Uitvindingen en ontdekkingen werkboek kinderboekenweek 2015 bij goochelshow van schoolgoochelaar Aarnoud Agricola

uitvindingen en
ontdekkingen
werkboek
professor
TiTa Stein

Uitvindingen en ontdekkingen werkboek van schoolgoochelaar Aarnoud Agricola
Educatieve schoolvoorstellingen met goochelen en buikspreken: www.goochelaar.biz, 06 - 39 48 93 37
Kinderboekenweekshows van Aarnoud Agricola
2005 De Goochelacademie
2006 De leeuw is los
2007 Sub-rosa beroepsgeheimen
2008 Rijmende dieren van de axenroos
2009 Wonderen in Lekkerland
2010 De Tovertekeningententoonstelling
2011 Lessen van superhelden
2012 Hallo wereld in 80 dagen
2013 Koning en nar doen aan sport en spel
2014 Sprookjesfeest goochelshow
2015 Uitvindingen en ontdekkingen goochelshow

Beste lezer,
Ik ben blij met het thema van de kinderboekenweek 2015: natuur, wetenschap en techniek. Dat is
een zeer uitgebreid en educatief thema waaraan schoolbreed op allerlei manieren kan worden
gewerkt, ook lang na de kinderboekenweek van 2015. Persoonlijk vind ik dit een beter thema dan
dat van de afgelopen twee jaar: feest (2014) en sport en spel (2013).
En door natuur, wetenschap en techniek te koppelen aan het motto raar maar waar kan de
natuurlijke nieuwsgierigheid van kinderen worden aangesproken, en wordt duidelijk gemaakt dat
niets vanzelfsprekend is. Zo kan de verwondering in een mensenleven mogelijk langer stand
houden. En vanuit verwondering kan bewondering groeien, een kwaliteit die een mens werkelijk tot
mens maakt.
Mede daarom heb ik in mijn recente Albert Einstein werkboek twee citaten van Albert Einstein
opgenomen die daarnaar verwijzen:
Het mooiste dat we kunnen ervaren is het mysterieuze.
Er zijn slechts twee manieren om je leven te leven: doen alsof niets een wonder is,
en doen alsof alles een wonder is.
In dit Uitvindingen en ontdekkingen werkboek besteed ik aandacht aan de beroemde uitvinder
Thomas Edison. Ook deze man was onder de indruk van wat hij waarnam en ervoer. Dat komt
bijvoorbeeld tot uitdrukking in de volgende twee citaten van Edison:
Ik geloof dat alleen al de natuurwetenschap van de chemie het bestaan van een
intelligente schepper bewijst.
Ik weet dat deze wereld geregeerd wordt door oneindige intelligentie. Alles
waardoor we zijn omringd – alles dat bestaat – bewijst dat er oneindige wetten
achter schuil gaan. Dit feit kan niet worden ontkend. Het wordt gekenmerkt door
een mathematische precisie.
Het is voor het eerst sinds 1962 (toen werd er begonnen met thema’s voor de kinderboekenweek)
aan dit onderwerp aandacht wordt besteed. Er zijn wel kinderboekenweken geweest die in het
teken stonden van dieren of natuur (1965, 1970, 1985 en 2006), maar wetenschap en techniek als
zodanig zijn nog niet eerder aan de orde geweest.
Dat is begrijpelijk, want de meeste kinderboekenschrijvers hebben geen natuurwetenschappelijke
of technische achtergrond. Nu de Gouden Griffel, dat is één van de belangrijkste prijzen in de
Nederlandstalige jeugdliteratuur, twee jaar achter elkaar is gegaan naar een boek met sterke
nadruk op natuur en wetenschap, kon het CPNB (de organisator van de kinderboekenweek) er niet
onderuit om toch eens een kinderboekenweek te wijden aan natuur wetenschap en techniek.
Jan Paul Schutten won in 2014 de Gouden Griffel voor zijn boek Het raadsel van alles wat leeft.
Dat prachtig uitgevoerde en goed geschreven boek is ook uitgeroepen als kerntitel
in 2015 voor kinderen uit groep 7 en 8. Het uitvindingen en ontdekkingen werkboek
gaat er op in. Ik kan het van harte aanbevelen.
In 2013 ontving Simon van der Geest de Gouden Griffel voor zijn boek Spinder,
waarin de hoofdpersoon een insectenlaboratorium heeft. Van der Geest heeft het
kinderboekenweekgeschenk 2015 ‘Per ongelukt’ geschreven.
U ontvangt het kinderboekenweekgeschenk door tijdens de kinderboekenweek van
7 t/m 18 oktober 2015 voor 10 euro of aan kinderboeken aan te schaffen bij de
boekwinkel of bij Bol.com .
Met vriendelijke groet,
André de Boer (alias goochelaar en buikspreker Aarnoud Agricola)

KLIK VOOR VIDEO MET UITLEG OVER DEZE VOORSTELLING

www.goochelaar.biz
raar maar waar 1

Songtekst Raar maar waar + mp3
Kinderen voor kinderen KBW2015
Jan Paul Schutten en Tjeerd P. Oosterhuis
intro, Check, Come on, Yeah
Let’s do this!
refrein
Het is raar, het is raar maar waar
Het is raar maar waar
couplet
Zolang ik al kan denken
Zit ik vol met vragen
Raadsels die van ’s ochtends vroeg
Tot ’s avonds aan me knagen
M’n hersens raken oververhit
Want ik wil weten hoe het zit
Hoe kan een vogel zo lang zweven?
En ik niet eens heel even?
Weten, weten, wil alles weten
Hoe diep de diepste zee is
Hoe hoog de hoogste berg is
Hoe ver de verste ster is
Waarom de zomer warm is
En de winter juist zo koud is
refrein
Dat een vliegtuig vliegen kan
Dat een boot ook drijven kan
Dat een auto rijden kan
Dat de wind hard waaien kan
Water bevriezen kan
Ik word er zo nieuwsgierig van
Water bevriezen kan
couplet
Pak maar eens een paperclip
Die kan echt drijven als een schip
En een lamp die brandt op een citroen
Geloof je dat niet? Moet je een proefje doen
Wrijf een ballon tegen je kleren aan
Die trekt dan al je haren aan
Van experimenteren kun je nog zoveel leren
Waarom de lucht onzichtbaar is
Waarom de aarde rond is
Waarom het vuur zo warm is
Waar komt de zwaartekracht vandaan?
Zullen we ooit wonen op de maan?
refrein
Water bevriezen kan
brug
Everybody clap your hands come on, come on
Allemaal!
Allemaal!
Allemaal!
Everybody, everybody scream!
refrein
KLIK VOOR MP3
KLIK VOOR RAAR MAAR WAAR CD 36
www.kinderboekenfeestweek.nl

Woordzoeker bij het lied Raar maar waar
AARDE, AUTO, BALLON, BERG, BEVRIEZEN, CITROEN, BOOT, DENKEN,
HAREN, HERSENS, KLEREN, KOUD, LUCHT, MAAN, NIEUWSGIERIG, PAPERCLIP,
PROEFJE, RAAR, RAADSELS, SCHIP, STER, VLIEGTUIG, VOGEL, VRAGEN, VUUR
WAAR, WARM, WATER, WETEN, WIND, ZEE. ZOMER, ZWAARTEKRACHT, ZWEVEN
raar!maar!waar

www.goochelaar.biz
raarmaarwaar2

Wetenschap en techniek in de jeugd van Aarnoud Agricola
Kinderboeken met verhalen lezen was niet mijn favoriete activiteit toen ik op de basischool zat. Ik
maakte liever dingen of las in boeken waar ik echt iets van kon leren over bijvoorbeeld de sterren,
de aarde, planten, dieren en apparaten. Ik heb aardig wat boeken uit de serie ‘Hoe en waarom’
verslonden.
Vanaf mijn zevende jaar was ik al veel met goochelen bezig. Lego was mijn favoriete speelgoed en
ook hield ik van mijn elektrische Fleishmann-trein. Verder vond ik het geweldig om dingen te
bedenken en natuurkundige proeven te doen met elektriciteit en magnetisme. Dat begon met een
elektriciteits-experimenteerdoos (met koperdraad, lampjes, elektromotor, bel, schakelaars etc.) die
ik van Sinterklaas had gekregen.
In mijn jeugd heb ik aardig wat batterijen met het merk ‘witte kat’ versleten, en dan met name de
4,5 Voltsbatterij omdat ik daar zo leuk mee kon experimenteren. In die tijd waren de meeste
comerciële batterijen van slechte kwaliteit. Ze gingen maar heel kort mee en lekten snel. De vieze
chemicaliën die daarbij vrij kwamen tastten de apparaten waarin ze gebruikt werden flink aan,
waardoor ze vaak onbruikbaar werden. Zo was mijn elektrische stoomtrein van blik, die ik als
driejarige kreeg omdat mijn vader voor een examen was geslaagd, al binnen een paar weken naar
de Filistijnen.
Ik kan me nog herinneren hoe blij ik was toen het me als tienjarige gelukt was een echte telegraaf
te maken zoals dat beschreven stond in het ‘Hoe en waarom’-boek ‘magneten en magnetisme (zie
afbeelding). Vervolgens deed ik niets meer met dat apparaat, want zo spannend is het niet om een
vriendje in een andere kamer berichten te sturen in een morse-code via twee koperdraden die over
het overloop lopen.
Een andere herinnering die bij me opkomt is dat ik als jongen een uitvindersprijs van Calvé
pindakaas had gewonnen (volgens mij ging het om vijftig gulden). Ik had een ontwerp gemaakt
voor een pindakaas-smeermachine die werkte op stoom. Daarbij kon het kokende water meteen
gebruikt worden om thee mee te zetten. De werking daarvan had ik in een gedicht op rijm
beschreven.
In de eerste brugklas, het eerste leerjaar van de middelbare school, vond ik het bijzonder boeiend
om levende eencellige diertjes onder de microscoop te bekijken. Enkele jaren later had ik zelf een
microscoop en heb dat toen weer gedaan, met ééncelligen die ik zelf had gekweekt door hooi en
water een week in een afgesloten jampot te laten staan. Dat goedje stonk verschrikkelijk, maar dat
vond ik niet erg. Stinkbommen maken deed ik overigens ook graag.
In de tweede brugklas was ik laaiend enthousiast over de eerste lessen van het vak natuurkunde,
want toen mocht ik in een groepje fotografische proeven doen in een donkere kamer, compleet
met het ontwikkelen van afdrukken. Dat waren experimenten die in dit tijdperk van digitale
fotografie niet meer zo snel op scholen zulen worden gedaan.
Het vak scheikunde, dat ik pas kreeg in de derde klas van het Atheneum, vond ik helemaal
geweldig, helemaal toen ik thuis aan de slag ging met een chemie-experimenteerdoos. Dat was
het begin van een laboratorium op mijn slaapkamer. Het geld dat ik verdiende met goochelshows
op kinderverjaardagen in de wijk besteede ik aan chemicaliën en glaswerk. Bij de
elektrolyseproeven die ik deed met koolstaafjes uit batterijen, wasknijpers en mijn
treintransformator hebben heel wat gaten opgeleverd in het wasgoed van mijn moeder. Dit omdat
de met met zwavelszuur geïmpregneerde wasknijpers weer terecht kwamen in het
wasknijpermandje van mijn moeder.
In de vijfde klas van het VWO wist ik heel goed wat ik wilde: scheikunde studeren, want het leek
me geweldig om in een laboratorium te werken. Tijdens mijn studie werd het me duidelijk dat ik het
werken in een laboratorium saai en eenzijdig vond. Nadat ik in 1987 was afgestudeerd aan de
Universiteit Utrecht heb ik meer dan vijftien jaar gewerkt in de vakbladjournalistiek.
Geleidelijk ging ik echter steeds meer op in een oude hobby van me: goochelen. En zo is het
gekomen dat ik sinds 2004 met veel plezier beroepsmatig werk als schoolgoochelaar.

