1. TARABAY ITI ORTOGRAPIA
TI PAGSASAO NGA ILOKANO
(MAIKA-2 A PASET)
Inaramid ni:
Maestro Artbie A. Samson

2. 2.5. Dagiti pagannurotan mainaig iti singin-a-
paaweng a masarakan kadagiti puon a balikas.
Mabalin a (a) diptonggo, wenno (b) saan a
diptonggo.
2.5.a. Adda dagiti puon-a-balikas (root words) a
ti/dagiti silaba (ebkas) a mangbukel kadagitoy ket
agdenna a dua a paaweng (vowel) a maibilang a
diptonggo, kas koma kadagitoy:

3. 2.5.a.1. Ti IA iti PARIA. Ti IA ditoy ket maibilang a
diptonggo ta tarustarus daytoy no basaen;
maibalikas daytoy a YA a saan ket nga agsina, kas
koma: I.A. Gapu met iti daytoy dua a a silaba ti
mangbukel iti nasao a balikas (PAR.IA), saan ket a
tallo (PAR.I.A). Maipalagip pay a ti diptonggo, ania
man ti pannakaisuratda, agtalined ti
pannakaibalikasda.

4. 2.5.a.2. Ti OA iti OAGAY-OAY. Ditoy ti OA, maibilang
met a diptonggo ta tarustarus met a
basaen;mainalikas daytoy a WA a saan ketdi nga
agsina a kas koma: O.A. Gapu met daytoy buklen ti
tallo a silaba ti nasao a balikas (WA.GAY.WAY),
saan ketdi a lima (O.A.GAY.O.AY).
2.5.a.3. Iramantayo ti IA, adtoy dagiti diptonggo iti
lengguahe nga Ilokano.

5. IA, a maibalikas a YA
EA, a maibalikas a YA
IE, a maibalikas a YE
IO, a maibalikas a YO
EO, a maibalikas a YO
IU, a maibalikas a YU
EU, a maibalikas a YU
OA, a maibalikas a WA
UA, a maibalikas aWA
OE, a maibalikas a WE
UE, a maibalikas a WE
Ken ti naidumduma a diptonggo a triple-a-paaweng a UIO
a maibalikas a YO-

6. 2.5.a.3.1. Pannakaaramat ti IA, IE, IO ken IU
2.5.a.3.1.1. Pagtalinaedan ti IA, IE, IO ken IU iti silaba
no sinaruno ti pauni (consonant) dagitoy a
diptonggo.
Pagarigan:
PAR.IA, saan a PAR.YA (ti sinaruno ti pauni
nga R)
PRO.BIN.SIA, saan a PRO.BIN.SYA wenno
PRO.BIN.SI.YA (ti IA iti SIA, sinaruno ti Puni nga S)

7. KIAW, saan a KYAW wenno KI.YAW
PIEK, saan a PYEK wenno PI.YEK
BUN.TIEK, saan a BUN.TYEK
PAR.IEN.TES, saan a PAR.YEN.TES
KAL.IEN.TE, saan a KAL.YEN.TE
AR.IET, saan nga AR.YET
RA.DIO, saan nga RAD.YO
DIAR.IO, saan a DIAR.YO
LAP.IU.KOT, saan a LAP.YU.KOT

8. 2.5.a.3.1.2. Ngem maisurat a YA ti IA, a YE ti IE, a YO
ti IO, ken YU ti IU, no maaramat daytoy iti umuna a
silaba ti balikas, no maulit ti nasao a silaba, ken no
sinaruno ti paaweng dagitoy a diptonggo.
Pagarigan:
YA.MAN, saan a IA.MAN
YAW.YAW saan a IAO.IAO
YE.RO, saan a IE.RO
YEP.YEP, saan a IEP.IEP

9. 2.5.a.3.1.2. Ngem maisurat a YE ti IE ken YU ti IU no
maaramat daytoy a maudi a silaba ti puon-a-
balikas.
Pagarigan:
SER-YE, saan a SER.IE
IS.YU, saan a TIS.YU

10. 2.5.a.3.2. Pannakaaramat ti EA, EO ken EU
2.5.a.3.2.1. Pagtalinaedan ti pannakaisurat dagitoy iti
silaba nupay maibalikas dagitoy a YA, YO, ken YU,
kas panagsasaganadda.
Pagarigan:
KAM.PEON, saan a KAM.PE.YON
PAN.TEON, saan a PAN.TE.YON
LEON, saan a LE.YON
EU.RO.PA, saan a YU.RO.PA

11. 2.5.a.3.4. Pannakaaramat ti OA, UA, OE ken UE
2.5.a.3.4.1. Maisurat ti OA ken UA a WA ken ti OE
ken UE a WE no maaramat a panagrugian ti silaba
ken no sinaruno ti paaweng ti diptonggo.
Pagarigan:
WA.SAY, saan a OA.SAY
WAK.WAK, saan a OAK.OAK
WA.GAY.WAY, saan a OA.GAI.OAI
WEK.WEK, saan a OEK.OEK
PA.LI.WA.WENG, saan a PA.LI.OA.OENG

12. 2.5.a.3.4.2. Pagtalinaedan ti UA ken UE iti silaba no
sinaruno ti consonant daytoy a diptonggo. Saan
met a maaramat ti OA ken OE no sinaruno ti
consonant daytoy a diptonggo.
Pagarigan:
SUA, saan a SU.WA
KA.DUA, saan a KA.DU.WA
KA.RAR.UA, saan a KA.RAR.WA
PUEK, saan a PWEK
KUE.BA, saan a KWE.BA

