kecil di
antaranya mata beliung,
belati, mata lembing
dan kapak gangsa
Zaman Gangsa Akhir
Kriteria objek gangsa
yang dihasilkan adalah
bersaiz besar sifatnya
seperti gendang dan
loceng gangsa
12. Zaman Gangsa Awal
Zaman Gangsa Awal dikatakan wujud sebelum terdapatnya
pengetahuan berkaitan dengan pertukangan besi. Secara umumnya,
majoriti ahli arkeologi berpendapat bahawa pada peringkat permulaan
Zaman Gangsa (zaman awal) yang bermula kira-kira 2500 tahun
dahulu, didapati hanya alat-alat kecil sahaja yang dihasilkan kerana
logam gangsa ketika itu sukar diperolehi (Leong Sau Heng (1989).
Objek yang dihasilkan pada peringkat awal ini biasanya terdiri
daripada peralatan yang tajam seperti mata beliong, mata kapak dan
mata lembing serta barang-barang perhiasan diri seperti gelang.
13. Leong Sau Heng (1989) yang menyokong pendapat ini telah
mengemukakan pandangannya dengan menyatakan bahawa pada awal
Zaman Gangsa kebanyakan peralatan yang dihasilkan adalah objek-
objek yang kecil kerana gangsa pada masa itu merupakan sejenis
bahan mentah yang susah diperolehi.
Oleh itu, cuma peralatan tangan sahaja yang dibuat ketika itu seperti
mata beliung, mata lembing dan mata kapak di samping alat-alatan
perhiasan tangan seperti gelang tangan gangsa.
14.
15.
16.
17. Zaman Gangsa Akhir pula merujuk kepada fenomena yang wujud
setelah melihat kepada pencapaian hasil kreativiti dan metafizika
masyarakat yang kian maju. Fenomena ini dapat dilihat menerusi
tahap pencapaian hasil daripada pertukangan tangan masyarakatnya
yang telah menunjukkan satu kemajuan yang ketara.
Pada peringkat ini juga dikenali sebagai penghujung Zaman Gangsa
didapati objek yang dihasilkan adalah bersaiz besar jika dibandingkan
dengan di zaman awal gangsa.
Zaman Gangsa Akhir
18. Di antara hasil kreativiti yang utama ialah penciptaan gendang dan
loceng gangsa yang kemudiannya banyak ditemui di beberapa tapak
arkeologi Zaman Logam di serata Asia Tenggara, Vietnam, China dan
sebagainya.
Di antara objek Zaman Gangsa Akhir yang paling popular ialah
gendang gangsa dari jenis Heger I atau gendang Dongson.
19.
20.
21. Zaman Besi pula adalah merujuk kepada kewujudan objek-objek yang
diperbuat daripada besi seperti beliung dan cangkul. Pada zaman ini,
masyarakatnya telah dapat melebur besi dari bijihnya untuk dituang
menjadi alat-alat yang diperlukan.
Proses melebur besi memerlukan suhu yang sangat tinggi (lebih
kurang 3500° Celsius) berbanding takat suhu bagi melebur gangsa.
Ini menunjukkan bahawa gaya hidup masyarakat Zaman Besi pula
dikatakan lebih maju jika dibandingkan dengan Zaman Gangsa di
mana mereka mempunyai kemahiran di dalam mengolah atau
mengadun beberapa sebatian logam sehingga menjadikannya lebih
kukuh dan kuat.
Zaman Besi
22. Di antara komposisi logam yang penting dan digunakan di dalam
penghasilan alat-alat pada tahap kebudayaan ini ialah Ferum (Fe) dan
Manganese (Mn).
Kemajuan diperolehi adalah hasil daripada eksperimen dan interaksi di
antara masyarakat tempatan dengan dunia luar yang wujud ketika itu.
Dari segi sejarah penggunaan besi bermula sekitar 3,000 SM dan
digunakan secara meluas pada 2,000 SM.
23. Berdasarkan penyelidikan yang telah dilakukan oleh beberapa orang
penyelidik adalah jelas menunjukkan bahawa terdapat berbagai-bagai
peralatan yang telah dihasilkan bagi mewakili Zaman Besi seperti
kapak bersoket yang berbagai saiz, pisau dan tulang mawas.
Di samping itu, sejenis artifak yang ditemui juga dikatakan mewakili
Zaman Besi ialah ‘Pisau Tembeling’ iaitu satu-satunya jenis artifak
yang ditemui di rantau ini. Di antara tapak kebudayaan Besi di
Malaysia ialah di kawasan Hulu Tembeling, Pahang (Kampung
Bantal, Jeram Koi dan Bukit Komil).
Alat-alat besi ialah Gua Harimau di mana alat-alat besi ditemui berada
di atas lapisan alat-alat gangsa. Lain-lain tapak ialah Gua Agop Atas
(Sabah), Gua Sireh dan Lobang Angin (Sarawak) di mana alat-alat
besi yang berasosiasi dengan kepingan tembikar, sisa rangka manusia,
manik dan sisa fauna.
24.
25.
26.
27. Ciri-ciri Zaman Logam
Sama dengan ciri-ciri Zaman Neolitik, cuma dari segi jenis
alat yang digunakan adalah lebih maju
Dari segi saiz perusahaan lebih besar
• Cth: Pertanian, peternakan, perdagangan, pelayaran,
pengkhususan dalam pekerjaan, petempatan yang kekal,
masyarakat berstruktur dan berorganisasi
Petempatan di kawasan terbuka.