Goochelen doe ik al sinds
mijn zevende.
Ik had vier witte konijnen,
maar ik heb er nooit mee gegoocheld.
Ik las altijd graag in boeken vande ‘Hoe en waarom’-serie
Van het geld dat ik verdiende met optredens
op kinderverjaardagen kocht ik spullen voor
mijn laboratorium op mijn slaapkamer.
Foto’s uit uit mijn jeugd die te maken hebben met
natuur, wetenschap en techniek

Bestelindeperiode7t/m18oktober2015bijBOL.COMminimaal
10euroaankinderboeken,enontvangditboek!
kinderboekenweekgeschenk2015
Stel, je moeder zit in de gevangenis, maar ze is onschuldig. En die gevangenis staat op een
streng bewaakt eilandje in de Waddenzee. En je vader, daar heb je ook niets aan, want die zit de
hele dag te gamen. Wat doe je dan? Dan bedenk je een onwaarschijnlijk bevrijdingsplan.
Tenminste, dat doet Ro. Samen met zijn vrienden Archie en Lela begint hij in een afgelegen
schuur aan een fantastische uitvinding te werken. Want soms moet je iets doen wat niemand ooit
gedurfd heeft, hoe gevaarlijk en onmogelijk het ook is…
KINDERBOEKEN BESTELLEN

Prachtig vormgegeven uitgave, waarin het evolutieverhaal op geestige, feitelijke,
technische en anekdotische wijze wordt gepresenteerd. Heel de uitgebreide wereld van
verwondering wekkende wetenschap passeert de revue: van een reis terug door de
eindeloze tijd tot het ontstaan van de aarde; van DNA en RNA tot het mensen tot
verdeeldheid brengende thema: evolutie of de hand van God?
Er is aandacht voor het ontstaan van leven op aarde, genen en genenpatronen die onder
invloed kunnen veranderen, voor fossielen en soorten mensen, dieren en planten.
Wetenschappelijke bewijzen voor de aanwezigheid van bepaalde eigenschappen worden
toegankelijk gemaakt door het gebruik van alledaagse verklaringsmodellen.
Het boek is bijzonder mooi vormgegeven: overzichtelijke lay-out, tussenkopjes in
vraagvorm, gedetailleerde, fascinerende, karakteristieke zwart-witillustraties met soms een
steunkleur (vaak met trefwoorden of een cartoonachtige grap), ruim formaat bladspiegel
en goud op snee. Met achterin een handig register.
Een voorbeeld van een informatief boek dat lezers en kijkers vol verbazing, met een
glimlach of knipperende ogen achterlaat. Een uiterst boeiend boek om regelmatig ter hand
te nemen. Een aanwinst voor op school of thuis. Vanaf ca. 10 t/m 14 jaar.
KLIK OM ‘HET RAADSEL VAN ALLES WAT LEEFT’ TE BESTELLEN

Legpuzzelomslagboek‘Hetraadselvanalleswatleeft’

Rebus over HET RAADSEL VAN ALLES WAT LEEFT van Jan Paul Schutten
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................

Je!bent!een!
denkend,!
bewegend,!
pratend,!
lezend,!
lachend
wonder

Simpele cellen?
Het pantoffeldiertje is een heel eenvoudig wezentje. Het bestaat uit maar één enkele cel.
Want zoals alle om je heen uit atomen gemaakt is, is alles wat leeft ook nog eens uit
cellen opgebouwd. En die cellen zijn natuurlijk weer van atomen gemaakt. De atomen zijn
zo dood als een pier, terwijl cellen juist bruisen van het leven. Dat merk je meteen als je ze
bestudeert: onder de microscoop zie je er van alles in kolken en klotsen. Als je jezelf zou
kunnen verkleinen en in een cel zou stappen, dan zou je er meteen weer uit willen. Het is
daar een mengeling van drukke snelwegen, wildwaterbanen, tornado’s en een
sneeuwballengevecht.
Een cel bestaat uit meer onderdelen dan twintig robots van professor scharfe bij elkaar.
Toch is een cel zo klein dat je hem niet met je blote oog kunt zien. Levende wezens die je
wel kunt zien bestaan dus uit heel wat meer cellen dan één. Hoeveel? Laten we jou als
voorbeeld nemen. Je bestaat toch uit zo’n eh, even rekenen,,, twee,drie, vijf, acht, negen,
nee....ja... tienduizend biljoen cellen.
Terwijl je deze ene zin leest, komen er bijvoorbeeld zo’n tien miljoen rode bloedcellen in je
lichaam bij. Dat zijn net kleine vrachtwagentjes die zuurstof naar elke uithoek van je
lichaam brengen. Zonder die zuurstof zouden andere callen in je lichaam afsterven. Maar
ondertussen heb je ook nog biljoenen en biljoenen darmcellen. Samen zorgen die voor
een oppervlak zo groot als een tennisbaan. Ze zorgen ervoor dat jouw eten in brandstof
voor je lichaam wordt omgezet. Zonder die brandstof zou je hartstikke doodgaan. Of wat
dacht je van de cellen die samen je hart vormen? Je hart is een spier die nooit moe wordt.
Het klopt elke seconde, elke minuut, elke dag, jaar in jaar uit, zonder onderbreking, om
bloed te pompen door adertjes die bij elkaar een lengte hebben van twee keer rond de
wereld.
Cellen leven. Ze kunnen dus ook doodgaan. Gelukkig heb je ook weer cellen die de dode
cellen opruimen en vernietigen. Als je je kamer een tijdje niet afstoft of schoonmaakt. kun
je een deel van die dode cellen zien. Het stof in je huis bestaat voor een groot deel uit
afgestorven huidcellen. Je verliest er zo’n 30.000 per minuut. Vier kilo per jaar. In een paar
weken tijd zijn daarom al je oude huidcellen alweer vervangen door nieuwe.
Er gebeurt dus nogal wat in je lijf. Ik heb maar een paar dingen genoemd, maar
inwerkelijkheid zijn het er wel een paar miljoen. Per seconde. Al die gebeurtenissen in je
lijf worden geregeld door je brein. Dat brein bestaat uit zo’n honderd miljard hersencellen,
ongeveer evenveel als er sterren in het melkwegstelsel zijn. Die maken van je hoofd een
supercomputer, waar je dingen mee kunt doen die alle computers van de wereld bij elkaar
nog niet zouden kunnen. Net als de verkeerstoren op een vliegveld regelen de
hersencellen dat alle andere cellen in je lichaam doen wat ze moeten doen. Het zijn de
belangrijkte en meest ingewikkelde cellen die je hebt.
Begint het je al te duizelen? Dat is ook de bedoeling. Je hoeft die getallen dan ook niet te
onthouden. Ik noem ze alleen maar om je te laten zien hoe onvoorstelbaar ingewikkeld jij
in elkaar zit. Want die cellen mogen dan op zichzelf al bijzonder zijn, samen met elkaar in
jouw lichaam komen ze pas echt tot hun recht. Omdat ze jou vormen: een denkend.
bewegend, pratend, lezend, lachend wonder. Weet je wat? Als je voor het pantoffeldiertje
hebt geklapt, mag je nu ook voor jezelf applaudiseren. Vooruit maar ....
Bron: HET RAADSEL VAN ALLES WAT LEEFT

Spreuk
Ik zie rond in de wereld,
waarin de zon haar licht zendt,
waarin de sterren fonkelen,
waarin de stenen rusten,
de planten levend groeien,
de dieren voelend leven,
waarin de mens, bezield,
de geest een woning geeft;
ik schouw diep in de ziel,
die binnen in mij leeft.
De Godesgeest hij weeft
in zon- en zielenlicht,
in wereldruimte, buiten,
in zielendiepten, binnen.
Tot u, o Godesgeest
wil ik mij vragend wenden,
opdat de kracht en zegen
voor leren en voor arbeid
tot wasdom moge komen.
Rudolf Steiner

Weet je? Lied voor de christelijke kinderboekenmaand 2015
Ter gelegenheid van de christelijke kinderboekenmaand in oktober 2015 met het thema
‘weet je’, dat aansluit op het thema natuur, wetenschap en techniek van de reguliere
kinderboekenweek 2015 van het CPNB, schreef en componeerde Henk van der Maten het
lied ‘Weet je’. Van der Maten werkt als kerkorganist, koordirigent, koorbegeleider en
componist. Daarnaast is hij als vakleerkracht muziek verbonden aan drie christelijke
basisscholen in Heerde: Het Talent, De Emmaschool en de Willem-Alexanderschool. Na
de onderstaande mp3 van ‘Weet je’ volgt de songtekst.
KLIK HIER OM DE MP3 VAN ‘WEET JE’ TE DOWNLOADEN
Je kunt wel heel veel weten
hoe alles is ontstaan
hoe heel veel dingen werken
hoe heel veel dingen gaan
je kunt wel heel veel weten
je brein is superknap
voor alles is een antwoord
dat zegt de wetenschap
dat zegt de wetenschap
Ze kunnen goed verklaren
hoe alles is ontstaan
planeten en de sterren
de aarde, zon en maan
ze kunnen goed verklaren
eerst was er toen die knal
en toen is het begonnen
de start van het heelal
de start van het heelal
Maar kun je mij ook zeggen
wie liefde heeft gemaakt?
waarom kun jij genieten
waardoor word jij geraakt?
en kun je mij ook zeggen
waarom juist jij er bent?
als jou is er geen ander
wie weet wie jij echt bent?
wie weet wie jij echt bent?
Het antwoord op die vragen
die vind je in dit boek
de Bijbel, met verhalen
van mensen, steeds op zoek
naar richting in hun leven
ze merkten: God gaat mee!
Hij wil ook met jou meegaan
want één en één is twee!
want één en één is twee!
KLIK VOOR VIDEO VAN !WEET JE"

Wat is een geleerde? (Uit: ‘Beroemde geleerden’, Hoe en waarom-serie)
In Cape Kennedy in Florida in de Verenide Staten zien twee mensen in een controletoren vol
spanning hoe een grote raket de lucht ingaat. In Zuid-Amerika knielt een meisje in een donkere
grot en borstelt zorgvuldig een glimmende mensenschedel schoon. In een laboratorium in New
York haalt een man in een witte jas heel kundig het vergif uit de giftaden van een gifslang.
Deze mensen zouden personen kunnen zijn in een opwindende avonturenroman. Toch zijn zij
gewone mensen. Zij zijn geleerden die hard werken in hun eigen tak van de wetenschap. Ieder
zoekt naar feiten die een bepaald probleem moet oplossen.
Bij wetenschappelijk onderzoek zoekt men zorgvuldig en systematisch naar feiten. Geleerden zijn
wetenschappelijke onderzoekers. Zij stellen zich vragen over het heelal en de natuurwetten
waardoor het beheerst wordt, Door waarnemingen en proeven trachten zij antwoorden te vinden
op die vragen.
Grote wetenschappelijke ontdekkingen worden zelden per toeval gedaan Meestal zijn zij het
gevolg van nauwkeurige waarnemingen, nauwgezette proefnemingen en heel veel hard werken.
Hoewel alle geleerden hun eigen manier van werken hebben. volgen zij meestal een algemeen
systeem dat bekend is als de wetenschappelijke methode.
Het begint met waarnemingen. De geleerde is een goede waarnemer. Nadat hij alle feiten die
bekend zijn over het probeem waaraan hij werkt heeft bestudeerd, verzamelt hij meerdere feiten
door eigen onderzoekingen. Hieruit ontwikkelt hij een idee of hypothese, waarmee hij het probleem
hoopt te verklaren of op te lossen.
Dan gaat gij proeven doen. Hij gaat zorgvuldig na of zijn hypothese juist is. Heel dikwijls ontdekt hij
dat dit niet het geval is. Maar soms kan hij genoeg gegevens verzamelen om te bewijzen dat zijn
idee goed is.
Nadat zijn hypothese grondig onderzocht is door vele andere geleerden en absoluut juist
bevonden is, wordt deze aangenomen als wet of principe. Hier kunnen maanden, jaren, of soms
zelfs een heel leven mee gemoeid zijn. Maar wanneer dit gebeurt heeft de geleerde de voldoening
dat hij een belangrijk aandeel heeft gehad bij de verbreiding van de wetenschappelijke kennis van
de wereld.
Een wetenschappelijke onderzoeker heeft de keuze uit velerlei onderwerpen. Hij kan
geïnteresseerd zijn in de aarde zelf - haar bouw en haar geschiedenis. Een onderzoeker op dit
gebied wordt een geoloog genoemd.
Biologie is de studie van alle levende dingen die op aarde voorkomen. Iemand die dieren
bestudeert is een zoöloog of dierkundige. Iemand die planten onderzoekt is een botanicus of
plantkundige. Het onderzoek over het functioneren van planten en dieren wordt fysiologie
genoemd. Het medisch onderzoek en de bacteriologie zijn onderafdelingen van deze wetenschap.
Een geleerde die zon, maan, sterren en planeten bestudeert, is een astronom. Scheikunde, of
chemie, is de studie van de stoffen waaruit het heelal bestaat, en de verschillende veranderingen
die in deze stoffen plaats hebben. Natuurkunde is het onderzoek van materie en energie, zoals
warmte, licht, geluid en elektriciteit. Wiskunde is de leer van de getallen. Deze wordt in bijna alle
andere wetenschappen gebruikt voor metingen en tellingen en voor het oplossen van allerlei
problemen.
Natuurlijk is iedere hoofdtak van de wetenschap onderverdeeld in veel kleine, gespecialiseerde
onderafdelingen. Iemand kan zich voornamelijk concentreren om de leeftijd van de aarde te weten
te komen. Hij wordt een geochemicus genoemd. Iemand anders werkt misschien uitsluitend op het
gebied van de ruimtevaart. Dan wordt hij een ruimtevaartdeskundige genoemd. Een geleerde die
zich specialiseert in virussen die zieketen veroorzaken, staat bekend als viroloog. Zo zijn er
tientallen specialistische wetenschappen, en er komen steeds nieuwe bij.