13. 2.5.a.3.5. Pannakaaramat ti OI ken UI.
2.5.a.3.5.1. Agpada a maisurat ti OI ken UI a WI no
maaramat dagitoy iti rugi ti silaba ti balikas wenno
no maulit ti silaba.
WI.DO, saan a OI.DO
WIT.WIT, saan a OIT.OIT
WI.TI.WIT, saan a OI.TI.OIT
KA.WIL, saan a KA.OIL
MAL.WIT, saan a MAL.OIT
BAK.WIT, saan BAK.OIT

14. 2.5.a.3.6. Pannakaaramat ti naidumduma a diptonggo
a UIO.
2.5.a.3.6.1. Kadagiti balikas nga aggibus ti silaba iti
letra G sa sarunuen dayta a silaba ti diptonggo a
UIO, maisurat itan a YO to diptonggo.
Pagarigan:
BAG.YO, saan a BAG.IO
SANGYO, saan a SANG.IO
DUG.YOT, saan a DUG.IOT

15. 2.5.b. Adda dagiti puon-a-balikas nga addan kadagiti
agdenna a dua a paaweng a ni maibilang a
diptonggo ta agsina ti pannakaibalikas dagitroy, kas
koma kadagitoy.
2.5.b.1. Ti AA iti SAAN. Ti AA ditoy ket saan maibilang
a diptonggo ta no basae, agsina ti
pannakaibalikasda.
2.5.b.2. Ti AU iti BAUT. Ti AU ditoy ket saan a
maibilang a diptonggo ta no basaen, agisna ti
pannakaibalikasda, saan ket a maibalikas nga AW.

16. 2.5.b.3. Iramantayo ti AA, adtoy dagiti singin-a-
paaweng wenno vowel a saan a diptonggo a
masarakan kadagiti balikas nga Ilokano.
AA, kas koma ti SA.AN
AE, kas ti RA.EP
AI, kas PA.IT
AO, kas SA.O
AU, kas BA.UT
II, kas SI.IT

17. 2.5.b.3.1. Pannakaaramat ti AA
2.5.b.3.1.1. Maibalikas ti AA a kas A.A, kas koma
kadagitoy:
Pagarigan:
DA.AN
BA.AK

18. 2.5.b.3.2. Pannakaaramat ti AE
2.5.b.3.2.1. Maibalikas ti AE a kas A.E, saan ket nga EY.
Kas koma:
BA.ET
TA.ENG
2.5.b.3.2.2. Gapu ta agsina ti pannakabalikas ti AE, daytoy
ti gapuna met ti pannakaisurat dagitoy a balikas a
nabulod manipud iti Ingles:
BEY.BI, saan a BA.E.BI
REY.TING, saan a RA.E.TING

19. 2.5.b.3.3. Pannakaaramat ti AI
2.5.b.3.3.1. Maibalikas ti AI a kas, A.I., saan ketnga AY. Kas
koma kadagitoy:
Pagarigan:
DA.ING
KA.ING
2.5.b.3.3.2. Gapu ta agsina ti pannakabalikas ti AI, kastoy met
ngarud ti pannakaisurat dagitoy a balikas:
BA.LAY, saan a BA.LA.I
AY.WAN, saan a A.I.WAN

20. 2.5.b.3.3. Gapu ta agsina ti pannakabalikas ti AI, kastoy met
ngarud ti pannakaisurat dagitoy a balikas a nabulod manipud
iti Ingles:
TRAY.SI.KEL, saan a TRA.I.SE.KEL
BAY.RUS, saan a BA.I.RUS
HAYS.KUL, saan a HA.IS.KUL
PLAS.LAYT, saan a PLAS.LA.IT
AR.MA.LAYT, saan a AR.MA.LA.IT
2.5.b.3.3.4. Nupay kasta, kadagiti nabulod a balikas manipud iti
Espaniol, diptonggo ti AI, kas koma:
BAI.LA.RI.NA, saan a BAY.LA.RI.NA
AI.RE, saan nga AY.RE

21. 2.5.b.3.4. Pannakaaramat ti AO
2.5.b.3.4.1. No maaramat dagitoy iti balikas, agsina ti
pannakaibalikasda.
Pagarigan:
SA.O
MA.ONG
2.5.b.3.4.2. Ket gapu ta agsina ti pannakabalikas ti AO,
kastoy ngarud ti pannakaisurat dagitoy a balikas:
LAG.DAW, saan a LAG.DA.O
SANG.AW, saan a SANG.A.O

22. 2.5.b.3.5. Pannakaaramat ti AU
2.5.b.3.5.1. No maaramat dagitoy iti balikas, agsina ti
pannakabalikasda.
Pagarigan:
BA.UT
BA.U.TEK
2.5.b.3.5.2. Nupay kasta, kadagiti nabulod a balikas manipud iti
Espaniol, diptonggo ti AU, kas koma:
AU.TOR, saan a AW.TOR
AU.TO.NOM.IA, saan a AW.TO.NOM.IA

23. 2.5.b.3.6. Pannakaaramat ti II
2.5.b.3.6.1. No maaramat ti II iti balikas, agsina ti
pannakabalikasda.
Pagarigan:
SI.IT
I.IT
2.5.b.3.6.2. Nupay kasta, no maaramat a pauna (prefix) ti I iti
balikas a mangrugi iti I, mayebkas ti II a YI, ket maisurat met a
kas iti pannakabalikasna.
Pagarigan:
I+IBIT = YIBIT
I+IIT = YIIT