Woordzoeker natuurwetenschappen en technische wetenschappen
ASTRONOMIE, BIOLOGIE, BOUWKUNDE, BOTANIE, GEOLOGIE,
ELEKTROTECHNIEK, FYSIOLOGIE, GENETICA, INFORMATICA,
KWANTUMFYSICA, METEOROLOGIE, MINERALOGIE, NATUURKUNDE
OCEANOGRAFIE, OPTICA, PALEONTOLOGIE, PROCESTECHNOLOGIE
SCHEIKUNDE, STERRENKUNDE, VIROLOGIE, WERKTUIGBOUWKUNDE,
ZOOLOGIE
Welke natuurwetenschappen en technische
wetenschappen vind jij interessant?

Laboratorium: zoek de verschillen
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
Hoe lijkt het je om in zo’n laboratorium te werken?

Willie Wortel en Lampje
Willie Wortel, een antropomorfe kraanvogel, is een personage uit de
Donald Duck strips, bedacht door Carl Barks. Hij wordt door
sommigen als een gekke uitvinder beschouwd, en doet vaak de meest
wonderbaarlijke uitvindingen.
Vaak als hij uitvindingen doet, mislukken ze of gaat er iets mis,
meestal is dit dan doordat ze te goed werken. Dit leidt niet zelden tot
een rij boze klanten voor zijn werkplaats, een boze burgemeester als
hij z'n uitvindingen verkeerd heeft gebruikt bij het oplossen van een
algemeen probleem, een boze Dagobert of het feit dat Donald Duck
zijn baan kwijtraakt of tijdens sportwedstrijden gediskwalificeerd wordt
als deze zijn uitvindingen hiervoor gebruikt.
Ook kunnen bepaalde uitvindingen, zoals een wondermiddel of een
machine die gedachten van mensen kan veranderen, een verkeerde
uitwerking hebben op Dagobert Duck of Donald Duck zodat deze er
dan vaak een heel ander al dan niet verwoestend karakter door krijgen.
Willies verstrooidheid speelt hem ook vaak parten. Een van zijn meest prominente en
tevens zijn eerste uitvindingen is Lampje: een intelligent gloeilampje met armpjes en
beentjes, dat een eigen wil heeft en Willies grootste vriend en hulpje is.
Deze uitvinding is ontstaan doordat Willie per ongeluk in contact kwam met een uitvinding
genaamd de 'denkdoos' (die zou dieren menselijke gedachten kunnen geven) waarbij de
defecte lamp van Donald Duck plotseling tot leven kwam. Zo werd Lampje uiteindelijk
geboren.
Lampje redt Willie vaak als hij in nood raakt door een niet goed werkende uitvinding. Dit
doet hij door de uitvinding te repareren of herprogrammeren of door simpelweg de stekker
eruit te trekken, zodat de stroom naar de uitvinding wordt uitgeschakeld en deze dus niet
meer werkt. Hierdoor is ook het effect ervan weg.

Professor Zbygniew Prlwytzkofsky
Professor Joachim Sickbock

Archimedes kreeg in bad een ingeving: Eureka!
Heb je wel eens gehoord over een van de belangrijkste baden in de geschiedenis? Volgens een
bekende legende gebeurde het meer dan tweeduizend jaar geleden in de oude Griekse stad
Syracuse. Een beroemde Griekse geleerde, Archimedes (287 - 212 v. Chr), stapt in een openbare
badgelegenheid in een bad dat vol met water was. Toen hij ging zitten en het water over de rand
van het bad zag stromen, kreeg hij ploseling een geweldige gedachte. Hij sprong uit bad, wikkelde
zich in een handdoek en rende naar huis.
“Eureka! Eureka!” roep hij uit. “Ik heb het gevonden! Ik heb het gevonden!” Wat Archimedes vond
toen hij in dat bad stapte, was het antwoord op een probleem waarover hij enige tijd aan het werk
was geweest. De Griekse koning Hiero had zijn koninklijke juwwlier opdracht gegeven een nieuwe
kroon te maken en had hem een hoeveelheid goud hiervoor gegeven. Maar de koning verdacht de
juwelier ervan dat hij een deel van het goud gestolen had en dit vervangen had door goedkoper
zilver. Hiero verzocht zijn hofgeleerde, Archimedes, achter de waarheid te komen.
Archimedes wist dat alle metalen een eigen gewicht hebben. Een klomp goud is zwaarder dan een
klomp zilver van dezelfde afmeting. Hij zou de kroon kunnen omsmelten en tot een kubus kunnen
persen en dan dit gewicht vergelijken met het gewicht van een klomp goud. Maar dan zou de
kroon vernield worden. Er moest een andere methode zijn.
Op de dag in het badhuis was hij, volgens het
verhaal, juist met dit probleem bezig. Hij merkte op
dat het water steeg toe hij zijn lichaam erin liet
zakken; het gewicht van zijn lichaam verplaatste
dus een bepaalde hoeveelheid water in het bad.
Hij snelde naar huis en begon proeven te doen
met gewichten en vaten water. Hij ontdekte
spoedig dat verschillende stoffen niet dezelfde
hoeveelheid water verplaatsten. Aangezien goud
zwaarder is dan zilver, is een kubus van een kilo
goud kleiner dan een kubus van een kilo zilver.
Archimedes ontdekte dat de gouden kubus minder
water verplaatste dan de zilveren.
Archimedes gebruikte dit principe om er achter te
komen of er zilver verwerkt was in de kroon. In een
vat met water plaatste hij een hoeveelheid goud
die overeenkwam met het gewicht van de kroon. In
een ander vat plaatste hij een hoeveelheid zilver
die overeenkwam met het gewicht van de kroon. In
een derde vat plaatste hij de kroon zelf.
Hij ontdekte nu dat de kroon meer water verplaatste dan het blok goud en minder dan het blok
zilver. Hieruit leidde hij af dat de kroon niet van zuiver zilver, of goud was, maar bestond uit een
mengsel van beide. De juwelier van de koning verloor niet alleen zijn betrekking, maar ook zijn
leven, nadat de oneerlijkheid aan het licht wad gekomen door de proef van Archimedes.
Hij had het probleem van de koning opgelost. Maar dat was niet alles. Hij had één van de
belangrijkste natuurwetten ontdekt - vaste stoffen kunnen gewogen worden door de hoeveleheid
water die zij verplaatsen. Deze wet is nu bekend als de beroemde wet van Archimedes. Vandaag
de dag, meer dan twintig eeuwen later, maken geleerden nog steeds gebruik van deze wet voor
een groot aantal van hun berekeningen. Moderne duikboten worden gebouwd en werken volgens
dit principe.
Archimedes was één van de weinige geleerden uit die dagen die werkelijk proeven deed om zijn
theorieën te bewijzen. Veel filosofen en wiskundigen uit die tijd waren tevreden met het uitdenken
van theorieën, zonder zich druk te maken om te bewijzen of ze juist waren. Maar Archimedes wilde
bewijzen dat men met zijn ideeën kon werken.

Wat ontdekte Nicolaus Copernicus over het zonnestelsel?
Waneer je vroeg in de ochtend wakker wordt, lijkt zij in het westen onder te gaan. Heeft de
zon werkelijk bewogen? Het lijkt er wel op. Totdat een Poolse atronoom, Nicolaus
Copernicus (1473 - 1543) genaamd, het tegendeel bewees, geloofden de meeste mensen
dat de zon inderdaad om de aarde bewoog.
“We geloven wat wezien,” zeiden de meesten. “De aarde is het middelpunt van het heelal.”
Zo was het dus, dacht men. In het jaar 1499, op 26jarige leeftijd, werd Copernicus
professor in de sterrenkunde aan de universiteit van Rome in Italië. Hij was een heel
intelligente jongeman die aan vijf verschillende universiteiten gestudeerd had en de
bevoegdheid had als leraar, rechtskundige en dokter. In zijn sterrenkundelessen begon hij
de studenten te onderwijzen in de oude theorie die bijna 1350 jaar eerder door een
Griekse sterrenkijker, Ptolemeus, opgesteld werd.
“Het hele heelal draait om de aarde,” vertelde hij hen. Maar terzelfder tijd dat Copernicus
de theorie van Ptolemeus onderwees, kwam zijn geest ertegen in opstand. Hij geloofde er
niet in. Er bleven zoveel dingen onverklaard. Waarom bewogen de sterren met een andere
snelheid dan de zon en de maan? Waardoor leek het dat sommige sterren door het
luchtruim dwaalden? Kon er iets mis zijn met de theorie van Ptolemeus? Als de theorie
niet juist was, wilde hij niet doorgaan met deze te onderwijzen.
Toen hij dit onderwerp bestudeerde, vond Copernicus dat enkele wijze mannen vóór hem
ook twijfelden over de theorie van Ptolemeus. Zij meenden dat de zon en niet de aarde,
het middelpunt van het heelal was. Maar geen van hen had een afdoend bewijs kunenn
leveren. Als gevolg hiervan werd de theorie vna Ptolemeus als juistaangenomen door de
Kerk en door de meeste grote denkers uit de tijd van Copernicus.
Maar als die andere mannen nu eens gelijk hadden? Zouden dan niet alle problemen waar
Copernicus mee bezig was, verklaard zijn? Hij besloot zijn lessen op te geven en zich
meer te verdiepen in de wetenschap van de sterrenkunde. Hij werdpriester, in de
verwachting dat zijn werk hem genoeg vrije tijd zou overlaten om te studeren. In plaats
daarvan was hij meer bezet dan ooit tevoren.
Copernicus werd kanunnik van het domkapittel in het stadje Frauenberg in Polen. Als
priester leidde hij de godsdienstoefeningen in de kerk. Als dokter verzorgde hij alle zieke
mensen in de parochie. Als uitvinder ontwierp hij een dam en een molen, die water zouden
brengen naar de dorpshuizen van een rivier die twee mijl verderop lag. Voor de Poolse
regering maakte hij herleidingstabellen voor de gangbare munten. En om de kerk te
helpen op de hoogte te blijven van de heilige dagen, ontwierp hij een heel nauwkeurige
kalender.
Voor de meeste mensen zouden al deze bezigheden een ele dagtaak betekend hebben.
Maar op de een of andere manier zag de bewonderenswaardige Copernicus nog kans en
tijd over te hebben voor zijn geliefde onderwerp, sterrenkunde. Aangezien de telescoop
pas vele jaren na zijn dood werd uitgevonden, moest hij op zijn eigen ogen vertrouwen om
de beweging van hemellichamen te bestuderen. Hij maakte spleten in het dak van zijn
studeerkamer in de domtoren. Wanneer hij daar in het donker zat, kon hij de sterren over
de spleten zien voorbijgaan. Hij bleef hun positie aan de hemel volgen en schreef op hoe
snel zij schenen te bewegen.

Copernicus maakte nauwkeurige aantekeningen van alles wat hij waarnam. Daarna
werkte hij wiskundige formules uit om uit te leggen wat hij zag. Beetje bij beetje begon hij
de feiten te verzamelen, die eens de theorie over de sterrenkunde van Copernicus zouden
vormen. Deze theorie geldt nog steeds. Copernicus deed er bijna veertig jaar over om zijn
studie te voltooien. Toen hij hiermee klaar was, had hij bewezen dat de theorie van
Ptolemeus niet juist was.
Volgens Copernicus is wat er werkelijk gebeurt, het volgende. : De zon is het middelpunt
van het heelal. De aarde is een planeet die om de zon draait. Het woord planeet is van het
Latijn afgeleid en betekent “zwerver”.
Behalve de aarde zijn er nog meer planeten. Ze draaien eveneens om de zon. Copernicus
kende er vijf: Mercurius, Venus, Mars, Jupiter en Saturnus. De andere drie, Uranus,
Neptunus en Pluto, werden veel later ontdekt. Deze negen planeten vormen met elkaar
ons zonnestelsel.
Eén van de belangrijkste punten van de theorie van Copernicus is het volgende: terwijl de
aarde in een jaar om de zon draait, wentelt zij tegelijkertijd snel om haar eigen as (een
denkbeeldige lijn door het midden van de aarde, zoals een stokje in een lolly). Wanneer
onze kan naar de zon is gekeerd, zeggen we dat het dag is, wanneer we van het licht van
de zon afgekeerd zijn, noemen we het nacht.
Deze omwenteling duurt 24 uur - de lengte van een dag en een nacht, of een etmaal. Hoe
is het nu met de maan gesteld? Copernicus was het over één feit met Ptolemeus eens: De
maan draait om de aarde, terwijl de aarde om de zon draait.
De theorie omvat nog veel meer, maar dit zijn de vooraamste punten. De theorie van
Copernicus verbeterde ernstige dwalingen die eeuwenlang aangenomen waren, en
vormde de grondslag voor onze hedendaagse wetenschap over de astronomie.
Copernicus schreef zijn ontdekkingen in een boek, maar wachtte jarenlang met het
uitgeven. Hij wist dat de mensen hem zouden uitlachen om zijn nieuwe ideeën en zouden
zeggen dat hij niet goed bij zijn verstand was. Hij wist ook dat de Kerk officieel achter de
theorie van Ptolemeus stond. Als priester kon hij niet tegen de Kerk ingaan.
Pas in 1543, toen hij oud en stervende was, besloot hij eindelijk zijn boek uit te geven. Hij
noemde het Omwentelingen van de hemellichamen in hun banen. Een gedrukt exemplaar
van zijn boek bereikte hem vlak voor zijn dood op zijn sterfbed. Aangezien hij zeventig jaar
oud, verlamd en bijna blind was, is het de vraag of hij ooit het grote boek gezien heeft
waaraan hij een leven lang gewerkt had.
Copernicus stierf zonder te weten welke grote
dienst hij de wereld bewezen had. Pas 150 jaar
later werden zijn ideeën geaccepteerd. Hij wordt
nu nog, meer dan vier eeuwen na zijn dood,
beschouwd als een van de grote mannen op het
gebied van de wetenschap.
Bron: ‘Beroemde geleerden; uit de ‘Hoe en
waarom’-serie.

Hoe ziet ons zonnestelsel eruit? (klik voor video)
Het heelal is zó groot, dat we nog maar van een heel klein stukje weten wat er allemaal in
rond zweeft. In het heelal zijn heel veel sterrenstelsels met wel miljarden sterren. In ons
sterrenstelsel, het melkwegstelsel, zijn ongeveer 200 miljard sterren oftewel 200.000
miljoen! Eén van hen is onze eigen zon: een gigantische bol van hete gassen. Om de zon
draaien acht planeten. De eerste vier planeten vanaf de zon Mercurius, Venus, Aarde en
Mars zijn klein en rotsachtig. De volgende vier planeten Jupiter, Saturnus, Uranus en
Neptunus zijn hele grote planeten en die bestaan alleen uit gas.
Het planetarium van Eise Eisinga (klik voor video)
Dit is een planetarium. Ons eigen zonnestelsel op schaal, verkleind. De zon, de maan en
de planeten draaien en bewegen precies zoals ze dat in het echt ook doen. Een heel
ingewikkelde machine en... heel oud. Dit planetarium in Franeker werd aan het eind van
de achttiende eeuw gebouwd door Eise Eisinga. Het is het oudste nog werkende
planetarium ter wereld.
Eise Eisinga is een bijzondere jongen. Hij is erg slim en kan goed rekenen, maar wat hem
meeste boeit is sterrenkunde. Op jonge leeftijd schrijft hij al boeken over deze
onderwerpen. Toch wordt hij als hij volwassen is geen wetenschapper. Hij wordt
wolkammer, net als zijn vader. Hij maakt van ruwe schaapswol mooie woldraden die
gebruikt worden voor het maken van kleding en daar verdient hij veel geld mee.
Maar elk moment van zijn vrije tijd besteedt hij aan zijn favoriete hobby: sterrenkunde. Hij
leest alle boeken en leert zichzelf alles wat er te weten is over de zon, de maan en de
planeten. Eise's leven verandert als het eind der tijden nadert. Tenminste, dat beweert een
belangrijke dominee. De dominee zegt dat er een ramp zal gebeuren! Over een paar
weken zullen vier planeten en de maan met elkaar botsen. De aarde zal richting de zon
worden geslingerd. Alles wat erop leeft zal verbranden. Overal breekt paniek uit! De
mensen zijn bang. Maar Eise gelooft er niets van.
Als de onheilspellende dag aanbreekt, spreken wetenschappers met elkaar af om deze
gebeurtenis te bestuderen. Zij zijn niet bang, maar willen de planeten zien die op dat
moment zo dicht bij elkaar staan. De planeten en de maan lijken nu te gaan botsen,
maar.... er gebeurt niets. Eise en de andere wetenschappers hadden ook niet anders
verwacht. Eise heeft verstand van de planeten en de zon. En dat wil hij nu ook aan alle
mensen laten zien, zodat ze nooit meer in paniek hoeven te raken als dit soort rampen
worden voorspeld.
Eise begint met de bouw van een planetarium in zijn eigen huis. Zeven jaar lang werkt hij
eraan, heel zorgvuldig, samen met zijn vader. Alles moet precies passen en goed werken.
Een bijzonder planetarium, uniek in de wereld. Op het plafond schildert hij de banen van
de planeten. De zon hangt hij in het midden. Klokken en cijfers geven informatie over de
snelheid van de planeten. En op de zolder hangen de slingeruurwerken die alle in
beweging houden. Alles beweegt zoals het in het echt ook doet.
Eise Eisinga geloofde dat je door kennis de wereld en de mensen beter kunt maken. ls ze
beter begrijpen hoe de natuur werkt, hoeven ze niet zo bang meer te zijn. Daarom bouwde
hij zijn planetarium. En dat is er nu nog steeds.

Nicolaus!
Copernicus

Woordzoeker zonnestelsel
WOORDEN IN WOORSZOEKER OMLOOPTIJD VAN PLANETEN OM DE ZON
ZONNESTELSEL
ZON
MERCURIUS 88 dagen
VENUS 225 dagen
AARDE 1 jaar, 365,2422 dagen
MARS 2 jaar
JUPITER 12 jaar
SATURNUS 30 jaar
URANUS 84 jaar
NEPTUNUS 164 jaar
PLUTO 248 jaar
MAAN
PLANETEN
ASTROIDENGORDEL
KUIPERGORDEL
Welke planeet is dit?

Galileo Galilei deed zelf proeven en verwierp oude theorieën
In het jaar 1583 knielde een jonge student, Galileo Galilei (1564 -1642), in een kathedraal
in de Italiaanse stad Pisa. Een kerkdienaar had juist een hangende olielamp aangestoken.
Galilei keek op en zag de lamp heen en weer zwaaien aan het einde van de ketting. Hij
merkte op dat, hoewel iedere slingering korter was dan de voorgaande iedere slingering
toch even lang scheen te duren. De meeste mensen zouden hierin niets bijzonders gezien
hebben, maar Galilei had de onderzoekende geest van een geleerde. Hij wilde overal het
“waarom” van weten.
Hij voerde een reeks proeven uit, door een gewicht aan het einde van een touw te binden
en dit heen en weer te laten slingeren. Toentertijd bestonden er nog geen nauwkeurige
horloges en daarom gebruikte Galilei zijn regelmatige polsslag om de beweging van het
slingerende gewicht op te meten. Hij merkte op dat ondanks het feit dat de boog telkens
kleiner werd, deze toch even lang duurde.
Galilei had het principe van de slinger ontdekt. Dit principe is bekend als isochronisme,
wat betekent: “eenheid van tijd” of “plaatsvinden met regelmatige tussenpozen” Bij latere
proeven vonden andere geleerden dat de slingering een heel klein beetje korter duurde
dan de voorgaande, door wrijving of weerstand van de lucht.
Desondanks wordt het principe van de slinger van Galilei op allerlei manieren gebruikt: om
de beweging van de sterren te meten, en de klokken te controleren, bijvoorbeeld. Zijn
studie over de slingering was het begin van onze moderne wetenschap van de dynamica,
die zich bezigheoudt met de wetten van beweging en kracht.
Galilei studeerde af aan de universiteit van Pisa in 1588 en bleef daar om wiskude-
onderricht te geven. Op 25-jarige leeftijd deed hij zijn tweede grote ontdekking; deze wierp
een 2000 jaar oude traditie omver, hetgeen hem zeer veel vijanden opleverde.
In die dagen was de meeste zogenaamde wetenschappelijke kennis gebaseerd op de
oude theorieën van de Griekse filosoof Aristoteles (384 - 322 v. Chr.). Hij werd nog steeds
beschouwd als de grote meester van al het wetenschappelijke denken. Ieder die het niet
eens was met een van de vele regels van Aristoteles, werd niet meer aangekeken.
Tweeduizend jaar geleden had Aristoteles gezegd dat zware voorwerpen sneller vallen
dan lichte. Galilei was het hier niet mee eens. Volgens een bekend verhaal besloot hij een
openbare demonstratie van zijn eigen theorie te geven. Hij nodigde zijn medeprofessoren
uit boven op de scheve toren van Pisa te klimmen. Galilei nam een kanonskogel van 5 kilo
en een bal van een halve kilo mee. Hij leunde over de reling en liet ze tegelijkertijd vallen.
Tot ieders verbazing raakte beide ballen gelijktijdig de grond!
Of dit werkelijk zo gebeurd is of niet, Galilei had een heel belangrijk principe in de
natuurkunde ontdekt: de snelheid van vallende lichamen is onafhankelijk van hun gewicht.
Maar behalve dat bewees hij dat de ware geleerde iedere regel moest testen, in plaats
van aan te nemen wat iemand anders hem vertelde. Gedurende 2000 jaar had iedereen
geloofd wat Aristoteles beweerde over vallende lichamen, maar niemand had het
onderzocht, tot Gallilei dit deed.
Nu kun je je Gallilei’s teleurstelling voorstellen toen zijn medeprofessoren, ondanks het feit
dat ze het zelf gezien hadden, zeiden dat hij ongelijk had en doorgingen met het
verkondigen van de oude theorie van Aristoteles. Zij bekritiseerden Galilei en eisten dat hij

de universiteit zou verlaten. Tenslotte moest Galilei na drie ongelukkige jaren zijn ontslag
aanbieden.
Gelukkig kwamen wel enkele vrienden hem te hulp en in 1592 werd hij professor aan de
universiteit van Padua in Italië. Daar was hij in staat zijn proeven voort te zetten zonder
lastig gevallen en bekritiseerd te worden.
In de jaren dat hij college gaf in Padua, leverde Galilei een groot aantal nieuwe
wetenschappelijke theorieën en uitvindingen. Hij vond opnieuw de thermometer uit, die in
de derde eeuw door een Griek was uitgevonden en daarna helemaal vergeten was. Zijn
belangrijkste uitvinding was een telescoop, welk woord afgeleid is uit het Grieks en
betekent “ver zien.” De telescoop van Galilei was niet de eerste, maar wel de beste die tot
in die tijd gemaakt was. Hierdoor kon men voorwerpen die ver verwijderd zijn 33 maal
groter zien dan met het blote oog.
Galilei was de eerste die een systematische studie van de hemel maakte met behulp van
een telescoop. Hij zag dat de maan op de oppervlakte bergen en dalen had. Hij zag dat de
maan en de planeten niet zelf licht gaven, maar dat zij het zonlicht weerkaatsen. Hij zag
dat de Melkweg uit miljoenen kleine sterren bestond. Hij ontdekte de vier manen die om
Jupiter draaiden.
Terwijl hij studeerde, begon hij de oude theorieën te verwerpen die zeiden dat de aarde
het middelpunt van het heelal was, en dat de zon en de sterren om haar heen draaiden.
Vele jaren voordien, in 1443 had de Poolse astronoom Copernicus zijn grote boek
gepubliceerd, waarin hij verklaarde dat de zon werkelijk het middelpunt van ons heelal is
en dat de aarde en de planeten zich om de zon bewegen. De theorie van Copernicus was
door de Kerk veroordeeld en bijna vergeten, tot Galilei in het openbaar verklaarde dat hij
het ermee eens was.
Galilei’s verklaring deed een storm van protest oplaaien. Verontwaardigde
hoogwaadigheidsbekleders van de Katholieke Kerk veroordeelden de theorie van
Copernicus opnieuw en verbanden alle boeken waarin hetzelfde beweerd werd
(Copernicus was toen al meer dan zeventig jaar dood!). Galilei werd gedwongen aan Paus
Paulus V te beloven dat hij de theorie van Copernicus niet zou handhaven, onderwijzen of
verdedigen. Galilei gaf, tegen zijn zin, hieraan toe en ging als een teleurgestelde geleerde
naar huis.
Maar omdat hij een echte geleerde was, voor wie de waarheid het belangrijkste op aarde
was, kon Galilei zich onmogelijk erg lang stilhouden. In 1632 publiceerde hij een boek
waarin hij zei dat Copernicus toch gelijk had en waarin hij zijn theorie uitvoeriger besprak.
Nu kwam hij pas goed in moeilijkheden ! Hij was openlijk in opstand gekomen tegen de
regels van de Kerk. Dat was een ernstig misdrijf. Er waren wel mensen naar de
brandstapel gestuurd die minder op hun geweten hadden. Hij werd ontboden om in Rome
te verschijnen voor een machtige groep hoogwaardigheidsbekleders van de Kerk, die de
Inquisitie genoemd werd. Als hij door de Inquisitie schuldig bevonden werd aan
ongehoorzaamheid aan de regels van de Kerk, zou deze hem kunnen straffen door hem in
de gevangenis te werpen, hem te martelen of ter dood te veroordelen.
Galilei was bijna zeventig jaar oud en zijn gezondheid was slecht toen het proces begon.
Eerst zei hij dat hij niet schuldig was. Maar toen ze dreigde hem te martelen, gaf hij toe en

zei hij dat hij ongelijk had om met Copernicus in te stemmen dat de aarde om de zon
draaide. Hij voeg vergeving voor zijn dwaling.
De Inquisitie was toegevend voor de geleerde. In plaats van de doodstraf, veroordeelde zij
hem de rest van zijn leven in gevangenschap in zijn eigen huisdoor te brengen. Het werd
hem verboden meer proeven te doen of boeken te schrijven. Maar Galilei was uitdagend
tot het eind. Hij ging door met zijn proeven en schreef nog twee heel belangrijke boeken
voor hij stierf in 1642.
Nu wordt Galilei nog geëerd als een schitterende moedige geleerde, die veel bijdroeg voor
de mensheid. Hij toonde de wereld dat geleerden vrij moeten zijn om oude ideeën te
verwerpen en nieuwe aan te nemen en dat zij niet gebonden moeten zijn aan tradities of
bijgeloof.
Zoals Galilei het stelde: “Vrij om vragen te stellen en vrij om te antwoorden”, moet het doel
zijn van alle wetenschappen.

Maak de tekening van de astronoom en zijn telescoop af, en kleur deze

galileo
galilei!

telescoop
tele = ver
scoop = kijken
telescoop = ver kijken
www.goochelaar.biz

Christiaan Huygens, Nederlandse wetenschapper uit de Gouden Eeuw
Christiaan Huygens (1629 - 1695) zou eigenlijk diplomaat worden, iemand die namens de
regering met andere landen mag onderhandelen. Maar eenmaal op school knutselde
Christiaan liever met molentjes en zette hij zelfbedachte machientjes in elkaar.
Christiaan werd in 1629 geboren als tweede zoon van Constantijn Huygens. Zijn vader
was dichter enadviseur van de prins van Oranje. Omdat hij wilde dat zijn zoons
diplomaat werden, stuurde hij hen naar Leiden en Breda om rechten en oorlogskunde te
studeren. Maar Christiaan vond wiskunde, natuurkunde en sterrenkunde veel
interessanter. Als kind weigerde hij al Latijnse gedichten te schrijven. Liever keek hij wat
voor kringen er in het water kwamen als hij er een stok in gooide.
Al jong schreef Christiaan met belangrijke buitenlandse geleerden over ingewikkelde
vragen, bijvoorbeeld over wiskunde. Toen hij achttien was, schreef een Franse
wetenschapper aan vader Constantijn: ‘Als hij zo doorgaat, wordt hij nog beter dan
Archimedes.’ Dat was een belangrijke natuurkundige uit de tijd van de Romeinen. Vader
Huygens heeft zijn zoon de rest van zijn leven ‘mijn Archimedes’ genoemd.
Christiaan woonde en studeerde in Engeland en in Frankrijk. In 1666 werd hij de eerste
directeur van de Franse Wetenschappelijke Academie. Deze benoeming laat zien hoe
belangrijk Huygens’ werk was en hoe waardevol zijn ideeën waren voor de wetenschap.
Van 1681 tot aan zijn dood woonde hij afwisselend op het familiebuitenhuis Hofwijck in
Voorburg en op het Plein in Den Haag.
Christiaan was een fan van Descartes. Dat was een wetenschapper die de basis legde
voor de moderne filosofie. Een filosoof denkt na over alle dingen en problemen die er
spelen in het leven. Een filosoof wordt ook wel een ‘wijsgeer’ genoemd.
Huygens wilde niet alleen denken over alles wat al bekend was. Hij vond het belangrijk om
zelf te experimenteren. Hij keek nauwkeurig om te zien wat er gebeurde. Dan omschreef
hij waarom het zo gebeurde en daarna controleerde hij het. Deze nieuwe manier van met
wetenschap bezig zijn, staat bekend als de Wetenschappelijke Revolutie.
Christiaan was met meer dan één ding bezig. Voor de wiskunde bedacht hij manieren om
de grootte van een cirkel te berekenen. Voor de natuurkunde bestudeerde hij de val- en
slingerbeweging. Met die kennis heeft hij in 1656 een slingeruurwerk gemaakt. Dat is een
klok die werkt door de slinger die eraan hangt. Er was in die tijd nog geen elektriciteit, dus
tijd meten ging heel anders dan nu. Dit is zijn bekendste uitvinding. Hij maakte en
verbeterde ook klokken voor schepen. Deze zeeklokken moeten op een slingerend schip
in volle zee altijd de goede tijd aangeven. Het kennen van de juiste tijd was heel belangrijk
om te bepalen waar het schip precies was op zee.
Met zijn oudere broer Constantijn was Christiaan goed bevriend. Hij schreef veel met hem
en samen maakten ze sterrenkijkers. Ze slepen de glazen lenzen ook zelf. Met zo’n kijker
ontdekte Christiaan in 1655 dat de planeet Saturnus een maan heeft. Hij noemde hem
Titan. Even later ontdekte hij ook dat Saturnus een ring heeft. Christiaan was trots op zijn
ontdekkingen en schreef erover aan alle belangrijke sterrenkundigen in Europa.
Zie ook: Geschiedenis van Nederland in 50 vensters (pdf, 58 A4)
Klik voor video over Christiaan Huygens (Het Klokhuis)

microscoop
micro = klein
scoop = kijken
microscoop = klein kijken
www.goochelaar.biz

Leg de microscoop en de telescoop met twee tangram-puzzels
microscoop: 14 puzzelstukken telescoop: 14 puzzelstukken

microscoop!
doolhof

telescoopplaneten
www.goochelaar.biz

Hoe Antoni van Leeuwenhoek met zijn microscoop bacteriën ontdekte
Antoni van Leeuwenhoek (1632 - 1723) was een rustige, kleine Hollander die een
manifacturenwinkel in Delft bezat. Hij hield er een eigenaardige hobby op na. Hij bracht
zijn vrije tijd door met het maken van vergrootglazen! In die dagen konden de beste
geslepen lenzen, geslepen door de beste lenzenmakers, slechts tienmaal vergroten. Zij
werden hoofdzakelijk gebruikt voor het lezen door mensen die slechte ogen hadden.
Maar Van Leeuwenhoek was niet tevreden met de lenzen die hij kocht. Hij was ervan
overtuigd dat hij ze zelf veel beter kon maken. Overdag werkte hij hard in zijn winkel. Maar
‘s avonds spoedde hij zich naar huis en besteeddde vele uren aan zijn werktafel met het
slijpen en polijsten van stukjes glas, niet groter dan een speldenknop.
Hij maakte honderden van deze kleine lenzen. Al doende werd hij hier heel kundig in en
tenslotte kon hij lenzen maken, die een vlo zoveel kon vergroten dat zij 150 maal zo groot
leek als zij in werkelijkheid was! Van Leeuwenhoek maakte gouden of zilveren lijstjes om
zijn lenzen en soms bevestigde hij hieraan een handvat, zodat hij ze mee kon nemen en
allerlei voorwerpen kon onderzoeken.
Toen bedacht hij iets beters Hij monteerde een lens op een lijst en plaatste er een spiegel
onder, zodat het licht naar boven in de lens weerkaatst werd. Op een strookje helder glas
tussen de lens en de spiegel plaatste hij hetgeen hij wilde onderzoeken: het oog van een
vlieg, een peperkorreltje of een stukje huid. Het vergrootglas was nu een microscoop.
Veertig jaar voor zijn geboorte had een andere Hollandse lenzenmaker een microscoop
met twee lenzen gemaakt, maar de microscoop van Van Leeuwenhoek was veel beter en
gemakkelijker te gebruiken.
Nu hij erin geslaagd was de beste microscoop te vervaardigen, kreeg Van Leeuwenhoek
belangstelling om er dingen door te bekijken. Hij beschouwde zichzelf niet als een
geleerde - maar toch bezat hij de weetgierigheid en het geduld van een geleerde. Hij keek
door zijn vergrootglas naar visschubben, haren, poten van een vlo en zelfs stof.
Er ontsnapte haast niets aan zijn belangstelling. En hij bestudeerde alles heel zorgvuldig.
Hij keek niet alleen maar naar één menselijke haar, hij bekeek er honderden. Pas toen hij
er zeker van was dat alle haren op dezelfde wijze waren opgebouwd, maakte hij tenslotte
een tekening van hetgeen hij zag en noemde dit “menselijk haar”.
In Engeland had in die tijd een groep bekende geleerden een club gevormd die de Royal
Society genoemd werd. Enkele van de beroemdste leden waren de scheikundige Robert
Boyle, de uitvinder Robert Hooke en de grote Isaac Newton. Een van Van Leeuwenhoeks
vrienden in Delft was erelid van de Koninklijke Sociëteit, en hij stelde voor dat Van
Leeuwenhoek moest schrijven naar de Engelse geleerden en hen vertellen wat hij
gevonden had.
Van Leeuwenhoek was blij dat hij iemand had die hij in vertrouwen kon nemen, want de
meeste mensen in Delft dachten dat hij niet goed bij zijn verstand was. De eerste brief die
hij schreef had als titel: “Proeve van enige waarnemingen, gedaan door een microscoop,
uitgedacht door de heer Van Leeuwenhoek, betreffende schimmel op huid, op het vlees
etc., de angel van een bij, etc., etc.”

De geleerde heren van de Koninklijke Sociëteit hadden grote belangstelling en vroegen of
hij meer wilde schrijven wanneer hij nieuwe ontdekkingen gedaan had. In de volgende
vijftig jaar ontvingen zij honderden lange, uitvoerige brieven van de kleine Hollandse
lenzenmaker.
Toen kwam de belangrijkste dag in het leven van Van Leeuwenhoek. Hij kwam op de
gedachte een druppel regenwater op het glasplaatje van zijn microscoop te leggen. Hij
kon niet weten dat hij hiermee op het punt stond een van de belangrijkste ontdekkingen in
de geschiedenis te doen. Want daar zag de verbaasde Van Leeuwenhoek tientallen
“kleine beestjes”, zoals hij ze noemde zwemmen en krioelen in dat druppeltje water. Ze
waren zo klein, zei hij, dat je er een mijoen kon zetten op een korrel grof zand!
Deze kleine winkelier was de eerste man in de geschiedenis die microben, bacteriën en
eencellige diertjes gezien heeft. Eens zou zijn ontdekking de hele loop van de medische
wetenschap veranderen en de geleerden en dokters in staat stellen diagnoses over
ziekten op te stellen, ziekten te behandelen en zelfs ziekten, die door bacteriën
veroorzaakt worden, te voorkomen.
Nu zou Van Leeuwenhoek heel gemakkelijk de conclusie hebben kunnen trekken dat
microben vanuit de hemel in regenwater vielen. Maar een echte geleerde wil bewijzen
zien. Hij maakte een bord zorgvuldig schoon en ving helder regenwater op. Hij onderzocht
dit onder zijn microscoop en vond er geen bacteriën in. Maar nadat er enkele dagen stof
op het bord met regenwater gevallen was, vond Van Leeuwenhoek duizenden “kleine
gedierten”.
Dat was nog niet genoeg voor de vastbesloten Hollander. Hij onderzocht water van
plassen, dakgoten, meren, rivieren en overal waar hij het maar vinden kon. En na
wekenlange studie kwam hij tot een conclusie. Microben zijn overal om ons heen, zei hij.
Zij komen met stofdeeltjes mee naar beneden. En hij had gelijk.
Van Leeuwenhoek ging door met van alles te bekijken door zijn prachtige lenzen. Op een
dag prikte hij in zijn vinger en vol nieuwsgierigheid onderzocht hij een druppel bloed.
Zodoende was hij de eerste die rode bloedlichaampjes zag en beschreef. Dit zijn hele
kleine cellen die in het bloed zweven en het zijn rode kleur geven.
Hij schraapte een laagje aanslag van zijn tanden en ontdekte dat het ook vol met
bacteriën zat. Toen deed hij een heel interessante ontdekking. Nadat hij heel warme koffie
gedronken had, waren bepaalde soorten bacteriën niet meer levend. Dit was het eerste
bewijs dat hitte bacteriën kan doden, en dit leidde tot het zuiveringsproces dat wij kennen
als “sterilisatie”.
Eens keek hij naar de staart van een klein visje en zag voor de eerste keer de kleine
bloedvaten die het bloed van de slagaderen overbrengen naar de aderen. Deze
bloedvaten zijn zo nauw dat men ze haarvaten noemt. De geleerde William Harvey (1578 -
1657) ontdekte dat ons bloed van ons hart wegstroomt door onze slagaderen en naar het
hart door onze aderen. Maar hij wist niet hoe het bloed van de slagaderen in de aderen
kwam. Van Leeuwenhoek beantwoordde deze vraag voor hem !
Van Leeuwenhoek bleef zijn bevindingen schrijven naar de Royal Society in Engeland
Wanneer zij zijn verslagen ontvingen, probeerden zij zijn proeven na te doen. In 1680
waren zij zo doordrongen van zijn genialiteit, dat zij hem erelid van hun exclusieve
sociëteit maakten.

Van Leeuwenhoek werd, tot zijn ongenoegen, een beroemd man. Hij kreeg voorname
gasten zoals de tsaar van Rusland, Peter de Grote, en de koningin van Engeland.
Iedereen wilde door zijn beroemde microscoop kijken. Maar hij gaf er de voorkeur aan
alleen gelaten te worden, zodat hij kon werken.
Hij was bijna tachtig jaar toen hij een van zijn opziendbarendste ontdekkingen deed. Hij
bestudeerde mossels die in de grachten van Delft leefden. Hij hield er één verscheidene
dagen in een glas water en tot zijn verbazing merkte hij op dat de bacteriën uit het water
haar gingen opeten. Zo toonde van Leeuwenhoek de wereld dat microben of bacteriën
nuttig kunnen zijn, doordat zij ongewenst afval en vuilnis kunnen vernietigen.
Tenslotte schoof Antoni van Leeuwenoek op 91-jarige leeftijd zijn microscoop terzijde en
sloot zijn ogen voorgoed. Ofschoon hij een eenvoudig man was, zonder
wetenschappelijke opleiding en opvoeding, werd hij door zijn doorzettingsvermogen een
groot pionier in de wetenschap van de bacteriologie.
Bron: ‘Beroemde geleerden; uit de ‘Hoe en waarom’-serie.
KLIK VOOR VIDEO OVER ANTONI VAN LEEUWENHOEK

Invuloefening: tekst van Jan Paul Schutten over bacteriën
B_cteriën z_jn al in je lic_aam sin_s je ge_oorte. To_n je n_g _aar ne_ u_t de
b_ik v_n je m_eder w_s ha_ je ze no_ nie_, ma_r ze k_amen v_a de
mo_dermelk je lic_aam bi_nen. Da_r vorm_en ze al s_el e_n flin_e ko_onie
en sinds_ien he_ je de_e pie_kleine met_ezellen in je lij_. altij_ in pre_ies de
ju_ste hoe_eelheid, ten_ij je _iek ben_. Z_l ik je e_ns a_n je be_oners
voorst_llen?
H_t pa_toffeldi_rtje is al kl_in, m_ar ba_teriën zij_ _og _eer ee_ st_k kle_ner
en niet_ger. Ze s_aan ni_t voo_ nie_s op de me_ukaart v_n h_t
pantof_el_iertje. V_n bi_nen zij_ ze e_n so_rt bak _aar zo nu en d_n bal_en
m_t de s_eheid va_ e_n vuu_pijl do_rheen _chieten. Bact_riën z_jn er in
a_lerlei _ormen: ron_, spiraal_ormig, als s_aafje, in de _orm v_n e_n ko_ma
of e_n drui_entros en m_t en zond_r staart_e. Da_ st_artje n_emen we e_n
f_agel en ze kun_en er zo’n honder_duizend k_er per minu_t mee
ron_draaien. H_t is e_n soor_ _otortje waa_mee ze zic_ voor_bewegen. Zo’n
flag_l zit a_leen véé_ in_ewikkeld_r in e_kaar d_n ee_ doo_ me_sen
gebou_de m_tor. D_s o_k zul_e min_scule we_entjes z_jn knap_er gebouw_
da_ all_s wa_ de sl_mste tec_neuten op de un_versiteit kunne_ ontwikkelen.
B_cteriën kom_n over_l v_or op a_rde. En da_ al sin_s he_ _egin v_n he_
le_en op on_e p_aneet. Ze zij_ de suc_esvolste _evende _ezens. O_eral
wa_r je _ijkt zi_ten ze. Je _iet ze allee_ nie_, be_alve a_s er mil_arden op
een klu_tje zit_en. Maa_ je _unt ze we_ proe_en: ze zitte_ volo_ in zuurko_l,
yog_urt en be_orven _elk en ze zorg_n voo_ di_ zur_ s_aak. _acteriën ko_en
zove_l voo_, da_ h_t moe_lijk is om ze níé_ teg_n te k_men.
Goe_e bacte_iën _ouden je in l_ven, _aar de _erkeerde ba_teriën in je
lic_aam ku_nen j_ist d_delijk zij_. Da_rom _oeten op_ratiekamers zorg_uldig
sc_oongemaakt wo_den en d_agen de a_tsen spe_iale bacteri_vrije kle_ing.
al_ ze in di_ kled_ng e_n boo_je zo_den e_en in de _antine of de
bu_tenlucht, zat_n ze al _eteen o_der de b_cteriën en zo_den ze andere
k_eren a_n moet_n. A_s ie_and in zo’n o_eratiekamer ee_ bee_je slord_g is,
ku_nen bacte_iën de _uimte bi_nenkomen - en b_nnen e_n pa_r m_nuten
kru_pen er d_n w_er _eer bacteriën _ond d_n er le_ters in dit bo_k sta_n.
Bact_riën z_jn zo s_erk da_ het bij_a onmo_elijk is om ze lan_durig u_t te
s_hakelen. Er zij_n zel_s bacte_iëen di_ ee_ rui_tereis van lan_er da_ ee_
ja_r ku_nen o_erleven a_an de b_itenkant va_ ee_ rak_t.
Bron: pagina 21 van HET RAADSEL VAN ALLES WAT LEEFT

Minuscule mirakels. Gedeelte uit HET RAADSEL VAN ALLES WAT LEEFT
Jij bent een wonder, het pantoffeldiertje is een wonder en de sokken van Jos Grootjes uit
Driel - nou ja, niet die sokken zelf, maar de bacteriën die erin leven. Want álles wat leeft is
een wonder. Ga maar eens na. Kun je van iets doods iets levends maken? Kun je
bijvoorbeeld een levende plant maken van legostenen? Nee natuurlijk.
Atomen zijn net zo morsdood als legostenen, en toch wemelt het al miljoenen jaren op
deze planeet van leven dat uit die levende atomen is opgebouwd. Dat is toch een wonder?
Het kan nog gekker.
Jij denkt misschien dat ik dit boek in mijn eentje heb zitten schrijven. Dat klopt maar half. Ik
heb namelijk zo’n anderhalve kilo bacteriën in mijn lichaam zitten, zonder wie dit boek
nooit was verschenen ....Want als die kleine wezentjes daar niet zaten, zou ik namelijk
heel snel doodgaan.
De bacteriën zetten het voedsel in mijn lichaam om in energie en breken stoffen af; wat
overblijft moet mijn lichaam uit. Ze zijn dus heel nuttig. Daarom heb jij er zelf ook aardig
wat. Alleen al op de punt van je neus zitten er bijvoorbeeld zo’n ten miljoen. Op de top van
je grote teen ook, net als op elke andere vierkante centimeter op je huid. Maar de meeste
vind je in je lichaam.

Doolhof met uitspraak over het pantoffeldiertje
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................

Waarom moeten we applaudiseren voor het pantoffeldiertje?
Laten we met zijn allen even applaudiseren voor het pantoffeldiertje. Voor wíé? Voor het
pantoffeldiertje, een beestje dat nog kleiner is dan het puntje op deze i. Maar waar moeten
we dan voor klappen? Waarom is dit diertje zo bijzonder? Het wezentje heeft een juichend
applaus verdiend gewoon omdat het leeft. Dat is knapper dan je denkt. Ik zal je vertellen
waarom.
De Deense professor Hendrik Scharfe heeft zichzelf nagebouwd als robot. Als de
professor en zijn robot bij elkaar zijn, moet je twee keer kijken voordat je ziet wie de mens
is en wie de machine. Die robot kan op dit moment trouwens nog helemaal niet zoveel. Hij
kan een beetje bewegen en vooral heel goed op zijn maker lijken. Maar verder kan hij
niets. Niet eens praten. Toch eet ik een hele zak konijnenvoer op als er in de verre
toekomst geen robot komt die precies op de mens lijkt, die intelligente antwoorden geeft
op je vragen en die zelfs met je kan voetballen. Maar een pantoffeldiertje maken? Dat is
duizenden keren moeilijker.
Het kleine pantoffeldiertje kan maar heel weinig. Het zwemt een beetje, met minuscule
haartjes, waarmee het schoolslag doet. Het kan smerig slootwater drinken en de bacteriën
opeten die daarin zitten. Het kan dat water weer uitplassen - nou ja, plassen, het lijkt meer
op zweten. Het kan seks hebben met een ander pantoffeldiertje. Het kan zichzelf delen,
zodat er ineens twee pantoffeldiertjes zijn. En verder kan het eh ... bijna niets.
Het pantoffeldiertje kan misschien minder dan de robot van professor Scharfe, maar het
kan één ding dat een machine nooit zal kunnen: doodgaan. Natuurlijk, een robot kan kapot
gaan, maar dat is wat anders. Iets dat kapot is kun je vaak nog repareren. Iets dat dood is
kun je niet meer tot leven wekken. Leven is bijzonder, ook al hebben er inmiddels
triljoenen wezens op aarde geleefd.
Het pantoffeldiertje leeft en een robot niet, dat is het grootste verschil. Maar er zijn ook
overeenkomsten. Eén daarvan is dat ze allebei van dode dingen zijn gemaakt. Alles wat je
ziet - en zelfs alles wat je niet ziety - is uit atomen en moleculen opgebouwd. Dat zijn heel
kleine bouwsteentjes, waar alles in het heelal van gemaakt is. Van pantoffeldiertjes tot
bomen, sterren, planeten, zakken konijnenvoer, oom Henk, komkommers, de stinksokken
van Jos Grootjes uit Driel, wolken, slagroomtaarten en robots.
Ja, zelfs Lady Gaga bestaat uit atomen.
En die atomen zijn allemaal hartstikke
dood. Net zo dood als een baksteen, een
bergje klei of een legosteentje. Hoe kan
er uit al die dode atomen dan toch leven
ontstaan? Waar komen pantoffel-diertjes
vandaan? Waar komen wij mensen
vandaan? Is er nog leven mogelijk in het
heelal? Dat kun je allemaal lezen in het
boek:
HET RAADSEL VAN ALLES WAT LEEFT

pantoffeldiertje

Isaac Newton werd het grootste genie aller tijden genoemd
Bijna iedereen heeft het bekende verhaal gehoord hoe Isaac Newton de wet van de
zwaartekracht ontdekte, terwijl hij onder een appelboom zat. In tegenstelling tot veel
historische legenden, is dit werkelijk zo gebeurd. Een appel viel van de boom en raakte
hem bijna op het hoofd.
Omdat hij een geleerde was, begon hij zich onmiddellijk vragen te stellen. Waarom viel de
appel naar beneden en niet naar boven? Als appels en andere voorwerpen naar beneden
vallen, waarom valt de maan dan niet naar beneden? Toen Newton verscheidene jaren
later antwoorden op deze vragen gevonden had, was hij in staat een formule op te
schrijven waarin hij de wet van de zwaartekracht die het heelal beheerst, uitlegde.
Toen was Isaac Newton 23 jaar oud, hij werd geboren in hetzelfde jaar dat Galilei stierf. Hij
was vierdejaars student aan de Cambridge Universiteit in Engeland. Maar door de
pestepidemie werden duizenden mensen gedood en werden scholen en universiteiten
gesloten en de studenten naar huis gestuurd.
Newton ging naar zijn geboorteplaats in Lincolnshire. Gedurende 18 maanden gedwongen
vakantie bracht hij meer tot stand dan de meeste geleerden in hun hele leven. Hij begon
de wet van de zwaartekracht te onderzoeken. Hij was de grondlegger voor de differentiaal-
en integraalrekening, een nieuwe rekenmethode. Hij maakte een intensieve studie van
licht en kleuren. Hij ontdekte de wetten van de getijden. Hij formuleerde bepaalde wetten
over de beweging die later de grondslag werden voor een nieuwe wetenschap, de
mechanica. En dit allemaal in anderhalf jaar! We zien nu duidelijk waarom Newton het
“grootste genie van alle tijden” genoemd werd.
Maar laten we teruggaan naar die vallende appel. De voegere geleerden wisten dat
voorwerpen naar de aarde toe vielen, omdat zij door een kracht in de aarde, de
zwaartekracht, aangetrokken werden. Maar Newton was niet tevreden met deze
verklaring.
Hij vond dat de aarde niet het enige voorwerp is dat een zwaartekracht heeft. Het bestaat
bij alle voorwerpen, groot of klein. De wet van de zwaartekracht werkt altijd op alle dingen.
Door de kracht van de aardse zwaartekracht val je naar beneden op de aarde wanneer je
struikelt, en daardoor vlieg je niet omhoog wanneer je wandelt. De aantrekkingskracht van
de zon werkt op de aarde en daardoor vliegt deze niet de ruimte in terwijl ze om de zon
wentelt.
Zoals Newton later in zijn grote boek, Principia, zegt: “Ieder stoffelijk deeltje in het heelal
wordt aangetrokken door ieder ander stoffelijk deeltje in het heelal”. Hij ging verder met te
zeggen dat de hele wereld door deze kracht bijeengehouden wordt, en dat de kracht
afhankelijk is van de afmeting van de voorwerpen en de afstand ertussen. Deze kracht
kan nauwkeurig worden berekend door de wiskundige formules van Newton te gebruiken.
Toen de grondslagen eenmaal ontdekt waren, konden de mensen in alle wetenschappen
grote vorderingen maken. Astronomen konden de massa bepalen van de zon en de
planeten en hun bewegingen voorspellen. Aangezien ze wisten dat de aantrekkingskracht
van de zon en de maan getijden veroorzaakten in de aardse zeeën, konden ze
voorspellen wanneer het eb en vloed zou zijn en hoe hoog die zouden zijn.

Omdat de zwaartekracht de oorzaak is dat voorwerpen bewegen, vond Newton dat hij de
zwaartekracht niet goed kon uitleggen zonder de beweging te verklaren. Dit deed hij met
zijn wetten van beweging - drie grote wiskundige formules die een verklaring geven van de
krachten die voorwerpen laten bewegen, de krachten die maken dat voorwerpen
ophouden te bewegen, en de richting en de sterkte van de bewegingen bepalen.
Toen hij nog op vakntie ging was bij zijn moeder op de boerderij, ging de aandacht van
Isaac Newton naar het nysterie van het licht. Hij hield een driehoekig stuk glas, een prisma
genaamd, zó dat een straal zonlicht erdoorheen kon schijnen. Hij ontdekte dat de witte
lichtstralen gebogen werden in stralen van zeven verschillende kleuren. Dit zijn de kleuren
van de regenboog en worden het spectrum genoemd : rood, oranje, geel, groen, blauw,
indigo en violet.
We moeten niet vergeten dat Newton deze belangrijke ontdekkingen in een periode van
18 maanden deed. Hij publiceerde ze niet onmiddellijk, want er moest nog veel uitewerkt
worden. Zoals alle ware geleerden wilde hij er eerst zeker van zijn dat hij gelijk had, vóór
hij zijn ontdekkingen ging publiceren. Toen de pestepidemie eindelijk voorbij was, ging hij
naar Cambridge terug om verder college te lopen en om zijn proeven voort te zetten.
Newton beseedde nog drie jaar met onderzoekingen over de aard van het licht. Hij deed
ontdekkingen die van groot belang bleken te zijn voor de optische wetenschap, die zich
bezighoudt met licht en het gezichtsvermogen en het maken van lenzen voor brillen,
telescopen en microscopen.
Hij vond de eerste telescoop uit die licht van een spiegel terugkaatste, in plaats van het
door een lens te laten gaan. De telescoop van Newton had een spiegel van 2,5 cm. Op
het ogenblik heeft men in de universiteit van Palomar in Californië en reflecterende
telescoop met een speigel van 5m, die volgens het oorspronkelijke principe van Newton is
gebouwd.
Vervolgens keerde de grote man zich weer tot hetgeen zijn grootste belangstelling had, de
studie van de zwaartekracht en de beweging. Hij besteedde bijna twintig jaar aan het
beproeven, bewijzen en verbeteren van zijn vroegere theorieën. Pas in 1687, toen hij 45
jaar oud was, publiceerde hij tenslotte zijn wet van de zwaartekracht en drie wetten van
beweging in zijn Principia. Dit boek gaf zoveel nieuwe wetenschappelijke kennis, dat het
de wereld voorgoed veranderde.
Als waardering voor zijn werk gaf de Britse regering hem in 1696 een betrekking aan de
Koninklijke munt. Drie jaar later werd hij hier directeur van, een betrekking die hij de rest
van zijn leven behield. Datzelfde jaar werd hij lid van de Franse Academie van
wetenschappen - een grote eer voor een Engelsman.
In 1703 werd hij president van de Britse Koninkljke Sociëteit. En in 1705 was hij de eerste
Britse geleerrde die in de adel stand verheven werd. Vanaf die tijd was hij Sir Isaac
Newton.
Newton werd 85 jaar oud. Toen hij stierf, werd hij begraven in de Westminster Abbey in
Londen, te midden van de meest geëerde namen in de geschiedenis van Engeland.
Bron: ‘Beroemde geleerden; uit de ‘Hoe en waarom’-serie.

isaac!
newton

appelregenboog

Doolhof: Wat zei Sir Isaac Newton over zijn grote ontdekkingen ?
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................

raar maar waar
proefjes zwaartekracht A
KLIK VOOR DIASHOW

Rebus: Wat zei Sir Isaac Newton over de kennis van de mensheid ?
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................

raar maar waar
proefjes zwaartekracht B
KLIK HIERVOOR ARTIKEL OP WWW.KINDERBOEKENFEESTWEEK.NL

Gelijktijdige uitvindingen en meervoudige ontdekkingen
Uit de geschiedenis van wetenschap en techniek blijkt dat wetenschappelijke
ontdekkingen en technische uitvindingen heel vaak gelijktijdig plaatsvinden. Onderzoekers
en uitvinders die elkaar helemaal niet kennen komen min of meer tegelijkertijd
onafhankelijk van elkaar met dezelfde resulaten naar buiten. Mensen die werken bij
octrooibureaus zijn vertrouwd met dit bijzondere verschijnsel van de gelijktijdige
ontdekking, dat in het Engels bekend staat als simultaneous inventions en als multiple
discoveries.
Hier is sprake van een bijzondere vorm van synchroniciteit. De term synchroniciteit is in
1930 geïntroduceerd door de bekende Zwitserse psychiater Carl Gustav Jung. Daarmee
wordt bedoeld dat twee of meer gebeurtenissen min of meer gelijktijdig optreden in een
voor de betrokkene zinvol verband, zonder dat er sprake is van een duidelijk oorzakelijk
verband.
Een van de eerste uitgebreide studies naar het verschijnsel van meervodige ontdekkingen
is gedaan door William Ogburn and Dorothy Thomas. in 1922 publiceerden ze een lijst van
148 wetenschappelijke ontdekkingen die binnen dit patroon vallen. Voorbeelden daarvan
zijn:
- Newton en Leibniz ontwikkelden onafhankelijk van elkaar infinitesimaalrekening
- niet alleen Charles Darwin, maar ook Alfred Russel stelde een evolutietheorie op
- drie wiskundigen introduceerdeen decimale breuken
- zuurstof werd ontdekt door de Brit Joseph Priestley en de Zweed Carl Wilhelm Scheele
- logaritmen werden utgevonden door John Napier and Henry Briggs in het Verenigd
Koninkrijk Britain en door Joost Bürgi in Zwitserland
Heel bekend is ook dat de boekdrukkunst in Duitsland is uitgevonden door Johannes
Gutenberg en in Nederland door Laurens Janszoon Koster en in Vlaanderen door Dik
Martens.
In haar boek Big magic, de kunst van een creatief leven gaat Elizabeth Gilbert op een
intersaante wijze in op onder andere dit fenomeen. Hieronder volgt een citaat uit dat boek.
Hier is geen logische verklaring voor. Hoe kan het dat twee mensen die nog nooit van
elkaars werk hebben gehoord tot dezelfde wetenschappelijk conclusie komen? Toch
gebeurt het vaker dan je zou denken. Toen de negentiende-eeuwse Hongaarse
wiskundige János Bolyai de niet-Euclidische meetkunde uitvond, drong zijn vader er bij
hem op aan zijn bevindingen onmiddellijk te puliceren voordat iemand anders op hetzelfde
idee kwam. ‘Als de tijd ergens rijp voor is doet datgene zich op verschillende plekken voor,
net zoals aan het begin van het voorjaar de viooltjes opkomen,’ zei hij.
Gelijktijdige ontdekkingen doen zich ook buiten het domein van de wetenschap voor. In de
zakenwereld bijvoorbeeld weet men dat een nieuw idee ‘rondwaart’, door de atmosfeer
zweeft en dat de eerste persoon of onderneming die het in de kladden weet te grijpen dus
ook meteen een voorsprong op de concurrentie heeft. Soms probeert iedereen het tegelijk
te pakken te krijgen en verdringt men elkaar om het hardst om maar vooral de eerste te
zijn. (Zie de opkomst van de personal computers in de jaren negentig.)

In mijn ogen is gelijktijdige ontdekking gewoon een kwestie van inspiratie die zich probeert
in te dekken door op meer dan één paard te wedden, die aan de knoppen draait, die twee
kanalen openhoudt. Dat mág de inspiratie ook doen als hij dat wil. Inspiratie mag zelfs
doen waar hij zin in heeft en hoeft nooit aan wie dan ook zijn motieven te verklaren.
Uiteindelijk zijn het allemaal gewoon viooltjes die uit de gond opkomen.
Maak je er niet druk over dat deze vreemde toestand zo irrationeel en onvoorspelbaar is.
Geef je eraan over. Zo is het bizarre, bovennatuurlijke contact van een creatief leven nu
eenmaal. Er is geen sprake van diefstal; er is geen sprake van eigendom; er is geen
sprake van tragedie; er is geen sprake van een probleem. Daar waar inspiratie vandaan
komt bestaan geen tijd en ruimte, en ook geen competitie, geen beperkingen.
Daar bestaat alleen de vasthoudenheid van het idee zelf, dat weigert te stoppen met
zoeken tot het een al net zo vasthoudende medewerker heeft gevonden. (Of meerdere
medewerkers, zoals soms gebeurt).
Benut die vasthoudendheid. Benut die zo open, vol vertrouwen en toegewijd als je maar
kunt. Zet je met heel je hart in, want ik beloof je dat je, als je dag in dag uit aan het werk
gaat, misschien het geluk hebt dat je zomaar op een ochtend plotsklaps gaat bloeien.
KLIK HIER VOOR HET BOEK BIG MAGIC, DE KUNST VAN CREATIEF LEVEN

Werktuigen van mensen en van dieren, hoe de mens een uitvinder werd
In het begin is de mens nooit opzettelijk uitvindingen gaan doen. De eerste uitvindingen
kwamen bij toeval, of men kwam ertoe omdat men het zware leven wat wilde verlichten.
De eerste uitvindingen waren eenvoudige werktuigen - voorwerpen om mee te snijden, te
hameren, te graven of te gooien; deze werkrtuigen vormden een soort “verlengstuk” van
de hand.
Veel later ging men ook uitvindingen doen die de ogen, de oren en benen hielpen;
uiteindelijk leerde men zelfs in machines te vliegen. Maar het begin - misschien wel een
miljoen jaar geleden - kon de primitieve mens alleen maar stenen en stukken hout zodanig
bewerken, dat hij met zijn toch al vaardige handen nog meer kon doen.
De mens was niet de eerste die werktuigen gebruikte. Er bestaat een wesp die een
steentje als stamper gebruikt om het zand boven het “nest” aan te stampen. Op de
Galapagos-eilanden leeft een vink die met de stekel van een cactus insecten uit spleten
van bomen haalt; de stekel dient als hefboom. In Engeland kan met een specht zien die
een spleet in een boomtak met met een dennekegel als wig openhoudt. De zeeotter
hamert met een steen op schelpen om deze stuk te maken. En apen gebruiken soms
stokken en stenen als hefboom of werktuig.
Het grote verschil tussen de mens en de dieren die werktuigen gebruiken, is dat de dieren
alleen hun instinct volgen, zodat de verschillen die bij volgende generaties kunnen
optreden, heel klein zijn, terwijl de mens kan leren.
Bovendien worden de werktuigen die dieren nodig hebben door hen gevonden. De mens
maakt zijn werktuigen. Hij is er zich van bewust wat voor gebruik er van een werktuig
gemaakt kan worden en hij probeert er een te maken dat aan zijn verwachtingen
beantwoordt. En niet alleen maakt hij werktuigen; hij probeert ze ook te verbeteren.
De prehistorische mens sloeg doelbewust stukjes van van een steen, tot hij een hamerkop
of een mes had. Hij sleep het uiteinde van een stok om een speer te krijgen en hij bond
een handvat aan een stenen werktuig Door het vlechten van gras werden matten
gemaakt, emn men leerdevuur te maken.
De mens gng zich wijden aan het vinden van middelen om het leven gemakkelijker te
maken , om zich te beschermen en om zich te vermaken. Nooit nam hij genoegen met zijn
omgeving zoals deze was. ; zelfs tegenwoordig proberen we voortdurend deze te
veranderen, te beheersen en dienstbaar aan ons te maken. Zo werd de mens een
uitvinder. Honderden miljoenen jaren hebben de dieren het leven genomen zoals het was,
en dat doen ze nog steeds, maar in de tijd van ongeveer een miljoen jaar dat de mens
bestaat, heeft hij zijn verhouding tot de natuur geheel veranderd.
De mesn heeft duizenden uitvindingen gedaan, maar slechts een klein deel darvan is
werkelijk elementair. Elementaire uitvindingen zijn die welke onze levenswijze belangrijk
veranderen. Er is een wezenlijk verschil tussen de uitvinding van een verbeterde hamer en
die van het wiel of het buskruit. Uitvindingen zoals de laatste hebben de ontwikkeling van
de mens in een heel andere richting geleid.
Bron: Belangrijke uitvindingen, ‘Hoe en waarom’-serie

De ontdekking en het gebruik van vuur
De mens heeft het vuur niet niet uitgevonden; hij heeft geleerd hoe hij het kon gebruiken.
Deze ene ontdekking heeft er meer toe bijgedrtagen om hem boven een dierlijk bestaan te
verheffen dan alle andere uitvindingen en ontdekkingen. Het vuur was het eerste middel
waardoor de mens zich mindner afhankelijk van zijn omgeving maakte. Het werd de
grondslag van de hele latere techniek en ook nu is vuur in de techniek geheel onmisbaar.
Vuur is een verschijnsel dat veel voorkomt in de natuur. Vulkaanuitbarstingen en
bliksemstralen brengen op natuurlijke wijze vuur voort. De primitieve mens, die helemaal
door de natuur omringd was, kon dit ontstaan van vuur uitstekend waarnemen. Hij zag ook
dat het gevolg ervan vernietiging was. Maar het is hem natuurlijk ook opgevallen dat het
vuur warmte en licht geeft; zo ging hij deze vlammende duivel temmen om zijn goede
eigenschappen voor verschillende doeleinden te kunnen gebruiken.
Het eerste was verwarming. Daar de mens geen beschermende vacht heeft, was het vuur
zeer nuttig in de lange winternacht. Als het vuur werd aangelegd onder een overhangende
rots of grot, verspreidde het een aangename warmte. Maar het gaf ook licht, zodat men
ook als het donker was, iets kon doen.
Waarschijnlijk hebben de eerste kunstenaars in de geschiedenis bij het licht van het vuur
de ptachtige schilderingen in de prehistorische grotten gemaakt. dit licht stelde de
vrouwen in staat kleren te maken, terwijl de mannen hun wapens vervaardigden. Het vuur
sloot koude en duisternis buiten en de mens had zich voor het eerst in de geschiedenis
een tehuis voor zijn gezin geschapen.
Het vuur speelde nog een belangrijke rol. Alle wilde dieren, dus ook die welke een gevaar
voor de mens vormden, waren doodsbang voor de hete vlammen die hun vacht
schroeiden, hen pijn dedenen hen zelfs konden doden. Zo was het vuur misschien het
eerste verdedigingswapen van de mens.
Wij vinden het tegenwoordig heel gewoon als we vuur gebruiken dat ons warmte levert om
eten te koken, maar het zal zeker heel lang geduurd hebben voordat de primitieve mens
het vuur daarvoor leerde gebruiken.
De mens is het vuur altijd blijven gebruiken.
Tegenwoordig kan vuur op vele manieren
gebruikt worden, maar bij het koken, het maken
van aardewek en het smelten van metalen
gebruiken we het vuur nog steeds op dezelfde
manier als de primitieve mens dat deed. We
gebruiken gas om onze huizen te verwarmen, en
met behulp van zeer warme, door elektriciteit
veroorzaakte vonken komt de brandstof in
benzine- en dieselmotren tot ontbranding. Ook
begint de mens te leren hoe hij de warmte van
het allerwarmste “vuur”, de zon, veel nuttig werk
kan laten doen.
KLIK VOOR VIDEO OVER VUUR MAKEN

De uitvinding en het gebruik van het wiel
Een wiel dat om een as draait, lijkt een eenvoudige uitvinding, maar toch is het
waarschijnlijk een van de vernuftigste die de mens ooit heeft gedaan. Meer dan dat: het
wiel veroorzaakte een ware revolutie.
Niemand weet wie het wiel heeft uitgevonden. Het is een uitvinding die geleidelijk tot stand
kwam: stap voor stap in een heel lange periode, werd zij gedaan. Zij was het resultaat van
het werk van vele mensen, vele beschavingen en vele proefnemingen. Het was dus niet
zomaar een geniale inval in de geest van één enkele uitvinder, maar de uitkomst van het
werk van vele eeuwen, gedaan door een aantal uitvinders. Deze uitvinding leidde tot een
grotere beweeglijkheid van de mens.
Het wiel verscheen in vele streken en in vele vormen in de landen rondom de
Middellandse Zee. Als we de ouderdom van het wiel vergelijken met de ouderdom van de
mensheid, is het nog maar heel jong. De eerste echte wielen verschenen niet meer dan
5.000 tot 6.000 jaar geleden; waar zij ook ontstaan zijn, zij verspreidden zich snel over een
groot gebied.
De geschiedkundigen weten ons te vertellen dat de eerste voertuigen met wielen
strijdwagens waren. In ongeveer 3500 voor Christus trokken Soemeriërs door het rustige
landschap met hun logge stijdwagens.
In de hele geschiedenis van de mens hebben vele uitvindingen versterking van de macht
in tijd van oorlog tot gevolg gehad, maar ook voor vreedzame doeleinden zijn de
uitvindingen altijd van het grootste belang geweest. Zo was het voertuig op wielen voor de
boer een ware zegen. De primitieve sleden werden vervangen door wagens, die door de
ossen veel gemakkelijker getrokken konden worden.
De boerenwagen was maar een heel
eenvoudige uitvinding maar hij droeg bij
aan de opkomst van steden. Nu het veel
gemakkelijker was geworden de
landbouwpoducten over land te
vervoeren, ontstonden er centrale
markten in de dorpen. Op zo’n markt kon
men weldra een handel in allerlei
koopwaar vinden; het werd een centrum
waaromheen een stad kon uitgroeien.
We kunnen gerust zeggen dat de hele
techniek óf zich uit het wiel heeft
ontwikkeld, óf van het wiel in een of
andere vorm afhankelijk is. We hoeven
alleen maar te denken aan de vele
machines en machineonderdelen waarbij
wielen of wieltjes gebruikt worden, of die
gemaakt zijn met behulp van machines
waarbij wielen te pas kwamen.

Uitvindingen en ontdekkingen werkboek kinderboekenweek 2015 bij goochelshow van schoolgoochelaar Aarnoud Agricola

Uitvindingen en ontdekkingen werkboek kinderboekenweek 2015 bij goochelshow van schoolgoochelaar Aarnoud Agricola

Recomendados

Recomendados

Mais conteúdo relacionado

Destaque

Destaque (11)

Semelhante a Uitvindingen en ontdekkingen werkboek kinderboekenweek 2015 bij goochelshow van schoolgoochelaar Aarnoud Agricola

Semelhante a Uitvindingen en ontdekkingen werkboek kinderboekenweek 2015 bij goochelshow van schoolgoochelaar Aarnoud Agricola (20)

Mais de André de Boer

Mais de André de Boer (20)

Uitvindingen en ontdekkingen werkboek kinderboekenweek 2015 bij goochelshow van schoolgoochelaar Aarnoud Agricola